Xem mẫu

  1. LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP Đề tài ảnh hưởng của đô thị hóa đến ảnh hưởng sử dụng đất trong các hộ nông dân huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên
  2. 1. Më ®Çu 1.1 TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi §« thÞ hãa lµ qu¸ tr×nh tÊt yÕu diÔn ra kh«ng chØ ®èi víi n−íc ta mµ cßn ®èi víi tÊt c¶ c¸c n−íc trªn thÕ giíi, nhÊt lµ c¸c n−íc ë ch©u ¸. NÒn kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa diÔn ra víi tèc ®é ngµy cµng nhanh. §Êt n−íc ta ®ang ph¸t triÓn trªn ®−êng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. C«ng nghiÖp hãa vµ ®« thÞ hãa lµ hai qu¸ tr×nh ph¸t triÓn song song ë n−íc ta hiÖn nay. §« thÞ hãa lµ hÖ qu¶ cña søc m¹nh c«ng nghiÖp vµ trë thµnh môc tiªu cña mäi nÒn v¨n minh trªn thÕ giíi, nã gãp phÇn ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña khu vùc, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. Trong xu thÕ quèc tÕ hãa, s¶n xuÊt ngµy cµng gia t¨ng, c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt trªn thÕ giíi diÔn ra nh− vò b·o th× viÖc c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ë n−íc ta trë thµnh vÊn ®Ò cÊp b¸ch ®Ó ®−a ®Êt n−íc chuyÓn sang mét thêi kú ph¸t triÓn víi môc tiªu l©u dµi lµ c¶i biÕn n−íc ta thµnh mét n−íc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt, kü thuËt hiÖn ®¹i, cã c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, møc sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, lµm cho d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh. Mét trong nh÷ng chñ tr−¬ng quan träng trong ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña §¶ng ta lµ ra søc ph¸t triÓn ®« thÞ cïng víi viÖc c«ng nghiÖp hãa n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n; quan t©m ®Çu t− ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, dÞch vô vµ kÕt cÊu h¹ tÇng, gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¨ng nhanh s¶n phÈm x· héi vµ thu nhËp quèc d©n ®Ó c¸c ®« thÞ lµm h¹t nh©n thóc ®Èy c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa trong vïng vµ trªn c¶ n−íc. Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë n−íc ta ®· b−íc ®Çu ®em l¹i nh÷ng thµnh qu¶, ch¼ng nh÷ng lµm cho bé mÆt vµ cuéc sèng ®« thÞ thay ®æi kh¸ h¬n tr−íc mµ cßn t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn sù ®æi míi bé mÆt vµ cuéc sèng n«ng th«n. Sù ph¸t 1
  3. triÓn ®« thÞ vµ sù biÕn ®æi cña n«ng th«n trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa lµ hÖ qu¶ cña sù t¸c ®éng cã tÝnh chÊt nh©n-qu¶. Nh÷ng thµnh qu¶ cña ®« thÞ hãa t¸c ®éng ®Õn n«ng th«n, lµm cho cuéc sèng cña n«ng d©n trë nªn kh¸ gi¶ h¬n, n«ng nghiÖp ph¸t triÓn h¬n. Ng−îc l¹i, sù ph¸t triÓn cña n«ng th«n vµ n«ng nghiÖp l¹i t¹o ®iÒu kiÖn, tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ ®« thÞ. Sù kÕt hîp hµi hßa gi÷a ®« thÞ hãa víi ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n lµ lý thuyÕt mµ hiÖn nay ®−îc nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn ¸p dông víi nh÷ng ph−¬ng thøc s¸ng t¹o phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña mçi n−íc. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc, qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa còng ph¸t sinh nhiÒu vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt nh− vÊn ®Ò sö dông ®Êt ®ai, lao ®éng vµ viÖc lµm cña ng−êi n«ng d©n, c¸ch thøc ®Òn bï khi gi¶i phãng mÆt b»ng, c¸ch thøc di d©n, d·n d©n… Nh− vËy, ®øng tr−íc t¸c ®éng cña ®« thÞ hãa, chóng ta ph¶i lµm g× ®Ó h¹n chÕ nh÷ng ¶nh h−ëng tiªu cùc vµ chñ ®éng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa, b¶o ®¶m cho kinh tÕ n«ng th«n mµ trong ®ã träng t©m lµ kinh tÕ n«ng hé ph¸t triÓn hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng. Trong nh÷ng n¨m qua, cïng víi sù ®æi míi cña ®Êt n−íc, huyÖn Yªn Mü, tØnh H−ng Yªn ®· vµ ®ang h×nh thµnh c¸c khu c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, b−íc ®Çu t¹o tiÒn ®Ò cho sù c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa trong vïng. HiÖn nay, huyÖn ®ang lµ ®iÓm dõng ch©n cña nhiÒu c«ng ty, xÝ nghiÖp, lµ n¬i cã nhiÒu thay ®æi vÒ môc ®Ých sö dông ®Êt ®ai. Trong bèi c¶nh ®ã, ng−êi d©n thay ®æi h−íng sö dông ®Êt ®ai cña hä cô thÓ nh− thÕ nµo? Cã ®óng víi ®Þnh h−íng sö dông ®Êt ®ai cña ®Þa ph−¬ng kh«ng? Sù thay ®æi nµy cã ¶nh h−ëng ®Õn thu nhËp vµ ®êi sèng cña hä kh«ng? C¸ch gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nµy ra sao?... §Ó gãp phÇn tr¶ lêi nh÷ng c©u hái trªn, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: "¶nh h−ëng cña ®« thÞ hãa ®Õn h−íng sö dông ®Êt trong c¸c hé n«ng d©n huyÖn Yªn Mü, tØnh H−ng Yªn" 2
