Xem mẫu
- LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
Đề tài
ảnh hưởng của đô thị hóa
đến ảnh hưởng sử dụng đất
trong các hộ nông dân
huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên
- 1. Më ®Çu
1.1 TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
§« thÞ hãa lµ qu¸ tr×nh tÊt yÕu diÔn ra kh«ng chØ ®èi víi n−íc ta mµ cßn
®èi víi tÊt c¶ c¸c n−íc trªn thÕ giíi, nhÊt lµ c¸c n−íc ë ch©u ¸. NÒn kinh tÕ
cµng ph¸t triÓn th× qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa diÔn ra víi tèc ®é ngµy cµng nhanh.
§Êt n−íc ta ®ang ph¸t triÓn trªn ®−êng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa.
C«ng nghiÖp hãa vµ ®« thÞ hãa lµ hai qu¸ tr×nh ph¸t triÓn song song ë n−íc ta
hiÖn nay. §« thÞ hãa lµ hÖ qu¶ cña søc m¹nh c«ng nghiÖp vµ trë thµnh môc
tiªu cña mäi nÒn v¨n minh trªn thÕ giíi, nã gãp phÇn ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh
tÕ-x· héi cña khu vùc, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. Trong xu thÕ quèc tÕ hãa,
s¶n xuÊt ngµy cµng gia t¨ng, c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt trªn thÕ giíi diÔn ra
nh− vò b·o th× viÖc c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ë n−íc ta trë thµnh vÊn ®Ò
cÊp b¸ch ®Ó ®−a ®Êt n−íc chuyÓn sang mét thêi kú ph¸t triÓn víi môc tiªu l©u
dµi lµ c¶i biÕn n−íc ta thµnh mét n−íc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt, kü thuËt
hiÖn ®¹i, cã c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, møc sèng vËt chÊt
vµ tinh thÇn cao, lµm cho d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh.
Mét trong nh÷ng chñ tr−¬ng quan träng trong ph¸t triÓn c«ng nghiÖp
cña §¶ng ta lµ ra søc ph¸t triÓn ®« thÞ cïng víi viÖc c«ng nghiÖp hãa n«ng
nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n; quan t©m ®Çu t− ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, dÞch vô
vµ kÕt cÊu h¹ tÇng, gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¨ng nhanh s¶n phÈm x· héi vµ thu
nhËp quèc d©n ®Ó c¸c ®« thÞ lµm h¹t nh©n thóc ®Èy c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i
hãa trong vïng vµ trªn c¶ n−íc.
Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë n−íc ta ®· b−íc ®Çu ®em l¹i nh÷ng thµnh qu¶,
ch¼ng nh÷ng lµm cho bé mÆt vµ cuéc sèng ®« thÞ thay ®æi kh¸ h¬n tr−íc mµ
cßn t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn sù ®æi míi bé mÆt vµ cuéc sèng n«ng th«n. Sù ph¸t
1
- triÓn ®« thÞ vµ sù biÕn ®æi cña n«ng th«n trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa lµ hÖ qu¶
cña sù t¸c ®éng cã tÝnh chÊt nh©n-qu¶. Nh÷ng thµnh qu¶ cña ®« thÞ hãa t¸c
®éng ®Õn n«ng th«n, lµm cho cuéc sèng cña n«ng d©n trë nªn kh¸ gi¶ h¬n,
n«ng nghiÖp ph¸t triÓn h¬n. Ng−îc l¹i, sù ph¸t triÓn cña n«ng th«n vµ n«ng
nghiÖp l¹i t¹o ®iÒu kiÖn, tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ ®« thÞ. Sù kÕt
hîp hµi hßa gi÷a ®« thÞ hãa víi ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n lµ lý thuyÕt
mµ hiÖn nay ®−îc nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn ¸p dông víi nh÷ng ph−¬ng thøc
s¸ng t¹o phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña mçi n−íc. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng mÆt
tÝch cùc, qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa còng ph¸t sinh nhiÒu vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt nh−
vÊn ®Ò sö dông ®Êt ®ai, lao ®éng vµ viÖc lµm cña ng−êi n«ng d©n, c¸ch thøc
®Òn bï khi gi¶i phãng mÆt b»ng, c¸ch thøc di d©n, d·n d©n… Nh− vËy, ®øng
tr−íc t¸c ®éng cña ®« thÞ hãa, chóng ta ph¶i lµm g× ®Ó h¹n chÕ nh÷ng ¶nh
h−ëng tiªu cùc vµ chñ ®éng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa,
b¶o ®¶m cho kinh tÕ n«ng th«n mµ trong ®ã träng t©m lµ kinh tÕ n«ng hé ph¸t
triÓn hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng.
Trong nh÷ng n¨m qua, cïng víi sù ®æi míi cña ®Êt n−íc, huyÖn Yªn
Mü, tØnh H−ng Yªn ®· vµ ®ang h×nh thµnh c¸c khu c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng
nghiÖp, b−íc ®Çu t¹o tiÒn ®Ò cho sù c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa trong vïng.
HiÖn nay, huyÖn ®ang lµ ®iÓm dõng ch©n cña nhiÒu c«ng ty, xÝ nghiÖp, lµ n¬i
cã nhiÒu thay ®æi vÒ môc ®Ých sö dông ®Êt ®ai. Trong bèi c¶nh ®ã, ng−êi d©n
thay ®æi h−íng sö dông ®Êt ®ai cña hä cô thÓ nh− thÕ nµo? Cã ®óng víi ®Þnh
h−íng sö dông ®Êt ®ai cña ®Þa ph−¬ng kh«ng? Sù thay ®æi nµy cã ¶nh h−ëng
®Õn thu nhËp vµ ®êi sèng cña hä kh«ng? C¸ch gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nµy ra
sao?... §Ó gãp phÇn tr¶ lêi nh÷ng c©u hái trªn, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu
®Ò tµi: "¶nh h−ëng cña ®« thÞ hãa ®Õn h−íng sö dông ®Êt trong c¸c hé
n«ng d©n huyÖn Yªn Mü, tØnh H−ng Yªn"
2
- 1.2 Môc tiªu nghiªn cøu
1.2.1 Môc tiªu chung
Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ®Õn h−íng sö dông ®Êt
trong c¸c hé n«ng d©n huyÖn Yªn Mü, tØnh H−ng Yªn nh»m b¶o ®¶m cho
kinh tÕ n«ng hé ph¸t triÓn hiÖu qu¶, ®óng h−íng vµ bÒn v÷ng.
1.2.2 Môc tiªu cô thÓ
- HÖ thèng hãa c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ®« thÞ hãa.
- §¸nh gi¸ qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë Yªn Mü-H−ng Yªn.
