Xem mẫu

  1. GS. TS TRÇn thÕ tôc C©y nh·n Kü thuËt trång vµ ch¨m sãc Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp Hµ néi - 1999
  2. Môc lôc Lêi giíi thiÖu ........................................................................................................7 Më ®Çu..................................................................................................................8 I. Gi¸ trÞ dinh d−ìng, ý nghÜa kinh tÕ ...............................................................................8 II. Nguån gèc, ph©n bè vµ s¶n xuÊt nh·n trªn thÕ giíi .................................................10 §Æc tÝnh sinh vËt häc vµ yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh ................................13 A. §Æc ®iÓm, h×nh th¸i cña c©y nh·n ..............................................................................13 1. RÔ...............................................................................................................................13 2. Léc cµnh ....................................................................................................................14 3. Th©n cµnh ..................................................................................................................14 4. L¸ ...............................................................................................................................15 5. Hoa nh·n....................................................................................................................15 6. Qu¶.............................................................................................................................17 7. H¹t .............................................................................................................................17 B. §Æc ®iÓm sinh tr−ëng ra hoa ®Ëu qu¶ cña nh·n.......................................................17 I. Quy luËt sinh tr−ëng cña bé rÔ ...................................................................................17 II. Sinh tr−ëng, ph¸t triÓn c¸c lo¹i cµnh cña nh·n..........................................................18 III. Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn hoa qu¶ ............................................................................20 C¸c gièng nh·n ë ViÖt Nam vµ mét sè n−íc l©n cËn......................................26 C¸c gièng nh·n chÝnh ë hai tØnh H¶i D−¬ng, H−ng Yªn ...............................................26 §Æc ®iÓm chung cña nhãm nh·n cïi...............................................................................26 §Æc ®iÓm chung cña nhãm gièng nh·n n−íc..................................................................27 Mét sè gièng nh·n chñ yÕu ë miÒn b¾c ...........................................................................28 1. Nh·n lång ..................................................................................................................28 2
  3. 2. Nh·n Bµm bµm ..........................................................................................................28 3. Nh·n ®−êng phÌn.......................................................................................................28 4. Nh·n cïi………………………………………………………………………….…28 5. Nh·n cïi ®iÕc .............................................................................................................29 6. Nh·n n−íc..................................................................................................................29 7. Nh·n thãc...................................................................................................................29 C¸c gièng nh·n ®−îc trång nhiÒu ë Nam bé..................................................................30 1. Nh·n tiªu da bß..........................................................................................................30 2. Nh·n xuång c¬m vµng ...............................................................................................30 3. Nh·n tiªn lµ bÇu.........................................................................................................30 4. Nh·n long ..................................................................................................................30 5. Nh·n giång da