  4. 1.2 Môc tiªu nghiªn cøu 1.2.1 Môc tiªu chung Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ®Õn h−íng sö dông ®Êt trong c¸c hé n«ng d©n huyÖn Yªn Mü, tØnh H−ng Yªn nh»m b¶o ®¶m cho kinh tÕ n«ng hé ph¸t triÓn hiÖu qu¶, ®óng h−íng vµ bÒn v÷ng. 1.2.2 Môc tiªu cô thÓ - HÖ thèng hãa c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ®« thÞ hãa. - §¸nh gi¸ qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë Yªn Mü-H−ng Yªn. - Ph©n tÝch ¶nh h−ëng cña ®« thÞ hãa ®Õn h−íng sö dông ®Êt ®ai cña c¸c hé n«ng d©n huyÖn Yªn Mü, tØnh H−ng Yªn. - §−a ra mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m tèi −u ho¸ ¶nh h−ëng cña ®« thÞ hãa ®Õn h−íng sö dông ®Êt trong c¸c hé n«ng d©n huyÖn Yªn Mü, b¶o ®¶m kinh tÕ n«ng hé ph¸t triÓn bÒn v÷ng. 1.3 §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 1.3.1 §èi t−îng nghiªn cøu ViÖc sö dông ®Êt ®ai cña c¸c hé n«ng d©n huyÖn Yªn Mü. 1.3.2 Ph¹m vi nghiªn cøu - Ph¹m vi néi dung: Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña ®« thÞ hãa ®Õn h−íng sö dông ®Êt thæ c− vµ ®Êt n«ng nghiÖp trong c¸c hé n«ng d©n huyÖn Yªn Mü, tØnh H−ng Yªn. - Ph¹m vi kh«ng gian: HuyÖn Yªn Mü, tØnh H−ng Yªn. - Ph¹m vi thêi gian: Sè liÖu thø cÊp ®−îc thu thËp trong giai ®o¹n 2000- 2004. Sè liÖu s¬ cÊp ®−îc thu thËp trong n¨m 2002 vµ n¨m 2004 ®Ó so s¸nh sù thay ®æi vÒ h−íng sö dông ®Êt trong hé n«ng d©n. 3
  5. 2. c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ®« thÞ hãa 2.1 Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ®« thÞ hãa 2.1.1 §« thÞ 2.1.1.1 Kh¸i niÖm vÒ ®« thÞ Theo quan ®iÓm qu¶n lý, ®« thÞ lµ mét khu d©n c− tËp trung cã ®ñ hai ®iÒu kiÖn [2]: VÒ ph©n cÊp qu¶n lý, ®« thÞ lµ thµnh phè, thÞ x·, thÞ trÊn ®−îc c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn thµnh lËp. VÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn, ®« thÞ ph¶i ®¹t ®−îc nh÷ng tiªu chuÈn sau: Lµ trung t©m tæng hîp hoÆc trung t©m chuyªn ngµnh, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña c¶ n−íc hoÆc mét vïng l·nh thæ nh− vïng liªn tØnh, vïng tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng hoÆc vïng trong tØnh, trong thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng; vïng huyÖn hoÆc tiÓu vïng trong huyÖn. §èi víi khu vùc néi thµnh phè, néi thÞ x·, thÞ trÊn tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp tèi thiÓu ph¶i ®¹t 65% tæng sè lao ®éng; kÕt cÊu h¹ tÇng phôc vô c¸c ho¹t ®éng cña d©n c− tèi thiÓu ph¶i ®¹t 70% møc tiªu chuÈn quy chuÈn thiÕt kÕ quy ho¹ch x©y dùng quy ®Þnh cho tõng lo¹i ®« thÞ; quy m« d©n sè Ýt nhÊt lµ 4.000 ng−êi vµ mËt ®é d©n sè tèi thiÓu ph¶i ®¹t 2.000 ng−êi/km2 [7]. Nh− vËy, ®« thÞ lµ ®iÓm d©n c− tËp trung víi mËt ®é cao, chñ yÕu lµ lao ®éng phi n«ng nghiÖp, cã h¹ tÇng c¬ së thÝch hîp, lµ trung t©m chuyªn ngµnh hay tæng hîp, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña c¶ n−íc, cña mét miÒn l·nh thæ, cña mét tØnh, mét huyÖn hoÆc mét vïng trong huyÖn, trong tØnh. - Nh÷ng ®« thÞ lµ trung t©m tæng hîp khi chóng cã vai trß vµ chøc n¨ng nhiÒu mÆt vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi… 4
  6. - Nh÷ng ®« thÞ lµ trung t©m chuyªn ngµnh khi chóng cã vai trß chøc n¨ng chñ yÕu vÒ mét mÆt nµo ®ã nh− c«ng nghiÖp c¶ng, du lÞch, nghØ ng¬i, ®Çu mèi giao th«ng… Trong thùc tÕ, mét ®« thÞ lµ trung t©m tæng hîp cña mét hÖ thèng ®« thÞ vïng tØnh nh−ng còng cã thÓ chØ lµ trung t©m chuyªn ngµnh cña mét hÖ thèng ®« thÞ mét vïng liªn tØnh hoÆc cña c¶ n−íc. ViÖc x¸c ®Þnh trung t©m tæng hîp hay chuyªn ngµnh cßn ph¶i c¨n cø vµo vÞ trÝ cña ®« thÞ ®ã trong mét vïng l·nh thæ nhÊt ®Þnh. Vïng l·nh thæ cña ®« thÞ bao gåm néi thµnh hay néi thÞ (gäi chung lµ néi thÞ) vµ ngo¹i « hay ngo¹i thÞ. C¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh cña cña néi thÞ bao gåm quËn vµ ph−êng, cßn c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh ngo¹i « bao gåm huyÖn vµ x·. VÞ trÝ cña mét ®« thÞ trong hÖ thèng ®« thÞ c¶ n−íc phô thuéc vµo cÊp qu¶n lý cña ®« thÞ vµ ph¹m vi ¶nh h−ëng cña ®« thÞ nh− ®« thÞ-trung t©m quèc gia; ®« thÞ-trung t©m cÊp vïng (liªn tØnh); ®« thÞ-trung t©m cÊp tØnh; ®« thÞ- trung t©m cÊp huyÖn vµ ®« thÞ-trung t©m cÊp tiÓu vïng (trong huyÖn) [6]. a/. Tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp trong tæng sè lao ®éng Lao ®éng phi n«ng nghiÖp cña mét ®« thÞ lµ lao ®éng trong khu vùc néi thµnh phè, néi thÞ x·, thÞ trÊn thuéc c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n nh− c«ng nghiÖp, x©y dùng, giao th«ng vËn t¶i, b−u ®iÖn, th−¬ng nghiÖp, cung øng vËt t−, dÞch vô c«ng céng… kh«ng thuéc ngµnh s¶n xuÊt n«ng, l©m, thñy s¶n [2]. b/. KÕt cÊu h¹ tÇng ®« thÞ KÕt cÊu h¹ tÇng ®« thÞ ®−îc ®¸nh gi¸ lµ kh«ng ®ång bé khi tÊt c¶ c¸c lo¹i c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng x· héi vµ kü thuËt ®« thÞ ®Òu ®−îc x©y dùng, nh−ng mçi lo¹i ph¶i ®¹t ®−îc tiªu chuÈn tèi thiÓu tõ 70% trë lªn so víi quy ®Þnh cña Quy chuÈn thiÕt kÕ quy ho¹ch x©y dùng ®« thÞ [3]. 5
