Xem mẫu
- GS. TS TRÇn thÕ tôc
C©y nh·n
Kü thuËt trång vµ ch¨m sãc
Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp
Hµ néi - 1999
- Môc lôc
Lêi giíi thiÖu ........................................................................................................7
Më ®Çu..................................................................................................................8
I. Gi¸ trÞ dinh d−ìng, ý nghÜa kinh tÕ ...............................................................................8
II. Nguån gèc, ph©n bè vµ s¶n xuÊt nh·n trªn thÕ giíi .................................................10
§Æc tÝnh sinh vËt häc vµ yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh ................................13
A. §Æc ®iÓm, h×nh th¸i cña c©y nh·n ..............................................................................13
1. RÔ...............................................................................................................................13
2. Léc cµnh ....................................................................................................................14
3. Th©n cµnh ..................................................................................................................14
4. L¸ ...............................................................................................................................15
5. Hoa nh·n....................................................................................................................15
6. Qu¶.............................................................................................................................17
7. H¹t .............................................................................................................................17
B. §Æc ®iÓm sinh tr−ëng ra hoa ®Ëu qu¶ cña nh·n.......................................................17
I. Quy luËt sinh tr−ëng cña bé rÔ ...................................................................................17
II. Sinh tr−ëng, ph¸t triÓn c¸c lo¹i cµnh cña nh·n..........................................................18
III. Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn hoa qu¶ ............................................................................20
C¸c gièng nh·n ë ViÖt Nam vµ mét sè n−íc l©n cËn......................................26
C¸c gièng nh·n chÝnh ë hai tØnh H¶i D−¬ng, H−ng Yªn ...............................................26
§Æc ®iÓm chung cña nhãm nh·n cïi...............................................................................26
§Æc ®iÓm chung cña nhãm gièng nh·n n−íc..................................................................27
Mét sè gièng nh·n chñ yÕu ë miÒn b¾c ...........................................................................28
1. Nh·n lång ..................................................................................................................28
2
- 2. Nh·n Bµm bµm ..........................................................................................................28
3. Nh·n ®−êng phÌn.......................................................................................................28
4. Nh·n cïi………………………………………………………………………….…28
5. Nh·n cïi ®iÕc .............................................................................................................29
6. Nh·n n−íc..................................................................................................................29
7. Nh·n thãc...................................................................................................................29
C¸c gièng nh·n ®−îc trång nhiÒu ë Nam bé..................................................................30
1. Nh·n tiªu da bß..........................................................................................................30
2. Nh·n xuång c¬m vµng ...............................................................................................30
3. Nh·n tiªn lµ bÇu.........................................................................................................30
4. Nh·n long ..................................................................................................................30
5. Nh·n giång da bß.......................................................................................................31
Mét sè gièng nh·n nhËp néi cña Trung Quèc ................................................................32
1. §¹i ¤ Viªn.................................................................................................................32
2. Th¹ch HiÖp.................................................................................................................32
3. Tr÷ L−¬ng ..................................................................................................................32
Mét sè gièng nh·n ngon cña Th¸i Lan............................................................................34
1. Daw............................................................................................................................34
2. Champoo....................................................................................................................34
3. Haew ..........................................................................................................................34
4. Biew - Kiew ...............................................................................................................34
Mét sè gièng nh·n ngon cña §µi Loan............................................................................35
1. Nh·n trªn vá cã phÊn ................................................................................................35
2. Nh·n vá ®á.................................................................................................................35
3. Nh·n vá xanh............................................................................................................35
4. Nh·n th¸ng 10............................................................................................................35
Kü thuËt nh©n gièng............................................................................................38
3
- I. Ph−¬ng ph¸p gieo h¹t ...................................................................................................38
II. ChiÕt cµnh ....................................................................................................................38
III. GhÐp nh·n ..................................................................................................................41
1. Chän gèc ghÐp ...........................................................................................................41
2. C¸c ph−¬ng ph¸p ghÐp...............................................................................................42
3. Thêi vô ghÐp ..............................................................................................................45
4. Tuæi cµnh ghÐp ..........................................................................................................45
5. ChÊt liÖu gi÷ Èm cho m¾t ghÐp vµ cµnh ghÐp ............................................................45
6. Qu¶n lý v−ên c©y sau khi ghÐp..................................................................................46
Kü thuËt trång vµ ch¨m sãc.................................................................................47
1. Chän c©y gièng .............................................................................................................47
2. MËt ®é vµ kho¶ng c¸ch trång......................................................................................47
3. Lµm ®Êt, ®µo hè, bãn ph©n tèt ....................................................................................47
4. Thêi vô trång ................................................................................................................50
5. Ch¨m sãc khi trång ......................................................................................................50
6. Trång xen ......................................................................................................................50
7. Bãn ph©n .......................................................................................................................50
8. T¹o h×nh vµ c¾t tØa........................................................................................................52
9. TØa hoa vµ tØa qu¶ .........................................................................................................54
10. Lång qu¶......................................................................................................................55
Phßng trõ s©u bÖnh ..............................................................................................56
I. C¸c lo¹i s©u chÝnh h¹i nh·n .........................................................................................56
1. Bä xÝt..........................................................................................................................56
2. S©u tiÖn th©n nh·n......................................................................................................56
3. RÖp h¹i hoa qu¶ non ..................................................................................................56
4. S©y ®ôc nân cµnh nh·n ..............................................................................................56
4
- 5. C©u cÊu xanh h¹i nh·n...............................................................................................56
6. Rèc, d¬i h¹i nh·n.......................................................................................................57
II. C¸c lo¹i bÖnh chÝnh.....................................................................................................57
1. BÖnh mèc s−¬ng vµ s−¬ng mai ..................................................................................57
2. BÖnh tæ rång h¹i hoa ..................................................................................................57
3. BÖnh thèi rÔ, lë cæ rÔ..................................................................................................57
4. T¬ hång......................................................................................................................58
5. BÖnh xÐm mÐp l¸, kh« ®Çu l¸, ®èm l¸........................................................................58
Thu ho¹ch, b¶o qu¶n, chÕ biÕn...........................................................................59
1. Thu ho¹ch ..................................................................................................................59
2. B¶o qu¶n ....................................................................................................................60
C¶i t¹o v−ên nh·n t¹p.........................................................................................62
I. Thùc tr¹ng v−ên nh·n cò vµ sù cÇn thiÕt ph¶i c¶i t¹o.................................................62
II. Nh÷ng néi dung chñ yÕu, trong c¶i t¹o v−ên nh·n t¹p..............................................64
Kü thuËt th©m canh t¨ng n¨ng suÊt cho c©y nh·n ®ang thêi kú cho qu¶ .67
I. Kü thuËt th©m canh c©y nh·n thêi kú tr−íc ra hoa - ®Ëu qu¶ non..........................67
1. Bãn ph©n bæ sung ......................................................................................................67
2. Chó ý hiÖn t−îng m−a axit h¹i hoa, qu¶ non .............................................................67
3. Phßng trõ s©u bÖnh h¹i chÝnh.....................................................................................68
4. Sö dông chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng...........................................................................68
II. KTTTC. tõ cã qu¶ non ®Õn thu ho¹ch .....................................................................69
1. Ch¨m sãc ..................................................................................................................69
2. Phßng trõ s©u bÖnh ....................................................................................................69
III. KTTC, sau thuho¹ch qu¶ (tõ th¸ng 8 ®Õn hÕt th¸ng 10) .......................................69
1. C¾t tØa vµ vÖ sinh ®ång ruéng ....................................................................................69
2. Bãn ph©n qua gèc vµ phun qua l¸ ..............................................................................70
5
- 3. Phßng trõ s©u bÖnh h¹i...............................................................................................70
IV. KTTC, tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 12..............................................................................70
1. C¾t tØa t¹o t¸n .............................................................................................................70
2. BiÖn ph¸p khèng chÕ cµnh léc ®«ng trªn nh·n ..........................................................71
3. Phßng trõ s©u bÖnh .................................................................................................71
Tµi liÖu tham kh¶o...............................................................................................73
6
- Lêi giíi thiÖu
Nh·n lµ mét qu¶ ®Æc s¶n quý ë n−íc ta vµ ®Æc biÖt næi tiÕng lµ gièng nh·n lång Phè HiÕn -
H−ng Yªn.
