Xem mẫu
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI I
NGUYỄN THỊ THU HẰNG
XÁC ĐỊNH CÁC HÌNH THỨC TỔ CHỨC
VÀ PHƢƠNG PHÁP GIÁO DỤC MÔI TRƢỜNG
QUA MÔN ĐỊA LÝ Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG
CƠ SỞ VIỆT NAM
Chuyên ngành: PHƢƠNG PHÁP GIẢNG DẠY ĐỊA LÝ
Mã số:
5. 07. 02
LUẬN ÁN PHÓ TIẾN SĨ KHOA HỌC SƢ PHẠM – TÂM LÝ
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
PTS. Nguyễn Minh Phƣơng
PTS. Nguyễn Giang Tiến
PGS. Nguyễn Dƣợc.
Hà Nội – 1994
LỜI CÁM ƠN
Để thực hiện đề tài của mình, chúng tôi đã nhận đƣợc sự chỉ dẫn và động viên
tận tình của tập thể các thày cô hƣớng dẫn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của mình
tới PTS Nguyễn Minh Phƣơng, PGS Nguyễn Dƣợc, PTS Nguyễn Giang Tiến.
Trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi cũng nhận đƣợc sự giúp đỡ, chỉ bảo
của các thày, các cô của Tổ bộ môn Phƣơng pháp giảng dạy Khoa Địa lí, trƣờng Đại
học sƣ phạm Hà Nội I, Viện khoa học giáo dục Việt Nam, Trung tâm tài nguyên và môi
trƣờng trƣờng Đại học Tổng hợp Hà Nội, Trung tâm giáo dục môi trƣờng trƣờng Đại
học sƣ phạm Hà Nội I, các giáo viên và học sinh một số trƣờng phổ thông cơ sở của các
tỉnh Hà Nội, Hà Tây, Hải Hƣng, Vĩnh Phú, Huế, Quảng Nam - Đà Nẵng, Bình Định Quảng Ngãi, Thành phố Hồ Chí Minh.
Chúng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành trƣớc sự cổ vũ và giúp đỡ vô cùng
quý báu đó.
1
Mục lục
MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 4
I. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 4
II. Mục tiêu, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu đề tài .................................................. 6
III. Lịch sử nghiên cứu đề tài ....................................................................................... 7
IV. Phƣơng Pháp nghiên cứu đề tài ........................................................................... 12
V. Những điểm mới của luận án ................................................................................ 14
CHƢƠNG I .................................................................................................................... 16
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC GIÁO DỤC MÔI TRƢỜNG QUA
MÔN ĐỊA LÍ Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG CƠ SỞ VIỆT NAM ................................... 16
I. Khái niệm “môi trƣờng” và vấn đề “bảo vệ môi trƣờng” ....................................... 16
II. Mục đích, nội dung giáo dục môi trƣờng trong nhà trƣờng phổ thông ................. 24
III. Nội dung giáo dục môi trƣờng trong chƣơng trình sách giáo khoa địa lý ở trƣờng
phổ thông cơ sở .......................................................................................................... 29
IV. Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh phổ thông cơ sở về nhận thức, thái độ và hành
vi đối với môi trƣờng và bảo vệ môi trƣờng. ............................................................. 37
V. Nhận thức và hoạt động giáo dục môi trƣờng của giáo viên địa lý ở trƣờng phổ
thông cơ sở ................................................................................................................. 43
CHƢƠNG II ................................................................................................................... 50
XÁC ĐỊNH CÁC HÌNH THỨC TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP GIÁO DỤC MÔI
TRƢỜNG QUA MÔN ĐỊA LÍ Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG CƠ SỞ............................ 50
I. Các nguyên tắc giáo dục môi trƣờng qua môn địa lý ở trƣờng phổ thông cơ sở .... 50
II. Các hình thức tổ chức, phƣơng pháp giáo dục môi trƣờng trong nhà trƣờng phổ
thông: mối quan hệ của chúng với mục đích và nội dung giáo dục môi trƣờng. ...... 53
III. Xác định các hình thức tổ chức và phƣơng pháp giáo dục môi trƣờng qua môn
địa lý ở trƣờng phổ thông cơ sở Việt Nam................................................................. 64
1. Các hình thức tổ chức và phƣơng pháp dạy kiến thức về môi trƣờng và bảo vệ
môi trƣờng .............................................................................................................. 64
2. Các hình thức tổ chức và phƣơng pháp rèn luyện kỹ năng. ............................... 85
3. Các hình thức và phƣơng pháp giáo dục thái độ đối với môi trƣờng và bảo vệ
môi trƣờng .............................................................................................................. 90
4. Hình thức tổ chức và phƣơng pháp giáo dục hành vi, thói quen bảo vệ môi
trƣờng cho học sinh. ............................................................................................. 101
IV. Các điều kiện cơ bản đảm bảo việc thực hiện các hình thức tổ chức và phƣơng
pháp giáo dục môi trƣờng qua bộ môn địa lý ở trƣờng phổ thông cơ sở Việt Nam 107
CHƢƠNG III ............................................................................................................... 114
2
THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ....................................................................................... 114
I. Mục đích, yêu cầu thực nghiệm ............................................................................ 114
II. TỔ CHỨC THỰC NGHIỆM .............................................................................. 114
III. Xác định phƣơng hƣớng và nội dung thực nghiệm ............................................ 115
IV. Phƣơng pháp đánh giá kết quả thực nghiệm ...................................................... 118
V. Nội dung thực nghiệm cụ thể .............................................................................. 118
VI. Nhận xét chung phần thực nghiệm .................................................................... 151
KẾT LUẬN .................................................................................................................. 154
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................ 157
3
MỞ ĐẦU
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Từ khi xuất hiện trên trái đất, con ngƣời đã gắn với thiên nhiên. Nhờ có lao
động, con ngƣời đã chủ động khai thác tài nguyên thiên nhiên để duy trì sự sống của
mình. Trong quá trình lao động và sản xuất, con ngƣời đã cải tạo thiên nhiên, nhƣng
ngƣợc lại cũng đã tàn phá thiên nhiên nhƣ đốt rừng, tiêu diệt các loài động thực vật, sử
dụng chất hoá học, chất phóng xạ hủy hoại thiên nhiên gây nên tình trạng "khủng hoảng
sinh thái". Cần phải làm gì để ngăn chặn thực trạng trên, cứu lấy con ngƣời và sự sống
của muôn loài.