  7. c/. Quy m« d©n sè ®« thÞ Quy m« d©n sè ®« thÞ bao gåm sè d©n th−êng tró vµ sè d©n t¹m tró trªn 6 th¸ng t¹i khu vùc néi thµnh phè, néi thÞ x· vµ thÞ trÊn [18]. §èi víi thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng, d©n sè ®« thÞ bao gåm d©n sè khu vùc néi thµnh, d©n sè cña néi thÞ x· trùc thuéc (nÕu cã) vµ d©n sè thÞ trÊn. d/. MËt ®é d©n sè MËt ®é d©n sè lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh møc ®é tËp trung d©n c− cña ®« thÞ ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së quy m« d©n sè ®« thÞ vµ diÖn tÝch ®Êt ®« thÞ. MËt ®é d©n sè ®« thÞ ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau [18]: D = N/S D lµ mËt ®é d©n sè (ng−êi/km2) Trong ®ã: N lµ d©n sè ®« thÞ (ng−êi) S lµ diÖn tÝch ®Êt ®« thÞ (km2) §Êt ®« thÞ lµ ®Êt néi thµnh phè vµ néi thÞ x·. §èi víi c¸c thÞ trÊn, diÖn tÝch ®Êt ®« thÞ ®−îc x¸c ®Þnh trong giíi h¹n diÖn tÝch ®Êt x©y dùng, kh«ng bao gåm diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp. 2.1.1.2 Ph©n lo¹i ®« thÞ ë n−íc ta, theo NghÞ ®Þnh sè 72/2001/N§-CP ngµy 05 th¸ng 10 n¨m 2001 cña ChÝnh phñ vÒ viÖc ph©n lo¹i ®« thÞ vµ cÊp qu¶n lý ®« thÞ, ®« thÞ ®−îc chia thµnh c¸c lo¹i sau [6]: a/. §« thÞ lo¹i ®Æc biÖt Lµ thñ ®« hoÆc ®« thÞ rÊt lín víi chøc n¨ng lµ trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc-kü thuËt, ®µo t¹o, du lÞch, dÞch vô, ®Çu mèi giao th«ng, giao l−u trong n−íc vµ quèc tÕ, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña c¶ n−íc; Tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp trong tæng sè lao ®éng tõ 90% 6
  8. trë lªn; Cã c¬ së h¹ tÇng x©y dùng vÒ c¬ b¶n ®ång bé vµ hoµn chØnh; Quy m« d©n sè tõ 1,5 triÖu ng−êi trë lªn; MËt ®é d©n sè b×nh qu©n tõ 15.000 ng−êi/km2 trë lªn [6]. b/. §« thÞ lo¹i I Lµ ®« thÞ rÊt lín, lµ trung t©m trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc-kü thuËt, du lÞch, dÞch vô, ®Çu mèi giao th«ng, giao l−u trong n−íc vµ quèc tÕ, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mét vïng l·nh thæ liªn tØnh hoÆc c¶ n−íc. D©n sè ®« thÞ cã trªn 50 v¹n ng−êi, tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp ≥ 85% tæng sè lao ®éng cña thµnh phè. MËt ®é d©n c− b×nh qu©n tõ 12.000 ng−êi/km2 trë lªn. Lo¹i ®« thÞ nµy cã tû suÊt hµng hãa cao, c¬ së h¹ tÇng kü thuËt vµ m¹ng l−íi c«ng tr×nh c«ng céng ®−îc x©y dùng nhiÒu mÆt ®ång bé vµ hoµn chØnh [6]. c/. §« thÞ lo¹i II Lµ ®« thÞ lín, lµ trung t©m trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc-kü thuËt, du lÞch, dÞch vô, ®Çu mèi giao th«ng, giao l−u vïng trong tØnh, vïng liªn tØnh hoÆc c¶ n−íc, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mét vïng l·nh thæ liªn tØnh hoÆc mét sè lÜnh vùc ®èi víi c¶ n−íc. D©n sè ®« thÞ cã tõ 25 v¹n ®Õn d−íi 1 triÖu ng−êi, tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp ≥ 80% tæng sè lao ®éng, mËt ®é d©n c− b×nh qu©n tõ 10.000 ng−êi/km2 trë lªn, s¶n xuÊt hµng hãa ph¸t triÓn, c¬ së h¹ tÇng kü thuËt vµ m¹ng l−íi c«ng tr×nh c«ng céng ®−îc x©y dùng nhiÒu mÆt tiÕn tíi t−¬ng ®èi ®ång bé vµ hoµn chØnh [6]. d/. §« thÞ lo¹i III Lµ ®« thÞ trung b×nh lín, lµ trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc-kü thuËt, dÞch vô, ®Çu mèi giao th«ng, giao l−u trong tØnh hoÆc vïng liªn 7
  9. tØnh, lµ n¬i s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp tËp trung, dÞch vô, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mét tØnh hoÆc mét sè lÜnh vùc ®èi víi vïng liªn tØnh. D©n sè cã tõ 10 ng−êi trë lªn, tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp ≥ 75% trong tæng sè lao ®éng, mËt ®é d©n c− trung b×nh tõ 8.000 ng−êi/km2 trë lªn. C¬ së h¹ tÇng kü thuËt vµ m¹ng l−íi c«ng tr×nh c«ng céng ®−îc x©y dùng tõng mÆt ®ång bé vµ hoµn chØnh [6]. e/. §« thÞ lo¹i IV Lµ ®« thÞ trung b×nh nhá, lµ trung t©m tæng hîp chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc kü thuËt, dÞch vô, ®Çu mèi giao th«ng, giao l−u trong tØnh hoÆc trung t©m chuyªn ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, th−¬ng nghiÖp, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mét