Xem mẫu
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
NGUYỄN THỊ HẰNG NGA
CUỘC CHIẾN GIỮA LỰC LƢỢNG TÂY SƠN
VÀ NGUYỄN ÁNH GIAI ĐOẠN 1778 - 1802
Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam
Mã số: 62.22.03.13
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Đào Tố Uyên
2. PGS.TS. Nguyễn Duy Bính
HÀ NỘI – 2017
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết
quả nêu trong luận án là trung thực, đảm bảo độ chuẩn xác cao nhất. Các tài
liệu tham khảo, trích dẫn có xuất xứ rõ ràng. Tôi xin hoàn toàn chịu trách
nhiệm về công trình nghiên cứu của mình.
Tác giả
Nguyễn Thị Hằng Nga
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................................1
2. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ..............................................................................2
3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu...............................................................................4
4. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu .............................................................4
5. Đóng góp của luận án ..............................................................................................7
6. Bố cục luận án .........................................................................................................8
NỘI DUNG ................................................................................................................9
Chƣơng 1. TỔNG QUAN NGUỒN TƢ LIỆU VÀ TÌNH HÌNH
NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ ..........................................................................................9
1.1. Tổng quan nguồn tư liệu ......................................................................................9
1.1.1. Nguồn tư liệu trong nước ..................................................................................9
1.1.2. Nguồn tư liệu nước ngoài...............................................................................13
1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu vấn đề .............................................................14
1.2.1. Tình hình nghiên cứu vấn đề trong nước ........................................................14
1.2.2. Tình hình nghiên cứu ngoài nước ...................................................................25
1.3. Những kết quả nghiên cứu được luận án kế thừa và những vấn đề cần tiếp tục
nghiên cứu .................................................................................................................29
Chƣơng 2. BỐI CẢNH LỊCH SỬ CUỐI THẾ KỈ XVIII VÀ SỰ XUẤT HIỆN
CUỘC CHIẾN GIỮA LỰC LƢỢNG TÂY SƠN VÀ NGUYỄN ÁNH..............33
2.1. Bối cảnh lịch sử cuối thế kỉ XVIII .....................................................................33
2.1.1. Tình hình thế giới và bối cảnh khu vực cuối thế kỉ XVIII ...............................33
2.1.2. Tình hình Đại Việt cuối thế kỉ XVIII ...............................................................36
2.2. Cuộc chiến giữa Tây Sơn và chúa Nguyễn (1771 – 1778), sự hình thành vương
triều Tây Sơn và lực lượng Nguyễn Ánh ..................................................................38
2.2.1. Tây Sơn khởi nghĩa, lật đổ chính quyền chúa Nguyễn ở Phú Xuân, lập chính
quyền riêng ................................................................................................................38
2.2.2. Tây Sơn liên tiếp tấn công, đánh bại chúa Nguyễn ở Gia Định, vương triều
Tây Sơn thành lập (1776 – 1778) ..............................................................................42
2.2.3. Nguyễn Ánh nắm quyền thống lĩnh lực lượng chúa Nguyễn (1/1778) ...............44
Tiểu kết chương 2: ....................................................................................................45
Chƣơng 3. CUỘC CHIẾN GIỮA LỰC LƢỢNG TÂY SƠN
VÀ NGUYỄN ÁNH (1778 – 1788) .........................................................................47
3.1. Tây Sơn liên tiếp tấn công vào Gia Định, lực lượng Nguyễn Ánh đại bại
(2/1778 – 1/1785) ......................................................................................................47
3.1.1. Tây Sơn xây dựng vương triều riêng, Nguyễn Ánh từng bước thiết lập chính
quyền ở Gia Định (2/1778 – 1/1785) ........................................................................47
3.1.2. Tây Sơn liên tiếp tấn công, đánh bật Nguyễn Ánh khỏi Gia Định (2/1778 – 1/1785) ...49
3.2. Quá trình Nguyễn Ánh từ Xiêm trở về chiếm lại Gia Định, xây dựng căn cứ
chống Tây Sơn (2/1785 – 9/1788) ...........................................................................55
3.2.1. Tây Sơn phát triển ra Bắc, nội bộ xuất hiện sự chia rẽ (2/1785 – 9/1788) ....55
3.2.2. Nguyễn Ánh xây dựng lực lượng ở Xiêm, trở về chiếm lại Gia Định (2/1785 –
9/1788) ......................................................................................................................62
Tiểu kết chương 3......................................................................................................72
Chƣơng 4. CUỘC CHIẾN GIỮA LỰC LƢỢNG TÂY SƠN
VÀ NGUYỄN ÁNH (1788 – 1802) .........................................................................73
4.1. Cuộc chiến giữa lực lượng Tây Sơn và Nguyễn Ánh từ tháng 9/1788
đến tháng 7/1792 .......................................................................................................73