C©y nh·n cã kh¶ n¨ng thÝch øng réng, ®−îc trång nhiÒu n¬i. Vµ gÇn ®©y, trong phong trµo c¶i
t¹o v−ên t¹p chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång trong n«ng nghiÖp, diÖn tÝch trång nh·n ë n−íc ta
t¨ng nhanh. Trong tæng sè trªn 60.000ha nh·n cña c¶ n−íc th× §ång B»ng s«ng Cöu Long cã
diÖn tÝch kh«ng d−íi 30.000ha, tËp trung nhiÒu ë c¸c tØnh VÜnh Long, BÕn Tre, TiÒn Giang,
§ång Th¸p, Sãc Tr¨ng. Cßn c¸c tØnh miÒn B¾c diÖn tÝch trång nh·n còng xÊp xØ 30.000ha tËp
trung ë c¸c tØnh H−ng Yªn, S¬n La, Yªn B¸i, Qu¶ng Ninh,.. Riªng Hµ T©y vµ Hµ Néi ®−îc
trång ë 285 x· thuéc 14 huyÖn thÞ (chiÕm 88% tæng sè x·, ph−êng), vµ trong n¨m 5 qua tæng
diÖn tÝch trång nh·n ®· t¨ng 2,7 lÇn (NguyÔn Xu©n C−êng, 1997).
§Æc biÖt lµ c¸c c«ng tr×nh ®iÒu tra, tuyÓn chän gièng nh·n cña ViÖn nghiªn cøu rau qu¶, ViÖn
nghiªn cøu c©y ¨n qu¶ miÒn nam, Truêng ®¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ néi, Së Khoa häc C«ng
nghÖ vµ M«i tr−êng tØnh H−ng yªn, Së n«ng nghiÖp vµ PTNT tØnh Hµ T©y... ®· b×nh tuyÓn
®−îc c¸c c©y ®Çu dßng tèt cã n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt, n¨ng suÊt æn ®Þnh, ®−îc ng−êi lµm
v−ên hoan nghªnh vµ tiÕp nhËn.
Kü thuËt nh©n gièng còng ®−îc c¶i thiÖn tõ chç nh©n gièng chñ yÕu b»ng chiÕt cµnh, nay ®·
thay b»ng c«ng nghÖ nh©n gièng b»ng ghÐp hoµn chØnh, cung cÊp cho s¶n xuÊt hµng chôc v¹n
c©y gièng tèt.
Ngoµi c¸c tiÕn bé kü thuËt kÓ trªn, c¸c kü thuËt ch¨m bãn th©m canh còng ®−îc chó ý, b−íc
®Çu thay ®æi ®−îc thãi quen trång c©y nhê trêi sang chñ ®éng th©m canh ®Ó cã n¨ng suÊt cao
vµ æn ®Þnh.
Tuy nhiªn trong s¶n xuÊt nh·n ng−êi lµm v−ên còng cßn gÆp nhiÒu ®iÒu ch−a gi¶i quyÕt ®−îc
nh− hiÖn t−îng c¸ch n¨m; nh·n ra hoa nhiÒu song ®Ëu qu¶ Ýt hoÆc kh«ng ®Ëu qu¶.
Víi lßng mong muèn gãp phÇn thóc ®Èy s¶n xuÊt nh·n, cïng b¹n ®äc th¸o gì nh÷ng khã
kh¨n gÆp ph¶i trong s¶n xuÊt chóng t«i biªn so¹n cuèn: "C©y nh·n. Kü thuËt trång vµ ch¨m
sãc"nh»m cung cÊp cho b¹n ®äc vµ c¸c nhµ lµm v−ên nh÷ng hiÓu biÕt vÒ ®Æc tÝnh sinh vËt
häc, yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh vµ vïng trång thÝch hîp, c¸c gièng th−êng gÆp vµ mét sè
biÖn ph¸p kü thuËt nh»m th©m canh t¨ng n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt.
Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n chóng t«i ®· kÕt hîp c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra nghiªn cøu cña b¶n th©n
còng nh− nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc trong ngµnh n«ng nghiÖp, nh÷ng
kinh nghiÖm trong s¶n xuÊt th©m canh cña bµ con n«ng d©n vµ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña
n−íc ngoµi, ®Æc biÖt lµ cña Trung Quèc.
Do cßn nh÷ng h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é vµ hiÓu biÕt ®èi víi c©y nh·n nªn trong biªn so¹n ch¾c ch¾n
cßn nhiÒu thiÕu sãt. Chóng t«i mong ®−îc b¹n ®äc phª b×nh, gãp ý ®Ó néi dung cuèn s¸ch
ngµy mét hoµn h¶o h¬n.
T¸c gi¶ xin bµy tá lßng c¶m ¬n Ban gi¸m ®èc ViÖn nghiªn cøu Rau qu¶, toµn thÓ c¸n bé c«ng
nh©n cña ViÖn ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì vµ t¹o mäi ®iÖn kiÖn thuËn lîi cho t¸c gi¶ trong suèt qu¸
tr×nh so¹n th¶o tËp s¸ch nhá nµy.
Xu©n 1999
7
- Më ®Çu
I. Gi¸ trÞ dinh d−ìng, ý nghÜa kinh tÕ
Nh·n (Dimocarpus longan Lour) lµ c©y ¨n qu¶ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, mét lo¹i qu¶ quý trong
tËp ®oµn gièng c©y ¨n qu¶ ë n−íc ta. KÕt qu¶ ph©n tÝch thµnh phÇn dinh d−ìng trong qu¶
nh·n cho thÊy: ®−êng tæng sè 12,38 - 22,55%, trong ®ã ®−êng glucoza 3,85 - 10,16% axit
tæng sè 0,096 - 0,109%, vitamin C 43,12 - 163,70mg/100g cïi qu¶, vitamin K 196,5mg /
100g.