tØnh hay mét vïng trong tØnh. D©n c− cã tõ 5 v¹n ng−êi trë lªn, tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp ≥ 70% trong tæng sè lao ®éng. MËt ®é d©n c− tõ 6.000 ng−êi/km2 trë lªn. C¸c ®« thÞ nµy ®· vµ ®ang ®Çu t− x©y dùng ®ång bé vµ hoµn chØnh tõng mÆt h¹ tÇng kü thuËt vµ c¸c c«ng tr×nh c«ng céng [6]. g/. §« thÞ lo¹i V Lµ nh÷ng ®« thÞ lo¹i nhá, lµ trung t©m tæng hîp vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ dÞch vô hoÆc trung t©m chuyªn ngµnh s¶n xuÊt tiÓu thñ c«ng nghiÖp… cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mét huyÖn hoÆc mét côm x·. D©n sè cã tõ 4.000 ng−êi trë lªn, tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp ≥ 65% trong tæng sè lao ®éng. MËt ®é d©n sè b×nh qu©n 2.000 ng−êi/km2 trë lªn, ®ang b¾t ®Çu x©y dùng mét sè c«ng tr×nh c«ng céng vµ c¬ së h¹ tÇng kü thuËt [6]. ViÖc x¸c ®Þnh quy m« d©n sè vµ tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp cña ®« 8
  10. thÞ chØ tiÕn hµnh trong ph¹m vi ®Þa giíi néi thÞ. Riªng miÒn nói, quy m« d©n sè ®« thÞ lo¹i III cã thÓ quy ®Þnh tèi thiÓu tõ 8 v¹n ng−êi, ®« thÞ lo¹i IV tõ 2 v¹n ng−êi vµ ®« thÞ lo¹i V lµ 2.000 ng−êi [4]. 2.1.1.3 Vai trß cña ®« thÞ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi §« thÞ t−îng tr−ng cho thµnh qu¶ kinh tÕ, v¨n hãa cña mét quèc gia, lµ s¶n phÈm mang tÝnh kÕ thõa cña nhiÒu thÕ hÖ c¶ vÒ c¬ së vËt chÊt kü thuËt vµ v¨n hãa. §« thÞ lµ mét bé phËn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña c¶ n−íc, cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn c¸c thµnh tùu khoa häc kü thuËt cña khu vùc vµ trªn thÕ giíi. 2.1.2 §« thÞ hãa 2.1.2.1 Kh¸i niÖm vÒ ®« thÞ hãa Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò næi bËt cña sù ph¸t triÓn thÕ giíi ngµy nay lµ sù gia t¨ng nhanh chãng sè l−îng vµ quy m« c¸c ®« thÞ, trong ®ã tËp trung c¸c ho¹t ®éng chñ yÕu cña con ng−êi, n¬i diÔn ra cuéc sèng vËt chÊt, v¨n hãa vµ t×nh thÇn cña mét bé phËn d©n sè. C¸c ®« thÞ chiÕm vÞ trÝ ngµy cµng to lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi. §« thÞ hãa ®−îc hiÓu kh¸i qu¸t lµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phè. NhiÒu thµnh phè míi xuÊt hiÖn vµ kh«ng Ýt thµnh phè cã lÞch sö hµng ngh×n n¨m ®ang tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Sù gia t¨ng sè l−îng vµ quy m« c¸c thµnh phè vÒ diÖn tÝch còng nh− d©n sè. Vµ do ®ã lµm thay ®æi t−¬ng quan d©n sè thµnh thÞ vµ n«ng th«n; vai trß chÝnh trÞ-kinh tÕ-v¨n hãa cña thµnh phè; m«i tr−êng sèng… lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc c¸c nhµ nghiªn cøu quan t©m [12]. Trªn quan ®iÓm mét vïng, ®« thÞ hãa lµ mét qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc vµ ®iÒu kiÖn sèng theo kiÓu ®« thÞ [18]. Trªn quan ®iÓm kinh tÕ quèc d©n, ®« thÞ hãa lµ mét qu¸ tr×nh biÕn ®æi 9
  11. vÒ ph©n bè c¸c lùc l−îng s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, bè trÝ d©n c− nh÷ng vïng kh«ng ph¶i ®« thÞ thµnh ®« thÞ, ®ång thêi ph¸t triÓn c¸c ®« thÞ hiÖn cã theo chiÒu s©u [18]. Trªn quan ®iÓm x· héi häc ®« thÞ, ®« thÞ hãa lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ-x· héi diÔn ra trong mèi quan hÖ qua l¹i mËt thiÕt víi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc-kü thuËt, lµm s¶n sinh ra nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p cña ®êi sèng kinh tÕ, x· héi, chÝnh trÞ vµ v¨n hãa cña x· héi, ®Æc biÖt ®−a ®Õn nh÷ng hËu qu¶ x· héi to lín kh¸c nhau trong mét hÖ thèng x· héi thÕ giíi còng nh− mçi n−íc [20]. §« thÞ hãa lµ qu¸ ®é tõ h×nh thøc sèng n«ng th«n lªn h×nh thøc sèng ®« thÞ cña c¸c nhãm d©n c−. Khi kÕt thóc thêi kú qu¸ ®é th× c¸c ®iÒu kiÖn t¸c ®éng ®Õn ®« thÞ hãa còng thay ®æi vµ x· héi sÏ ph¸t triÓn trong c¸c ®iÒu kiÖn míi mµ biÓu hiÖn tËp trung lµ sù thay ®æi c¬ cÊu d©n c−, c¬ cÊu lao ®éng. §« thÞ hãa n«ng th«n lµ xu h−íng bÒn v÷ng cã tÝnh quy luËt, lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n vµ phæ biÕn lèi sèng thµnh phè cho n«ng th«n (c¸ch sèng, h×nh thøc nhµ cöa, phong c¸ch sinh ho¹t…). Thùc chÊt ®ã lµ t¨ng tr−ëng ®« thÞ theo h−íng bÒn v÷ng. §« thÞ hãa g¾n liÒn víi sù biÕn ®æi s©u s¾c vÒ kinh tÕ-x· héi cña ®« thÞ vµ n«ng th«n trªn c¬ së ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, x©y dùng, dÞch vô… Do vËy, ®« thÞ hãa g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi. Tãm l¹i, ®« thÞ hãa lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi vµ ph©n bè c¸c lùc l−îng s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, bè trÝ d©n c−, h×nh thµnh ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc vµ ®iÒu kiÖn sèng theo kiÓu ®« thÞ ®ång thêi ph¸t triÓn ®« thÞ hiÖn cã theo chiÒu s©u trªn c¬ së hiÖn ®¹i hãa c¬ së vËt chÊt kü thuËt vµ t¨ng quy m« d©n sè. Khi ®¸nh gi¸ vÒ ®« thÞ ho¸ ng−êi ta th−êng sö dông 2 tiªu chÝ, ®ã lµ møc ®é ®« thÞ ho¸ vµ tèc ®é ®« thÞ ho¸ [9]: Møc ®é ®« thÞ ho¸ = D©n sè ®« thÞ/Tæng d©n sè (%) 10