bß.......................................................................................................31 Mét sè gièng nh·n nhËp néi cña Trung Quèc ................................................................32 1. §¹i ¤ Viªn.................................................................................................................32 2. Th¹ch HiÖp.................................................................................................................32 3. Tr÷ L−¬ng ..................................................................................................................32 Mét sè gièng nh·n ngon cña Th¸i Lan............................................................................34 1. Daw............................................................................................................................34 2. Champoo....................................................................................................................34 3. Haew ..........................................................................................................................34 4. Biew - Kiew ...............................................................................................................34 Mét sè gièng nh·n ngon cña §µi Loan............................................................................35 1. Nh·n trªn vá cã phÊn ................................................................................................35 2. Nh·n vá ®á.................................................................................................................35 3. Nh·n vá xanh............................................................................................................35 4. Nh·n th¸ng 10............................................................................................................35 Kü thuËt nh©n gièng............................................................................................38 3
  4. I. Ph−¬ng ph¸p gieo h¹t ...................................................................................................38 II. ChiÕt cµnh ....................................................................................................................38 III. GhÐp nh·n ..................................................................................................................41 1. Chän gèc ghÐp ...........................................................................................................41 2. C¸c ph−¬ng ph¸p ghÐp...............................................................................................42 3. Thêi vô ghÐp ..............................................................................................................45 4. Tuæi cµnh ghÐp ..........................................................................................................45 5. ChÊt liÖu gi÷ Èm cho m¾t ghÐp vµ cµnh ghÐp ............................................................45 6. Qu¶n lý v−ên c©y sau khi ghÐp..................................................................................46 Kü thuËt trång vµ ch¨m sãc.................................................................................47 1. Chän c©y gièng .............................................................................................................47 2. MËt ®é vµ kho¶ng c¸ch trång......................................................................................47 3. Lµm ®Êt, ®µo hè, bãn ph©n tèt ....................................................................................47 4. Thêi vô trång ................................................................................................................50 5. Ch¨m sãc khi trång ......................................................................................................50 6. Trång xen ......................................................................................................................50 7. Bãn ph©n .......................................................................................................................50 8. T¹o h×nh vµ c¾t tØa........................................................................................................52 9. TØa hoa vµ tØa qu¶ .........................................................................................................54 10. Lång qu¶......................................................................................................................55 Phßng trõ s©u bÖnh ..............................................................................................56 I. C¸c lo¹i s©u chÝnh h¹i nh·n .........................................................................................56 1. Bä xÝt..........................................................................................................................56 2. S©u tiÖn th©n nh·n......................................................................................................56 3. RÖp h¹i hoa qu¶ non ..................................................................................................56 4. S©y ®ôc nân cµnh nh·n ..............................................................................................56 4
  5. 5. C©u cÊu xanh h¹i nh·n...............................................................................................56 6. Rèc, d¬i h¹i nh·n.......................................................................................................57 II. C¸c lo¹i bÖnh chÝnh.....................................................................................................57 1. BÖnh mèc s−¬ng vµ s−¬ng mai ..................................................................................57 2. BÖnh tæ rång h¹i hoa ..................................................................................................57 3. BÖnh thèi rÔ, lë cæ rÔ..................................................................................................57 4. T¬ hång......................................................................................................................58 5. BÖnh xÐm mÐp l¸, kh« ®Çu l¸, ®èm l¸........................................................................58 Thu ho¹ch, b¶o qu¶n, chÕ biÕn...........................................................................59 1. Thu ho¹ch ..................................................................................................................59 2. B¶o qu¶n ....................................................................................................................60 C¶i t¹o v−ên nh·n t¹p.........................................................................................62 I. Thùc tr¹ng v−ên nh·n cò vµ sù cÇn thiÕt ph¶i c¶i t¹o.................................................62 II. Nh÷ng néi dung chñ yÕu, trong c¶i t¹o v−ên nh·n t¹p..............................................64 Kü thuËt th©m canh t¨ng n¨ng suÊt cho c©y nh·n ®ang thêi kú cho qu¶ .67 I. Kü thuËt th©m canh c©y nh·n thêi kú tr−íc ra hoa - ®Ëu qu¶ non..........................67 1. Bãn ph©n bæ sung ......................................................................................................67 2. Chó ý hiÖn t−îng m−a axit h¹i hoa, qu¶ non .............................................................67 3. Phßng trõ s©u bÖnh h¹i chÝnh.....................................................................................68 4. Sö dông chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng...........................................................................68 II. KTTTC. tõ cã qu¶ non ®Õn thu ho¹ch .....................................................................69 1. Ch¨m sãc ..................................................................................................................69 2. Phßng trõ s©u bÖnh ....................................................................................................69 III. KTTC, sau thuho¹ch qu¶ (tõ th¸ng 8 ®Õn hÕt th¸ng 10) .......................................69 1. C¾t tØa vµ vÖ sinh ®ång ruéng ....................................................................................69 2. Bãn ph©n qua gèc vµ phun qua l¸ ..............................................................................70 5