- Ph©n tÝch ¶nh h−ëng cña ®« thÞ hãa ®Õn h−íng sö dông ®Êt ®ai cña c¸c
hé n«ng d©n huyÖn Yªn Mü, tØnh H−ng Yªn.
- §−a ra mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m tèi −u ho¸ ¶nh h−ëng cña ®«
thÞ hãa ®Õn h−íng sö dông ®Êt trong c¸c hé n«ng d©n huyÖn Yªn Mü, b¶o ®¶m
kinh tÕ n«ng hé ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
1.3 §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
1.3.1 §èi t−îng nghiªn cøu
ViÖc sö dông ®Êt ®ai cña c¸c hé n«ng d©n huyÖn Yªn Mü.
1.3.2 Ph¹m vi nghiªn cøu
- Ph¹m vi néi dung: Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña ®« thÞ hãa ®Õn h−íng sö
dông ®Êt thæ c− vµ ®Êt n«ng nghiÖp trong c¸c hé n«ng d©n huyÖn Yªn Mü,
tØnh H−ng Yªn.
- Ph¹m vi kh«ng gian: HuyÖn Yªn Mü, tØnh H−ng Yªn.
- Ph¹m vi thêi gian: Sè liÖu thø cÊp ®−îc thu thËp trong giai ®o¹n 2000-
2004. Sè liÖu s¬ cÊp ®−îc thu thËp trong n¨m 2002 vµ n¨m 2004 ®Ó so s¸nh sù
thay ®æi vÒ h−íng sö dông ®Êt trong hé n«ng d©n.
3
- 2. c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ®« thÞ hãa
2.1 Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ®« thÞ hãa
2.1.1 §« thÞ
2.1.1.1 Kh¸i niÖm vÒ ®« thÞ
Theo quan ®iÓm qu¶n lý, ®« thÞ lµ mét khu d©n c− tËp trung cã ®ñ hai
®iÒu kiÖn [2]:
VÒ ph©n cÊp qu¶n lý, ®« thÞ lµ thµnh phè, thÞ x·, thÞ trÊn ®−îc c¬ quan
Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn thµnh lËp.
VÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn, ®« thÞ ph¶i ®¹t ®−îc nh÷ng tiªu chuÈn sau:
Lµ trung t©m tæng hîp hoÆc trung t©m chuyªn ngµnh, cã vai trß thóc ®Èy
sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña c¶ n−íc hoÆc mét vïng l·nh thæ nh− vïng liªn
tØnh, vïng tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng hoÆc vïng trong tØnh, trong
thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng; vïng huyÖn hoÆc tiÓu vïng trong huyÖn.
§èi víi khu vùc néi thµnh phè, néi thÞ x·, thÞ trÊn tû lÖ lao ®éng phi
n«ng nghiÖp tèi thiÓu ph¶i ®¹t 65% tæng sè lao ®éng; kÕt cÊu h¹ tÇng phôc vô
c¸c ho¹t ®éng cña d©n c− tèi thiÓu ph¶i ®¹t 70% møc tiªu chuÈn quy chuÈn
thiÕt kÕ quy ho¹ch x©y dùng quy ®Þnh cho tõng lo¹i ®« thÞ; quy m« d©n sè Ýt
nhÊt lµ 4.000 ng−êi vµ mËt ®é d©n sè tèi thiÓu ph¶i ®¹t 2.000 ng−êi/km2 [7].
Nh− vËy, ®« thÞ lµ ®iÓm d©n c− tËp trung víi mËt ®é cao, chñ yÕu lµ lao
®éng phi n«ng nghiÖp, cã h¹ tÇng c¬ së thÝch hîp, lµ trung t©m chuyªn ngµnh hay
tæng hîp, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña c¶ n−íc, cña mét
miÒn l·nh thæ, cña mét tØnh, mét huyÖn hoÆc mét vïng trong huyÖn, trong tØnh.
- Nh÷ng ®« thÞ lµ trung t©m tæng hîp khi chóng cã vai trß vµ chøc n¨ng
nhiÒu mÆt vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi…
4
- - Nh÷ng ®« thÞ lµ trung t©m chuyªn ngµnh khi chóng cã vai trß chøc
n¨ng chñ yÕu vÒ mét mÆt nµo ®ã nh− c«ng nghiÖp c¶ng, du lÞch, nghØ ng¬i,
®Çu mèi giao th«ng…
Trong thùc tÕ, mét ®« thÞ lµ trung t©m tæng hîp cña mét hÖ thèng ®« thÞ
vïng tØnh nh−ng còng cã thÓ chØ lµ trung t©m chuyªn ngµnh cña mét hÖ thèng
®« thÞ mét vïng liªn tØnh hoÆc cña c¶ n−íc.
ViÖc x¸c ®Þnh trung t©m tæng hîp hay chuyªn ngµnh cßn ph¶i c¨n cø
vµo vÞ trÝ cña ®« thÞ ®ã trong mét vïng l·nh thæ nhÊt ®Þnh. Vïng l·nh thæ cña
®« thÞ bao gåm néi thµnh hay néi thÞ (gäi chung lµ néi thÞ) vµ ngo¹i « hay
ngo¹i thÞ. C¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh cña cña néi thÞ bao gåm quËn vµ ph−êng, cßn
c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh ngo¹i « bao gåm huyÖn vµ x·.
VÞ trÝ cña mét ®« thÞ trong hÖ thèng ®« thÞ c¶ n−íc phô thuéc vµo cÊp
qu¶n lý cña ®« thÞ vµ ph¹m vi ¶nh h−ëng cña ®« thÞ nh− ®« thÞ-trung t©m quèc
gia; ®« thÞ-trung t©m cÊp vïng (liªn tØnh); ®« thÞ-trung t©m cÊp tØnh; ®« thÞ-
trung t©m cÊp huyÖn vµ ®« thÞ-trung t©m cÊp tiÓu vïng (trong huyÖn) [6].
a/. Tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp trong tæng sè lao ®éng
Lao ®éng phi n«ng nghiÖp cña mét ®« thÞ lµ lao ®éng trong khu vùc néi
thµnh phè, néi thÞ x·, thÞ trÊn thuéc c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n nh− c«ng
nghiÖp, x©y dùng, giao th«ng vËn t¶i, b−u ®iÖn, th−¬ng nghiÖp, cung øng vËt
t−, dÞch vô c«ng céng… kh«ng thuéc ngµnh s¶n xuÊt n«ng, l©m, thñy s¶n [2].
b/. KÕt cÊu h¹ tÇng ®« thÞ
KÕt cÊu h¹ tÇng ®« thÞ ®−îc ®¸nh gi¸ lµ kh«ng ®ång bé khi tÊt c¶ c¸c
lo¹i c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng x· héi vµ kü thuËt ®« thÞ ®Òu ®−îc x©y dùng,
nh−ng mçi lo¹i ph¶i ®¹t ®−îc tiªu chuÈn tèi thiÓu tõ 70% trë lªn so víi quy
®Þnh cña Quy chuÈn thiÕt kÕ quy ho¹ch x©y dùng ®« thÞ [3].
