Xem mẫu

LŸch S¯ Kh∏n Hoang MiÀn Nam SÁn Nam LŸch S¯ Kh∏n Hoang MiÀn Nam — Trang 1/1 Nh∫n xæt t‰ng quüt á„ng b±ng s·ng C¯u Long, Mænam v° Irraouaddi l° ba trung tµm s®n xu∂t lÓa g≠o, c‹ dı Ωà xu∂t c®ng, quan tr‡ng nhˆt tr≈n th∆ giËi. ViŒt Nam, Xi≈m, Mi∆n áiŒn g„m Ωa s‚ dµn s‚ng b±ng nghÀ n·ng. Ba qu‚c gia n°y li≈n ranh, n±m trong khu v˙c gi‹ mÔa vËi nh˘ng næt lËn gi‚ng nhau : — L¨nh th‰ phüt triÃn l∑n h„i t˜ B∞c xu‚ng Nam. — Bi∆t l°m ruÊng c∂y Í Ω„ng sµu, nhÈ Ω‹ m° s®n lıÏng Ω≠t mˆc cao so vËi ruÊng t◊a Í Ω∂t kh·. — Mˆc s‚ng th∂p kæm. Nam ti∆n kh·ng ph®i l° m¨nh l˙c huyÀn bœ cða ri≈ng dµn tÊc ViŒt Nam. Nh˘ng dµn tÊc chŸu ®nh hıÍng ∂n ΩÊ vπn Ω≠t ΩıÏc k˛ thu∫t c°y sµu cu‚c bπm kh·ng kæm nıËc ta. ViŒc t·n thÈ r∞n th∑n v° r„ng Ωà c∑u mıa, v°i m·n gi®i trœ nhı th® diÀu, trai güi Ω‚i Ωüp nhau n°o ph®i ch◊ x®y ra Í ViŒt Nam. Dµn ViŒt g¥p dµn Mi≈n v‚n c‹ nÀn vØn h‹a c‰ kœnh khü cao. V°o th∆ k˝ 13, ngıÈi Mi≈n Ω¨ t÷m ra gi‚ng lÓa v° dπn thðy nh∫p ΩiÀn thœch ˆng giÓp h‡ thµu ho≠ch 3 ho¥c 4 vÚ trong mÊt nØm. CuÊc Nam ti∆n cða ngıÈi Xi≈m, ngıÈi Mi∆n áiŒn g¥p ho°n c®nh khü t‚t vÀ ΩŸa l˚, hai con s·ng Mænam v° Irraouaddi thu∫n lÏi cho viŒc th·ng thıÁng, trong khi H„ng H° v° s·ng C¯u Long c‹ nhiÀu thüc Ωü. T˜ h≠ lıu s·ng H„ng, dµn ViŒt len lfii theo m∂y cünh Ω„ng nhfi bæ d‡c theo bÈ biÃn á·ng nhiÀu gi·ng t‚ Ωà l∑n h„i Ω∆n h≠ lıu s·ng á„ng Nai, s·ng C¯u Long. Tuy l° Ω¥t chµn tr≈n Ω∂t Cao Mi≈n nhıng Ω‚i thð Ωüng nà cða ngıÈi ViŒt Ωi kh∏n hoang l≠i l° ngıÈi Xi≈m Ωang nu·i tham v‡ng Ω· hÊ vÔng V≠n TıÏng, Cao Mi≈n v° M¨ Lai. Xi≈m qu‚c lÓc b∂y giÈ Ωang thÈi hıng thŸnh, vËi tıËng gifii, quµn sÿ c‹ kinh nghiŒm vÀ chi∆n Ω∂u ΩıÈng bÊ v° ΩıÈng thðy. NgıÈi ViŒt Ω¨ gi˘ ΩıÏc th∆ chð ΩÊng trong ho°n c®nh gay go. Khi Ω¥t chµn Í Ω„ng b±ng s·ng C¯u Long, nıËc ViŒt bŸ chia c∞t t˜ s·ng Gianh, c·ng tr÷nh kh∏n Ω∂t v° gi˘ Ω∂t lÓc Ω∑u ch◊ do mÊt s‚ dµn t˜ Qu®ng B÷nh trÍ v°o günh vüc. B∂y giÈ, ıu th∆ cða ngıÈi ViŒt khong l° k˛ thu∫t