  6. 3. Phßng trõ s©u bÖnh h¹i...............................................................................................70 IV. KTTC, tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 12..............................................................................70 1. C¾t tØa t¹o t¸n .............................................................................................................70 2. BiÖn ph¸p khèng chÕ cµnh léc ®«ng trªn nh·n ..........................................................71 3. Phßng trõ s©u bÖnh .................................................................................................71 Tµi liÖu tham kh¶o...............................................................................................73 6
  7. Lêi giíi thiÖu Nh·n lµ mét qu¶ ®Æc s¶n quý ë n−íc ta vµ ®Æc biÖt næi tiÕng lµ gièng nh·n lång Phè HiÕn - H−ng Yªn. C©y nh·n cã kh¶ n¨ng thÝch øng réng, ®−îc trång nhiÒu n¬i. Vµ gÇn ®©y, trong phong trµo c¶i t¹o v−ên t¹p chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång trong n«ng nghiÖp, diÖn tÝch trång nh·n ë n−íc ta t¨ng nhanh. Trong tæng sè trªn 60.000ha nh·n cña c¶ n−íc th× §ång B»ng s«ng Cöu Long cã diÖn tÝch kh«ng d−íi 30.000ha, tËp trung nhiÒu ë c¸c tØnh VÜnh Long, BÕn Tre, TiÒn Giang, §ång Th¸p, Sãc Tr¨ng. Cßn c¸c tØnh miÒn B¾c diÖn tÝch trång nh·n còng xÊp xØ 30.000ha tËp trung ë c¸c tØnh H−ng Yªn, S¬n La, Yªn B¸i, Qu¶ng Ninh,.. Riªng Hµ T©y vµ Hµ Néi ®−îc trång ë 285 x· thuéc 14 huyÖn thÞ (chiÕm 88% tæng sè x·, ph−êng), vµ trong n¨m 5 qua tæng diÖn tÝch trång nh·n ®· t¨ng 2,7 lÇn (NguyÔn Xu©n C−êng, 1997). §Æc biÖt lµ c¸c c«ng tr×nh ®iÒu tra, tuyÓn chän gièng nh·n cña ViÖn nghiªn cøu rau qu¶, ViÖn nghiªn cøu c©y ¨n qu¶ miÒn nam, Truêng ®¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ néi, Së Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng tØnh H−ng yªn, Së n«ng nghiÖp vµ PTNT tØnh Hµ T©y... ®· b×nh tuyÓn ®−îc c¸c c©y ®Çu dßng tèt cã n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt, n¨ng suÊt æn ®Þnh, ®−îc ng−êi lµm v−ên hoan nghªnh vµ tiÕp nhËn. Kü thuËt nh©n gièng còng ®−îc c¶i thiÖn tõ chç nh©n gièng chñ yÕu b»ng chiÕt cµnh, nay ®· thay b»ng c«ng nghÖ nh©n gièng b»ng ghÐp hoµn chØnh, cung cÊp cho s¶n xuÊt hµng chôc v¹n c©y gièng tèt. Ngoµi c¸c tiÕn bé kü thuËt kÓ trªn, c¸c kü thuËt ch¨m bãn th©m canh còng ®−îc chó ý, b−íc ®Çu thay ®æi ®−îc thãi quen trång c©y nhê trêi sang chñ ®éng th©m canh ®Ó cã n¨ng suÊt cao vµ æn ®Þnh. Tuy nhiªn trong s¶n xuÊt nh·n ng−êi lµm v−ên còng cßn gÆp nhiÒu ®iÒu ch−a gi¶i quyÕt ®−îc nh− hiÖn t−îng c¸ch n¨m; nh·n ra hoa nhiÒu song ®Ëu qu¶ Ýt hoÆc kh«ng ®Ëu qu¶. Víi lßng mong muèn gãp phÇn thóc ®Èy s¶n xuÊt nh·n, cïng b¹n ®äc th¸o gì nh÷ng khã kh¨n gÆp ph¶i trong s¶n xuÊt chóng t«i biªn so¹n cuèn: "C©y nh·n. Kü thuËt trång vµ ch¨m sãc"nh»m cung cÊp cho b¹n ®äc vµ c¸c nhµ lµm v−ên nh÷ng hiÓu biÕt vÒ ®Æc tÝnh sinh vËt häc, yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh vµ vïng trång thÝch hîp, c¸c gièng th−êng gÆp vµ mét sè biÖn ph¸p kü thuËt nh»m th©m canh t¨ng n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt. Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n chóng t«i ®· kÕt hîp c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra nghiªn cøu cña b¶n th©n còng nh− nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc trong ngµnh n«ng nghiÖp, nh÷ng kinh nghiÖm trong s¶n xuÊt th©m canh cña bµ con n«ng d©n vµ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña n−íc ngoµi, ®Æc biÖt lµ cña Trung Quèc. Do cßn nh÷ng h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é vµ hiÓu biÕt ®èi víi c©y nh·n nªn trong biªn so¹n ch¾c ch¾n cßn nhiÒu thiÕu sãt. Chóng t«i mong ®−îc b¹n ®äc phª b×nh, gãp ý ®Ó néi dung cuèn s¸ch ngµy mét hoµn h¶o h¬n. T¸c gi¶ xin bµy tá lßng c¶m ¬n Ban gi¸m ®èc ViÖn nghiªn cøu Rau qu¶, toµn thÓ c¸n bé c«ng nh©n cña ViÖn ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì vµ t¹o mäi ®iÖn kiÖn thuËn lîi cho t¸c gi¶ trong suèt qu¸ tr×nh so¹n th¶o tËp s¸ch nhá nµy. Xu©n 1999 7