5
- c/. Quy m« d©n sè ®« thÞ
Quy m« d©n sè ®« thÞ bao gåm sè d©n th−êng tró vµ sè d©n t¹m tró trªn
6 th¸ng t¹i khu vùc néi thµnh phè, néi thÞ x· vµ thÞ trÊn [18].
§èi víi thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng, d©n sè ®« thÞ bao gåm d©n sè
khu vùc néi thµnh, d©n sè cña néi thÞ x· trùc thuéc (nÕu cã) vµ d©n sè thÞ trÊn.
d/. MËt ®é d©n sè
MËt ®é d©n sè lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh møc ®é tËp trung d©n c− cña ®« thÞ
®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së quy m« d©n sè ®« thÞ vµ diÖn tÝch ®Êt ®« thÞ.
MËt ®é d©n sè ®« thÞ ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau [18]:
D = N/S
D lµ mËt ®é d©n sè (ng−êi/km2)
Trong ®ã:
N lµ d©n sè ®« thÞ (ng−êi)
S lµ diÖn tÝch ®Êt ®« thÞ (km2)
§Êt ®« thÞ lµ ®Êt néi thµnh phè vµ néi thÞ x·. §èi víi c¸c thÞ trÊn, diÖn
tÝch ®Êt ®« thÞ ®−îc x¸c ®Þnh trong giíi h¹n diÖn tÝch ®Êt x©y dùng, kh«ng bao
gåm diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp.
2.1.1.2 Ph©n lo¹i ®« thÞ
ë n−íc ta, theo NghÞ ®Þnh sè 72/2001/N§-CP ngµy 05 th¸ng 10 n¨m
2001 cña ChÝnh phñ vÒ viÖc ph©n lo¹i ®« thÞ vµ cÊp qu¶n lý ®« thÞ, ®« thÞ ®−îc
chia thµnh c¸c lo¹i sau [6]:
a/. §« thÞ lo¹i ®Æc biÖt
Lµ thñ ®« hoÆc ®« thÞ rÊt lín víi chøc n¨ng lµ trung t©m chÝnh trÞ, kinh
tÕ, v¨n ho¸, khoa häc-kü thuËt, ®µo t¹o, du lÞch, dÞch vô, ®Çu mèi giao th«ng,
giao l−u trong n−íc vµ quèc tÕ, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi
cña c¶ n−íc; Tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp trong tæng sè lao ®éng tõ 90%
6
- trë lªn; Cã c¬ së h¹ tÇng x©y dùng vÒ c¬ b¶n ®ång bé vµ hoµn chØnh; Quy m«
d©n sè tõ 1,5 triÖu ng−êi trë lªn; MËt ®é d©n sè b×nh qu©n tõ 15.000
ng−êi/km2 trë lªn [6].
b/. §« thÞ lo¹i I
Lµ ®« thÞ rÊt lín, lµ trung t©m trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa
häc-kü thuËt, du lÞch, dÞch vô, ®Çu mèi giao th«ng, giao l−u trong n−íc vµ
quèc tÕ, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mét vïng l·nh thæ
liªn tØnh hoÆc c¶ n−íc.
D©n sè ®« thÞ cã trªn 50 v¹n ng−êi, tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp ≥
85% tæng sè lao ®éng cña thµnh phè. MËt ®é d©n c− b×nh qu©n tõ 12.000
ng−êi/km2 trë lªn. Lo¹i ®« thÞ nµy cã tû suÊt hµng hãa cao, c¬ së h¹ tÇng kü
thuËt vµ m¹ng l−íi c«ng tr×nh c«ng céng ®−îc x©y dùng nhiÒu mÆt ®ång bé vµ
hoµn chØnh [6].
c/. §« thÞ lo¹i II
Lµ ®« thÞ lín, lµ trung t©m trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa
häc-kü thuËt, du lÞch, dÞch vô, ®Çu mèi giao th«ng, giao l−u vïng trong tØnh,
vïng liªn tØnh hoÆc c¶ n−íc, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi
cña mét vïng l·nh thæ liªn tØnh hoÆc mét sè lÜnh vùc ®èi víi c¶ n−íc.
D©n sè ®« thÞ cã tõ 25 v¹n ®Õn d−íi 1 triÖu ng−êi, tû lÖ lao ®éng phi
n«ng nghiÖp ≥ 80% tæng sè lao ®éng, mËt ®é d©n c− b×nh qu©n tõ 10.000
ng−êi/km2 trë lªn, s¶n xuÊt hµng hãa ph¸t triÓn, c¬ së h¹ tÇng kü thuËt vµ
m¹ng l−íi c«ng tr×nh c«ng céng ®−îc x©y dùng nhiÒu mÆt tiÕn tíi t−¬ng ®èi
®ång bé vµ hoµn chØnh [6].
d/. §« thÞ lo¹i III
Lµ ®« thÞ trung b×nh lín, lµ trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa
häc-kü thuËt, dÞch vô, ®Çu mèi giao th«ng, giao l−u trong tØnh hoÆc vïng liªn
7
- tØnh, lµ n¬i s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp tËp trung, dÞch vô, cã
vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mét tØnh hoÆc mét sè lÜnh vùc
®èi víi vïng liªn tØnh.
D©n sè cã tõ 10 ng−êi trë lªn, tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp ≥ 75%
trong tæng sè lao ®éng, mËt ®é d©n c− trung b×nh tõ 8.000 ng−êi/km2 trë lªn.
C¬ së h¹ tÇng kü thuËt vµ m¹ng l−íi c«ng tr×nh c«ng céng ®−îc x©y dùng tõng
mÆt ®ång bé vµ hoµn chØnh [6].
e/. §« thÞ lo¹i IV
Lµ ®« thÞ trung b×nh nhá, lµ trung t©m tæng hîp chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n
ho¸, khoa häc kü thuËt, dÞch vô, ®Çu mèi giao th«ng, giao l−u trong tØnh hoÆc
trung t©m chuyªn ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, th−¬ng
nghiÖp, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mét tØnh hay mét
vïng trong tØnh.
