Xem mẫu
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
ĐẶNG THỊ LAN ANH
NHÂN VẬT ANH HÙNG VĂN HÓA
TRONG TRUYỆN KỂ DÂN GIAN VỀ THỜI KỲ
VĂN LANG - ÂU LẠC
Chuyên ngành: Văn học dân gian
Mã số: 62.22.01.25
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS LÊ TRƢỜNG PHÁT
HÀ NỘI, 2016
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng:
- Luận án Tiến sĩ này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng
dẫn của người hướng dẫn khoa học, chưa từng được công bố trong các công
trình nghiên cứu của ai khác.
- Luận án đã được tiến hành nghiên cứu một cách nghiêm túc, cầu thị.
Tác giả Luận án
Đặng Thị Lan Anh
KÍ HIỆU VIẾT TẮT
TCN
:
Tr
:
Nxb
:
Trước Công nguyên
trang
Nhà xuất bản
KHXH : Khoa học xã hội
HN
:
Hà Nội
GS
:
Giáo sư
PGS
:
Phó Giáo sư
Tp HCM: Thành phố Hồ Chí Minh
VHTT
:
Văn hóa thông tin
VHTTTT: Văn hóa thông tin thể thao
VHNT :
Văn hóa nghệ thuật
ĐTKH :
Đề tài khoa học
ĐHQG :
Đại học Quốc gia
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU .................................................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................................. 1
2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................... 2
3. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................................. 3
4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................................... 4
5. Đóng góp mới của luận án .................................................................................................. 4
6. Cấu trúc của luận án ............................................................................................................ 5
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN..... 6
1.1. Tổng quan lịch sử vấn đề ................................................................................................. 6
1.1.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới về hình tượng nhân vật anh hùng
văn hóa trong folklore ............................................................................................................. 6
1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam về nhân vật anh hùng văn hóa
và truyện kể dân gian về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc. ........................................................ 12
1.2. Tổng quan về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc ................................................................... 19
1.2.1. Thư tịch và việc xác định niên đại, cương vực lãnh thổ thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc .. 19
1.2.2. Tên gọi Văn Lang - Âu Lạc ........................................................................................ 24
1.2.3. Đặc điểm văn hóa vật chất - xã hội - tinh thần thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc ...............25
1.3. Tổng quan truyện kể dân gian về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc ................................. 32
1.3.1 Giới thuyết về truyện kể dân gian .............................................................................. 32
1.3.2. Cơ sở lịch sử - văn hóa của sự hình thành và phát triển dòng truyện kể
dân gian về nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc............................... 39
1.3.3. Diện mạo truyện kể dân gian về nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ
Văn Lang - Âu Lạc ................................................................................................................. 41
1.4. Tổng quan về nhân vật anh hùng văn hóa trong truyện kể dân gian ........................ 43
1.4.1. Quan niệm về nhân vật anh hùng văn hóa ............................................................... 44
1.4.2. Nguồn gốc và những kiến giải về mẫu hình nhân vật anh hùng văn hóa
trong folklore............................................................................................................................ 46
1.4.3. Phân loại nhân vật anh hùng văn hóa ...................................................................... 50
1.5. Tổng quan một số vấn đề lý luận .................................................................................. 51
Tiểu kết chương 1 .................................................................................................................. 53
Chƣơng 2. CẤU TRÖC VÀ MOTIF VÕNG ĐỜI CỦA NHÂN VẬT ANH HÙNG
VĂN HÓA TRONG TRUYỆN KỂ DÂN GIAN VỀ THỜI KỲ
VĂN LANG - ÂU LẠC ....................................................................................................... 54
2.1. Cấu trúc vòng đời của nhân vật anh hùng văn hóa trong truyện kể dân gian
về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc .............................................................................................. 54
2.1.1. Cổ mẫu anh hùng văn hóa trong thần thoại: Nguồn cội của cấu trúc hình tượng
nhân vật anh hùng văn hóa trong truyện kể dân gian về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc........54