  8. Më ®Çu I. Gi¸ trÞ dinh d−ìng, ý nghÜa kinh tÕ Nh·n (Dimocarpus longan Lour) lµ c©y ¨n qu¶ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, mét lo¹i qu¶ quý trong tËp ®oµn gièng c©y ¨n qu¶ ë n−íc ta. KÕt qu¶ ph©n tÝch thµnh phÇn dinh d−ìng trong qu¶ nh·n cho thÊy: ®−êng tæng sè 12,38 - 22,55%, trong ®ã ®−êng glucoza 3,85 - 10,16% axit tæng sè 0,096 - 0,109%, vitamin C 43,12 - 163,70mg/100g cïi qu¶, vitamin K 196,5mg / 100g. Nh− vËy ë qu¶ nh·n ngoµi c¸c chÊt kho¸ng Ca, Fe, P, K, Na... th× ®é ®−êng, vitamin C vµ K kh¸ cao lµ c¸c chÊt dinh d−ìng rÊt cÇn cho søc kháe cña con ng−êi, thÝch hîp víi ¨n t−¬i. Nh·n t−¬i vµ nh·n chÕ biÕn lµ mÆt hµng gi¸ trÞ cã thÞ tr−êng tiªu thô c¶ trong vµ ngoµi n−íc. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nh·n lµ c©y ¨n qu¶ ®−îc nhiÒu ®Þa ph−¬ng quan t©m, mét mÆt më réng diÖn tÝch, mÆt kh¸c chó ý th©m canh. Nh·n ®−îc coi lµ c©y trång quan träng trong viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë c¸c tØnh ®ång b»ng còng nh− ë trung du vµ miÒn nói. NhiÒu tØnh ®ang cã kÕ ho¹ch më réng diÖn tÝch trång nh·n nh− H−ng Yªn, H¶i D−¬ng, Qu¶ng Ninh, VÜnh Phóc, B¾c Giang, Hµ T©y, Hoµ B×nh, Yªn B¸i, S¬n La, v.v. vµ phÝa Nam ë c¸c tØnh VÜnh Long, BÕn Tre, §ång Th¸p, Sãc Tr¨ng... Nh·n sÊy kh« (long nh·n) lµm thuèc bæ, thuèc an thÇn ®iÒu trÞ chøng suy nh−îc thÇn kinh, sót kÐm trÝ nhí, mÊt ngñ, hay ho¶ng hèt. H¹t nh·n, vá qu¶ nh·n ®Òu dïng lµm thuèc trong §«ng y. Nh·n lµ c©y nguån mËt quan träng cã chÊt l−îng cao, c©y cã t¸n xoÌ réng dïng lµm c©y bãng m¸t cho ®−êng giao th«ng, bê s«ng vµ ngßi lín. Nh·n lµ c©y chÞu h¹n, chÞu ngËp óng, trång ®−îc trªn ®Êt chua, ®Êt nghÌo dinh d−ìng ë vïng gß ®åi vµ vïng ®ång b»ng ®Êt thÊp. So víi mét sè c©y ¨n qu¶ nh·n lµ c©y dÔ trång, tuæi thä l¹i dµi, cho n¨ng suÊt cao, thu nhËp kh¸ nªn n«ng d©n vµ c¸c nhµ lµm v−ên rÊt −a chuéng. 8
  9. 9
  10. II. Nguån gèc, ph©n bè vµ s¶n xuÊt nh·n trªn thÕ giíi NhiÒu nhµ nghiªn cøu cho r»ng c©y nh·n cã nguån gèc ë miÒn nam Trung Quèc, ®êi H¸n Vò §Õ c¸ch ®©y h¬n 2000 n¨m ®· cã s¸ch ghi chÐp vÒ nh·n. HiÖn nay Trung Quèc lµ n−íc cã diÖn tÝch nh·n lín vµ s¶n l−îng vµo lo¹i hµng ®Çu trong c¸c n−íc trång nh·n. Ngoµi Trung Quèc, nh·n ®−îc trång nhiÒu ë Th¸i Lan, Ên §é. Malayxia, ViÖt Nam, Philippin... ®Õn thÕ kû 19 nh·n míi ®−îc ®−a trång ë Ch©u Mü, ch©u Phi, ch©u §¹i D−¬ng ë c¸c vïng nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi. ë Trung Quèc, nh·n ®−îc trång nhiÒu ë c¸c tØnh Phóc KiÕn, Qu¶ng T©y, Qu¶ng §«ng, Tø Xuyªn, V©n Nam, Quý Ch©u, H¶i Nam... Trång nhiÒu nhÊt vµ l©u ®êi nhÊt lµ ë Phóc KiÕn chiÕm 48,7% diÖn tÝch toµn quèc, t¹i ®©y cã nhiÒu c©y trªn 100 n¨m, ë huyÖn Phæ Giang cã 3 c©y sèng trªn 380 n¨m vÉn cho qu¶, cã n¨m ®¹t 1000 - 1500kg. Vïng nh·n ë Phóc KiÕn rÊt réng, nh·n ®−îc trång däc hai bªn ®−êng tõ Phóc Ch©u ®Õn H¹ M«n dµi trªn 300km, cã n¬i bÒ ngang më réng ®Õn 30-40km. MÊy n¨m gÇn ®©y Qu¶ng T©y më réng hai vµnh ®ai nh·n lín tõ Ninh Minh ®i Long Ch©u vµ Ngäc L©m ®i Ng« Ch©u víi diÖn tÝch 40 v¹n mÉu (15 mÉu Trung Quèc = 1ha). Cßn ë Qu¶ng §«ng, vïng trång nh·n tËp trung lµ ë ®ång b»ng s«ng Ch©u Giang. DiÖn tÝch trång nh·n cña Trung Quèc n¨m 1995 ®· h¬n 8 v¹n ha1. Nh·n còng b¸n ®−îc gi¸ trªn thÞ tr−êng trong n−íc (Trung Quèc ), gi¸ b×nh qu©n 8-12 nh©n d©n tÖ /1kg (1 NDT = 1.550 ®ång ViÖt Nam), gièng nh·n §¹i ¤ Viªn 25 NDT/1kg vµ QuÕ Nguyªn Nhôc 70-80 NDT. ë Th¸i Lan, diÖn tÝch trång nh·n 31.855ha víi s¶n l−îng hµng n¨m lµ 87.000 tÊn, trång chñ yÕu ë c¸c tØnh phÝa b¾c, Chiªng Mai, Lam Phun, Prae, víi c¸c gièng chñ yÕu cã Daw, Chompoo, Haew, Biew Kiew. ë ViÖt Nam, c©y nh·n trång l©u nhÊt lµ ë chïa Phè HiÕn thuéc x· Hång Ch©u, thÞ x· H−ng yªn tØnh H−ng Yªn c¸ch ®©y chõng 300 n¨m. Theo gi¸o s− Vò C«ng HËu (1982): "...cã thÓ miÒn B¾c n−íc ta lµ mét trong nh÷ng vïng quª h−¬ng cña c©y nh·n..." HiÖn nay nh·n ®−îc trång nhiÒu ë c¸c tØnh ®ång b»ng B¾c Bé: H−ng Yªn, H¶i D−¬ng, Hµ Nam, Th¸i B×nh, Hµ néi, Hµ T©y, H¶i Phßng, B¾c Ninh, B¾c Giang. C¶ vïng cã kho¶ng trªn 2 triÖu c©y tÝnh theo mËt ®é th«ng th−êng diÖn tÝch trång nh·n lªn ®Õn 20.000 - 31.250ha. Nh·n cßn ®−îc trång ë vïng ®Êt phï sa ven s«ng Hång, s«ng Thao, s«ng L«, s«ng M·, s«ng TiÒn, s«ng HËu, vµ vïng gß ®åi ë c¸c tØnh Hoµ B×nh, Phó Thä, VÜnh Phóc, Qu¶ng Ninh, Yªn B¸i, Lµo Cao, S¬n La, Th¸i Nguyªn, B¾c C¹n... vµ lÎ tÎ ë c¸c tØnh miÒn Trung vµ T©y Nguyªn. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do nhu cÇu qu¶ t−¬i t¹i chç, c©y nh·n ®−îc ph¸t triÓn m¹nh ë c¸c tØnh phÝa nam: Cao L·nh (§ång Th¸p), VÜnh Ch©u (Sãc Tr¨ng), cï lao An B×nh, §ång Phó (VÜnh Long)... §Æc biÖt ë c¸c tØnh VÜnh Long, BÕn Tre,... diÖn tÝch trång nh·n t¨ng rÊt nhanh. DiÖn tÝch trång nh·n c¶ n−íc −íc kho¶ng 60.000ha. Dù b¸o ®Õn n¨m 2000 con sè nµy sÏ cßn cao h¬n rÊt nhiÒu do cã chñ tr−¬ng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë c¸c tØnh miÒn nói, vïng lßng hå S«ng §µ, c¸c tØnh ®ång b»ng s«ng Cöu Long, ®ång b»ng s«ng Hång, c¸c tØnh vïng trung du phÝa B¾c. 1 Chu V¨n vµ Lý T¸c D−¬ng 10