D©n c− cã tõ 5 v¹n ng−êi trë lªn, tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp ≥ 70%
trong tæng sè lao ®éng. MËt ®é d©n c− tõ 6.000 ng−êi/km2 trë lªn. C¸c ®« thÞ
nµy ®· vµ ®ang ®Çu t− x©y dùng ®ång bé vµ hoµn chØnh tõng mÆt h¹ tÇng kü
thuËt vµ c¸c c«ng tr×nh c«ng céng [6].
g/. §« thÞ lo¹i V
Lµ nh÷ng ®« thÞ lo¹i nhá, lµ trung t©m tæng hîp vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ,
v¨n ho¸ vµ dÞch vô hoÆc trung t©m chuyªn ngµnh s¶n xuÊt tiÓu thñ c«ng
nghiÖp… cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mét huyÖn hoÆc
mét côm x·.
D©n sè cã tõ 4.000 ng−êi trë lªn, tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp ≥ 65%
trong tæng sè lao ®éng. MËt ®é d©n sè b×nh qu©n 2.000 ng−êi/km2 trë lªn, ®ang
b¾t ®Çu x©y dùng mét sè c«ng tr×nh c«ng céng vµ c¬ së h¹ tÇng kü thuËt [6].
ViÖc x¸c ®Þnh quy m« d©n sè vµ tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp cña ®«
8
- thÞ chØ tiÕn hµnh trong ph¹m vi ®Þa giíi néi thÞ. Riªng miÒn nói, quy m« d©n
sè ®« thÞ lo¹i III cã thÓ quy ®Þnh tèi thiÓu tõ 8 v¹n ng−êi, ®« thÞ lo¹i IV tõ 2
v¹n ng−êi vµ ®« thÞ lo¹i V lµ 2.000 ng−êi [4].
2.1.1.3 Vai trß cña ®« thÞ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi
§« thÞ t−îng tr−ng cho thµnh qu¶ kinh tÕ, v¨n hãa cña mét quèc gia, lµ
s¶n phÈm mang tÝnh kÕ thõa cña nhiÒu thÕ hÖ c¶ vÒ c¬ së vËt chÊt kü thuËt vµ
v¨n hãa.
§« thÞ lµ mét bé phËn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n cã vai trß thóc ®Èy sù
ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña c¶ n−íc, cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn c¸c thµnh tùu
khoa häc kü thuËt cña khu vùc vµ trªn thÕ giíi.
2.1.2 §« thÞ hãa
2.1.2.1 Kh¸i niÖm vÒ ®« thÞ hãa
Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò næi bËt cña sù ph¸t triÓn thÕ giíi ngµy nay lµ sù
gia t¨ng nhanh chãng sè l−îng vµ quy m« c¸c ®« thÞ, trong ®ã tËp trung c¸c
ho¹t ®éng chñ yÕu cña con ng−êi, n¬i diÔn ra cuéc sèng vËt chÊt, v¨n hãa vµ
t×nh thÇn cña mét bé phËn d©n sè. C¸c ®« thÞ chiÕm vÞ trÝ ngµy cµng to lín
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi.
§« thÞ hãa ®−îc hiÓu kh¸i qu¸t lµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña
c¸c thµnh phè. NhiÒu thµnh phè míi xuÊt hiÖn vµ kh«ng Ýt thµnh phè cã lÞch
sö hµng ngh×n n¨m ®ang tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Sù gia t¨ng sè l−îng vµ quy m«
c¸c thµnh phè vÒ diÖn tÝch còng nh− d©n sè. Vµ do ®ã lµm thay ®æi t−¬ng quan
d©n sè thµnh thÞ vµ n«ng th«n; vai trß chÝnh trÞ-kinh tÕ-v¨n hãa cña thµnh phè;
m«i tr−êng sèng… lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc c¸c nhµ nghiªn cøu quan t©m [12].
Trªn quan ®iÓm mét vïng, ®« thÞ hãa lµ mét qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t
triÓn c¸c h×nh thøc vµ ®iÒu kiÖn sèng theo kiÓu ®« thÞ [18].
Trªn quan ®iÓm kinh tÕ quèc d©n, ®« thÞ hãa lµ mét qu¸ tr×nh biÕn ®æi
9
- vÒ ph©n bè c¸c lùc l−îng s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, bè trÝ d©n c−
nh÷ng vïng kh«ng ph¶i ®« thÞ thµnh ®« thÞ, ®ång thêi ph¸t triÓn c¸c ®« thÞ
hiÖn cã theo chiÒu s©u [18].
Trªn quan ®iÓm x· héi häc ®« thÞ, ®« thÞ hãa lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ-x· héi
diÔn ra trong mèi quan hÖ qua l¹i mËt thiÕt víi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc-kü
thuËt, lµm s¶n sinh ra nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p cña ®êi sèng kinh tÕ, x· héi,
chÝnh trÞ vµ v¨n hãa cña x· héi, ®Æc biÖt ®−a ®Õn nh÷ng hËu qu¶ x· héi to lín
kh¸c nhau trong mét hÖ thèng x· héi thÕ giíi còng nh− mçi n−íc [20].
§« thÞ hãa lµ qu¸ ®é tõ h×nh thøc sèng n«ng th«n lªn h×nh thøc sèng ®«
thÞ cña c¸c nhãm d©n c−. Khi kÕt thóc thêi kú qu¸ ®é th× c¸c ®iÒu kiÖn t¸c
®éng ®Õn ®« thÞ hãa còng thay ®æi vµ x· héi sÏ ph¸t triÓn trong c¸c ®iÒu kiÖn
míi mµ biÓu hiÖn tËp trung lµ sù thay ®æi c¬ cÊu d©n c−, c¬ cÊu lao ®éng.
§« thÞ hãa n«ng th«n lµ xu h−íng bÒn v÷ng cã tÝnh quy luËt, lµ qu¸
tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n vµ phæ biÕn lèi sèng thµnh phè cho n«ng th«n (c¸ch
sèng, h×nh thøc nhµ cöa, phong c¸ch sinh ho¹t…). Thùc chÊt ®ã lµ t¨ng tr−ëng
®« thÞ theo h−íng bÒn v÷ng.
§« thÞ hãa g¾n liÒn víi sù biÕn ®æi s©u s¾c vÒ kinh tÕ-x· héi cña ®« thÞ
vµ n«ng th«n trªn c¬ së ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, x©y dùng,
dÞch vô… Do vËy, ®« thÞ hãa g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi.
Tãm l¹i, ®« thÞ hãa lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi vµ ph©n bè c¸c lùc l−îng s¶n
xuÊt trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, bè trÝ d©n c−, h×nh thµnh ph¸t triÓn c¸c h×nh
thøc vµ ®iÒu kiÖn sèng theo kiÓu ®« thÞ ®ång thêi ph¸t triÓn ®« thÞ hiÖn cã theo
chiÒu s©u trªn c¬ së hiÖn ®¹i hãa c¬ së vËt chÊt kü thuËt vµ t¨ng quy m« d©n sè.