Nhiều cuộc hội thảo quốc tế đã đƣợc tổ chức để bàn bạc tìm cách giải quyết vấn
đề này. Các chính phủ của nhiều quốc gia cũng đã ban bố những đạo luật, những quyết
định nhằm cứu vãn, ngăn chặn nguy cơ suy thoái của môi trƣờng. Một trong những
biện pháp có hiệu quả lâu dài và rất quan trọng là phải giáo dục ý thức bảo vệ môi
trƣờng cho lớp ngƣời chủ tƣơng lai của xã hội, những học sinh đang ngồi trên ghế nhà
trƣờng. Chính vì vậy, trong chƣơng trình UNEP của Liên hiệp quốc (United Nations
Environment Programe) ngoài nhiệm vụ nghiên cứu môi trƣờng về các mặt, cơ quan
này còn có trách nhiệm giúp các quốc gia xây dựng chƣơng trình và đào tạo cán bộ về
bảo vệ môi trƣờng ở tất cả các cấp trong ngành giáo dục của nƣớc mình từ cấp mẫu
giáo cho đến đại học và trên đại học.
4
nguon tai.lieu . vn
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI I
NGUYỄN THỊ THU HẰNG
XÁC ĐỊNH CÁC HÌNH THỨC TỔ CHỨC
VÀ PHƢƠNG PHÁP GIÁO DỤC MÔI TRƢỜNG
QUA MÔN ĐỊA LÝ Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG
CƠ SỞ VIỆT NAM
Chuyên ngành: PHƢƠNG PHÁP GIẢNG DẠY ĐỊA LÝ
Mã số:
5. 07. 02
LUẬN ÁN PHÓ TIẾN SĨ KHOA HỌC SƢ PHẠM – TÂM LÝ
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
PTS. Nguyễn Minh Phƣơng
PTS. Nguyễn Giang Tiến
PGS. Nguyễn Dƣợc.
Hà Nội – 1994
LỜI CÁM ƠN
Để thực hiện đề tài của mình, chúng tôi đã nhận đƣợc sự chỉ dẫn và động viên
tận tình của tập thể các thày cô hƣớng dẫn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của mình
tới PTS Nguyễn Minh Phƣơng, PGS Nguyễn Dƣợc, PTS Nguyễn Giang Tiến.
Trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi cũng nhận đƣợc sự giúp đỡ, chỉ bảo
của các thày, các cô của Tổ bộ môn Phƣơng pháp giảng dạy Khoa Địa lí, trƣờng Đại
học sƣ phạm Hà Nội I, Viện khoa học giáo dục Việt Nam, Trung tâm tài nguyên và môi
trƣờng trƣờng Đại học Tổng hợp Hà Nội, Trung tâm giáo dục môi trƣờng trƣờng Đại
học sƣ phạm Hà Nội I, các giáo viên và học sinh một số trƣờng phổ thông cơ sở của các
tỉnh Hà Nội, Hà Tây, Hải Hƣng, Vĩnh Phú, Huế, Quảng Nam - Đà Nẵng, Bình Định Quảng Ngãi, Thành phố Hồ Chí Minh.
Chúng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành trƣớc sự cổ vũ và giúp đỡ vô cùng
quý báu đó.