  11. NÕu ®−îc ¸p dông c¸c tiÕn bé kü thuËt vÒ gièng vµ th©m canh tèt v−ên nh·n cã thÓ ®¹t b×nh qu©n 5 tÊn/ha. Song do khÝ hËu thêi tiÕt hµng n¨m thay ®æi, chñ v−ên Ýt ®Çu t− vµo kh©u chän gièng, ch¨m sãc, ph©n bãn vµ phßng trõ s©u bÖnh nªn th−êng cã hiÖn t−îng ®Ëu qu¶ c¸ch n¨m do ®ã s¶n l−îng kh«ng æn ®Þnh, n¨ng suÊt thÊp. §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn sím gi¶i quyÕt ®èi víi c©y nh·n vµ nghÒ trång nh·n ë n−íc ta. 11
  12. C¸c vïng trång nh·n chÝnh 12
  13. §Æc tÝnh sinh vËt häc vµ yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh Nh·n thuéc nhãm c©y ¨n qu¶ ¸ nhiÖt ®íi, trång b»ng cµnh chiÕt hay c©y ghÐp, sau 2-3 n¨m c©y cã mét sè cÊp cµnh vµ bé t¸n l¸ nhÊt ®Þnh th× b¾t ®Çu ra hoa kÕt qu¶. T¸n c©y ngµy cµng lín, hoa qu¶ ngµy cµng nhiÒu, ®ã lµ lóc c©y b−íc vµo thêi kú sung m·n cho n¨ng suÊt cao vµ s¶n l−îng ngµy cµng lín. Trong thùc tÕ nhiÒu vïng trång nh·n b»ng c©y thùc sinh, trong mét v−ên Ýt ®¹t ®−îc ®é ®ång ®Òu, l¹i ra qu¶ muén. Th«ng th−êng sau trång ph¶i mÊt 6-7 n¨m míi cã hoa, cã qu¶. §Ó cho v−ên nh·n sím cã qu¶, chãng ®¹t tíi n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng æn ®Þnh qua c¸c n¨m cÇn ph¶i n¾m ®−îc c¸c ®Æc tÝnh sinh vËt häc vµ ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh ®Õn c©y nh·n ®Ó cã c¸c biÖn ph¸p kü thuËt thÝch hîp. A. §Æc ®iÓm, h×nh th¸i cña c©y nh·n 1. RÔ Dùa vµo chøc n¨ng cña rÔ, víi c©y nh·n cã thÓ chia lµm 3 lo¹i: rÔ t¬ (cßn gäi lµ rÔ hót), rÔ qu¸ ®é vµ rÔ vËn chuyÓn. C¨n cø vµo sù ph©n bè cña bé rÔ cã thÓ ph©n: rÔ cäc vµ rÔ ngang. a) RÔ hót N»m ë vÞ trÝ cuèi cïng (®Çu mót) cña rÔ, mµu tr¾ng tr«ng nh− gi¸ ®ç xanh, ®−êng kÝnh rÔ 1,5- 2,0 micron. ë mót rÔ cã c¸c nÊm céng sinh nªn cßn gäi lµ rÔ nÊm, m¾t th−êng cã thÓ nh×n thÊy c¸c sîi nÊm (h×nh 1). Lóc míi h×nh thµnh rÔ cßn ch−a ph©n nh¸nh, khi rÔ cµng thµnh thôc th× cã nhiÒu rÔ nh¸nh, nh÷ng nh¸nh rÔ nµy rÊt bÐ, ®−êng kÝnh d−íi 0,5 micron. C¸c rÔ hót ®¹i bé phËn ph¸t triÓn ë ®Çu ngän cña c¸c rÔ ®· thµnh thôc hoÆc tõ c¸c ®iÓm sinh tr−ëng cña c¸c rÔ c¸i. §Æc biÖt cã mét sè rÔ hót mäc ra tõ c¸c rÔ giµ. Lo¹i rÔ hót nµy cã vÞ trÝ quan träng trong ®êi sèng cña c©y: lµm nhiÖm vô hót n−íc vµ hÊp thô c¸c chÊt dinh d−ìng ®Ó nu«i c©y. b). RÔ qu¸ ®é RÔ hót h×nh thµnh kho¶ng h¬n mét th¸ng th× bã gç ë lâi ph×nh to dÇn vµ gç ho¸, mµu s¾c tõ tr¾ng trong chuyÓn sang n©u hång, m« mÒm ë ngoµi nøt vì dÇn vµ mÊt ®i. Kh¶ n¨ng hót n−íc cña rÔ yÕu vµ kÐm dÇn, lóc nµy kh¶ n¨ng vËn chuyÓn l¹i t¨ng lªn, sau cïng biÕn thµnh rÔ vËn chuyÓn. c) RÔ vËn chuyÓn RÔ cã mµu n©u ®á, sinh tr−ëng khoÎ, bã gç kh¸ ph¸t triÓn, chøa nhiÒu ta nanh, vá ngoµi cña rÔ lóc nµy kh«ng cßn m« mÒm mµ cã nh÷ng chÊm nhá låi lªn. ë nh÷ng ®iÓm låi nµy cã thÓ mäc ra nh÷ng rÔ hót míi. Chøc n¨ng cña rÔ lóc nµy lµ ®Ó vËn chuyÓn n−íc, dinh d−ìng v.v. nªn ®−îc gäi lµ rÔ vËn chuyÓn. 13
  14. H×nh 1: RÔ nÊm ë nh·n 1- rÔ nÊm; 2 - trung trô; 3 - rÔ hót 2. Léc cµnh Trªn c©y khi mÇm míi nhó gäi lµ léc, khi léc ph¸t triÓn ®· thµnh thôc th× gäi lµ cµnh. Dùa vµo mïa vô ph¸t sinh mµ cã thÓ gäi lµ cµnh xu©n, cµnh hÌ, cµnh thu, cµnh ®«ng. Khi c©y cßn bÐ c¸c lo¹i cµnh nµy ph¸t triÓn vµ cã thÓ trë thµnh bé khung cña c©y. Cßn khi c©y ®· cã qu¶ th× nh÷ng lo¹i cµnh nµy ®Òu cã thÓ trë thµnh cµnh mÑ cña vô qu¶ n¨m sau. V× vËy cÇn n¾m ®−îc quy luËt sinh tr−ëng vµ chøc n¨ng cña tõng lo¹i cµnh ®Ó ®iÒu khiÓn nã mét c¸ch hîp lý, trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh t¸n c©y, ra hoa ®Ëu qu¶ lµ rÊt cÇn thiÕt. 3. Th©n cµnh MÇm ngän hay mÇm n¸ch cña nh·n ®Òu cã thÓ ph¸t triÓn thµnh cµnh. ViÖc h×nh thµnh th©n cµnh cña nh·n cã nh÷ng ®iÓm kh¸c víi c©y ¨n qu¶ kh¸c lµ khi c©y ®· ngõng sinh tr−ëng mÇm ngän ë ®Ønh ®−îc c¸c l¸ kÐp rÊt non bäc lÊy, gÆp ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh thuËn lîi mÇm ë ®Ønh 14