canh tüc cao, nhıng l° ıu th∆ vÀ t‰ chˆc chœnh trŸ v° quµn s˙. BÊ m∂y h°nh chœnh khü ho°n h®o Ω¨ giÓp chÓa NguyÕn theo dfli ΩıÏc t÷nh h÷nh Í nh˘ng ΩŸa phıÁng xa x·i, quµn ΩÊi c‹ thà t∫p trung khü nhanh khi c∑n thi∆t. áÁn vŸ x¨ hÊi nhfi nh∂t l° th·n ∂p Ωð kh® nØng t˙ trŸ, cüc t‰ chˆc Ω„n ΩiÀn c‹ thà t˙ qu®n trŸ vÀ kinh t∆ v° an ninh. Quµn ΩÊi Xi≈m hÔng m≠nh, nhıng Ωi xa th÷ m∂t hiŒu nØng. NıËc Cao Mi≈n b∂y giÈ quü suy nhıÏc, vua chÓa kæm nØng l˙c ch◊ bi∆t c∑u viŒn vËi ngo≠i bang, dµn chÓng th÷ ly tün : ngıÈi Xi≈m thıÈng lÔa b∞t t˜ng lo≠t dµn Cao Mi≈n Ωem vÀ xˆ h‡ Ωà l°m n·ng n· phÚc dŸch. Vua chÓa ViŒt Nam thÓc Ω∏y viŒc kh∏n hoang v÷ nh˘ng l˚ do sau Ωµy : — MÍ rÊng ΩŸa b°n th‚ng trŸ, Ω∂t rÊng, dµn gi°u th÷ kinh Ω· ΩıÏc b®o vŒ chu Ωüo hÁn. — Thu∆ ΩiÀn v° thu∆ Ωinh gia tØng nhanh ch‹ng. — N≠n Ω‹i kæm ΩıÏc gi®m thiÃu, nÁi n°y th∂t mÔa, nÁi kia bÔ l≠i, œt c‹ nguy cÁ nÊi lo≠n. — Dµn s‚ gia tØng, th≈m lœnh trüng, th≈m dµn xµu. BÊ áinh v° bÊ áiÀn ti≈u biÃu cÚ thà cho nhµn l˙c, t°i l˙c. VËi binh sÿ gi˘ g÷n bÈ cfli v° tr∂n üp nÊi lo≠n, vËi tiÀn b≠c v° nhµn c·ng l°m xµu, vua chÓa tha h„ phung phœ, s‚ng xa hoa, xµy Ω∞p cung ΩiŒn lØng t∏m, ıu Ω¨i ngıÈi trong gi›ng h‡, mua chuÊc quan l≠i, Ωà ng·i vŸ ΩıÏc ‰n ΩŸnh, ch‚ng cüc µm mıu ly khai Í ΩŸa phıÁng. LŸch S¯ Kh∏n Hoang MiÀn Nam — Trang 2/2 VÀ phœa dµn chÓng, kh∏n hoang l° viŒc tœch c˙c, kh·ng ph®i l° hıÍng thÚ, thÚ ΩÊng, chÈ thÈi v∫n. * Ph®i c‹ y∆u t‚ thi≈n nhi≈n tıÁng Ω‚i thu∫n lÏi, Ω∂t quü th∂p th÷ lÓa dÕ bŸ ng∫p, quü cao th÷ g¥p n≠n thi∆u nıËc. T˜ nÁi cı trÓ Ω∆n th¯a ruÊng, ΩıÈng Ωi ph®i g∑n Ωà khfii phœ th÷ giÈ lui tËi, lÓa Ωem vÀ nh° kh·ng m∂t nhiÀu c·ng lao v° phœ t‰n chuy≈n chÍ. * áð nıËc ng‡t Ωà u‚ng, n∂u cÁm v° cho trµu b› u‚ng. * Gia Ω÷nh Ωð v‚n li∆ng, Ωð lÓa g≠o Øn trong khi chÈ lÓa chœn. L≠i c›n qu∑n üo, tu b‰ nh° c¯a, thu‚c u‚ng, tr∑u cau, lÓa g≠o Ωà nu·i heo g°, ghe xu„ng, n·ng cÚ. Th≈m v°o Ω‹, c›n y∆u t‚ x¨ hÊi v÷ l°m ruÊng Ω›i hfii s˙ hÏp qu∑n c∑n thi∆t : — Sˆc mÊt ngıÈi, mÊt gia Ω÷nh ch◊ c‹ giËi h≠n. MÊt kho®nh ruÊng Í gi˘a tı bÀ Ω∂t hoang th÷ hoa m∑u s¡ bŸ chim chuÊt t˜ cüc vÔng lµn c∫n t∫p trung l≠i phü nüt. NØm b®y gia Ω÷nh g‹p sˆc canh tüc li≈n ranh nhau th÷ s˙ t‰n th∂t v÷ chim chuÊt ΩıÏc gi®m thiÃu. — MÔa c∂y tuy l° co gi¨n, x≈ xœch mıÁi ng°y nhıng n±m trong thÈi gian quy ΩŸnh. C∂y quü sËm, thi∆u nıËc, c∂y quü trÕ, cµy lÓa m‡c kh·ng kŸp nıËc mıa. MÂi ngıÈi ch◊ c‹ thà c∂y ch˜ng 4 mπu tµy trong mÊt mÔa m° th·i, Ω°n b° lo c∂y Í nÁi n°y th÷ Ω°n ·ng lo d‡n Ω∂t Í nÁi kia. D‡n Ω∂t c∂y quü sËm, cfi m‡c trÍ l≠i, tr÷ ho¨n th÷ nıËc trong ruÊng l≈n cao, kh·ng d‡n Ω∂t ΩıÏc. LÓa chœn m° g¥t trÕ ch˜ng nØm b®y ng°y l° hı hao. Phüt cfi, c∂y lÓa, g¥t lÓa Ω›i hfii s˙ t∫p trung nhµn c·ng, mıËn ho¥c Ω‰i c·ng, theo lŸch tr÷nh kh·ng ΩıÏc b≈ trÕ. Ph®i nhÈ ngıÈi lµn c∫n ho¥c Í ΩŸa phıÁng khüc Ω∆n. Ngay trong mÊt kho®nh Ω∂t nhfi, m¥t Ω∂t chıa b±ng ph≤ng, nÁi cao nÁi th∂p, viŒc Ω∞p bÈ, tüt nıËc vπn l° c·ng tr÷nh cða nhiÀu ngıÈi. VÔng ΩŸnh cı Ωà kh∏n hoang c∑n li≈n l≠c vËi vÔng phÚ c∫n dÕ d°ng Ωà gi®i quy∆t v∂n ΩÀ nhµn c·ng. Trong mÊt ∂p, nh° n°y kh·ng ΩıÏc Í quü xa nh° kia. G∑n th·n ∂p, ph®i c‹ nÁi bün t≠p h‹a, c‹ ngıÈi cho vay, ngıÈi ti≈u thÚ lÓa. ViŒc sanh Ω¿, cıËi hfii, may chay Ω›i hfii cüc phıÁng tiŒn t‚i thiÃu. Nh° c¯a, tœnh m≠ng ngıÈi dµn ph®i ΩıÏc b®o vŒ, ch‚ng trÊm cıËp, lo≠n l≠c. L≠i c›n nhu c∑u h‡c v∂n, nhu c∑u vÀ tµm linh vËi Ω÷nh, chÔa, miÕu, hüt xıËng. áÁn vŸ t‚i thiÃu vÀ x¨ hÊi vπn l° mÊt l°ng. Kh∏n hoang Ω›i hfii nhiÀu y∆u t‚ cØn b®n. Kh∏n hoang Í Ω„ng b±ng s·ng C¯u Long l° cuÊc v∫n ΩÊng lËn, to°n diŒn vÀ chœnh trŸ, quµn s˙, kinh t∆, vØn h‹a. Vua chÓa quy ΩŸnh chœnh süch ΩiÀn ΩŸa, thu∆ kh‹a, quµn dŸch v° thıÍng ph≠t. TÔy nhu c∑u m° c‹ khi quµn sÿ, lıu dµn v° tÔ nhµn ph®i Ω‹ng Ω„n, l∫p ∂p, c°y c∂y Í nÁi m∂t an ninh. á∂t kæm m∑u mÎ, kh‹ canh tüc nhıng chœnh quyÀn l≠i cıÎng büch Ω∆n ΩŸnh cı. C‹ nh˘ng giai Ωo≠n, nh˘ng khu v˙c