  12. Tèc ®é ®« thÞ ho¸ = (D©n sè ®« thÞ cuèi kú - D©n sè ®« thÞ ®Çu kú)/(NxD©n sè ®« thÞ ®Çu kú) (%/n¨m) Trong ®ã: N lµ sè n¨m gi÷a 2 thêi kú 2.1.2.2 §Æc tr−ng cña ®« thÞ hãa §« thÞ hãa lµ hiÖn t−îng mang tÝnh toµn cÇu vµ cã nh÷ng ®Æc tr−ng chñ yÕu sau ®©y [12], [14]: Mét lµ, sè l−îng c¸c thµnh phè, kÓ c¶ c¸c thµnh phè lín t¨ng nhanh, ®Æc biÖt lµ thêi kú sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai. Hai lµ, quy m« d©n sè tËp trung trong mçi thµnh phè ngµy cµng lín, sè l−îng thµnh phè cã trªn mét triÖu d©n ngµy cµng nhiÒu. Ba lµ, viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nhiÒu thµnh phè gÇn nhau vÒ mÆt ®Þa lý, liªn quan chÆt chÏ víi nhau do ph©n c«ng lao ®éng ®· t¹o nªn c¸c vïng ®« thÞ. Th«ng th−êng vïng ®« thÞ bao gåm mét vµi thµnh phè lín vµ xung quanh chóng lµ c¸c thµnh phè nhá vÖ tinh. Bèn lµ, d©n sè thµnh thÞ cã xu h−íng t¨ng nhanh do qu¸ tr×nh di d©n n«ng th«n-thµnh thÞ, ®ang lµm thay ®æi t−¬ng quan d©n sè thµnh thÞ vµ n«ng th«n, n©ng cao tû träng d©n thµnh thÞ trong tæng d©n sè. N¨m lµ, møc ®é ®« thÞ hãa biÓu thÞ tr×nh ®é ph¸t triÓn x· héi nãi chung, song cã ®Æc thï riªng cho mçi n−íc. §èi víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, ®« thÞ hãa diÔn ra chñ yÕu theo chiÒu s©u, chÊt l−îng cuéc sèng ë c¸c thµnh phè ngµy cµng hoµn thiÖn. Trong c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, tèc ®é ®« thÞ hãa rÊt cao, ®Æc biÖt trong c¸c thËp kû gÇn ®©y, qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa diÔn ra theo chiÒu réng ®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò khã kh¨n cÇn gi¶i quyÕt nh− vÊn ®Ò ®Êt ®ai, thÊt nghiÖp, nghÌo ®ãi, « nhiÔm m«i tr−êng vµ tÖ n¹n x· héi. 11
  13. 2.1.2.3 Vai trß cña ®« thÞ hãa - §« thÞ hãa lµm thay ®æi c¬ cÊu lao ®éng trong c¸c khu vùc kinh tÕ. C¬ cÊu lao ®éng trong x· héi th−êng ®−îc ph©n theo 3 khu vùc: Khu vùc I, khu vùc kinh tÕ n«ng, l©m, thñy s¶n thuéc ®Þa bµn n«ng th«n. Trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa khu vùc nµy gi¶m dÇn. Khu vùc II, khu vùc kinh tÕ c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp. Trong qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸, khu vùc nµy ph¸t triÓn kh«ng ngõng vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng. Sù ph¸t triÓn cña nã mang tÝnh quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa. Khu vùc III, khu vùc dÞch vô, qu¶n lý vµ nghiªn cøu khoa häc. Khu vùc nµy ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña ®« thÞ, nã gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng tr×nh ®é ®« thÞ hãa. Ba khu vùc lao ®éng trªn biÕn ®æi theo h−íng gi¶m khu vùc I, ph¸t triÓn vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng ë khu vùc II, III nh»m tháa m·n nhu cÇu s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn, chÊt l−îng cuéc sèng ngµy cµng cao cña céng ®ång. - §« thÞ hãa lµm sè d©n sèng trong ®« thÞ ngµy cµng t¨ng. §©y lµ yÕu tè ®Æc tr−ng nhÊt cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa. D©n c− sèng trong khu vùc n«ng th«n sÏ chuyÓn thµnh d©n c− sèng trong ®« thÞ, lao ®éng chuyÓn tõ h×nh thøc lao ®éng khu vùc I sang khu vùc II, III, c¬ cÊu lao ®éng chuyÓn tõ lao ®éng n«ng nghiÖp sang lao ®éng c«ng nghiÖp, dÞch vô. - §« thÞ hãa g¾n liÒn víi viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c khu c«ng nghiÖp, lµm thay ®æi côc diÖn s¶n xuÊt, ph−¬ng thøc s¶n xuÊt. Do c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®· ®−a ®Õn nh÷ng thay ®æi vµ ph¸t triÓn sau: Lµm t¨ng nhanh thu nhËp quèc d©n, ®èi víi c¸c n−íc ph¸t triÓn tû träng c«ng nghiÖp trong thu nhËp quèc d©n th−êng chiÓm tû lÖ tõ 60-70% trë lªn. C¸c n−íc ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cµng cao th× tû träng c«ng nghiÖp cµng lín. 12