4.1.1. Quang Trung đánh bại quân Thanh, xây dựng vương triều riêng (9/1788 – 7/1792) ...73
4.1.2. Nguyễn Ánh xây dựng căn cứ vững chắc ở Gia Định (9/1788 – 7/1792) .......77
4.1.3. Những trận chiến “gió mùa” đầu tiên của Nguyễn Ánh (4/1791 – 7/1792)...89
4.2. Nội bộ Tây Sơn chia rẽ, Nguyễn Ánh liên tiếp tiến hành những trận chiến
“gió mùa” (7/1792 – 8/1795) ....................................................................................92
4.2.1. Vua Quang Trung băng hà, triều Cảnh Thịnh chia rẽ (7/1792 – 8/1795) ......92
4.2.2. Trận chiến Quy Nhơn năm 1793, triều Thái Đức sụp đổ ...............................94
4.3. Cảnh Thịnh củng cố triều chính, Nguyễn Ánh tăng cường sức mạnh quân sự,
chiếm thành Quy Nhơn (1795 - 1799) ......................................................................99
4.3.1. Cảnh Thịnh củng cố lại triều chính (8/1795 – 4/1799) ..................................99
4.3.2. Nguyễn Ánh tăng cường sức mạnh quân sự (8/1795 – 4/1799) ....................101
4.3.3. Nguyễn Ánh đánh chiếm Quy Nhơn (8/1795 – 4/1799) ................................103
4.4. Triều Cảnh Thịnh suy yếu, Nguyễn Ánh tấn công chiếm Phú Xuân,
Thăng Long (4/1799 – 12/1802) .............................................................................105
4.4.1. Tây Sơn bao vây Bình Định, Nguyễn Ánh hạ thành Phú Xuân .....................105
4.4.2. Nguyễn Ánh đánh chiếm Thăng Long (1801) ..............................................111
Tiểu kết chương 4: ..................................................................................................114
Chƣơng 5. KẾT CỤC, NGUYÊN NHÂN VÀ HỆ QUẢ CỦA CUỘC CHIẾN
GIỮA LỰC LƢỢNG TÂY SƠN VÀ NGUYỄN ÁNH GIAI ĐOẠN 1778 - 1802 ..... 116
5.1. Kết cục..............................................................................................................116
5.2. Nguyên nhân dẫn đến kết cục nhà Tây Sơn sụp đổ, Nguyễn Ánh khôi phục lại
cơ nghiệp chúa Nguyễn ...........................................................................................117
5.3. Hệ quả của cuộc chiến Tây Sơn – Nguyễn Ánh đến quốc gia Đại Việt
cuối thế kỉ XVIII đầu thế kỉ XIX ............................................................................139
Tiểu kết chương 5....................................................................................................144
KẾT LUẬN ............................................................................................................146
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ......................150
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................151
PHỤ LỤC
nguon tai.lieu . vn
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
NGUYỄN THỊ HẰNG NGA
CUỘC CHIẾN GIỮA LỰC LƢỢNG TÂY SƠN
VÀ NGUYỄN ÁNH GIAI ĐOẠN 1778 - 1802
Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam
Mã số: 62.22.03.13
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Đào Tố Uyên
2. PGS.TS. Nguyễn Duy Bính
HÀ NỘI – 2017
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết
quả nêu trong luận án là trung thực, đảm bảo độ chuẩn xác cao nhất. Các tài
liệu tham khảo, trích dẫn có xuất xứ rõ ràng. Tôi xin hoàn toàn chịu trách
nhiệm về công trình nghiên cứu của mình.
Tác giả
Nguyễn Thị Hằng Nga
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................................1
2. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ..............................................................................2
3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu...............................................................................4
4. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu .............................................................4
5. Đóng góp của luận án ..............................................................................................7
6. Bố cục luận án .........................................................................................................8
NỘI DUNG ................................................................................................................9
Chƣơng 1. TỔNG QUAN NGUỒN TƢ LIỆU VÀ TÌNH HÌNH
NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ ..........................................................................................9
1.1. Tổng quan nguồn tư liệu ......................................................................................9
1.1.1. Nguồn tư liệu trong nước ..................................................................................9
1.1.2. Nguồn tư liệu nước ngoài...............................................................................13
1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu vấn đề .............................................................14
1.2.1. Tình hình nghiên cứu vấn đề trong nước ........................................................14
1.2.2. Tình hình nghiên cứu ngoài nước ...................................................................25
1.3. Những kết quả nghiên cứu được luận án kế thừa và những vấn đề cần tiếp tục
nghiên cứu .................................................................................................................29
Chƣơng 2. BỐI CẢNH LỊCH SỬ CUỐI THẾ KỈ XVIII VÀ SỰ XUẤT HIỆN
CUỘC CHIẾN GIỮA LỰC LƢỢNG TÂY SƠN VÀ NGUYỄN ÁNH..............33