Khi ®¸nh gi¸ vÒ ®« thÞ ho¸ ng−êi ta th−êng sö dông 2 tiªu chÝ, ®ã lµ
møc ®é ®« thÞ ho¸ vµ tèc ®é ®« thÞ ho¸ [9]:
Møc ®é ®« thÞ ho¸ = D©n sè ®« thÞ/Tæng d©n sè (%)
10
- Tèc ®é ®« thÞ ho¸ = (D©n sè ®« thÞ cuèi kú - D©n sè ®« thÞ ®Çu
kú)/(NxD©n sè ®« thÞ ®Çu kú) (%/n¨m)
Trong ®ã: N lµ sè n¨m gi÷a 2 thêi kú
2.1.2.2 §Æc tr−ng cña ®« thÞ hãa
§« thÞ hãa lµ hiÖn t−îng mang tÝnh toµn cÇu vµ cã nh÷ng ®Æc tr−ng chñ
yÕu sau ®©y [12], [14]:
Mét lµ, sè l−îng c¸c thµnh phè, kÓ c¶ c¸c thµnh phè lín t¨ng nhanh, ®Æc
biÖt lµ thêi kú sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai.
Hai lµ, quy m« d©n sè tËp trung trong mçi thµnh phè ngµy cµng lín, sè
l−îng thµnh phè cã trªn mét triÖu d©n ngµy cµng nhiÒu.
Ba lµ, viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nhiÒu thµnh phè gÇn nhau vÒ mÆt ®Þa
lý, liªn quan chÆt chÏ víi nhau do ph©n c«ng lao ®éng ®· t¹o nªn c¸c vïng ®«
thÞ. Th«ng th−êng vïng ®« thÞ bao gåm mét vµi thµnh phè lín vµ xung quanh
chóng lµ c¸c thµnh phè nhá vÖ tinh.
Bèn lµ, d©n sè thµnh thÞ cã xu h−íng t¨ng nhanh do qu¸ tr×nh di d©n
n«ng th«n-thµnh thÞ, ®ang lµm thay ®æi t−¬ng quan d©n sè thµnh thÞ vµ n«ng
th«n, n©ng cao tû träng d©n thµnh thÞ trong tæng d©n sè.
N¨m lµ, møc ®é ®« thÞ hãa biÓu thÞ tr×nh ®é ph¸t triÓn x· héi nãi chung,
song cã ®Æc thï riªng cho mçi n−íc. §èi víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, ®« thÞ hãa
diÔn ra chñ yÕu theo chiÒu s©u, chÊt l−îng cuéc sèng ë c¸c thµnh phè ngµy
cµng hoµn thiÖn. Trong c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, tèc ®é ®« thÞ hãa rÊt cao, ®Æc
biÖt trong c¸c thËp kû gÇn ®©y, qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa diÔn ra theo chiÒu réng
®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò khã kh¨n cÇn gi¶i quyÕt nh− vÊn ®Ò ®Êt ®ai, thÊt
nghiÖp, nghÌo ®ãi, « nhiÔm m«i tr−êng vµ tÖ n¹n x· héi.
11
- 2.1.2.3 Vai trß cña ®« thÞ hãa
- §« thÞ hãa lµm thay ®æi c¬ cÊu lao ®éng trong c¸c khu vùc kinh tÕ. C¬
cÊu lao ®éng trong x· héi th−êng ®−îc ph©n theo 3 khu vùc:
Khu vùc I, khu vùc kinh tÕ n«ng, l©m, thñy s¶n thuéc ®Þa bµn n«ng
th«n. Trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa khu vùc nµy gi¶m dÇn.
Khu vùc II, khu vùc kinh tÕ c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp. Trong
qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸, khu vùc nµy ph¸t triÓn kh«ng ngõng vÒ sè l−îng vµ chÊt
l−îng. Sù ph¸t triÓn cña nã mang tÝnh quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa.
Khu vùc III, khu vùc dÞch vô, qu¶n lý vµ nghiªn cøu khoa häc. Khu vùc
nµy ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña ®« thÞ, nã gãp phÇn n©ng cao chÊt
l−îng tr×nh ®é ®« thÞ hãa.
Ba khu vùc lao ®éng trªn biÕn ®æi theo h−íng gi¶m khu vùc I, ph¸t triÓn
vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng ë khu vùc II, III nh»m tháa m·n nhu cÇu s¶n xuÊt
ngµy cµng ph¸t triÓn, chÊt l−îng cuéc sèng ngµy cµng cao cña céng ®ång.
- §« thÞ hãa lµm sè d©n sèng trong ®« thÞ ngµy cµng t¨ng. §©y lµ yÕu tè
®Æc tr−ng nhÊt cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa. D©n c− sèng trong khu vùc n«ng th«n
sÏ chuyÓn thµnh d©n c− sèng trong ®« thÞ, lao ®éng chuyÓn tõ h×nh thøc lao
®éng khu vùc I sang khu vùc II, III, c¬ cÊu lao ®éng chuyÓn tõ lao ®éng n«ng
nghiÖp sang lao ®éng c«ng nghiÖp, dÞch vô.
- §« thÞ hãa g¾n liÒn víi viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c khu c«ng
nghiÖp, lµm thay ®æi côc diÖn s¶n xuÊt, ph−¬ng thøc s¶n xuÊt. Do c«ng nghiÖp
ph¸t triÓn ®· ®−a ®Õn nh÷ng thay ®æi vµ ph¸t triÓn sau:
Lµm t¨ng nhanh thu nhËp quèc d©n, ®èi víi c¸c n−íc ph¸t triÓn tû träng
c«ng nghiÖp trong thu nhËp quèc d©n th−êng chiÓm tû lÖ tõ 60-70% trë lªn.
C¸c n−íc ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cµng cao th× tû träng c«ng nghiÖp cµng lín.
12
- Lµm t¨ng ho¹t ®éng khoa häc-kü thuËt vµ c«ng nghÖ. Do ho¹t ®éng s¶n
xuÊt c«ng nghiÖp g¾n liÒn víi khoa häc-kü thuËt, c«ng nghÖ cho nªn tr×nh ®é
khoa häc-kü thuËt ë mçi quèc gia lµ th−íc ®o sù ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc.
- §« thÞ hãa t¹o ra hÖ thèng kh«ng gian ®« thÞ. Cïng víi sù ph¸t triÓn
c¸c trung t©m ®« thÞ, c¸c khu d©n c− víi nhiÒu lo¹i quy m« ®· t¹o thµnh c¸c
vµnh ®ai ®« thÞ, c¸c chïm ®« thÞ vµ c¸c vµnh ®ai, c¸c chïm ®« thÞ nµy ®Òu
ph¸t triÓn.