2.1.2. Khảo sát cấu trúc vòng đời của nhân vật anh hùng văn hóa qua một số
truyện kể dân gian tiêu biểu về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc .............................................. 62
2.2. Kiến giải những motif tiêu biểu trong cấu trúc vòng đời của nhân vật anh hùng
văn hóa..................................................................................................................................... 75
2.2.1. Nhóm motif liên quan đến nguồn gốc thần bí; sự sinh nở kỳ lạ và thời thơ ấu
trong chu trình vòng đời của người anh hùng văn hóa (từ điểm 1 đến điểm 9)..............75
2.2.2. Nhóm motif liên quan đến hành trạng và chiến công trong chu trình vòng đời
của người anh hùng văn hóa (từ điểm 10 đến điểm 17) ................................................85
2.2.3. Nhóm motif liên quan đến cái chết và sự hóa thân trong chu trình vòng đời
của người anh hùng văn hóa (từ điểm 18 đến điểm 22) ................................................97
Tiểu kết chương 2 .................................................................................................................. 99
Chƣơng 3. HÌNH TƢỢNG NHÂN VẬT ANH HÙNG VĂN HÓA THỜI KỲ
VĂN LANG - ÂU LẠC TRONG TÍN NGƢỠNG, LỄ HỘI, PHONG TỤC ......... 100
3.1. Hình tượng nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc trong
tín ngưỡng dân gian .....................................................................................................100
3.1.1. Mối quan hệ giữa tín ngưỡng dân gian với truyện kể về nhân vật anh hùng
văn hóa thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc .............................................................................100
3.1.2. Dấu tích anh hùng văn hóa trong một số tín ngưỡng dân gian tiêu biểu ..............103
3.2. Hình tượng nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc trong lễ hội ..... 119
3.2.1. Khái quát về việc phụng thờ nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ Văn Lang
- Âu Lạc qua khảo sát lễ hội ........................................................................................119
3.2.2. Dấu tích anh hùng văn hóa trong một số lễ hội tiêu biểu .................................121
3.3. Hình tượng nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc trong
phong tục tập quán .......................................................................................................134
3.3.1. Khái quát về phong tục tập quán Việt Nam.......................................................134
nguon tai.lieu . vn
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
ĐẶNG THỊ LAN ANH
NHÂN VẬT ANH HÙNG VĂN HÓA
TRONG TRUYỆN KỂ DÂN GIAN VỀ THỜI KỲ
VĂN LANG - ÂU LẠC
Chuyên ngành: Văn học dân gian
Mã số: 62.22.01.25
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS LÊ TRƢỜNG PHÁT
HÀ NỘI, 2016
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng:
- Luận án Tiến sĩ này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng
dẫn của người hướng dẫn khoa học, chưa từng được công bố trong các công
trình nghiên cứu của ai khác.
- Luận án đã được tiến hành nghiên cứu một cách nghiêm túc, cầu thị.
Tác giả Luận án
Đặng Thị Lan Anh
KÍ HIỆU VIẾT TẮT
TCN
:
Tr
:
Nxb
:
Trước Công nguyên
trang
Nhà xuất bản
KHXH : Khoa học xã hội
HN
:
Hà Nội
GS
:
Giáo sư
PGS
:
Phó Giáo sư
Tp HCM: Thành phố Hồ Chí Minh
VHTT
:
Văn hóa thông tin
VHTTTT: Văn hóa thông tin thể thao
VHNT :
Văn hóa nghệ thuật
ĐTKH :
Đề tài khoa học
ĐHQG :
Đại học Quốc gia
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU .................................................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................................. 1
2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................... 2
3. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................................. 3
4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................................... 4
5. Đóng góp mới của luận án .................................................................................................. 4
6. Cấu trúc của luận án ............................................................................................................ 5
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN..... 6
1.1. Tổng quan lịch sử vấn đề ................................................................................................. 6
1.1.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới về hình tượng nhân vật anh hùng
văn hóa trong folklore ............................................................................................................. 6
1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam về nhân vật anh hùng văn hóa
và truyện kể dân gian về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc. ........................................................ 12
1.2. Tổng quan về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc ................................................................... 19