m° chœnh phð kiÃm soüt ch¥t ch¡ viŒc kh∏n hoang, nhıng cÒng c‹ lÓc ngıÈi dµn ΩıÏc dÕ d¨i. NhiÀu vÔng Ω∂t tuy ngıÈi Cao Mi≈n chıa chünh thˆc nhıÏng cho ta nhıng dµn ta Ω¨ Ω∆n kh∏n hoang, ho¥c ngıÏc l≠i, Ω¨ nhıÏng t˜ lµu nhıng vπn c›n hoang ph∆. CuÊc v∫n ΩÊng ph‚i hÏp quµn s˙, chœnh trŸ v° k˛ thu∫t n°y c‹ thà chia ra t˜ng thÈi k¸ : 1) T˜ cüc chÓa NguyÕn Ω∆n nh˘ng nØm cu‚i ΩÈi Gia Long : Khai kh∏n vÔng Ω∂t phÔ sa t‚t, Ω∂t gi„ng ven s·ng, Ω∂t cÔ lao theo nhu c∑u phüt triÃn xˆ á°ng Trong, phÚc qu‚c v° cðng c‚ qu‚c gia. C›n l≠i cüc vÔng nıËc ng∫p sµu v°o mÔa mıa, Ω∂t quü phøn, r˜ng Süc. VÔng ngıÈi Mi≈n t∫p trung, tr≈n nguy≈n t∞c th÷ Ωà nguy≈n v¬n (R≠ch Giü, S‹c TrØng, Tr° Vinh, Chµu á‚c). Th°nh l∫p cüc tr∂n Bi≈n H›a, Gia áŸnh, áŸnh TıÈng v° Vÿnh Thanh. 2) T˜ cu‚i ΩÈi Gia Long tËi cu‚i ΩÈi Minh M≠ng : Khai kh∏n phœa h˘u ng≠n H∫u Giang, n‚i qua vÔng Ω„i nÓi Th∂t SÁn, v÷ nhu c∑u xüc ΩŸnh bi≈n giËi ViŒt Mi≈n. LŸch S¯ Kh∏n Hoang MiÀn Nam — Trang 3/3 Khai kh∏n vÔng Ω„i nÓi, vÔng Ω∂t th∂p, canh tüc nh˘ng lflm Ω∂t nhfi m° cao rüo, gi˘a vÔng nıËc ng∫p lÚt. Th°nh l∫p t◊nh An Giang, tüch ra t˜ tr∂n Vÿnh Thanh. 3) T˜ ΩÈi ThiŒu TrŸ tËi ΩÈi T˙ áˆc : Khai kh∏n nh˘ng ΩiÃm chi∆n lıÏc, nh±m ΩÀ ph›ng nÊi lo≠n Í phœa H∫u Giang, chünh süch Ω„n ΩiÀn ΩıÏc thÓc Ω∏y m≠nh. Th˙c dµn Phüp Ω∆n, nh±m mÚc Ωœch b‹c lÊt nhµn c·ng r¿ tiÀn, v° xu∂t c®ng t°i nguy≈n, Ω¨ th˙c hiŒn ΩıÏc v°i viŒc Ωüng kà : 1) Cho Ω°o kinh Ωà chuy≈n chÍ lÓa g≠o, giÓp giao th·ng v∫n t®i ΩıÏc dÕ d°ng, Ω„ng thÈi rÓt bËt nıËc v°o mÔa lÚt t˜ H∫u Giang ra VŸnh Xi≈m La. VÔng Ω∂t phøn, t≠m g‡i l° phÔ sa mËi, kh·ng c›n bŸ nıËc ng∫p quü cao. ViŒc chuy≈n chÍ s®n ph®m vÀ S°i G›n œt t‚n kæm hÁn trıËc. Th°nh l∫p cüc t◊nh mËi : R≠ch Giü, C∑n ThÁ, S‹c TrØng, B≠c Li≈u, vÔng n°y trÍ th°nh nÁi dı lÓa g≠o, nhÈ dµn œt m° mˆc s®n xu∂t cao. Khai kh∏n r˜ng tr°m v° Ω„ng cfi. 2) ThÓc Ω∏y viŒc l°m ruÊng s≠, nhÈ ch‡n cüc gi‚ng lÓa thœch hÏp hÁn, giÓp vÔng Ω∂t th∂p Í Long Xuy≈n, Chµu