- §« thÞ hãa gãp phÇn ph¸t triÓn tr×nh ®é v¨n minh cña quèc gia nãi
chung vµ v¨n minh ®« thÞ nãi riªng. §« thÞ hãa ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, ph¸t
triÓn c¸c c¬ së v¨n hãa, gi¸o dôc, ph¸t triÓn sù giao l−u trong n−íc vµ n−íc
ngoµi. §« thÞ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕp nhËn nÒn v¨n minh th× tõ bªn ngoµi vµ ph¸t
triÓn nÒn v¨n minh trong n−íc.
2.1.2.4 C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa
YÕu tè tù nhiªn: Trong thêi kú kinh tÕ ch−a ph¸t triÓn m¹nh mÏ th× ®«
thÞ hãa phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn. Nh÷ng vïng cã khÝ hËu,
thêi tiÕt tèt, cã nhiÒu kho¸ng s¶n, giao th«ng thuËn lîi vµ nh÷ng lîi thÕ kh¸c
sÏ thu hót d©n c− m¹nh h¬n vµ do ®ã sÏ ®−îc ®« thÞ hãa sím h¬n, quy m« lín
h¬n. Ng−îc l¹i, nh÷ng vïng kh¸c sÏ ®« thÞ hãa chËm h¬n, quy m« nhá h¬n. Tõ
®ã dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu hÖ thèng ®« thÞ gi÷a c¸c vïng.
YÕu tè x· héi: Mçi ph−¬ng thøc s¶n xuÊt sÏ cã mét h×nh th¸i ®« thÞ
t−¬ng øng vµ do ®ã qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa cã nh÷ng ®Æc tr−ng riªng cña nã.
Kinh tÕ thÞ tr−êng ®· më ®−êng cho lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh. Sù
ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt lµ ®iÒu kiÖn ®Ó c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa
vµ lµ tiÒn ®Ò cho ®« thÞ hãa. C«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa trong khu vùc
n«ng, l©m, thñy s¶n cña nÒn kinh tÕ sÏ t¹o ra qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa n«ng th«n vµ
c¸c vïng ven biÓn.
13
- YÕu tè v¨n hãa d©n téc: Mçi d©n téc cã mét nÒn v¨n hãa riªng cña
m×nh vµ nÒn v¨n hãa ®ã cã ¶nh h−ëng ®Õn tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ, chÝnh trÞ,
x· héi nãi chung vµ h×nh th¸i ®« thÞ nãi riªng.
YÕu tè kinh tÕ: Kinh tÕ lµ yÕu tè cã tÝnh quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh ®«
thÞ hãa. Bëi v× nãi ®Õn kinh tÕ lµ nãi ®Õn vÊn ®Ò tµi chÝnh. §Ó x©y dùng, n©ng
cÊp hay c¶i t¹o ®« thÞ ®ßi hái nguån tµi chÝnh lín. Nguån ®ã cã thÓ tõ trong
n−íc hay tõ n−íc ngoµi. Tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ thÓ hiÖn nhiÒu ph−¬ng
diÖn nh− quy m«, tèc ®é t¨ng tr−ëng GDP, c¬ cÊu ngµnh cña nÒn kinh tÕ, sù
ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, luËt ph¸p kinh tÕ, tr×nh ®é hoµn thiÖn cña
kÕt cÊu h¹ tÇng, tr×nh ®é v¨n hãa gi¸o dôc cña d©n c−, møc sèng d©n c−.
YÕu tè chÝnh trÞ: Sù æn ®Þnh chÝnh trÞ lµ ®éng lùc thóc ®Èy qu¸ tr×nh ®«
thÞ ho¸, chÝnh trÞ cµng æn ®Þnh th× ®« thÞ cµng ph¸t triÓn. ë ViÖt Nam tõ sau
n¨m 1975, tèc ®é ®« thÞ hãa ngµy cµng cao, c¸c khu ®« thÞ míi mäc lªn nhanh
chãng… §Æc biÖt trong thêi kú ®æi míi, víi c¸c chÝnh s¸ch më cöa nÒn kinh
tÕ, thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn th× ®« thÞ
hãa ®· t¹o ra sù ph¸t triÓn kinh tÕ v−ît bËc.
2.1.2.5 H×nh th¸i biÓu hiÖn cña ®« thÞ hãa
Më réng quy m« diÖn tÝch c¸c ®« thÞ hiÖn cã trªn c¬ së h×nh thµnh c¸c
khu ®« thÞ míi, c¸c quËn, ph−êng míi lµ h×nh thøc phæ biÕn víi c¸c ®« thÞ cña
ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn cßn nhiÒu h¹n chÕ. ViÖc h×nh thµnh c¸c khu ®« thÞ
míi, c¸c quËn, ph−êng míi ®−îc xem lµ h×nh thøc ®« thÞ hãa theo chiÒu réng
vµ lµ sù më ®−êng cña quan hÖ s¶n xuÊt cho lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Víi
h×nh thøc nµy d©n sè vµ diÖn tÝch ®« thÞ t¨ng nhanh chãng. Sù h×nh thµnh c¸c
®« thÞ míi ®Ó ph¸t triÓn ®ång ®Òu c¸c khu vùc, c¸c ®« thÞ míi ®−îc x©y dùng
trªn c¬ së x©y dùng c¸c khu c«ng nghiÖp vµ c¸c trung t©m kinh tÕ lµ xu h−íng
tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn.
14
- HiÖn ®¹i hãa vµ n©ng cao tr×nh ®é c¸c ®« thÞ hiÖn cã lµ qu¸ tr×nh th−êng
xuyªn vµ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn. C¸c nhµ qu¶n lý ®«
thÞ vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trªn ®Þa bµn ®« thÞ th−êng xuyªn vËn ®éng nh»m
lµm giµu thªm cho ®« thÞ cña m×nh. Qu¸ tr×nh ®ã ®ßi hái hä ph¶i biÕt ®iÒu tiÕt,
tËn dông tèi ®a nh÷ng tiÒm n¨ng s½n cã vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cao trªn c¬
së hiÖn ®¹i hãa trong mäi lÜnh vùc kinh tÕ-x· héi ë ®« thÞ.
2.1.2.6 Sù ph¸t triÓn cña ®« thÞ ho¸
Qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ diÔn ra song song víi ®éng th¸i ph¸t triÓn kh«ng
gian kinh tÕ-x· héi. Tr×nh ®é ®« thÞ ho¸ ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc
l−îng s¶n xuÊt, cña nÒn v¨n ho¸ vµ ph−¬ng thøc tæ chøc cuéc sèng x· héi.
Qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ còng lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ-x· héi,
v¨n ho¸ vµ kh«ng gian kiÕn tróc. Nã g¾n liÒn víi tiÕn bé cña khoa häc kü
thuËt vµ sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh nghÒ míi. Qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ cã thÓ
®−îc chia thµnh 3 thêi kú [2]:
a/. Thêi kú tiÒn c«ng nghiÖp (tr−íc thÕ kû XVIII)
§« thÞ ho¸ ph¸t triÓn mang ®Æc tr−ng cña nÒn v¨n minh n«ng nghiÖp.
C¸c ®« thÞ ph©n t¸n, quy m« nhá ph¸t triÓn theo d¹ng tËp trung, c¬ cÊu ®¬n
gi¶n. TÝnh chÊt ®« thÞ lóc ®ã chñ yÕu lµ hµnh chÝnh, th−¬ng nghiÖp, tiÓu thñ
c«ng nghiÖp.
b/. Thêi kú c«ng nghiÖp (tõ thÕ kû XVIII ®Õn thÕ kû XX)
C¸c ®« thÞ ph¸t triÓn m¹nh, song song víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸.
Cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ®· lµm cho nÒn v¨n minh ®« thÞ ph¸t triÓn nhanh
chãng, sù tËp trung s¶n xuÊt vµ d©n c− ®· t¹o nªn nh÷ng ®« thÞ lín vµ cùc lín.
C¬ cÊu ®« thÞ phøc t¹p h¬n, ®Æc biÖt lµ c¸c thµnh phè mang nhiÒu chøc n¨ng
kh¸c nhau (nöa sau thÕ kû XX) nh− thñ ®«, thµnh phè c¶ng. §Æc tr−ng cña
thêi kú nµy lµ sù ph¸t triÓn thiÕu kiÓm so¸t cña c¸c thµnh phè.
15
- c/. Thêi kú hËu c«ng nghiÖp
Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ tin häc ®· lµm thay ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt vµ
ph−¬ng thøc sinh ho¹t ë c¸c ®« thÞ. Kh«ng gian ®« thÞ cã c¬ cÊu tæ chøc phøc
t¹p, quy m« lín. HÖ thèng tæ chøc d©n c− ®« thÞ ph¸t triÓn theo kiÓu côm,
chïm vµ chuçi.
2.1.2.7 Xu h−íng ®« thÞ hãa ë ViÖt Nam
a/. H×nh thµnh c¸c trung t©m c«ng nghiÖp, th−¬ng m¹i, dÞch vô trong c¸c ®«
thÞ lín
Sù h×nh thµnh c¸c trung t©m cã tÝnh chÊt chuyªn ngµnh trong nh÷ng ®«
thÞ lín lµ xu thÕ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña ®« thÞ, lµ biÓu hiÖn cña
tÝnh chuyªn m«n hãa cao trong s¶n xuÊt. TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cã cïng
®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt ®−îc tËp trung vµo mét khu vùc t¹o ®iÒu kiÖn ®¸p øng c¸c
nhu cÇu tèt h¬n, s¶n xuÊt víi n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ cao h¬n vµ t¨ng søc c¹nh
tranh cña c¸c s¶n phÈm cña ®« thÞ, thÞ tr−êng lao ®éng phong phó h¬n.
b/. H×nh thµnh c¸c trung t©m c«ng nghiÖp, th−¬ng m¹i, dÞch vô ë vïng ngo¹i «
Sù h×nh thµnh c¸c trung t©m cña mçi vïng cã tÝnh kh¸ch quan nh»m ®¸p
øng c¸c nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng ngµy cµng t¨ng cña chÝnh vïng ®ã.
§©y lµ biÓu hiÖn cña tÝnh tËp trung hãa trong s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, quy m« s¶n
xuÊt vµ ho¹t ®éng th−¬ng m¹i, dÞch vô sÏ phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh
tÕ-x· héi, quy m« d©n sè cña vïng ®Ó b¶o ®¶m tÝnh ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. §ång
thêi c¸c trung t©m nµy cßn lµ ®iÓm nèi hay sù chuyÓn tiÕp gi÷a c¸c ®« thÞ lín
lµm cho tÝnh hiÖu qu¶ cña hÖ thèng ®« thÞ ®−îc n©ng cao. Trong qu¸ tr×nh ®« thÞ
hãa, c¸c trung t©m nµy sÏ trë thµnh nh÷ng ®« thÞ vÖ tinh cña c¸c ®« thÞ lín.
c/. Më réng c¸c ®« thÞ hiÖn cã
ViÖc më réngc¸c ®« thÞ hiÖn cã theo m« h×nh lµn sãng lµ xu thÕ tÊt yÕu
khi nhu cÇu vÒ ®Êt x©y dùng ®« thÞ t¨ng vµ kh¶ n¨ng më cã thÓ thùc hiÖn
16
- t−¬ng ®èi dÔ. Xu h−íng nµy t¹o sù æn ®Þnh t−¬ng ®èi vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò
qu¸ t¶i cho ®« thÞ hiÖn cã.
d/. ChuyÓn mét sè vïng n«ng th«n thµnh ®« thÞ
§©y lµ xu h−íng hiÖn ®¹i ®−îc thùc hiÖn trong ®iÒu kiÖn cã sù ®Çu t−
lín cña Nhµ n−íc. VÊn ®Ò c¬ b¶n lµ t¹o nguån tµi chÝnh ®Ó c¶i t¹o ®Êt, x©y
dùng kÕt cÊu h¹ tÇng hiÖn ®¹i.
2.1.2.8 Sù h×nh thµnh c¸c khu ®« thÞ míi
Khu ®« thÞ míi lµ khu ®« thÞ ®ang ®−îc ph¸t triÓn tËp trung theo dù ¸n
®Çu t− x©y dùng hoµn chØnh, ®ång bé c¸c c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng, c¸c c«ng
tr×nh s¶n xuÊt, c«ng tr×nh phóc lîi vµ nhµ ë.
Trong khu ®« thÞ míi cã ba thµnh phÇn chÝnh: kÕt cÊu h¹ tÇng, c«ng
tr×nh s¶n xuÊt, c«ng tr×nh phóc lîi vµ nhµ ë.
Quy m« mét khu ®« thÞ míi cã thÓ tõ 5-10 ha trë lªn ®−îc sö dông vµo
môc ®Ých kinh doanh hoÆc kh«ng kinh doanh [18].
C¸c khu ®« thÞ míi th−êng ®−îc g¾n víi mét ®« thÞ hiÖn cã hoÆc víi
mét ®« thÞ míi ®ang h×nh thµnh.
