Luận án Tiến sĩ chuyên ngành Văn hóa dân gian: Cổng làng người Việt ở châu thổ Bắc Bộ

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ----------------- VŨ THỊ THU HÀ CỔNG LÀNG NGƯỜI VIỆT Ở CHÂU THỔ BẮC BỘ CHUYÊN NGÀNH VĂN HÓA DÂN GIAN Mã số: 62 22 01 30 Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Nguyễn Xuân Kính Hà Nội, 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án: Cổng làng người Việt ở châu thổ Bắc Bộ do tôi thực hiện. Các tư liệu, số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực và lần đầu tiên được công bố tại luận án này. Nếu sai tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm. Nghiên cứu sinh I MỤC LỤC MỞ ĐẦU ...................................................................................................................1 Chương 1: LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU CỔNG LÀNG, TỔNG QUAN VỀ CHÂU THỔ VÀ LÀNG VIỆT BẮC BỘ, LÝ THUYẾT VẬN DỤNG ............................8 1.1. Lịch sử nghiên cứu cổng làng .............................................................................8 1.2. Tổng quan về châu thổ Bắc Bộ và làng Việt .....................................................15 1.3. Lí thuyết vận dụng......................................... ....................................................38 Chương 2: NHẬN DIỆN CỔNG LÀNG TRUYỀN THỐNG Ở CHÂU THỔ BẮC BỘ................................................................................................................... 46 2.1. Vị trí và sự phân bố cổng làng ..........................................................................46 2.2. Phân loại cổng làng ...........................................................................................55 2.3. Điêu khắc, trang trí trên cổng làng ....................................................................72 2.4. Mối quan hệ giữa cổng làng với đình làng, chùa làng ......................................80 Chương 3: CHỨC NĂNG VÀ GIÁ TRỊ CỦA CỔNG LÀNG Ở CHÂU THỔ BẮC BỘ ...................................................................................................................84 3.1. Chức năng của cổng làng ..................................................................................84 3.2. Giá trị của cổng làng .......................................................................................104 Chương 4: CỔNG LÀNG TRONG LỊCH SỬ VÀ TRONG CUỘC SỐNG ĐƯƠNG ĐẠI, NHỮNG VẤN ĐỀ BÀN LUẬN .................................................116 4.1. Cổng làng trong lịch sử ...................................................................................116 4.2. Cổng làng trong cuộc sống đương đại ............................................................119 4.3. Những vấn đề bàn luận ...................................................................................125 KẾT LUẬN ...........................................................................................................141 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ………........ 144 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................145 PHỤ LỤC...................................................................................................... ........156 II DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CB Chủ biên ĐH Đại học GS Giáo sư H Hà Nội KHXH Khoa học xã hội NCS Nghiên cứu sinh Nxb Nhà xuất bản PGS Phó giáo sư Tr. trang TS Tiến sĩ TSKH Tiến sĩ khoa học Tp Thành phố UBND Uỷ ban nhân dân VHDG Văn hóa dân gian VHDT Văn hóa dân tộc VHNT Văn hóa nghệ thuật VHTT Văn hóa thông tin xb Xuất bản III MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Văn hóa truyền thống của người Việt từ ngàn đời nay được lưu giữ một phần lớn và quan trọng là ở làng. Làng Việt ở Bắc Bộ là nơi định cư sớm của cư dân Việt. Đa phần công việc trong làng là làm nghề nông. Về cảnh quan, có đường làng, chùa làng, đình làng, ao làng, chợ làng,... và nhiều làng không thể thiếu cổng làng. Cổng làng được các nhà nghiên cứu văn hóa xếp vào danh mục các di sản văn hóa vật thể, cũng như các di tích kiến trúc nghệ thuật khác như đình, chùa, đền, miếu, văn chỉ, từ chỉ, nhà thờ họ... Song, cổng làng không chỉ là di sản văn hóa vật thể. Ẩn sau diện mạo khó quên của những chiếc cổng làng, còn có những giá trị văn hóa phi vật thể mà nếu được quan tâm nghiên cứu, cổng làng sẽ là tư liệu quý, giúp chúng ta hiểu thêm về làng Việt và văn hóa dân tộc. Là một bộ phận cấu thành của thực thể làng Việt, cổng làng có vai trò, chức năng của nó. Cổng làng thể hiện mơ ước, nguyện vọng của cộng đồng, mang giá trị tâm linh, trở thành một biểu tượng khó mờ phai đối với dân làng. Thêm nữa, cổng làng còn là vách ngăn, một thứ biểu tượng để phân biệt làng này với làng khác, là nơi chức dịch kiểm soát dân làng. Vai trò, chức năng ấy đã dần dần thay đổi. Những yếu tố truyền thống và biến đổi hiện nay trong nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc trang trí, những yếu tố vay mượn của cổng làng và ý nghĩa của cổng làng trong không gian văn hóa của làng quê xưa và nay luôn luôn cần được tìm hiểu. Việc nghiên cứu một cách hệ thống cổng làng vùng châu thổ Bắc Bộ sẽ góp phần khẳng định những giá trị truyền thống văn hóa của làng, góp thêm tiếng nói vào việc nghiên cứu sự biến đổi văn hóa hiện nay. Thực trạng của cổng làng hiện nay có rất nhiều vấn đề đáng quan tâm, số lượng cổng làng cũ hiện tại không còn nhiều bởi rất nhiều nguyên nhân khác nhau. Có nhiều cách lý giải, ứng xử trước sự biến đổi này. Liệu có cần thiết giữ gìn nét truyền thống của cổng làng ở mỗi làng quê cho phù hợp với cảnh quan không gian 1 ... - tailieumienphi.vn