Nh− vËy ë qu¶ nh·n ngoµi c¸c chÊt kho¸ng Ca, Fe, P, K, Na... th× ®é ®−êng, vitamin C vµ K
kh¸ cao lµ c¸c chÊt dinh d−ìng rÊt cÇn cho søc kháe cña con ng−êi, thÝch hîp víi ¨n t−¬i.
Nh·n t−¬i vµ nh·n chÕ biÕn lµ mÆt hµng gi¸ trÞ cã thÞ tr−êng tiªu thô c¶ trong vµ ngoµi n−íc.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nh·n lµ c©y ¨n qu¶ ®−îc nhiÒu ®Þa ph−¬ng quan t©m, mét mÆt më
réng diÖn tÝch, mÆt kh¸c chó ý th©m canh. Nh·n ®−îc coi lµ c©y trång quan träng trong viÖc
chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë c¸c tØnh ®ång b»ng còng nh− ë trung du vµ miÒn
nói. NhiÒu tØnh ®ang cã kÕ ho¹ch më réng diÖn tÝch trång nh·n nh− H−ng Yªn, H¶i D−¬ng,
Qu¶ng Ninh, VÜnh Phóc, B¾c Giang, Hµ T©y, Hoµ B×nh, Yªn B¸i, S¬n La, v.v. vµ phÝa Nam ë
c¸c tØnh VÜnh Long, BÕn Tre, §ång Th¸p, Sãc Tr¨ng...
Nh·n sÊy kh« (long nh·n) lµm thuèc bæ, thuèc an thÇn ®iÒu trÞ chøng suy nh−îc thÇn kinh, sót
kÐm trÝ nhí, mÊt ngñ, hay ho¶ng hèt. H¹t nh·n, vá qu¶ nh·n ®Òu dïng lµm thuèc trong §«ng
y.
Nh·n lµ c©y nguån mËt quan träng cã chÊt l−îng cao, c©y cã t¸n xoÌ réng dïng lµm c©y bãng
m¸t cho ®−êng giao th«ng, bê s«ng vµ ngßi lín.
Nh·n lµ c©y chÞu h¹n, chÞu ngËp óng, trång ®−îc trªn ®Êt chua, ®Êt nghÌo dinh d−ìng ë vïng
gß ®åi vµ vïng ®ång b»ng ®Êt thÊp. So víi mét sè c©y ¨n qu¶ nh·n lµ c©y dÔ trång, tuæi thä
l¹i dµi, cho n¨ng suÊt cao, thu nhËp kh¸ nªn n«ng d©n vµ c¸c nhµ lµm v−ên rÊt −a chuéng.
8
- 9
- II. Nguån gèc, ph©n bè vµ s¶n xuÊt nh·n trªn thÕ giíi
NhiÒu nhµ nghiªn cøu cho r»ng c©y nh·n cã nguån gèc ë miÒn nam Trung Quèc, ®êi H¸n Vò
§Õ c¸ch ®©y h¬n 2000 n¨m ®· cã s¸ch ghi chÐp vÒ nh·n.
HiÖn nay Trung Quèc lµ n−íc cã diÖn tÝch nh·n lín vµ s¶n l−îng vµo lo¹i hµng ®Çu trong c¸c
n−íc trång nh·n. Ngoµi Trung Quèc, nh·n ®−îc trång nhiÒu ë Th¸i Lan, Ên §é. Malayxia,
ViÖt Nam, Philippin... ®Õn thÕ kû 19 nh·n míi ®−îc ®−a trång ë Ch©u Mü, ch©u Phi, ch©u
§¹i D−¬ng ë c¸c vïng nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi.
ë Trung Quèc, nh·n ®−îc trång nhiÒu ë c¸c tØnh Phóc KiÕn, Qu¶ng T©y, Qu¶ng §«ng, Tø
Xuyªn, V©n Nam, Quý Ch©u, H¶i Nam... Trång nhiÒu nhÊt vµ l©u ®êi nhÊt lµ ë Phóc KiÕn
chiÕm 48,7% diÖn tÝch toµn quèc, t¹i ®©y cã nhiÒu c©y trªn 100 n¨m, ë huyÖn Phæ Giang cã 3
c©y sèng trªn 380 n¨m vÉn cho qu¶, cã n¨m ®¹t 1000 - 1500kg. Vïng nh·n ë Phóc KiÕn rÊt
réng, nh·n ®−îc trång däc hai bªn ®−êng tõ Phóc Ch©u ®Õn H¹ M«n dµi trªn 300km, cã n¬i
bÒ ngang më réng ®Õn 30-40km.
MÊy n¨m gÇn ®©y Qu¶ng T©y më réng hai vµnh ®ai nh·n lín tõ Ninh Minh ®i Long Ch©u vµ
Ngäc L©m ®i Ng« Ch©u víi diÖn tÝch 40 v¹n mÉu (15 mÉu Trung Quèc = 1ha). Cßn ë Qu¶ng
§«ng, vïng trång nh·n tËp trung lµ ë ®ång b»ng s«ng Ch©u Giang.
DiÖn tÝch trång nh·n cña Trung Quèc n¨m 1995 ®· h¬n 8 v¹n ha1. Nh·n còng b¸n ®−îc gi¸
trªn thÞ tr−êng trong n−íc (Trung Quèc ), gi¸ b×nh qu©n 8-12 nh©n d©n tÖ /1kg (1 NDT =
1.550 ®ång ViÖt Nam), gièng nh·n §¹i ¤ Viªn 25 NDT/1kg vµ QuÕ Nguyªn Nhôc 70-80
NDT.
ë Th¸i Lan, diÖn tÝch trång nh·n 31.855ha víi s¶n l−îng hµng n¨m lµ 87.000 tÊn, trång chñ
yÕu ë c¸c tØnh phÝa b¾c, Chiªng Mai, Lam Phun, Prae, víi c¸c gièng chñ yÕu cã Daw,
Chompoo, Haew, Biew Kiew.
ë ViÖt Nam, c©y nh·n trång l©u nhÊt lµ ë chïa Phè HiÕn thuéc x· Hång Ch©u, thÞ x· H−ng
yªn tØnh H−ng Yªn c¸ch ®©y chõng 300 n¨m. Theo gi¸o s− Vò C«ng HËu (1982): "...cã thÓ
miÒn B¾c n−íc ta lµ mét trong nh÷ng vïng quª h−¬ng cña c©y nh·n..."
HiÖn nay nh·n ®−îc trång nhiÒu ë c¸c tØnh ®ång b»ng B¾c Bé: H−ng Yªn, H¶i D−¬ng, Hµ
Nam, Th¸i B×nh, Hµ néi, Hµ T©y, H¶i Phßng, B¾c Ninh, B¾c Giang. C¶ vïng cã kho¶ng trªn 2
triÖu c©y tÝnh theo mËt ®é th«ng th−êng diÖn tÝch trång nh·n lªn ®Õn 20.000 - 31.250ha.
