Xem mẫu
BỘ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
BƯỚC ĐẦU TÌM HIỂU TRUYỆN KỂ DÂN GIAN
VỀ CÁC ĐỊA DANH Ở NAM BỘ
LUẬN ÁN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN
CHUYÊN NGÀNH: VĂN HỌC VIỆT NAM
Mã số: 5.04.33
Ngƣời thực hiện: TRẦN TÙNG CHINH
Người hướng dẫn khoa học: TSKH. BÙI MẠNH NHỊ
Tháng 06 năm 2000
Bước đầu tìm hiểu truyện kể dân gian về các địa danh ở Nam Bộ
LỜI CẢM TẠ
Tôi xin chân thành cảm tạ và tri ân sự nhiệt tình giúp đỡ của Ban giám hiệu Trường
Đại Học Sư Phạm Thành Phố Hồ Chí Minh. Phòng Khoa Học Công Nghệ - Sau Đại Học: sự
đóng góp quí báu chân tình của PGS. Chu Xuân Diêu. GS. Nguyễn Tấn Đắc. PGS. Trần Hữu
Tá. TS. Đoàn Thị Thu Vân và tập thể Thầy, Cô Khoa Ngữ Văn, cùng tất cả các bạn đồng học
đã nhiệt tình giúp đỡ tôi hoàn tất luận án.
Tôi xin đặc biệt tỏ lòng kính trọng biết ơn Tiến Sĩ Khoa Học Bùi Mạnh Nhị. Thầy đã
tận tụy chỉ bảo và hướng dẫn cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận
án tốt nghiệp.
Tuy chỉ được nghiên cứu trong thời gian ngắn, nhưng với sự hỗ trợ rất lớn của Gia
Đình, sự giúp đỡ tận tình của quí Thầy Cô và sự cố gắng hết sức mình, tôi đã có điều kiện
tiếp thu được những kiến thức và phương pháp vô cùng quí báu.
Vấn đề của đề tài ít nhiều đã được các nhà nghiên cứu đề cập và gợi ý. Luận án đã cố
gắng kế thừa và hệ thống lại những công trình nghiên cứu trước để bước đầu tìm hiểu tiền đề
cho những nghiên cứu chuyên sâu về sau danh Nam Bộm nhằm tạo tiền đề cho những nghiên
cứu chuyên sâu về sau.
Một lần nữa xin chân thành cảm tạ.
An Giang, tháng 6/2000
Trần Tùng Chinh
1
Bước đầu tìm hiểu truyện kể dân gian về các địa danh ở Nam Bộ
MỤC LỤC
A. PHẦN DẪN NHẬP ............................................................................................................................. 4
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................................................ 4
2. Mục đích và nhiêm vụ của luận án ............................................................................................. 5
3. Lịch sử vấn đề ............................................................................................................................. 7
4. Đối tƣợng nghiên cứu ............................................................................................................... 10
5. Phƣơng pháp nghiên cứu: ......................................................................................................... 11
6. Đóng góp của luận án ............................................................................................................... 13
7. Kết cấu luận án: ........................................................................................................................ 14
B. PHẦN NỘI DUNG ............................................................................................................................ 15
CHƢƠNG I: TÌM HIỂU VÙNG ĐẤT - NƠI HÌNH THÀNH, LƢU TRUYỀN NHỮNG TRUYỆN
KỂ DÂN GIAN VỀ CÁC ĐỊA DANH Ở NAM BỘ ....................................................................................... 15
I. Vùng đất Nam Bộ ...................................................................................................................... 15
I.1 Vùng đất Nam Bộ: .............................................................................................................. 15
I.2 Địa lý vùng đất: .................................................................................................................. 16
I.3. Lịch sử vùng đất ................................................................................................................ 18
I.4. Con ngƣời vùng đất ........................................................................................................... 20
I.5. Văn hóa vùng đất ............................................................................................................... 23
II. Con ngƣời................................................................................................................................. 25
II.1. Đối đầu với thiên nhiên .................................................................................................... 25
II.2. Đối đầu với thù trong giặc ngoài ...................................................................................... 26
II.3. Phác hoạ chân dung con ngƣời Nam Bộ........................................................................... 28
III. Sơ lƣợc về sự hình thành và lƣu truyền những truyện kể địa danh Nam Bộ ........................... 30
CHƢƠNG 2: NHẬN XÉT TƢ LIỆU ................................................................................................ 33
I. Nhóm tƣ liệu sƣu tầm ................................................................................................................ 34
I.1. Bộ sách "kho tàng truyện cổ tích Việt Nam" (7) ............................................................... 34
I.2 "Truyền thuyết Việt Nam" (86) .......................................................................................... 34