  15. nµy kÐo dµi thªm. Qua c¸c ®ît léc trong n¨m, cø mçi ®ît ë phÇn ngän l¹i ®−îc bao bäc bëi c¸c tÇng l¸ kÐp, dÇn dÇn c¸c l¸ nµy rông ®i ®Ó tr¬ ra mét ®o¹n trèng khiÕn chóng ta cã thÓ dÔ ph©n biÖt ®−îc c¸c ®ît léc cµnh trong n¨m trªn ®o¹n cµnh dµi tõ gèc ®Õn ngän. Tuy vËy trong mïa hÌ do nhiÖt ®é, Èm ®é cao c¸c ®ît léc mäc liÒn nhau, l¸ kÐp ë ngän cµnh còng Ýt rông nªn khã ph©n biÖt h¬n. Nh−ng còng cã thÓ ph©n biÖt ®−îc qua ®é thµnh thôc cña cµnh, mµu s¾c cña nã vµ dÔ quan s¸t thÊy lµ ë gèc mçi ®ît léc cµnh th−êng cã nh÷ng l¸ kÐp mµ sè l¸ chÐt ë ®©y rÊt Ýt. Cµnh cµng thµnh thôc th× líp vá cµng cøng vµ th«, mµu n©u sËm vµ trªn vá cµnh cã nh÷ng ®−êng v©n nøt. 4. L¸ L¸ nh·n thuéc lo¹i kÐp l«ng chim. L¸ ®¬n mäc ®èi xøng hay so le. §¹i bé phËn c¸c gièng nh·n cã tõ 3 ®Õn 5 ®«i l¸, cã gièng cã tõ 1-2 ®«i, th−êng gÆp lµ 4 ®«i l¸, 7 ®«i trë lªn lµ hiÕm thÊy. L¸ nh·n h×nh m¸c, mÆt l¸ xanh ®Ëm, l−ng l¸ xanh nh¹t, cuèng l¸ ng¾n, g©n chÝnh vµ g©n phô næi râ. L¸ non mµu ®á, tÝm hay ®á n©u tuú gièng vµ thay ®æi theo thêi tiÕt. MÆt l¸ b»ng, cã gièng biªn l¸ h¬i qu¨n. L¸ nh·n tõ lóc b¾t ®Çu nhó ®Õn thµnh thôc biÕn ®éng trong kho¶ng thêi gian 40-50 ngµy tuú n¬i trång, ®iÒu kiÖn dinh d−ìng vµ mïa vô. Tuæi thä cña l¸ lµ 1-3 n¨m. Cã thÓ c¨n cø vµo cÊu t¹o h×nh th¸i mµu s¾c cña l¸ ®Ó ph©n biÖt c¸c gièng. VÝ dô ®é lín cña l¸ ®¬n, l¸ ®¬n mäc ®èi diÖn hay so le trªn trôc chÝnh, sè g©n l¸, mµu s¾c l¸, biªn l¸ ph¼ng hay gîn sãng... 5. Hoa nh·n CÊu t¹o cña chïm hoa: lµ lo¹i hoa kÐp ®−îc cÊu t¹o bëi mét trôc chÝnh vµ nhiÒu nh¸nh. C¨n cø vµo h×nh th¸i chïm hoa bµ con n«ng d©n H−ng Yªn ph©n biÖt lµ "chïm sung", "chïm bÞ"hay chïm d©u da". - Chïm sung: d¹ng chïm qu¶ gÇn gièng víi chïm qu¶ sung, cuèng chïm qu¶ tõ trôc chÝnh ®Õn qu¶ th−êng ng¾n vµ ®Òu. - Chïm bÞ: lµ d¹ng trung gian gi÷a chïm sung víi chïm d©u da, cuèng cña c¸c nh¸nh chïm qu¶ kh«ng ®Òu nhau. Chïm qu¶ cã d¹ng h×nh chãp hay h×nh c¸i bÞ. - Chïm d©u da: cuèng chïm qu¶ tõ trôc chÝnh ra th−êng dµi cã khi ®¹t tíi 50 cm t¹o cho chïm qu¶ cã ®é uèn cong mÒm m¹i. Do ®é dµi cña cuèng dµi, v× vËy qu¶ trªn chïm ph©n bè rÊt tho¸ng, m«i sinh chïm qu¶ tèt h¬n. Trªn mét chïm hoa cã rÊt nhiÒu hoa tïy thuéc vµo ®é lín cña c©y vµ mïa vô trong n¨m. Cã thÓ tõ vµi tr¨m hoa ®Õn 2-3 ngh×n hoa. Hoa nh·n mµu tr¾ng vµng, ®µi vµ c¸nh cã 5, phÝa ngoµi cã l«ng t¬, khi hoa në ®é lín ®¹t 4-5 micro, mïi th¬m nhÑ, cã nhiÒu mËt. MËt hoa nh·n ®−îc xÕp vµo lo¹i mËt ngon trong sè c¸c lo¹i mËt hoa c©y trång vµ c©y rõng nªn rÊt ®−îc ng−êi tiªu dïng −a chuéng. Hoa nh·n gåm cã 4 lo¹i: hoa ®ùc, hoa c¸i, hoa l−ìng tÝnh vµ hoa dÞ h×nh (h×nh 2). 15
  16. H×nh 2: Hoa cña Nh·n A - Hoa ®ùc; B- Hoa c¸i 1- ®Çu nhuþ; 2-chØ nhÞ; 3- ®µi hoa; 4- c¸nh hoa; 5- bÇu hoa; 6- ®Õ hoa Trªn c©y nhiÒu nhÊt lµ hoa ®ùc, råi ®Õn hoa c¸i,. Hoa l−ìng tÝnh kh«ng nhiÒu vµ hoa dÞ h×nh l¹i cµng Ýt. a) Hoa ®ùc §−êng kÝnh hoa 4-5 micron, nhÞ c¸i tho¸i ho¸, hoa cã 5 c¸nh mµu vµng nh¹t, cã 7-8 chØ nhÞ vµ tói phÊn xÕp h×nh vßng. Tói phÊn ®Ýnh vµo ®Çu chØ nhÞ. Khi thµnh thôc tói phÊn nøt ra, phÊn hoa tung ra ngoµi ®Ó thô phÊn thô tinh. Hoa në sau 1-3 ngµy th× tµn. b) Hoa c¸i Ngo¹i h×nh vµ ®é lín gièng hoa ®ùc, cã 7-8 chØ nhÞ, nh−ng nhÞ ®ùc ®· tho¸i ho¸. Cã hai bÇu nhÞ kÕt hîp lµm mét, ë gi÷a cã mét nhôy khi thµnh thôc ®Çu nhôy chÎ lµm ®«i, cong l¹i. Sau khi hoa c¸i në, nhôy hoa tiÕt ra mét lo¹i dÞch n−íc. Sau thô phÊn thô tinh 2-3 ngµy c¸nh hoa hÐo, bÇu hoa ph¸t triÓn, bÇu cã mµu xanh. c) Hoa l−ìng tÝnh H×nh th¸i hoa gièng hoa ®ùc vµ hoa c¸i, nhÞ ®ùc vµ nhÞ c¸i cña hoa ph¸t triÓn b×nh th−êng, bÇu th−îng. Cã kh¶ n¨ng thô phÊn thô tinh ®Ó ph¸t triÓn thµnh qu¶. 16
  17. d) Hoa dÞ h×nh Mét bé phËn nµo ®ã cña hoa ph¸t triÓn kh«ng b×nh th−êng, vÝ dô nhôy hoa kh«ng t¸ch, chØ nhÞ kh«ng ph¸t triÓn, tói phÊn kh«ng më vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng tung phÊn. Trong s¶n xuÊt lo¹i hoa nµy kh«ng cã ý nghÜa. 6. Qu¶ Qu¶ cã h×nh cÇu, trßn dÑp, cÇn ®èi hay h¬i lÖch, ®Ønh qu¶ trßn, cuèng qu¶ h¬i lâm. Vá qu¶ nh·n th−êng tr¬n nh½n, còng cã gièng vá h¬i xï x×, mµu vµng x¸m hay n©u nh¹t. ë §µi Loan cã gièng vá ®á vµ vá xanh. Gi÷a vá vµ h¹t cã líp cïi (thÞt qu¶) dµy, mµu tr¾ng trong hoÆc tr¾ng s÷a, th¬m ngät. Cïi cña qu¶ nh·n (v¶i) lµ do cuèng no·n ph¸t triÓn mµ thµnh. Gi÷a vá vµ cïi cña c¸c gièng nh·n ë miÒn B¾c th−êng dÔ bãc, c¸c gièng miÒn Nam th× khã bãc h¬n. 7. H¹t Cïi nh·n lµ mét líp vá gi¶. Líp nµy bao bäc lÊy h¹t. H¹t nh·n cã h×nh trßn, trßn dÑp, mµu ®en hay n©u ®en, bãng, ph¶n quang, cã gièng mµu tr¾ng nh−ng rÊt hiÕm (nh·n B¹ch sa). L¸ mÇm trong h¹t mµu tr¾ng, cã nhiÒu tinh bét, ph«i mµu vµng. §é lín h¹t còng rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c gièng, th−êng th× 1,6 - 2,6g, chiÕm 17,3 - 