Nh·n cßn ®−îc trång ë vïng ®Êt phï sa ven s«ng Hång, s«ng Thao, s«ng L«, s«ng M·, s«ng
TiÒn, s«ng HËu, vµ vïng gß ®åi ë c¸c tØnh Hoµ B×nh, Phó Thä, VÜnh Phóc, Qu¶ng Ninh, Yªn
B¸i, Lµo Cao, S¬n La, Th¸i Nguyªn, B¾c C¹n... vµ lÎ tÎ ë c¸c tØnh miÒn Trung vµ T©y
Nguyªn.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do nhu cÇu qu¶ t−¬i t¹i chç, c©y nh·n ®−îc ph¸t triÓn m¹nh ë c¸c
tØnh phÝa nam: Cao L·nh (§ång Th¸p), VÜnh Ch©u (Sãc Tr¨ng), cï lao An B×nh, §ång Phó
(VÜnh Long)... §Æc biÖt ë c¸c tØnh VÜnh Long, BÕn Tre,... diÖn tÝch trång nh·n t¨ng rÊt
nhanh.
DiÖn tÝch trång nh·n c¶ n−íc −íc kho¶ng 60.000ha. Dù b¸o ®Õn n¨m 2000 con sè nµy sÏ cßn
cao h¬n rÊt nhiÒu do cã chñ tr−¬ng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë c¸c tØnh miÒn nói, vïng lßng hå
S«ng §µ, c¸c tØnh ®ång b»ng s«ng Cöu Long, ®ång b»ng s«ng Hång, c¸c tØnh vïng trung du
phÝa B¾c.
1
Chu V¨n vµ Lý T¸c D−¬ng
10
- NÕu ®−îc ¸p dông c¸c tiÕn bé kü thuËt vÒ gièng vµ th©m canh tèt v−ên nh·n cã thÓ ®¹t b×nh
qu©n 5 tÊn/ha. Song do khÝ hËu thêi tiÕt hµng n¨m thay ®æi, chñ v−ên Ýt ®Çu t− vµo kh©u chän
gièng, ch¨m sãc, ph©n bãn vµ phßng trõ s©u bÖnh nªn th−êng cã hiÖn t−îng ®Ëu qu¶ c¸ch n¨m
do ®ã s¶n l−îng kh«ng æn ®Þnh, n¨ng suÊt thÊp. §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn sím gi¶i quyÕt ®èi
víi c©y nh·n vµ nghÒ trång nh·n ë n−íc ta.
11
- C¸c vïng trång nh·n chÝnh
12
- §Æc tÝnh sinh vËt häc vµ
yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh
Nh·n thuéc nhãm c©y ¨n qu¶ ¸ nhiÖt ®íi, trång b»ng cµnh chiÕt hay c©y ghÐp, sau 2-3 n¨m
c©y cã mét sè cÊp cµnh vµ bé t¸n l¸ nhÊt ®Þnh th× b¾t ®Çu ra hoa kÕt qu¶. T¸n c©y ngµy cµng
lín, hoa qu¶ ngµy cµng nhiÒu, ®ã lµ lóc c©y b−íc vµo thêi kú sung m·n cho n¨ng suÊt cao vµ
s¶n l−îng ngµy cµng lín. Trong thùc tÕ nhiÒu vïng trång nh·n b»ng c©y thùc sinh, trong mét
v−ên Ýt ®¹t ®−îc ®é ®ång ®Òu, l¹i ra qu¶ muén. Th«ng th−êng sau trång ph¶i mÊt 6-7 n¨m
míi cã hoa, cã qu¶.
§Ó cho v−ên nh·n sím cã qu¶, chãng ®¹t tíi n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng æn ®Þnh qua c¸c n¨m cÇn
ph¶i n¾m ®−îc c¸c ®Æc tÝnh sinh vËt häc vµ ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh ®Õn c©y nh·n
®Ó cã c¸c biÖn ph¸p kü thuËt thÝch hîp.
A. §Æc ®iÓm, h×nh th¸i cña c©y nh·n
1. RÔ
Dùa vµo chøc n¨ng cña rÔ, víi c©y nh·n cã thÓ chia lµm 3 lo¹i: rÔ t¬ (cßn gäi lµ rÔ hót), rÔ qu¸
®é vµ rÔ vËn chuyÓn. C¨n cø vµo sù ph©n bè cña bé rÔ cã thÓ ph©n: rÔ cäc vµ rÔ ngang.
a) RÔ hót
N»m ë vÞ trÝ cuèi cïng (®Çu mót) cña rÔ, mµu tr¾ng tr«ng nh− gi¸ ®ç xanh, ®−êng kÝnh rÔ 1,5-
2,0 micron. ë mót rÔ cã c¸c nÊm céng sinh nªn cßn gäi lµ rÔ nÊm, m¾t th−êng cã thÓ nh×n
thÊy c¸c sîi nÊm (h×nh 1). Lóc míi h×nh thµnh rÔ cßn ch−a ph©n nh¸nh, khi rÔ cµng thµnh
thôc th× cã nhiÒu rÔ nh¸nh, nh÷ng nh¸nh rÔ nµy rÊt bÐ, ®−êng kÝnh d−íi 0,5 micron.
C¸c rÔ hót ®¹i bé phËn ph¸t triÓn ë ®Çu ngän cña c¸c rÔ ®· thµnh thôc hoÆc tõ c¸c ®iÓm sinh
tr−ëng cña c¸c rÔ c¸i. §Æc biÖt cã mét sè rÔ hót mäc ra tõ c¸c rÔ giµ. Lo¹i rÔ hót nµy cã vÞ trÝ
quan träng trong ®êi sèng cña c©y: lµm nhiÖm vô hót n−íc vµ hÊp thô c¸c chÊt dinh d−ìng ®Ó
nu«i c©y.
b). RÔ qu¸ ®é
RÔ hót h×nh thµnh kho¶ng h¬n mét th¸ng th× bã gç ë lâi ph×nh to dÇn vµ gç ho¸, mµu s¾c tõ
tr¾ng trong chuyÓn sang n©u hång, m« mÒm ë ngoµi nøt vì dÇn vµ mÊt ®i. Kh¶ n¨ng hót
n−íc cña rÔ yÕu vµ kÐm dÇn, lóc nµy kh¶ n¨ng vËn chuyÓn l¹i t¨ng lªn, sau cïng biÕn thµnh rÔ
vËn chuyÓn.
c) RÔ vËn chuyÓn
RÔ cã mµu n©u ®á, sinh tr−ëng khoÎ, bã gç kh¸ ph¸t triÓn, chøa nhiÒu ta nanh, vá ngoµi cña rÔ
lóc nµy kh«ng cßn m« mÒm mµ cã nh÷ng chÊm nhá låi lªn. ë nh÷ng ®iÓm låi nµy cã thÓ mäc
ra nh÷ng rÔ hót míi. Chøc n¨ng cña rÔ lóc nµy lµ ®Ó vËn chuyÓn n−íc, dinh d−ìng v.v. nªn
®−îc gäi lµ rÔ vËn chuyÓn.
13
- H×nh 1: RÔ nÊm ë nh·n
1- rÔ nÊm; 2 - trung trô; 3 - rÔ hót
2. Léc cµnh
Trªn c©y khi mÇm míi nhó gäi lµ léc, khi léc ph¸t triÓn ®· thµnh thôc th× gäi lµ cµnh.