I.3 "Huyền thoại về tên đất" (104) ........................................................................................... 34
I.4. Các tƣ liệu tập hợp các truyện kể dân gian của vùng đất Nam Bộ..................................... 35
II. Nhóm tƣ liệu nghiên cứu .......................................................................................................... 36
II.1. Những tƣ liệu về xã hội, những sƣu khảo về địa danh xƣa và nay ................................... 36
II.2. Những tƣ liệu địa lý (Địa chí, Địa phƣơng chí) ................................................................ 38
II. 3. Những tƣ liệu lịch sử: ...................................................................................................... 40
II.4. Những tƣ liệu nghiên cứu địa danh dƣới cái nhìn ngôn ngữ học ...................................... 44
II.5. Một số bài nghiên cứu truyện kể địa danh trên các tạp chí chuyên ngành ....................... 48
2
Bước đầu tìm hiểu truyện kể dân gian về các địa danh ở Nam Bộ
CHƢƠNG 3: BƢỚC ĐẦU TÌM HIỂU NHỮNG ĐẶC ĐIỂM THI PHÁP ...................................... 50
CỦA TRUYỆN KỂ ĐỊA DANH NAM BỘ ...................................................................................... 50
I. Phân loại truyện kể địa danh...................................................................................................... 50
II. Bƣớc đầu tìm hiểu những đặc điểm thi pháp của truyện kể địa danh Nam Bộ ........................ 52
II.1 Cốt truyện ......................................................................................................................... 54
1.1 Mô hình cốt truyện của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời đấu tranh với
thiên nhiên. ........................................................................................................................................ 56
1.2. Mô hình cốt truyện của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời đấu tranh chống
thù trong giặc ngoài ........................................................................................................................... 61
1.3 Mô hình cốt truyện của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời với những quan hệ
xã hội thế sự đời thƣờng .................................................................................................................... 66
II.2. Thời gian và không gian nghệ thuật. ................................................................................ 74
2.1. Thời gian và không gian nghệ thuật của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời
đấu tranh với thiên nhiên. .................................................................................................................. 74
2.2. Thời gian và không gian nghệ thuật của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời
đấu tranh chống thù trong giặc ngoài ................................................................................................ 77
2.3. Thời gian và không gian nghệ thuật của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời
với những quan hệ xã hội thế sự đời thƣờng ..................................................................................... 80
II.3. Nhân vật ........................................................................................................................... 82
3.1. Nhân vật của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời đấu tranh với thiên nhiên 82
3.2. Nhân vật của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời đấu tranh chống thù trong
giặc ngoài .......................................................................................................................................... 88
3.3. Nhân vật của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời với những quan hệ xã hội
thế sự đời thƣờng ............................................................................................................................... 94
C. KẾT LUẬN ..................................................................................................................................... 102
D . DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................ 107
E. PHẦN PHỤ LỤC............................................................................................................................. 118
1. NHÓM TRUYỆN KỂ ĐỊA DANH VỀ ĐỀ TÀI CON NGƢỜI ĐẤU TRANH VỚI THIÊN
NHIÊN ........................................................................................................................................................... 120
2. NHÓM TRUYỆN KỂ ĐỊA DANH VỀ ĐỀ TÀI CON NGƢỜI ĐẤU TRANH CHỐNG THÙ
TRONG GIẶC NGOÀI. ................................................................................................................................ 158
3. NHÓM TRUYỆN KỂ ĐỊA DANH VỀ ĐỀ TÀI CON NGƢỜI VỚI NHỮNG QUAN HỆ XÃ
HỘI THẾ SỰ ĐỜI THƢỜNG. ...................................................................................................................... 192