2.1. Bối cảnh lịch sử cuối thế kỉ XVIII .....................................................................33
2.1.1. Tình hình thế giới và bối cảnh khu vực cuối thế kỉ XVIII ...............................33
2.1.2. Tình hình Đại Việt cuối thế kỉ XVIII ...............................................................36
2.2. Cuộc chiến giữa Tây Sơn và chúa Nguyễn (1771 – 1778), sự hình thành vương
triều Tây Sơn và lực lượng Nguyễn Ánh ..................................................................38
2.2.1. Tây Sơn khởi nghĩa, lật đổ chính quyền chúa Nguyễn ở Phú Xuân, lập chính
quyền riêng ................................................................................................................38
2.2.2. Tây Sơn liên tiếp tấn công, đánh bại chúa Nguyễn ở Gia Định, vương triều
Tây Sơn thành lập (1776 – 1778) ..............................................................................42
2.2.3. Nguyễn Ánh nắm quyền thống lĩnh lực lượng chúa Nguyễn (1/1778) ...............44
Tiểu kết chương 2: ....................................................................................................45
Chƣơng 3. CUỘC CHIẾN GIỮA LỰC LƢỢNG TÂY SƠN
VÀ NGUYỄN ÁNH (1778 – 1788) .........................................................................47
3.1. Tây Sơn liên tiếp tấn công vào Gia Định, lực lượng Nguyễn Ánh đại bại
(2/1778 – 1/1785) ......................................................................................................47
3.1.1. Tây Sơn xây dựng vương triều riêng, Nguyễn Ánh từng bước thiết lập chính
quyền ở Gia Định (2/1778 – 1/1785) ........................................................................47
3.1.2. Tây Sơn liên tiếp tấn công, đánh bật Nguyễn Ánh khỏi Gia Định (2/1778 – 1/1785) ...49
3.2. Quá trình Nguyễn Ánh từ Xiêm trở về chiếm lại Gia Định, xây dựng căn cứ
chống Tây Sơn (2/1785 – 9/1788) ...........................................................................55
3.2.1. Tây Sơn phát triển ra Bắc, nội bộ xuất hiện sự chia rẽ (2/1785 – 9/1788) ....55
3.2.2. Nguyễn Ánh xây dựng lực lượng ở Xiêm, trở về chiếm lại Gia Định (2/1785 –
9/1788) ......................................................................................................................62
Tiểu kết chương 3......................................................................................................72
Chƣơng 4. CUỘC CHIẾN GIỮA LỰC LƢỢNG TÂY SƠN
VÀ NGUYỄN ÁNH (1788 – 1802) .........................................................................73
4.1. Cuộc chiến giữa lực lượng Tây Sơn và Nguyễn Ánh từ tháng 9/1788
đến tháng 7/1792 .......................................................................................................73
4.1.1. Quang Trung đánh bại quân Thanh, xây dựng vương triều riêng (9/1788 – 7/1792) ...73
4.1.2. Nguyễn Ánh xây dựng căn cứ vững chắc ở Gia Định (9/1788 – 7/1792) .......77
4.1.3. Những trận chiến “gió mùa” đầu tiên của Nguyễn Ánh (4/1791 – 7/1792)...89
4.2. Nội bộ Tây Sơn chia rẽ, Nguyễn Ánh liên tiếp tiến hành những trận chiến
“gió mùa” (7/1792 – 8/1795) ....................................................................................92
4.2.1. Vua Quang Trung băng hà, triều Cảnh Thịnh chia rẽ (7/1792 – 8/1795) ......92
4.2.2. Trận chiến Quy Nhơn năm 1793, triều Thái Đức sụp đổ ...............................94
4.3. Cảnh Thịnh củng cố triều chính, Nguyễn Ánh tăng cường sức mạnh quân sự,
chiếm thành Quy Nhơn (1795 - 1799) ......................................................................99
4.3.1. Cảnh Thịnh củng cố lại triều chính (8/1795 – 4/1799) ..................................99
4.3.2. Nguyễn Ánh tăng cường sức mạnh quân sự (8/1795 – 4/1799) ....................101
4.3.3. Nguyễn Ánh đánh chiếm Quy Nhơn (8/1795 – 4/1799) ................................103
4.4. Triều Cảnh Thịnh suy yếu, Nguyễn Ánh tấn công chiếm Phú Xuân,
Thăng Long (4/1799 – 12/1802) .............................................................................105
4.4.1. Tây Sơn bao vây Bình Định, Nguyễn Ánh hạ thành Phú Xuân .....................105
4.4.2. Nguyễn Ánh đánh chiếm Thăng Long (1801) ..............................................111
Tiểu kết chương 4: ..................................................................................................114
Chƣơng 5. KẾT CỤC, NGUYÊN NHÂN VÀ HỆ QUẢ CỦA CUỘC CHIẾN
GIỮA LỰC LƢỢNG TÂY SƠN VÀ NGUYỄN ÁNH GIAI ĐOẠN 1778 - 1802 ..... 116
5.1. Kết cục..............................................................................................................116
5.2. Nguyên nhân dẫn đến kết cục nhà Tây Sơn sụp đổ, Nguyễn Ánh khôi phục lại
cơ nghiệp chúa Nguyễn ...........................................................................................117
5.3. Hệ quả của cuộc chiến Tây Sơn – Nguyễn Ánh đến quốc gia Đại Việt
cuối thế kỉ XVIII đầu thế kỉ XIX ............................................................................139
Tiểu kết chương 5....................................................................................................144
KẾT LUẬN ............................................................................................................146
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ......................150
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................151
PHỤ LỤC