1.2.1. Thư tịch và việc xác định niên đại, cương vực lãnh thổ thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc .. 19
1.2.2. Tên gọi Văn Lang - Âu Lạc ........................................................................................ 24
1.2.3. Đặc điểm văn hóa vật chất - xã hội - tinh thần thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc ...............25
1.3. Tổng quan truyện kể dân gian về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc ................................. 32
1.3.1 Giới thuyết về truyện kể dân gian .............................................................................. 32
1.3.2. Cơ sở lịch sử - văn hóa của sự hình thành và phát triển dòng truyện kể
dân gian về nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc............................... 39
1.3.3. Diện mạo truyện kể dân gian về nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ
Văn Lang - Âu Lạc ................................................................................................................. 41
1.4. Tổng quan về nhân vật anh hùng văn hóa trong truyện kể dân gian ........................ 43
1.4.1. Quan niệm về nhân vật anh hùng văn hóa ............................................................... 44
1.4.2. Nguồn gốc và những kiến giải về mẫu hình nhân vật anh hùng văn hóa
trong folklore............................................................................................................................ 46
1.4.3. Phân loại nhân vật anh hùng văn hóa ...................................................................... 50
1.5. Tổng quan một số vấn đề lý luận .................................................................................. 51
Tiểu kết chương 1 .................................................................................................................. 53
Chƣơng 2. CẤU TRÖC VÀ MOTIF VÕNG ĐỜI CỦA NHÂN VẬT ANH HÙNG
VĂN HÓA TRONG TRUYỆN KỂ DÂN GIAN VỀ THỜI KỲ
VĂN LANG - ÂU LẠC ....................................................................................................... 54
2.1. Cấu trúc vòng đời của nhân vật anh hùng văn hóa trong truyện kể dân gian
về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc .............................................................................................. 54
2.1.1. Cổ mẫu anh hùng văn hóa trong thần thoại: Nguồn cội của cấu trúc hình tượng
nhân vật anh hùng văn hóa trong truyện kể dân gian về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc........54
2.1.2. Khảo sát cấu trúc vòng đời của nhân vật anh hùng văn hóa qua một số
truyện kể dân gian tiêu biểu về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc .............................................. 62
2.2. Kiến giải những motif tiêu biểu trong cấu trúc vòng đời của nhân vật anh hùng
văn hóa..................................................................................................................................... 75
2.2.1. Nhóm motif liên quan đến nguồn gốc thần bí; sự sinh nở kỳ lạ và thời thơ ấu
trong chu trình vòng đời của người anh hùng văn hóa (từ điểm 1 đến điểm 9)..............75
2.2.2. Nhóm motif liên quan đến hành trạng và chiến công trong chu trình vòng đời
của người anh hùng văn hóa (từ điểm 10 đến điểm 17) ................................................85
2.2.3. Nhóm motif liên quan đến cái chết và sự hóa thân trong chu trình vòng đời
của người anh hùng văn hóa (từ điểm 18 đến điểm 22) ................................................97
Tiểu kết chương 2 .................................................................................................................. 99
Chƣơng 3. HÌNH TƢỢNG NHÂN VẬT ANH HÙNG VĂN HÓA THỜI KỲ
VĂN LANG - ÂU LẠC TRONG TÍN NGƢỠNG, LỄ HỘI, PHONG TỤC ......... 100
3.1. Hình tượng nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc trong
tín ngưỡng dân gian .....................................................................................................100
3.1.1. Mối quan hệ giữa tín ngưỡng dân gian với truyện kể về nhân vật anh hùng
văn hóa thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc .............................................................................100
3.1.2. Dấu tích anh hùng văn hóa trong một số tín ngưỡng dân gian tiêu biểu ..............103
3.2. Hình tượng nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc trong lễ hội ..... 119
3.2.1. Khái quát về việc phụng thờ nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ Văn Lang
- Âu Lạc qua khảo sát lễ hội ........................................................................................119
3.2.2. Dấu tích anh hùng văn hóa trong một số lễ hội tiêu biểu .................................121
3.3. Hình tượng nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc trong
phong tục tập quán .......................................................................................................134
3.3.1. Khái quát về phong tục tập quán Việt Nam.......................................................134