á‚c v° á„ng Thüp MıÈi canh tüc ΩıÏc. C›n l≠i l° vÔng r˜ng Süc C∑n GiÈ, r˜ng áıËc C° Mau, vÔng than bÔn U Minh, vÔng Ω∂t quü nhiÀu phøn chung quanh H° Ti≈n v° á„ng Thüp MıÈi. 3) L∫p Ω„n ΩiÀn cao su Í miÀn á·ng. LŸch S¯ Kh∏n Hoang MiÀn Nam — Trang 4/4 1.1) Nhu c∑u phüt triÃn xˆ Ω°ng trong, phÚc qu‚c v° cðng c‚ qu‚c gia Nh˘ng h°nh ΩÊng quy∆t ΩŸnh T˜ lµu, cüc chÓa NguyÕn Ω¨ bi∆t vÀ vÔng Ω∂t Í á„ng Nai v° C¯u Long, nhıng cÁ hÊi chıa thu∫n lÏi Ωà Ω∏y m≠nh cuÊc phüt triÃn vÀ phœa Nam. NØm 1623, mÊt phüi bÊ cða chÓa NguyÕn Ω∆n Oudong y≈u c∑u ΩıÏc l∫p cÁ sÍ Í Prei Nokor (vÔng S°i G›n) Ωà thu thu∆ h°ng h‹a. NØm 1658, khi c›n b∫n rÊn giao tranh vËi chÓa TrŸnh Í phıÁng B∞c, chÓa HiÀn cho quan Khµm m≠ng Ω∆n Tr∂n Bi≈n dinh (PhÓ Y≈n) Ωem 2000 quµn Ω∆n MÂi Xui (M· Xo°i) Ωà Ωünh phü, b∞t vua N¥c çng Chµn gi®i vÀ Qu®ng B÷nh. Khi ∂y Í MÂi Xui (vÔng B° RŸa ng°y nay) v° Í á„ng Nai, “Ω¨ c‹ lıu dµn cða nıËc ta Ω∆n s‚ng chung lÊn vËi ngıÈi Cao Mi≈n khai kh∏n ruÊng Ω∂t. NgıÈi Cao Mi≈n khµm phÚc oai Ωˆc cða triÀu Ω÷nh Ωem nhıÏng h∆t c® Ω∂t ∂y r„i Ωi lünh ch khüc, kh·ng düm tranh trÍ chuyŒn g÷”. NØm 1672, t÷nh h÷nh v· cÔng thu∫n lÏi cho HiÀn VıÁng, ng°i Ω¨ th∞ng chÓa TrŸnh, l∂y s·ng Gianh l°m ranh giËi. NØm 1764, Cao Mi≈n c‹ lo≠n, th≈m l˚ do Ωà quµn chÓa NguyÕn can thiŒp, l∑n n°y phü lu·n ΩıÏc cüc Ω„n binh Cao Mi≈n Í S°i G›n, G› Bœch v° Nam Vang sau khi th∞ng Í M· Xo°i. B®y nØm sau, 1679, Tr∑n Th∞ng T°i v° DıÁng Ng≠n áŸch Ωem binh biÀn v° gia quyæn hÁn 3000 ngıÈi v° chi∆n thuÀn hÁn nØm chÚc chi∆c Ω∆n g∑n kinh Ω·. HiÀn VıÁng cho phæp b‡n di th∑n nh° Minh v°o Nam. Chi ti∆t Ωüng chÓ ˚ l° Ωo°n chi∆n thuyÀn n°y ΩıÏc Ωıa v°o Nam c‹ ngıÈi hıËng dπn. áµy l° cuÊc hıËng dπn th∑n t÷nh, chˆng tfi thÈi chÓa NguyÕn b®n Ω„ v° khung c®nh Í Ω„ng b±ng s·ng á„ng Nai v° C¯u Long ΩıÏc nghi≈n cˆu khü tıÈng t∫n. ChÓa NguyÕn v° ngıÈi hıËng dπn Ω¨ Ωünh giü ΩÓng mˆc giü trŸ chi∆n lıÏc cða vÔng M˛ Tho v° vÔng Bi≈n H›a — nÁi b‡n di th∑n nh° Minh