  14. Lµm t¨ng ho¹t ®éng khoa häc-kü thuËt vµ c«ng nghÖ. Do ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp g¾n liÒn víi khoa häc-kü thuËt, c«ng nghÖ cho nªn tr×nh ®é khoa häc-kü thuËt ë mçi quèc gia lµ th−íc ®o sù ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc. - §« thÞ hãa t¹o ra hÖ thèng kh«ng gian ®« thÞ. Cïng víi sù ph¸t triÓn c¸c trung t©m ®« thÞ, c¸c khu d©n c− víi nhiÒu lo¹i quy m« ®· t¹o thµnh c¸c vµnh ®ai ®« thÞ, c¸c chïm ®« thÞ vµ c¸c vµnh ®ai, c¸c chïm ®« thÞ nµy ®Òu ph¸t triÓn. - §« thÞ hãa gãp phÇn ph¸t triÓn tr×nh ®é v¨n minh cña quèc gia nãi chung vµ v¨n minh ®« thÞ nãi riªng. §« thÞ hãa ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, ph¸t triÓn c¸c c¬ së v¨n hãa, gi¸o dôc, ph¸t triÓn sù giao l−u trong n−íc vµ n−íc ngoµi. §« thÞ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕp nhËn nÒn v¨n minh th× tõ bªn ngoµi vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n minh trong n−íc. 2.1.2.4 C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa YÕu tè tù nhiªn: Trong thêi kú kinh tÕ ch−a ph¸t triÓn m¹nh mÏ th× ®« thÞ hãa phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn. Nh÷ng vïng cã khÝ hËu, thêi tiÕt tèt, cã nhiÒu kho¸ng s¶n, giao th«ng thuËn lîi vµ nh÷ng lîi thÕ kh¸c sÏ thu hót d©n c− m¹nh h¬n vµ do ®ã sÏ ®−îc ®« thÞ hãa sím h¬n, quy m« lín h¬n. Ng−îc l¹i, nh÷ng vïng kh¸c sÏ ®« thÞ hãa chËm h¬n, quy m« nhá h¬n. Tõ ®ã dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu hÖ thèng ®« thÞ gi÷a c¸c vïng. YÕu tè x· héi: Mçi ph−¬ng thøc s¶n xuÊt sÏ cã mét h×nh th¸i ®« thÞ t−¬ng øng vµ do ®ã qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa cã nh÷ng ®Æc tr−ng riªng cña nã. Kinh tÕ thÞ tr−êng ®· më ®−êng cho lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh. Sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt lµ ®iÒu kiÖn ®Ó c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa vµ lµ tiÒn ®Ò cho ®« thÞ hãa. C«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa trong khu vùc n«ng, l©m, thñy s¶n cña nÒn kinh tÕ sÏ t¹o ra qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa n«ng th«n vµ c¸c vïng ven biÓn. 13
  15. YÕu tè v¨n hãa d©n téc: Mçi d©n téc cã mét nÒn v¨n hãa riªng cña m×nh vµ nÒn v¨n hãa ®ã cã ¶nh h−ëng ®Õn tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi nãi chung vµ h×nh th¸i ®« thÞ nãi riªng. YÕu tè kinh tÕ: Kinh tÕ lµ yÕu tè cã tÝnh quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa. Bëi v× nãi ®Õn kinh tÕ lµ nãi ®Õn vÊn ®Ò tµi chÝnh. §Ó x©y dùng, n©ng cÊp hay c¶i t¹o ®« thÞ ®ßi hái nguån tµi chÝnh lín. Nguån ®ã cã thÓ tõ trong n−íc hay tõ n−íc ngoµi. Tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ thÓ hiÖn nhiÒu ph−¬ng diÖn nh− quy m«, tèc ®é t¨ng tr−ëng GDP, c¬ cÊu ngµnh cña nÒn kinh tÕ, sù ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, luËt ph¸p kinh tÕ, tr×nh ®é hoµn thiÖn cña kÕt cÊu h¹ tÇng, tr×nh ®é v¨n hãa gi¸o dôc cña d©n c−, møc sèng d©n c−. YÕu tè chÝnh trÞ: Sù æn ®Þnh chÝnh trÞ lµ ®éng lùc thóc ®Èy qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸, chÝnh trÞ cµng æn ®Þnh th× ®« thÞ cµng ph¸t triÓn. ë ViÖt Nam tõ sau n¨m 1975, tèc ®é ®« thÞ hãa ngµy cµng cao, c¸c khu ®« thÞ míi mäc lªn nhanh chãng… §Æc biÖt trong thêi kú ®æi míi, víi c¸c chÝnh s¸ch më cöa nÒn kinh tÕ, thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn th× ®« thÞ hãa ®· t¹o ra sù ph¸t triÓn kinh tÕ v−ît bËc. 2.1.2.5 H×nh th¸i biÓu hiÖn cña ®« thÞ hãa Më réng quy m« diÖn tÝch c¸c ®« thÞ hiÖn cã trªn c¬ së h×nh thµnh c¸c khu ®« thÞ míi, c¸c quËn, ph−êng míi lµ h×nh thøc phæ biÕn víi c¸c ®« thÞ cña ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn cßn nhiÒu h¹n chÕ. ViÖc h×nh thµnh c¸c khu ®« thÞ míi, c¸c quËn, ph−êng míi ®−îc xem lµ h×nh thøc ®« thÞ hãa theo chiÒu réng vµ lµ sù më ®−êng cña quan hÖ s¶n xuÊt cho lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Víi h×nh thøc nµy d©n sè vµ diÖn tÝch ®« thÞ t¨ng nhanh chãng. Sù h×nh thµnh c¸c ®« thÞ míi ®Ó ph¸t triÓn ®ång ®Òu c¸c khu vùc, c¸c ®« thÞ míi ®−îc x©y dùng trªn c¬ së x©y dùng c¸c khu c«ng nghiÖp vµ c¸c trung t©m kinh tÕ lµ xu h−íng tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn. 14
  16. HiÖn ®¹i hãa vµ n©ng cao tr×nh ®é c¸c ®« thÞ hiÖn cã lµ qu¸ tr×nh th−êng xuyªn vµ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn. C¸c nhµ qu¶n lý ®« thÞ vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trªn ®Þa bµn ®« thÞ th−êng xuyªn vËn ®éng nh»m lµm giµu thªm cho ®« thÞ cña m×nh. Qu¸ tr×nh ®ã ®ßi hái hä ph¶i biÕt ®iÒu tiÕt, tËn dông tèi ®a nh÷ng tiÒm n¨ng s½n cã vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cao trªn c¬ së hiÖn ®¹i hãa trong mäi lÜnh vùc kinh tÕ-x· héi ë ®« thÞ. 2.1.2.6 Sù ph¸t triÓn cña ®« thÞ ho¸ Qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ diÔn ra song song víi ®éng th¸i ph¸t triÓn kh«ng gian kinh tÕ-x· héi. Tr×nh ®é ®« thÞ ho¸ ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt, cña nÒn v¨n ho¸ vµ ph−¬ng thøc tæ chøc