Dùa vµo mïa vô ph¸t sinh mµ cã thÓ gäi lµ cµnh xu©n, cµnh hÌ, cµnh thu, cµnh ®«ng. Khi c©y
cßn bÐ c¸c lo¹i cµnh nµy ph¸t triÓn vµ cã thÓ trë thµnh bé khung cña c©y.
Cßn khi c©y ®· cã qu¶ th× nh÷ng lo¹i cµnh nµy ®Òu cã thÓ trë thµnh cµnh mÑ cña vô qu¶ n¨m
sau. V× vËy cÇn n¾m ®−îc quy luËt sinh tr−ëng vµ chøc n¨ng cña tõng lo¹i cµnh ®Ó ®iÒu khiÓn
nã mét c¸ch hîp lý, trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh t¸n c©y, ra hoa ®Ëu qu¶ lµ rÊt cÇn thiÕt.
3. Th©n cµnh
MÇm ngän hay mÇm n¸ch cña nh·n ®Òu cã thÓ ph¸t triÓn thµnh cµnh. ViÖc h×nh thµnh th©n
cµnh cña nh·n cã nh÷ng ®iÓm kh¸c víi c©y ¨n qu¶ kh¸c lµ khi c©y ®· ngõng sinh tr−ëng mÇm
ngän ë ®Ønh ®−îc c¸c l¸ kÐp rÊt non bäc lÊy, gÆp ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh thuËn lîi mÇm ë ®Ønh
14
- nµy kÐo dµi thªm. Qua c¸c ®ît léc trong n¨m, cø mçi ®ît ë phÇn ngän l¹i ®−îc bao bäc bëi
c¸c tÇng l¸ kÐp, dÇn dÇn c¸c l¸ nµy rông ®i ®Ó tr¬ ra mét ®o¹n trèng khiÕn chóng ta cã thÓ dÔ
ph©n biÖt ®−îc c¸c ®ît léc cµnh trong n¨m trªn ®o¹n cµnh dµi tõ gèc ®Õn ngän. Tuy vËy trong
mïa hÌ do nhiÖt ®é, Èm ®é cao c¸c ®ît léc mäc liÒn nhau, l¸ kÐp ë ngän cµnh còng Ýt rông nªn
khã ph©n biÖt h¬n. Nh−ng còng cã thÓ ph©n biÖt ®−îc qua ®é thµnh thôc cña cµnh, mµu s¾c
cña nã vµ dÔ quan s¸t thÊy lµ ë gèc mçi ®ît léc cµnh th−êng cã nh÷ng l¸ kÐp mµ sè l¸ chÐt ë
®©y rÊt Ýt. Cµnh cµng thµnh thôc th× líp vá cµng cøng vµ th«, mµu n©u sËm vµ trªn vá cµnh cã
nh÷ng ®−êng v©n nøt.
4. L¸
L¸ nh·n thuéc lo¹i kÐp l«ng chim. L¸ ®¬n mäc ®èi xøng hay so le. §¹i bé phËn c¸c gièng
nh·n cã tõ 3 ®Õn 5 ®«i l¸, cã gièng cã tõ 1-2 ®«i, th−êng gÆp lµ 4 ®«i l¸, 7 ®«i trë lªn lµ hiÕm
thÊy.
L¸ nh·n h×nh m¸c, mÆt l¸ xanh ®Ëm, l−ng l¸ xanh nh¹t, cuèng l¸ ng¾n, g©n chÝnh vµ g©n phô
næi râ. L¸ non mµu ®á, tÝm hay ®á n©u tuú gièng vµ thay ®æi theo thêi tiÕt. MÆt l¸ b»ng, cã
gièng biªn l¸ h¬i qu¨n.
L¸ nh·n tõ lóc b¾t ®Çu nhó ®Õn thµnh thôc biÕn ®éng trong kho¶ng thêi gian 40-50 ngµy tuú
n¬i trång, ®iÒu kiÖn dinh d−ìng vµ mïa vô. Tuæi thä cña l¸ lµ 1-3 n¨m.
Cã thÓ c¨n cø vµo cÊu t¹o h×nh th¸i mµu s¾c cña l¸ ®Ó ph©n biÖt c¸c gièng. VÝ dô ®é lín cña
l¸ ®¬n, l¸ ®¬n mäc ®èi diÖn hay so le trªn trôc chÝnh, sè g©n l¸, mµu s¾c l¸, biªn l¸ ph¼ng hay
gîn sãng...
5. Hoa nh·n
CÊu t¹o cña chïm hoa: lµ lo¹i hoa kÐp ®−îc cÊu t¹o bëi mét trôc chÝnh vµ nhiÒu nh¸nh. C¨n
cø vµo h×nh th¸i chïm hoa bµ con n«ng d©n H−ng Yªn ph©n biÖt lµ "chïm sung", "chïm
bÞ"hay chïm d©u da".
- Chïm sung: d¹ng chïm qu¶ gÇn gièng víi chïm qu¶ sung, cuèng chïm qu¶ tõ trôc chÝnh
®Õn qu¶ th−êng ng¾n vµ ®Òu.
- Chïm bÞ: lµ d¹ng trung gian gi÷a chïm sung víi chïm d©u da, cuèng cña c¸c nh¸nh chïm
qu¶ kh«ng ®Òu nhau. Chïm qu¶ cã d¹ng h×nh chãp hay h×nh c¸i bÞ.
- Chïm d©u da: cuèng chïm qu¶ tõ trôc chÝnh ra th−êng dµi cã khi ®¹t tíi 50 cm t¹o cho
chïm qu¶ cã ®é uèn cong mÒm m¹i. Do ®é dµi cña cuèng dµi, v× vËy qu¶ trªn chïm ph©n bè
rÊt tho¸ng, m«i sinh chïm qu¶ tèt h¬n.
Trªn mét chïm hoa cã rÊt nhiÒu hoa tïy thuéc vµo ®é lín cña c©y vµ mïa vô trong n¨m. Cã
thÓ tõ vµi tr¨m hoa ®Õn 2-3 ngh×n hoa.
Hoa nh·n mµu tr¾ng vµng, ®µi vµ c¸nh cã 5, phÝa ngoµi cã l«ng t¬, khi hoa në ®é lín ®¹t 4-5
micro, mïi th¬m nhÑ, cã nhiÒu mËt. MËt hoa nh·n ®−îc xÕp vµo lo¹i mËt ngon trong sè c¸c
lo¹i mËt hoa c©y trång vµ c©y rõng nªn rÊt ®−îc ng−êi tiªu dïng −a chuéng.
Hoa nh·n gåm cã 4 lo¹i: hoa ®ùc, hoa c¸i, hoa l−ìng tÝnh vµ hoa dÞ h×nh (h×nh 2).