ΩıÏc phæp Ω∆n ΩŸnh cı — s˙ Ωünh giü ∂y m¨i Ω∆n sau n°y vπn c›n l° ΩÓng. MiÀn Nam vπn c›n hai nÁi quan tr‡ng khüc Í phœa Tµy v° Tµy Nam. NØm 1699, NguyÕn H˘u C®nh Ωem binh l≈n t∫n Nam Vang Ωà can thiŒp vÀ quµn s˙. Chuy∆n vÀ v°o kho®ng thüng tı nØm canh th÷n (1700), ·ng cho quµn sÿ theo d›ng TiÀn Giang, trÓ Ω‹ng t≠i Cüi Sao (vÔng chÏ Thð cða Long Xuy≈n) “Ba quµn bŸ phüt bŸnh dŸch v° ·ng cÒng bŸ nhiÕm bŸnh”. ThÈi gian trÓ quµn Í Ωµy l° hÁn n¯a thüng, binh kæo Ωi hai ng°y sau l° ·ng m∂t. “çng c‹ c·ng d¬p y≈n Cao Mi≈n r„i khai thüc Ω∂t n°y”. Ai tr˙c ti∆p khai thüc ? Ch∞c ch∞n l° s‚ binh sÿ bŸ bŸnh, ho¥c mÊt s‚ t÷nh nguyŒn Í l≠i vÔng Cüi Sao m° khai thüc trıËc khi Ω∂t Ωai n°y ΩıÏc vua Cao Mi≈n nhıÏng cho. B∂y giÈ nh‹m n°y s‚ng cheo leo b≈n kia s·ng TiÀn. h‡ ΩıÏc g‡i l° dµn Hai HuyŒn, tr˙c thuÊc phð Gia áŸnh t˜ xıa. NØm 1705, NguyÕn C¯u Vµn th˜a lŸnh h°nh quµn l≈n Cao Mi≈n Ωà Ωünh quµn Xi≈m, khi trÍ vÀ l≠i cho trÓ quµn Í VÒng GÔ (nay l° Tµn An) l∫p Ω„n ΩiÀn, “l°m thð xıËng cho quµn dµn”, Ω∞p Ω„n v° Ω°o kinh cho r≠ch VÒng GÔ v° r≠ch M˛ Tho Øn th·ng vËi nhau, n‚i liÀn s·ng V°m Cfi Tµy qua TiÀn Giang. VÀ phœa VŸnh Xi≈m La, kho®ng nØm 1680, M≠c C¯u Ω¨ l∫p ∂p r®i rüc t˜ VÒng ThÁm, Trðng Kø, C∑n V‡t, R≠ch Giü, C° Mau. H° Ti≈n trÍ th°nh thıÁng c®ng quan tr‡ng, th·n ∂p ΩŸnh cı n±m süt mæ biÃn, thu∫n tiŒn cho ghe thuyÀn tËi lui, ho¥c Í Ω∂t cao theo Giang th°nh, s·ng Cüi LËn, s·ng G°nh H°o, çng á‚c Ωà canh tüc. Tr∑n Th∞ng T°i (á„ng Nai), DıÁng Ng≠n áŸch (M˛ Tho), NguyÕn H˘u C®nh (TiÀn Giang), NguyÕn C¯u Vµn (V°m Cfi), M¥c C¯u (H° Ti≈n) v° quµn dµn Ω¨ Ωi nh˘ng bıËc ti≈n phong trong thÈi gian ng∞n. Nh‹m di th∑n nh° Minh v° dµn ViŒt th∫t s˙ l°m ruÊng v° ΩŸnh cı nÁi Ω∂t l≠. Bao nhi≈u kh‹ khØn d„n d∫p x®y tËi : cuÊc tranh ch∂p vÀ quµn s˙ vËi ngıÈi Cao Mi≈n, ngıÈi Xi≈m. M¨i Ω∆n 134 nØm sau (1834), vÔng Ω∂t m° ·ng NguyÕn H˘u C®nh LŸch S¯ Kh∏n Hoang MiÀn Nam — Trang 5/5 ... - tailieumienphi.vn
nguon tai.lieu . vn