cuéc sèng x· héi. Qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ còng lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ-x· héi, v¨n ho¸ vµ kh«ng gian kiÕn tróc. Nã g¾n liÒn víi tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt vµ sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh nghÒ míi. Qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ cã thÓ ®−îc chia thµnh 3 thêi kú [2]: a/. Thêi kú tiÒn c«ng nghiÖp (tr−íc thÕ kû XVIII) §« thÞ ho¸ ph¸t triÓn mang ®Æc tr−ng cña nÒn v¨n minh n«ng nghiÖp. C¸c ®« thÞ ph©n t¸n, quy m« nhá ph¸t triÓn theo d¹ng tËp trung, c¬ cÊu ®¬n gi¶n. TÝnh chÊt ®« thÞ lóc ®ã chñ yÕu lµ hµnh chÝnh, th−¬ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp. b/. Thêi kú c«ng nghiÖp (tõ thÕ kû XVIII ®Õn thÕ kû XX) C¸c ®« thÞ ph¸t triÓn m¹nh, song song víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. Cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ®· lµm cho nÒn v¨n minh ®« thÞ ph¸t triÓn nhanh chãng, sù tËp trung s¶n xuÊt vµ d©n c− ®· t¹o nªn nh÷ng ®« thÞ lín vµ cùc lín. C¬ cÊu ®« thÞ phøc t¹p h¬n, ®Æc biÖt lµ c¸c thµnh phè mang nhiÒu chøc n¨ng kh¸c nhau (nöa sau thÕ kû XX) nh− thñ ®«, thµnh phè c¶ng. §Æc tr−ng cña thêi kú nµy lµ sù ph¸t triÓn thiÕu kiÓm so¸t cña c¸c thµnh phè. 15
  17. c/. Thêi kú hËu c«ng nghiÖp Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ tin häc ®· lµm thay ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt vµ ph−¬ng thøc sinh ho¹t ë c¸c ®« thÞ. Kh«ng gian ®« thÞ cã c¬ cÊu tæ chøc phøc t¹p, quy m« lín. HÖ thèng tæ chøc d©n c− ®« thÞ ph¸t triÓn theo kiÓu côm, chïm vµ chuçi. 2.1.2.7 Xu h−íng ®« thÞ hãa ë ViÖt Nam a/. H×nh thµnh c¸c trung t©m c«ng nghiÖp, th−¬ng m¹i, dÞch vô trong c¸c ®« thÞ lín Sù h×nh thµnh c¸c trung t©m cã tÝnh chÊt chuyªn ngµnh trong nh÷ng ®« thÞ lín lµ xu thÕ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña ®« thÞ, lµ biÓu hiÖn cña tÝnh chuyªn m«n hãa cao trong s¶n xuÊt. TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cã cïng ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt ®−îc tËp trung vµo mét khu vùc t¹o ®iÒu kiÖn ®¸p øng c¸c nhu cÇu tèt h¬n, s¶n xuÊt víi n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ cao h¬n vµ t¨ng søc c¹nh tranh cña c¸c s¶n phÈm cña ®« thÞ, thÞ tr−êng lao ®éng phong phó h¬n. b/. H×nh thµnh c¸c trung t©m c«ng nghiÖp, th−¬ng m¹i, dÞch vô ë vïng ngo¹i « Sù h×nh thµnh c¸c trung t©m cña mçi vïng cã tÝnh kh¸ch quan nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng ngµy cµng t¨ng cña chÝnh vïng ®ã. §©y lµ biÓu hiÖn cña tÝnh tËp trung hãa trong s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, quy m« s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng th−¬ng m¹i, dÞch vô sÏ phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi, quy m« d©n sè cña vïng ®Ó b¶o ®¶m tÝnh ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. §ång thêi c¸c trung t©m nµy cßn lµ ®iÓm nèi hay sù chuyÓn tiÕp gi÷a c¸c ®« thÞ lín lµm cho tÝnh hiÖu qu¶ cña hÖ thèng ®« thÞ ®−îc n©ng cao. Trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa, c¸c trung t©m nµy sÏ trë thµnh nh÷ng ®« thÞ vÖ tinh cña c¸c ®« thÞ lín. c/. Më réng c¸c ®« thÞ hiÖn cã ViÖc më réngc¸c ®« thÞ hiÖn cã theo m« h×nh lµn sãng lµ xu thÕ tÊt yÕu khi nhu cÇu vÒ ®Êt x©y dùng ®« thÞ t¨ng vµ kh¶ n¨ng më cã thÓ thùc hiÖn 16
  18. t−¬ng ®èi dÔ. Xu h−íng nµy t¹o sù æn ®Þnh t−¬ng ®èi vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò qu¸ t¶i cho ®« thÞ hiÖn cã. d/. ChuyÓn mét sè vïng n«ng th«n thµnh ®« thÞ §©y lµ xu h−íng hiÖn ®¹i ®−îc thùc hiÖn trong ®iÒu kiÖn cã sù ®Çu t− lín cña Nhµ n−íc. VÊn ®Ò c¬ b¶n lµ t¹o nguån tµi chÝnh ®Ó c¶i t¹o ®Êt, x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng hiÖn ®¹i. 2.1.2.8 Sù h×nh thµnh c¸c khu ®« thÞ míi Khu ®« thÞ míi lµ khu ®« thÞ ®ang ®−îc ph¸t triÓn tËp trung theo dù ¸n ®Çu t− x©y dùng hoµn chØnh, ®ång bé c¸c c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng, c¸c c«ng tr×nh s¶n xuÊt, c«ng tr×nh phóc lîi vµ nhµ ë. Trong khu ®« thÞ míi cã ba thµnh phÇn chÝnh: kÕt cÊu h¹ tÇng, c«ng tr×nh s¶n xuÊt, c«ng tr×nh phóc lîi vµ nhµ ë. Quy m« mét khu ®« thÞ míi cã thÓ tõ 5-10 ha trë lªn ®−îc sö dông vµo môc ®Ých kinh doanh hoÆc kh«ng kinh doanh [18]. C¸c khu ®« thÞ míi th−êng ®−îc g¾n víi mét ®« thÞ hiÖn cã hoÆc víi mét ®« thÞ míi ®ang h×nh thµnh. Trªn ph−¬ng diÖn ph¸p lý, khu ®« thÞ míi ph¶i cã mét ranh giíi vµ chøc n¨ng x¸c ®Þnh, phï hîp víi quy ho¹ch x©y dùng ®« thÞ ®−îc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn phª duyÖt. X©y dùng c¸c khu ®« thÞ míi thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa vµ “tõng b−íc x©y dùng hoµn chØnh hÖ thèng ®« thÞ c¶ n−íc, cã c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ, x· héi vµ kü thuËt hiÖn ®¹i, m«i tr−êng ph¸p lý ®« thÞ trong s¹ch, ®−îc ph©n bè vµ ph¸t triÓn hîp lý trªn ®Þa bµn c¶ n−íc, ®¶m b¶o cho mçi ®« thÞ, theo vÞ trÝ vµ chøc n¨ng cña m×nh ph¸t huy ®−îc ®Çy ®ñ c¸c thÕ m¹nh gãp phÇn thùc hiÖn tèt hai nhiÖm vô chiÕn l−îc lµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ Tæ quèc” [5]. 17