15
- H×nh 2: Hoa cña Nh·n
A - Hoa ®ùc; B- Hoa c¸i
1- ®Çu nhuþ; 2-chØ nhÞ; 3- ®µi hoa;
4- c¸nh hoa; 5- bÇu hoa; 6- ®Õ hoa
Trªn c©y nhiÒu nhÊt lµ hoa ®ùc, råi ®Õn hoa c¸i,. Hoa l−ìng tÝnh kh«ng nhiÒu vµ hoa dÞ h×nh
l¹i cµng Ýt.
a) Hoa ®ùc
§−êng kÝnh hoa 4-5 micron, nhÞ c¸i tho¸i ho¸, hoa cã 5 c¸nh mµu vµng nh¹t, cã 7-8 chØ nhÞ vµ
tói phÊn xÕp h×nh vßng. Tói phÊn ®Ýnh vµo ®Çu chØ nhÞ. Khi thµnh thôc tói phÊn nøt ra, phÊn
hoa tung ra ngoµi ®Ó thô phÊn thô tinh. Hoa në sau 1-3 ngµy th× tµn.
b) Hoa c¸i
Ngo¹i h×nh vµ ®é lín gièng hoa ®ùc, cã 7-8 chØ nhÞ, nh−ng nhÞ ®ùc ®· tho¸i ho¸. Cã hai bÇu
nhÞ kÕt hîp lµm mét, ë gi÷a cã mét nhôy khi thµnh thôc ®Çu nhôy chÎ lµm ®«i, cong l¹i. Sau
khi hoa c¸i në, nhôy hoa tiÕt ra mét lo¹i dÞch n−íc. Sau thô phÊn thô tinh 2-3 ngµy c¸nh hoa
hÐo, bÇu hoa ph¸t triÓn, bÇu cã mµu xanh.
c) Hoa l−ìng tÝnh
H×nh th¸i hoa gièng hoa ®ùc vµ hoa c¸i, nhÞ ®ùc vµ nhÞ c¸i cña hoa ph¸t triÓn b×nh th−êng, bÇu
th−îng. Cã kh¶ n¨ng thô phÊn thô tinh ®Ó ph¸t triÓn thµnh qu¶.
16
- d) Hoa dÞ h×nh
Mét bé phËn nµo ®ã cña hoa ph¸t triÓn kh«ng b×nh th−êng, vÝ dô nhôy hoa kh«ng t¸ch, chØ nhÞ
kh«ng ph¸t triÓn, tói phÊn kh«ng më vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng tung phÊn. Trong s¶n xuÊt lo¹i
hoa nµy kh«ng cã ý nghÜa.
6. Qu¶
Qu¶ cã h×nh cÇu, trßn dÑp, cÇn ®èi hay h¬i lÖch, ®Ønh qu¶ trßn, cuèng qu¶ h¬i lâm.
Vá qu¶ nh·n th−êng tr¬n nh½n, còng cã gièng vá h¬i xï x×, mµu vµng x¸m hay n©u nh¹t. ë
§µi Loan cã gièng vá ®á vµ vá xanh. Gi÷a vá vµ h¹t cã líp cïi (thÞt qu¶) dµy, mµu tr¾ng
trong hoÆc tr¾ng s÷a, th¬m ngät. Cïi cña qu¶ nh·n (v¶i) lµ do cuèng no·n ph¸t triÓn mµ
thµnh. Gi÷a vá vµ cïi cña c¸c gièng nh·n ë miÒn B¾c th−êng dÔ bãc, c¸c gièng miÒn Nam
th× khã bãc h¬n.
7. H¹t
Cïi nh·n lµ mét líp vá gi¶. Líp nµy bao bäc lÊy h¹t. H¹t nh·n cã h×nh trßn, trßn dÑp, mµu
®en hay n©u ®en, bãng, ph¶n quang, cã gièng mµu tr¾ng nh−ng rÊt hiÕm (nh·n B¹ch sa). L¸
mÇm trong h¹t mµu tr¾ng, cã nhiÒu tinh bét, ph«i mµu vµng.
§é lín h¹t còng rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c gièng, th−êng th× 1,6 - 2,6g, chiÕm 17,3 - 42.9% träng
l−îng qu¶. Còng cã gièng nh·n h¹t rÊt bÐ, hÇu nh− kh«ng cã h¹t, do kÕt qu¶ thô phÊn thô tinh
kÐm.
B. §Æc ®iÓm sinh tr−ëng ra hoa ®Ëu qu¶ cña nh·n
I. Quy luËt sinh tr−ëng cña bé rÔ
1. Sù ph©n bè cña bé rÔ
Do kü thuËt nh©n gièng kh¸c nhau nªn sù ph©n bè bé rÔ nh·n rÊt kh¸c nhau
ë c©y gieo h¹t bé rÔ khoÎ, rÔ ¨n s©u. ë c©y gi©m cµnh, chiÕt cµnh bé rÔ ¨n n«ng, rÔ ngang kh¸
ph¸t triÓn.
C©y ghÐp cã bé rÔ ph¸t triÓn tèt, rÔ ¨n s©u. ë Phóc KiÕn trªn ®Êt ®á ë vïng ®åi c©y thùc sinh
35 tuæi gièng "h¹t ®á"bé rÔ ¨n s©u 5,42m, réng 17,34m. Nh×n chung bé rÔ ¨n réng ra so víi
t¸n tõ 1 ®Õn 3 lÇn, kho¶ng 80% tæng sè rÔ tËp trung dµy ®Æc ë phÇn h×nh chiÕu cña t¸n l¸ c©y
vµ ph©n bè ë ®é s©u tõ 10 ®Õn 100cm nh−ng tËp trung nhÊt lµ ë ®é s©u 40-50cm.
NÕu gÆp tÇng ®Êt n«ng th× rÔ hót ph©n bè n«ng h¬n, vµ rÔ ¨n xa h¬n so víi ph¸t triÓn vÒ chiÒu
s©u. D−íi 40cm sè l−îng rÔ hót Ýt vµ cã chiÒu h−íng gi¶m dÇn
2. Sinh tr−ëng cña rÔ
Quan s¸t ho¹t ®éng bé rÔ nh·n ë c©y thùc sinh 4 tuæi cho thÊy trong n¨m cã 3 thêi kú ho¹t
®éng:
§ît thø 1 vµo cuèi th¸ng 3 ®Çu th¸ng 4. §ît nµy l−îng sinh tr−ëng kh«ng nhiÒu.
17
- §ît thø 2 vµo gi÷a th¸ng 5 ®Õn gi÷a th¸ng 6. §©y lµ ®ît sinh tr−ëng m¹nh nhÊt trong n¨m.
§ît thø 3 tõ gi÷a th¸ng 9 ®Õn gi÷a th¸ng 10 l−îng sinh tr−ëng trung b×nh.
C¸c c©y lín tuæi ®ang cho qu¶ bé rÔ hµng n¨m cã 3-4 ®ît sinh tr−ëng, trong ®ã ®ît th¸ng 6 - 8
sinh tr−ëng m¹nh nhÊt. Ng−êi ta còng quan s¸t thÊy thêi gian sinh tr−ëng cña rÔ nh·n lµ 229
ngµy trong n¨m, vµ ngõng sinh tr−ëng vµo ®Çu th¸ng giªng.