Trªn ph−¬ng diÖn ph¸p lý, khu ®« thÞ míi ph¶i cã mét ranh giíi vµ chøc
n¨ng x¸c ®Þnh, phï hîp víi quy ho¹ch x©y dùng ®« thÞ ®−îc c¬ quan nhµ n−íc
cã thÈm quyÒn phª duyÖt.
X©y dùng c¸c khu ®« thÞ míi thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa vµ “tõng
b−íc x©y dùng hoµn chØnh hÖ thèng ®« thÞ c¶ n−íc, cã c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ, x·
héi vµ kü thuËt hiÖn ®¹i, m«i tr−êng ph¸p lý ®« thÞ trong s¹ch, ®−îc ph©n bè vµ
ph¸t triÓn hîp lý trªn ®Þa bµn c¶ n−íc, ®¶m b¶o cho mçi ®« thÞ, theo vÞ trÝ vµ
chøc n¨ng cña m×nh ph¸t huy ®−îc ®Çy ®ñ c¸c thÕ m¹nh gãp phÇn thùc hiÖn tèt
hai nhiÖm vô chiÕn l−îc lµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ Tæ quèc” [5].
17
- X©y dùng c¸c khu ®« thÞ míi lµ kÕt qu¶ cña viÖc thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh
c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu thùc tÕ c¶i t¹o,
chØnh trang nh÷ng thµnh phè qu¸ chËt tréi, qu¸ t¶i vÒ d©n sè, ®−îc x©y dùng
thiÕu quy ho¹ch trong nh÷ng n¨m tr−íc ®©y. ViÖc x©y dùng c¸c ®« thÞ míi
kiÓu hiÖn ®¹i chØ cã thÓ thùc hiÖn trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ cho phÐp vµ ®Æc biÖt
víi sù ®Çu t− hîp t¸c cña n−íc ngoµi [9].
2.1.2.9 Quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n−íc vÒ ®« thÞ hãa
§øng tr−íc th¸ch thøc míi víi nh÷ng tån ®äng cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa,
§¶ng ®−a ra chñ tr−¬ng: “Lµm cho c¸c ®« thÞ trë thµnh h¹t nh©n cña sù ph¸t
triÓn c«ng nghiÖp, ph¸t triÓn ®Êt n−íc phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña thÕ
giíi” [13].
XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tÕ vµ yªu cÇu ph¸t triÓn ®« thÞ trong thêi kú
míi, ®−êng lèi ph¸t triÓn ®« thÞ cña §¶ng ta ®−îc x¸c ®Þnh: “Ph¸t triÓn m¹ng
l−íi ®« thÞ ph©n bè hîp lý trªn c¸c vïng. HiÖn ®¹i ho¸ dÇn c¸c thµnh phè lín,
thóc ®Èy qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ n«ng th«n. Kh«ng tËp trung qu¸ nhiÒu c¬ së
c«ng nghiÖp vµ d©n c− vµo c¸c ®« thÞ lín. Kh¾c phôc t×nh tr¹ng ïn t¾c giao
th«ng vµ « nhiÔm m«i tr−êng. T¨ng c−êng c«ng t¸c quy ho¹ch vµ qu¶n lý ®«
thÞ, n©ng cao thÈm mü kiÕn tróc” [11].
§¶ng vµ Nhµ n−íc ®Þnh h−íng ph¸t triÓn khu vùc ®« thÞ trong giai ®o¹n
tíi lµ “ph¸t huy vai trß cña c¸c trung t©m hµnh chÝnh, kinh tÕ, v¨n ho¸ trªn
tõng vïng vµ ®Þa ph−¬ng, ®i nhanh trong tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸, ph¸t triÓn m¹nh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, ®i ®Çu trong viÖc ph¸t triÓn kinh
tÕ tri thøc. T¹o vµnh ®ai n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ë c¸c thµnh phè lín” [11].
18
- 2.1.3. Nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh quy luËt th−êng ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ®«
thÞ hãa ë ViÖt Nam
2.1.3.1 Më réng diÖn tÝch ®Êt ®« thÞ vµ thu hÑp diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp
C¶ hai h×nh thøc ®« thÞ hãa ®Òu dÉn ®Õn sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu sö dông
®Êt. H×nh thøc ph¸t triÓn theo chiÒu réng ®−a ®Õn t×nh tr¹ng thu hÑp ®Êt canh
t¸c n«ng nghiÖp nhanh chãng v× mét phÇn ®Êt do Nhµ n−íc thu håi ®Ó x©y
dùng c¸c c«ng tr×nh, mét phÇn ®Êt d©n c− b¸n cho nh÷ng ng−êi n¬i kh¸c ®Õn
ë, hoÆc kinh doanh. Trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa Nhµ n−íc n¾m thÕ chñ ®éng
chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt t¹o ®µ m¹nh mÏ cho sù ph¸t triÓn ®« thÞ.
Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ n−íc ta, ®« thÞ hãa dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thu hÑp
®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp. Thùc chÊt qu¸ tr×nh ®ã lµ thay ®æi môc ®Ých sö dông
®Êt: tõ ®Êt n«ng nghiÖp chuyÓn sang s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, th−¬ng m¹i, dÞch
vô, ®Êt ë… Qu¸ tr×nh nµy gãp phÇn lµm t¨ng hiÖu qu¶ sö dông ®Êt nãi chung
nh−ng còng g©y ra kh«ng Ýt c¸c vÊn ®Ò x· héi.
2.1.3.2 VÊn ®Ò d©n sè, lao ®éng vµ viÖc lµm ®èi víi n«ng d©n trong qu¸ tr×nh
®« thÞ hãa
D©n sè vµ lao ®éng ë ®« thÞ gia t¨ng víi tèc ®é nhanh do nhiÒu nguyªn
nh©n, trong ®ã cã sù d«i d− vÒ lao ®éng n«ng nghiÖp trong qu¸ tr×nh ®« thÞ
hãa lµ mét nguyªn nh©n cÇn quan t©m gi¶i quyÕt.
Trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa nãi chung vµ ®« thÞ hãa theo chiÒu réng nãi
riªng, c¬ cÊu d©n c− theo tuæi, giíi, theo tÇng líp x· héi, theo nghÒ nghiÖp
biÕn ®æi nhanh chãng. Sù ph©n hãa giµu nghÌo ngµy cµng râ nÐt. Thu nhËp
cña d©n c− nãi chung t¨ng lªn nh−ng tèc ®é t¨ng cña mçi nhãm x· héi, mçi
nghÒ nghiÖp rÊt kh¸c nhau.
2.1.3.3 VÊn ®Ò m«i tr−êng
a/. M«i tr−êng khu vùc ®« thÞ míi
19
nguon tai.lieu . vn