3
nguon tai.lieu . vn
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
BƯỚC ĐẦU TÌM HIỂU TRUYỆN KỂ DÂN GIAN
VỀ CÁC ĐỊA DANH Ở NAM BỘ
LUẬN ÁN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN
CHUYÊN NGÀNH: VĂN HỌC VIỆT NAM
Mã số: 5.04.33
Ngƣời thực hiện: TRẦN TÙNG CHINH
Người hướng dẫn khoa học: TSKH. BÙI MẠNH NHỊ
Tháng 06 năm 2000
Bước đầu tìm hiểu truyện kể dân gian về các địa danh ở Nam Bộ
LỜI CẢM TẠ
Tôi xin chân thành cảm tạ và tri ân sự nhiệt tình giúp đỡ của Ban giám hiệu Trường
Đại Học Sư Phạm Thành Phố Hồ Chí Minh. Phòng Khoa Học Công Nghệ - Sau Đại Học: sự
đóng góp quí báu chân tình của PGS. Chu Xuân Diêu. GS. Nguyễn Tấn Đắc. PGS. Trần Hữu
Tá. TS. Đoàn Thị Thu Vân và tập thể Thầy, Cô Khoa Ngữ Văn, cùng tất cả các bạn đồng học
đã nhiệt tình giúp đỡ tôi hoàn tất luận án.
Tôi xin đặc biệt tỏ lòng kính trọng biết ơn Tiến Sĩ Khoa Học Bùi Mạnh Nhị. Thầy đã
tận tụy chỉ bảo và hướng dẫn cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận
án tốt nghiệp.
Tuy chỉ được nghiên cứu trong thời gian ngắn, nhưng với sự hỗ trợ rất lớn của Gia
Đình, sự giúp đỡ tận tình của quí Thầy Cô và sự cố gắng hết sức mình, tôi đã có điều kiện
tiếp thu được những kiến thức và phương pháp vô cùng quí báu.
Vấn đề của đề tài ít nhiều đã được các nhà nghiên cứu đề cập và gợi ý. Luận án đã cố
gắng kế thừa và hệ thống lại những công trình nghiên cứu trước để bước đầu tìm hiểu tiền đề
cho những nghiên cứu chuyên sâu về sau danh Nam Bộm nhằm tạo tiền đề cho những nghiên
cứu chuyên sâu về sau.
Một lần nữa xin chân thành cảm tạ.
An Giang, tháng 6/2000
Trần Tùng Chinh
1
Bước đầu tìm hiểu truyện kể dân gian về các địa danh ở Nam Bộ
MỤC LỤC
A. PHẦN DẪN NHẬP ............................................................................................................................. 4
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................................................ 4
2. Mục đích và nhiêm vụ của luận án ............................................................................................. 5
3. Lịch sử vấn đề ............................................................................................................................. 7
4. Đối tƣợng nghiên cứu ............................................................................................................... 10
5. Phƣơng pháp nghiên cứu: ......................................................................................................... 11
6. Đóng góp của luận án ............................................................................................................... 13
7. Kết cấu luận án: ........................................................................................................................ 14
B. PHẦN NỘI DUNG ............................................................................................................................ 15
CHƢƠNG I: TÌM HIỂU VÙNG ĐẤT - NƠI HÌNH THÀNH, LƢU TRUYỀN NHỮNG TRUYỆN
KỂ DÂN GIAN VỀ CÁC ĐỊA DANH Ở NAM BỘ ....................................................................................... 15
I. Vùng đất Nam Bộ ...................................................................................................................... 15
I.1 Vùng đất Nam Bộ: .............................................................................................................. 15
I.2 Địa lý vùng đất: .................................................................................................................. 16
I.3. Lịch sử vùng đất ................................................................................................................ 18
I.4. Con ngƣời vùng đất ........................................................................................................... 20
I.5. Văn hóa vùng đất ............................................................................................................... 23
II. Con ngƣời................................................................................................................................. 25
II.1. Đối đầu với thiên nhiên .................................................................................................... 25
II.2. Đối đầu với thù trong giặc ngoài ...................................................................................... 26
II.3. Phác hoạ chân dung con ngƣời Nam Bộ........................................................................... 28
III. Sơ lƣợc về sự hình thành và lƣu truyền những truyện kể địa danh Nam Bộ ........................... 30
CHƢƠNG 2: NHẬN XÉT TƢ LIỆU ................................................................................................ 33
I. Nhóm tƣ liệu sƣu tầm ................................................................................................................ 34
I.1. Bộ sách "kho tàng truyện cổ tích Việt Nam" (7) ............................................................... 34
I.2 "Truyền thuyết Việt Nam" (86) .......................................................................................... 34