VÒ mèi quan hÖ gi÷a rÔ hót, l−îng cµnh dinh d−ìng vµ sè l−îng qu¶ trªn c©y ë thêi kú cã s¶n
l−îng cao cho thÊy:
- N¨m mÊt mïa so víi n¨m ®−îc mïa l−îng rÔ míi nhiÒu h¬n gÊp 1,7 lÇn
- Trªn c©y cã 50% cµnh dinh d−ìng vµ 50% cµnh qu¶ cã s¶n l−îng æn ®Þnh bé rÔ cã sè
l−îng lín nhÊt.
- C©y cã tØa hoa rÊt m¹nh rÔ hót cã l−îng sinh tr−ëng chiÒu dµi gÊp 2,16 lÇn so víi c©y
cã tØa hoa nhÑ vµ gÊp 3,53 lÇn so víi c©y kh«ng tØa hoa.
Râ rµng lµ mèi quan hÖ gi÷a l−îng sinh tr−ëng cña rÔ víi hoa, qu¶ vµ cµnh l¸ rÊt mËt thiÕt vµ
cã ¶nh h−ëng qua l¹i lÉn nhau.
Ho¹t ®éng cña bé rÔ nh·n chÞu nhiÒu yÕu tè chi phèi, nhÊt lµ nhiÖt ®é, ®Êt vµ n−íc. NhiÖt ®é
®Êt 100C trë lªn lµ rÔ b¾t ®Çu ho¹t ®éng. 23-280C lµ nhiÖt ®ä thÝch hîp nhÊt; 29-300C ho¹t
®éng chËm dÇn vµ ë 33-340C bé rÔ hÇu nh− ngõng sinh tr−ëng. N−íc trong ®Êt ®Çy ®ñ, bé rÔ
ho¹t ®éng tèt (nhÊt lµ vµo kho¶ng th¸ng 6-8 cã nhiÖt ®é cao), ®ã lµ c¸c th¸ng thuËn tiÖn nhÊt
cho bé rÔ ho¹t ®éng. NÕu gÆp h¹n bé rÔ ho¹t ®éng kÐm. H¹n nghiªm träng, ®Êt thiÕu n−íc bé
rÔ hÇu nh− ngõng sinh tr−ëng.
II. Sinh tr−ëng, ph¸t triÓn c¸c lo¹i cµnh cña nh·n
Trong n¨m, c©y nh·n cã nhiÒu ®ît cµnh. C©y ®ang lín cho qu¶ th× cã 3-4 ®ît cµnh. C©y cßn
trÎ 4-5 ®ît. Trong ®ã cã 1 ®ît cµnh xu©n, 1-2 ®ît cµnh hÌ, 1 ®ît cµnh thu. Cµnh mïa ®«ng
nãi chung lµ Ýt.
Quan s¸t gièng nh·n ¤ long lÜnh trång ë Phæ §iÒn (Phóc KiÕn ), c©y tr−ëng thµnh cã tû lÖ c¸c
®ît cµnh lµ: cµnh xu©n 23,96%, cµnh hÌ 43,03%, cµnh thu 33,01%.
C©y ®ang thêi kú cho nhiÒu qu¶, ë n¨m mÊt mïa cµnh xu©n chiÕm lín nhÊt 50,2%, thø hai lµ
cµnh hÌ 30,6%, cµnh thu Ýt nhÊt lµ 19,1%.
VÒ ®é dµi cµnh ë c¸c mïa: cµnh xu©n 9,9cm lµ dµi nhÊt, råi ®Õn cµnh thu 7,6cm, ng¾n nhÊt lµ
cµnh hÌ 6,7cm. Tuy nhiªn ®é dµi cµnh cßn phô thuéc gièng, vïng trång, l−îng qu¶ trªn c©y,
møc ®é ch¨m sãc.
1. Cµnh xu©n
Mäc ra trªn cµnh thu n¨m tr−íc, hoÆc trªn cµnh hÌ, hoÆc cµnh ®· thu ho¹ch qu¶ nh−ng kh«ng
mäc cµnh thu, vµ trªn cµnh giµ. Cµnh xu©n nhó mÇm vµo cuèi th¸ng 1 ®Õn cuèi th¸ng 2, sinh
tr−ëng m¹nh vµo gi÷a th¸ng 2 ®Õn cuèi th¸ng 3. Ngõng sinh tr−ëng gi÷a th¸ng 4, cµnh thµnh
thôc vµo cuèi th¸ng 4 ®Çu th¸ng 5. Mïa xu©n nhiÖt ®é h·y cßn thÊp nªn thêi gian tõ n¶y mÇm
®Õn thµnh thôc kh¸ dµi. Víi c©y nhá míi trång lo¹i cµnh nµy cã t¸c dông më réng khung t¸n.
C©y ®· cho qu¶ vµ n¨m nµo còng cã qu¶ th× lo¹i cµnh nµy kh«ng nhiÒu.
Trªn cµnh xu©n nÕu tiÕp tôc mäc cµnh hÌ, hoÆc cµnh thu th× ®ît cµnh thø 2 nµy sÏ trë thµnh
cµnh mÑ tèt cho vô hoa n¨m sau.
18
- 2. Cµnh hÌ
Cµnh hÌ mäc ra trªn cµnh xu©n trong n¨m, hoÆc trªn cµnh hÌ, cµnh thu n¨m tr−íc, hoÆc trªn
cµnh ®· thu ho¹ch qu¶ n¨m tr−íc mµ sau ®ã kh«ng mäc cµnh thu, hoÆc mäc trªn cµnh xu©n vµ
c¸c c¸nh giµ.
Cµnh hÌ còng cã thÓ mäc trªn c¸c cµnh ®· ®−îc tØa bá hoa trong n¨m. Thêi gian mäc cµnh hÌ
kh¸ dµi, tõ ®Çu th¸ng 5 ®Õn cuèi th¸ng 7 nªn cã thÓ cã 2-3 ®ît.
§Çu vµ gi÷a th¸ng 5 mét ®ît víi sè l−îng kh«ng nhiÒu. NÕu c©y khoÎ nhÊt lµ c©y cßn trÎ, sau
khi ®ît cµnh nµy thµnh thôc cã thÓ ra tiÕp ®ît 2.
Gi÷a th¸ng 6 - ®Çu th¸ng 7 lµ ®ît cµnh hÌ thø 2, lµ ®ît cµnh mäc ré vµ nhiÒu trong mïa hÌ.
§ît nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi cµnh thu trong n¨m vµ viÖc ra hoa kÕt qu¶ cña n¨m sau. Gi÷a
th¸ng 7 ®Õn cuèi th¸ng 7 ë ngän cµnh hÌ ra sím l¹i xuÊt hiÖn mét ®ît cµnh hÌ thø 2 n÷a, hoÆc
®ît cµnh nµy ra trªn c¸c cµnh qu¶ ®· rông hÕt hoa hÕt qu¶.