1
Mục lục
MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 4
I. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 4
II. Mục tiêu, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu đề tài .................................................. 6
III. Lịch sử nghiên cứu đề tài ....................................................................................... 7
IV. Phƣơng Pháp nghiên cứu đề tài ........................................................................... 12
V. Những điểm mới của luận án ................................................................................ 14
CHƢƠNG I .................................................................................................................... 16
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC GIÁO DỤC MÔI TRƢỜNG QUA
MÔN ĐỊA LÍ Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG CƠ SỞ VIỆT NAM ................................... 16
I. Khái niệm “môi trƣờng” và vấn đề “bảo vệ môi trƣờng” ....................................... 16
II. Mục đích, nội dung giáo dục môi trƣờng trong nhà trƣờng phổ thông ................. 24
III. Nội dung giáo dục môi trƣờng trong chƣơng trình sách giáo khoa địa lý ở trƣờng
phổ thông cơ sở .......................................................................................................... 29
IV. Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh phổ thông cơ sở về nhận thức, thái độ và hành
vi đối với môi trƣờng và bảo vệ môi trƣờng. ............................................................. 37
V. Nhận thức và hoạt động giáo dục môi trƣờng của giáo viên địa lý ở trƣờng phổ
thông cơ sở ................................................................................................................. 43
CHƢƠNG II ................................................................................................................... 50
XÁC ĐỊNH CÁC HÌNH THỨC TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP GIÁO DỤC MÔI
TRƢỜNG QUA MÔN ĐỊA LÍ Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG CƠ SỞ............................ 50
I. Các nguyên tắc giáo dục môi trƣờng qua môn địa lý ở trƣờng phổ thông cơ sở .... 50
II. Các hình thức tổ chức, phƣơng pháp giáo dục môi trƣờng trong nhà trƣờng phổ
thông: mối quan hệ của chúng với mục đích và nội dung giáo dục môi trƣờng. ...... 53
III. Xác định các hình thức tổ chức và phƣơng pháp giáo dục môi trƣờng qua môn
địa lý ở trƣờng phổ thông cơ sở Việt Nam................................................................. 64
1. Các hình thức tổ chức và phƣơng pháp dạy kiến thức về môi trƣờng và bảo vệ
môi trƣờng .............................................................................................................. 64
2. Các hình thức tổ chức và phƣơng pháp rèn luyện kỹ năng. ............................... 85
3. Các hình thức và phƣơng pháp giáo dục thái độ đối với môi trƣờng và bảo vệ
môi trƣờng .............................................................................................................. 90
4. Hình thức tổ chức và phƣơng pháp giáo dục hành vi, thói quen bảo vệ môi
trƣờng cho học sinh. ............................................................................................. 101
IV. Các điều kiện cơ bản đảm bảo việc thực hiện các hình thức tổ chức và phƣơng
pháp giáo dục môi trƣờng qua bộ môn địa lý ở trƣờng phổ thông cơ sở Việt Nam 107
CHƢƠNG III ............................................................................................................... 114
2
THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ....................................................................................... 114
I. Mục đích, yêu cầu thực nghiệm ............................................................................ 114
II. TỔ CHỨC THỰC NGHIỆM .............................................................................. 114
III. Xác định phƣơng hƣớng và nội dung thực nghiệm ............................................ 115
IV. Phƣơng pháp đánh giá kết quả thực nghiệm ...................................................... 118
V. Nội dung thực nghiệm cụ thể .............................................................................. 118
VI. Nhận xét chung phần thực nghiệm .................................................................... 151
KẾT LUẬN .................................................................................................................. 154
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................ 157
3
MỞ ĐẦU
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Từ khi xuất hiện trên trái đất, con ngƣời đã gắn với thiên nhiên. Nhờ có lao
động, con ngƣời đã chủ động khai thác tài nguyên thiên nhiên để duy trì sự sống của
mình. Trong quá trình lao động và sản xuất, con ngƣời đã cải tạo thiên nhiên, nhƣng
ngƣợc lại cũng đã tàn phá thiên nhiên nhƣ đốt rừng, tiêu diệt các loài động thực vật, sử
dụng chất hoá học, chất phóng xạ hủy hoại thiên nhiên gây nên tình trạng "khủng hoảng
sinh thái". Cần phải làm gì để ngăn chặn thực trạng trên, cứu lấy con ngƣời và sự sống
của muôn loài.
Nhiều cuộc hội thảo quốc tế đã đƣợc tổ chức để bàn bạc tìm cách giải quyết vấn
đề này. Các chính phủ của nhiều quốc gia cũng đã ban bố những đạo luật, những quyết
định nhằm cứu vãn, ngăn chặn nguy cơ suy thoái của môi trƣờng. Một trong những
biện pháp có hiệu quả lâu dài và rất quan trọng là phải giáo dục ý thức bảo vệ môi
trƣờng cho lớp ngƣời chủ tƣơng lai của xã hội, những học sinh đang ngồi trên ghế nhà
trƣờng. Chính vì vậy, trong chƣơng trình UNEP của Liên hiệp quốc (United Nations
Environment Programe) ngoài nhiệm vụ nghiên cứu môi trƣờng về các mặt, cơ quan
này còn có trách nhiệm giúp các quốc gia xây dựng chƣơng trình và đào tạo cán bộ về
bảo vệ môi trƣờng ở tất cả các cấp trong ngành giáo dục của nƣớc mình từ cấp mẫu
giáo cho đến đại học và trên đại học.
4