  19. X©y dùng c¸c khu ®« thÞ míi lµ kÕt qu¶ cña viÖc thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu thùc tÕ c¶i t¹o, chØnh trang nh÷ng thµnh phè qu¸ chËt tréi, qu¸ t¶i vÒ d©n sè, ®−îc x©y dùng thiÕu quy ho¹ch trong nh÷ng n¨m tr−íc ®©y. ViÖc x©y dùng c¸c ®« thÞ míi kiÓu hiÖn ®¹i chØ cã thÓ thùc hiÖn trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ cho phÐp vµ ®Æc biÖt víi sù ®Çu t− hîp t¸c cña n−íc ngoµi [9]. 2.1.2.9 Quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n−íc vÒ ®« thÞ hãa §øng tr−íc th¸ch thøc míi víi nh÷ng tån ®äng cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa, §¶ng ®−a ra chñ tr−¬ng: “Lµm cho c¸c ®« thÞ trë thµnh h¹t nh©n cña sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, ph¸t triÓn ®Êt n−íc phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña thÕ giíi” [13]. XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tÕ vµ yªu cÇu ph¸t triÓn ®« thÞ trong thêi kú míi, ®−êng lèi ph¸t triÓn ®« thÞ cña §¶ng ta ®−îc x¸c ®Þnh: “Ph¸t triÓn m¹ng l−íi ®« thÞ ph©n bè hîp lý trªn c¸c vïng. HiÖn ®¹i ho¸ dÇn c¸c thµnh phè lín, thóc ®Èy qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ n«ng th«n. Kh«ng tËp trung qu¸ nhiÒu c¬ së c«ng nghiÖp vµ d©n c− vµo c¸c ®« thÞ lín. Kh¾c phôc t×nh tr¹ng ïn t¾c giao th«ng vµ « nhiÔm m«i tr−êng. T¨ng c−êng c«ng t¸c quy ho¹ch vµ qu¶n lý ®« thÞ, n©ng cao thÈm mü kiÕn tróc” [11]. §¶ng vµ Nhµ n−íc ®Þnh h−íng ph¸t triÓn khu vùc ®« thÞ trong giai ®o¹n tíi lµ “ph¸t huy vai trß cña c¸c trung t©m hµnh chÝnh, kinh tÕ, v¨n ho¸ trªn tõng vïng vµ ®Þa ph−¬ng, ®i nhanh trong tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, ph¸t triÓn m¹nh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, ®i ®Çu trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc. T¹o vµnh ®ai n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ë c¸c thµnh phè lín” [11]. 18
  20. 2.1.3. Nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh quy luËt th−êng ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë ViÖt Nam 2.1.3.1 Më réng diÖn tÝch ®Êt ®« thÞ vµ thu hÑp diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp C¶ hai h×nh thøc ®« thÞ hãa ®Òu dÉn ®Õn sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu sö dông ®Êt. H×nh thøc ph¸t triÓn theo chiÒu réng ®−a ®Õn t×nh tr¹ng thu hÑp ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp nhanh chãng v× mét phÇn ®Êt do Nhµ n−íc thu håi ®Ó x©y dùng c¸c c«ng tr×nh, mét phÇn ®Êt d©n c− b¸n cho nh÷ng ng−êi n¬i kh¸c ®Õn ë, hoÆc kinh doanh. Trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa Nhµ n−íc n¾m thÕ chñ ®éng chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt t¹o ®µ m¹nh mÏ cho sù ph¸t triÓn ®« thÞ. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ n−íc ta, ®« thÞ hãa dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thu hÑp ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp. Thùc chÊt qu¸ tr×nh ®ã lµ thay ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt: tõ ®Êt n«ng nghiÖp chuyÓn sang s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, th−¬ng m¹i, dÞch vô, ®Êt ë… Qu¸ tr×nh nµy gãp phÇn lµm t¨ng hiÖu qu¶ sö dông ®Êt nãi chung nh−ng còng g©y ra kh«ng Ýt c¸c vÊn ®Ò x· héi. 2.1.3.2 VÊn ®Ò d©n sè, lao ®éng vµ viÖc lµm ®èi víi n«ng d©n trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa D©n sè vµ lao ®éng ë ®« thÞ gia t¨ng víi tèc ®é nhanh do nhiÒu nguyªn nh©n, trong ®ã cã sù d«i d− vÒ lao ®éng n«ng nghiÖp trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa lµ mét nguyªn nh©n cÇn quan t©m gi¶i quyÕt. Trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa nãi chung vµ ®« thÞ hãa theo chiÒu réng nãi riªng, c¬ cÊu d©n c− theo tuæi, giíi, theo tÇng líp x· héi, theo nghÒ nghiÖp biÕn ®æi nhanh chãng. Sù ph©n hãa giµu nghÌo ngµy cµng râ nÐt. Thu nhËp cña d©n c− nãi chung t¨ng lªn nh−ng tèc ®é t¨ng cña mçi nhãm x· héi, mçi nghÒ nghiÖp rÊt kh¸c nhau. 2.1.3.3 VÊn ®Ò m«i tr−êng a/. M«i tr−êng khu vùc ®« thÞ míi 19
nguon tai.lieu . vn