L−îng cµnh hÌ ra nhiÒu hay Ýt vµ sung søc hay kh«ng phô thuéc bëi l−îng qu¶ trªn c©y, t×nh
h×nh dinh d−ìng vµ ch¨m sãc. VÝ dô: n¨m c©y cã qu¶ nhiÒu, dinh d−ìng tËp trung nu«i qu¶,
®ît cµnh hÌ sÏ Ýt, ng−îc l¹i c©y Ýt qu¶ th× cµnh hÌ sÏ mäc nhiÒu. Cµnh hÌ lµ ®ît cµnh quan
träng ®èi víi nh·n. Trªn cµnh nµy sÏ mäc cµnh thu lµ lo¹i cµnh mÑ cho n¨m sau vµ mét bé
phËn cµnh hÌ sÏ trë thµnh cµnh mÑ.
3. Cµnh thu
§ît cµnh ra trong ®Çu th¸ng 8 ®Õn th¸ng 10. NÕu c©y kháe vµ sung søc th× ®ît cµnh nµy mäc
sím. §¹i bé phËn cµnh thu n¶y mÇm sau thu ho¹ch qu¶ 15-20 ngµy.
Nguån gèc cµnh thu:
- Cµnh thu ph¸t triÓn ë ngän cµnh hÌ trong n¨m. Cµnh ra sím vµ khoÎ cã thÓ trë thµnh
cµnh mÑ tèt cho n¨m sau. Còng cã lóc mäc tiÕp ®ît cµnh thu thø 2 trªn cµnh thu nµy.
- Cµnh thu mäc ra tõ c¸c mÇm ngñ trªn cµnh ®· h¸i qu¶. Tuy chØ cã mét sè l−îng cµnh
nhÊt ®Þnh, sinh tr−ëng cã phÇn kÐm nh−ng nÕu bãn ph©n bæ sung kÞp thêi vµ ®ñ n−íc
th× cµnh thu nµy cã thÓ trë thµnh cµnh mÑ n¨m sau. Ng−êi ta cho r»ng bãn ph©n cho
nh·n tr−íc vµ sau thu ho¹ch cã t¸c dông thóc ®Èy cµnh thu nµy mäc sím, sè l−îng
nhiÒu, kh«ng nh÷ng lµm t¨ng ®é dµi cµnh mµ cßn t¨ng ®é lín cµnh (thªm 1/3). Vµo
mïa nµy ë n−íc ta nhiÖt ®é cao, m−a nhiÒu ®ñ n−íc lµ n−íc thuËn lîi cho cµnh thu
sinh tr−ëng.
Sau khi thu ho¹ch qu¶ xong, bãn ph©n ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi, cung cÊp ®ñ n−íc ®Ó cã ®ñ sè l−îng
vµ chÊt l−îng cµnh thu (mäc trªn cµnh hÌ cïng n¨m vµ mäc ra tõ cµnh ®· c¾t qu¶) lµ mét biÖn
ph¸p h÷u hiÖu ®Ó kh¾c phôc hiÖn t−îng c¸ch n¨m ®èi víi nh·n v× cµnh thu lµ cµnh mÑ ®Ó cho
qu¶ cña n¨m sau.
KÕt qu¶ quan s¸t tû lÖ cµnh thu nh− sau (Phóc KiÕn).
Cµnh thu mäc trªn cµnh hÌ: 40,0 - 72,3%
Cµnh thu mäc trªn cµnh ®· thu qu¶: 23,0 - 40,1%
Cµnh thu ë c¸c nguån kh¸c: 12,1 - 47,0%
Theo Së Viªn nghÖ L« Ch©u tØnh Tø Xuyªn th× cµnh hÌ, cµnh thu cã ®é lín trªn 0,8cm, trªn l¸
kÐp cã 10 l¸ ®¬n trë lªn, c¸c ®èt l¸ dµy vµ ng¾n rÊt dÔ trë thµnh cµnh mÑ tèt, mïa xu©n n¨m
sau trªn nã sÏ cã nhiÒu chïm hoa khoÎ. V× vËy viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt tæng hîp
®Ó cã nhiÒu cµnh thu ch¾c vµ khoÎ lµ mét yªu cÇu quan träng trong viÖc t¨ng vµ æn ®Þnh s¶n
l−îng nh·n hµng n¨m.
19
- 4. Cµnh ®«ng
Víi nh÷ng c©y nh·n cßn nhá ch−a ra qu¶ nÕu mïa ®«ng Êm ¸p th× c©y mäc cµnh ®«ng. Víi
c©y lín tuæi ®ang thêi kú sung søc cho qu¶ nhiÒu th× Ýt cã cµnh ®«ng.
GÆp n¨m cuèi thu ®Çu ®«ng trêi cßn Êm vµ ®ñ Èm (gi÷a th¸ng 11 trë ®i) trªn cµnh hÌ, cµnh thu
®· thµnh thôc rÊt cã thÓ mäc cµnh ®«ng. V× ra trong mïa ®«ng, thêi gian mäc cµnh ng¾n, l¹i
cã nhiÒu yÕu tè bÊt lîi nªn cµnh nµy th−êng yÕu, khã cã kh¶ n¨ng trë thµnh cµnh mÑ tèt cho
vô xu©n n¨m sau. Nªn h¹n chÕ vµ lo¹i bá cµnh ®«ng b»ng c¸c biÖn ph¸p: ch¾n bít rÔ, ngõng
t−íi n−íc vµ t−íi ph©n, phun c¸c chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng nh− Ethrel (300 - 400ppm), B9
(Daminozid) 1000ppm v..v. vµo th¸ng 12 khi thÊy l¸ non xuÊt hiÖn.
III. Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn hoa qu¶
1. Ph©n ho¸ mÇm hoa
Nh·n thuéc nhãm c©y ¨n qu¶ ph©n ho¸ mÇm hoa vµ ra hoa cïng trong mét n¨m. Qu¸ tr×nh
ph©n ho¸ mÇm hoa ®−îc ph©n ra c¸c thêi kú nh− sau:
a. Ch−a ph©n ho¸ mÇm hoa;
b. Tr−íc khi ph©n ho¸ mÇm hoa;
c. Thêi kú ph©n ho¸ trôc chÝnh cña chïm hoa;
d. Thêi kú ph©n ho¸ chïm hoa vµ c¸c nh¸nh;
e. Thêi kú ph©n ho¸ c¸c c¬ quan cña hoa.
Qu¸ tr×nh ph©n ho¸ mÇm hoa nh·n diÔn ra trong thêi gian 3 th¸ng, kho¶ng tõ th¸ng 2 ®Õn
th¸ng 5. Th«ng th−êng hoa ®ùc ph©n ho¸ tr−íc råi ®Õn hoa c¸i, sau ®ã lµ hoa l−ìng tÝnh.
¶nh h−ëng ®Õn viÖc ph©n ho¸ mÇm hoa cña nh·n do nhiÒu yÕu tè. VÝ dô: sù ph¸t triÓn cña
cµnh mÑ, sè l−îng l¸, diÖn tÝch l¸ trªn cµnh mÑ vµ kh¶ n¨ng tÝch luü c¸c hîp chÊt h÷u c¬, hµm
l−îng ®−êng vµ N ë ®Ønh sinh tr−ëng, thêi tiÕt khÝ hËu v.v.
20
nguon tai.lieu . vn