I.3 "Huyền thoại về tên đất" (104) ........................................................................................... 34
I.4. Các tƣ liệu tập hợp các truyện kể dân gian của vùng đất Nam Bộ..................................... 35
II. Nhóm tƣ liệu nghiên cứu .......................................................................................................... 36
II.1. Những tƣ liệu về xã hội, những sƣu khảo về địa danh xƣa và nay ................................... 36
II.2. Những tƣ liệu địa lý (Địa chí, Địa phƣơng chí) ................................................................ 38
II. 3. Những tƣ liệu lịch sử: ...................................................................................................... 40
II.4. Những tƣ liệu nghiên cứu địa danh dƣới cái nhìn ngôn ngữ học ...................................... 44
II.5. Một số bài nghiên cứu truyện kể địa danh trên các tạp chí chuyên ngành ....................... 48
2
Bước đầu tìm hiểu truyện kể dân gian về các địa danh ở Nam Bộ
CHƢƠNG 3: BƢỚC ĐẦU TÌM HIỂU NHỮNG ĐẶC ĐIỂM THI PHÁP ...................................... 50
CỦA TRUYỆN KỂ ĐỊA DANH NAM BỘ ...................................................................................... 50
I. Phân loại truyện kể địa danh...................................................................................................... 50
II. Bƣớc đầu tìm hiểu những đặc điểm thi pháp của truyện kể địa danh Nam Bộ ........................ 52
II.1 Cốt truyện ......................................................................................................................... 54
1.1 Mô hình cốt truyện của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời đấu tranh với
thiên nhiên. ........................................................................................................................................ 56
1.2. Mô hình cốt truyện của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời đấu tranh chống
thù trong giặc ngoài ........................................................................................................................... 61
1.3 Mô hình cốt truyện của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời với những quan hệ
xã hội thế sự đời thƣờng .................................................................................................................... 66
II.2. Thời gian và không gian nghệ thuật. ................................................................................ 74
2.1. Thời gian và không gian nghệ thuật của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời
đấu tranh với thiên nhiên. .................................................................................................................. 74
2.2. Thời gian và không gian nghệ thuật của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời
đấu tranh chống thù trong giặc ngoài ................................................................................................ 77
2.3. Thời gian và không gian nghệ thuật của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời
với những quan hệ xã hội thế sự đời thƣờng ..................................................................................... 80
II.3. Nhân vật ........................................................................................................................... 82
3.1. Nhân vật của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời đấu tranh với thiên nhiên 82
3.2. Nhân vật của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời đấu tranh chống thù trong
giặc ngoài .......................................................................................................................................... 88
3.3. Nhân vật của nhóm truyện kể địa danh về đề tài con ngƣời với những quan hệ xã hội
thế sự đời thƣờng ............................................................................................................................... 94
C. KẾT LUẬN ..................................................................................................................................... 102
D . DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................ 107
E. PHẦN PHỤ LỤC............................................................................................................................. 118
1. NHÓM TRUYỆN KỂ ĐỊA DANH VỀ ĐỀ TÀI CON NGƢỜI ĐẤU TRANH VỚI THIÊN
NHIÊN ........................................................................................................................................................... 120
2. NHÓM TRUYỆN KỂ ĐỊA DANH VỀ ĐỀ TÀI CON NGƢỜI ĐẤU TRANH CHỐNG THÙ
TRONG GIẶC NGOÀI. ................................................................................................................................ 158
3. NHÓM TRUYỆN KỂ ĐỊA DANH VỀ ĐỀ TÀI CON NGƢỜI VỚI NHỮNG QUAN HỆ XÃ
HỘI THẾ SỰ ĐỜI THƢỜNG. ...................................................................................................................... 192
3