42.9% träng l−îng qu¶. Còng cã gièng nh·n h¹t rÊt bÐ, hÇu nh− kh«ng cã h¹t, do kÕt qu¶ thô phÊn thô tinh kÐm. B. §Æc ®iÓm sinh tr−ëng ra hoa ®Ëu qu¶ cña nh·n I. Quy luËt sinh tr−ëng cña bé rÔ 1. Sù ph©n bè cña bé rÔ Do kü thuËt nh©n gièng kh¸c nhau nªn sù ph©n bè bé rÔ nh·n rÊt kh¸c nhau ë c©y gieo h¹t bé rÔ khoÎ, rÔ ¨n s©u. ë c©y gi©m cµnh, chiÕt cµnh bé rÔ ¨n n«ng, rÔ ngang kh¸ ph¸t triÓn. C©y ghÐp cã bé rÔ ph¸t triÓn tèt, rÔ ¨n s©u. ë Phóc KiÕn trªn ®Êt ®á ë vïng ®åi c©y thùc sinh 35 tuæi gièng "h¹t ®á"bé rÔ ¨n s©u 5,42m, réng 17,34m. Nh×n chung bé rÔ ¨n réng ra so víi t¸n tõ 1 ®Õn 3 lÇn, kho¶ng 80% tæng sè rÔ tËp trung dµy ®Æc ë phÇn h×nh chiÕu cña t¸n l¸ c©y vµ ph©n bè ë ®é s©u tõ 10 ®Õn 100cm nh−ng tËp trung nhÊt lµ ë ®é s©u 40-50cm. NÕu gÆp tÇng ®Êt n«ng th× rÔ hót ph©n bè n«ng h¬n, vµ rÔ ¨n xa h¬n so víi ph¸t triÓn vÒ chiÒu s©u. D−íi 40cm sè l−îng rÔ hót Ýt vµ cã chiÒu h−íng gi¶m dÇn 2. Sinh tr−ëng cña rÔ Quan s¸t ho¹t ®éng bé rÔ nh·n ë c©y thùc sinh 4 tuæi cho thÊy trong n¨m cã 3 thêi kú ho¹t ®éng: §ît thø 1 vµo cuèi th¸ng 3 ®Çu th¸ng 4. §ît nµy l−îng sinh tr−ëng kh«ng nhiÒu. 17
  18. §ît thø 2 vµo gi÷a th¸ng 5 ®Õn gi÷a th¸ng 6. §©y lµ ®ît sinh tr−ëng m¹nh nhÊt trong n¨m. §ît thø 3 tõ gi÷a th¸ng 9 ®Õn gi÷a th¸ng 10 l−îng sinh tr−ëng trung b×nh. C¸c c©y lín tuæi ®ang cho qu¶ bé rÔ hµng n¨m cã 3-4 ®ît sinh tr−ëng, trong ®ã ®ît th¸ng 6 - 8 sinh tr−ëng m¹nh nhÊt. Ng−êi ta còng quan s¸t thÊy thêi gian sinh tr−ëng cña rÔ nh·n lµ 229 ngµy trong n¨m, vµ ngõng sinh tr−ëng vµo ®Çu th¸ng giªng. VÒ mèi quan hÖ gi÷a rÔ hót, l−îng cµnh dinh d−ìng vµ sè l−îng qu¶ trªn c©y ë thêi kú cã s¶n l−îng cao cho thÊy: - N¨m mÊt mïa so víi n¨m ®−îc mïa l−îng rÔ míi nhiÒu h¬n gÊp 1,7 lÇn - Trªn c©y cã 50% cµnh dinh d−ìng vµ 50% cµnh qu¶ cã s¶n l−îng æn ®Þnh bé rÔ cã sè l−îng lín nhÊt. - C©y cã tØa hoa rÊt m¹nh rÔ hót cã l−îng sinh tr−ëng chiÒu dµi gÊp 2,16 lÇn so víi c©y cã tØa hoa nhÑ vµ gÊp 3,53 lÇn so víi c©y kh«ng tØa hoa. Râ rµng lµ mèi quan hÖ gi÷a l−îng sinh tr−ëng cña rÔ víi hoa, qu¶ vµ cµnh l¸ rÊt mËt thiÕt vµ cã ¶nh h−ëng qua l¹i lÉn nhau. Ho¹t ®éng cña bé rÔ nh·n chÞu nhiÒu yÕu tè chi phèi, nhÊt lµ nhiÖt ®é, ®Êt vµ n−íc. NhiÖt ®é ®Êt 100C trë lªn lµ rÔ b¾t ®Çu ho¹t ®éng. 23-280C lµ nhiÖt ®ä thÝch hîp nhÊt; 29-300C ho¹t ®éng chËm dÇn vµ ë 33-340C bé rÔ hÇu nh− ngõng sinh tr−ëng. N−íc trong ®Êt ®Çy ®ñ, bé rÔ ho¹t ®éng tèt (nhÊt lµ vµo kho¶ng th¸ng 6-8 cã nhiÖt ®é cao), ®ã lµ c¸c th¸ng thuËn tiÖn nhÊt cho bé rÔ ho¹t ®éng. NÕu gÆp h¹n bé rÔ ho¹t ®éng kÐm. H¹n nghiªm träng, ®Êt thiÕu n−íc bé rÔ hÇu nh− ngõng sinh tr−ëng. II. Sinh tr−ëng, ph¸t triÓn c¸c lo¹i cµnh cña nh·n Trong n¨m, c©y nh·n cã nhiÒu ®ît cµnh. C©y ®ang lín cho qu¶ th× cã 3-4 ®ît cµnh. C©y cßn trÎ 4-5 ®ît. Trong ®ã cã 1 ®ît cµnh xu©n, 1-2 ®ît cµnh hÌ, 1 ®ît cµnh thu. Cµnh mïa ®«ng nãi chung lµ Ýt. Quan s¸t gièng nh·n ¤ long lÜnh trång ë Phæ §iÒn (Phóc KiÕn ), c©y tr−ëng thµnh cã tû lÖ c¸c ®ît cµnh lµ: cµnh xu©n 23,96%, cµnh hÌ 43,03%, cµnh thu 33,01%. C©y ®ang thêi kú cho nhiÒu qu¶, ë n¨m mÊt mïa cµnh xu©n chiÕm lín nhÊt 50,2%, thø hai lµ cµnh hÌ 30,6%, cµnh thu Ýt nhÊt lµ 19,1%. VÒ ®é dµi cµnh ë c¸c mïa: cµnh xu©n 9,9cm lµ dµi nhÊt, råi ®Õn cµnh thu 7,6cm, ng¾n nhÊt lµ cµnh hÌ 6,7cm. Tuy nhiªn ®é dµi cµnh cßn phô thuéc gièng, vïng trång, l−îng qu¶ trªn c©y, møc ®é ch¨m sãc. 1. Cµnh xu©n Mäc ra trªn cµnh thu n¨m tr−íc, hoÆc trªn cµnh hÌ, hoÆc cµnh ®· thu ho¹ch qu¶ nh−ng kh«ng mäc cµnh thu, vµ trªn cµnh giµ. Cµnh xu©n nhó mÇm vµo cuèi th¸ng 1 ®Õn cuèi th¸ng 2, sinh tr−ëng m¹nh vµo gi÷a th¸ng 2 ®Õn cuèi th¸ng 3. Ngõng sinh tr−ëng gi÷a th¸ng 4, cµnh thµnh thôc vµo cuèi th¸ng 4 ®Çu th¸ng 5. Mïa xu©n nhiÖt ®é h·y cßn thÊp nªn thêi gian tõ n¶y mÇm ®Õn thµnh thôc kh¸ dµi. Víi c©y nhá míi trång lo¹i cµnh nµy cã t¸c dông më réng khung t¸n. C©y ®· cho qu¶ vµ n¨m nµo còng cã qu¶ th× lo¹i cµnh nµy kh«ng nhiÒu. Trªn cµnh xu©n nÕu tiÕp tôc mäc cµnh hÌ, hoÆc cµnh thu th× ®ît cµnh thø 2 nµy sÏ trë thµnh cµnh mÑ tèt cho vô hoa n¨m sau. 18
  19. 2. Cµnh hÌ Cµnh hÌ mäc ra trªn cµnh xu©n trong n¨m, hoÆc trªn cµnh hÌ, cµnh thu n¨m tr−íc, hoÆc trªn cµnh ®· thu ho¹ch qu¶ n¨m tr−íc mµ sau ®ã kh«ng mäc cµnh thu, hoÆc mäc trªn cµnh xu©n vµ c¸c c¸nh giµ. Cµnh hÌ còng cã thÓ mäc trªn c¸c cµnh ®· ®−îc tØa bá hoa trong n¨m. Thêi gian mäc cµnh hÌ kh¸ dµi, tõ ®Çu th¸ng 5 ®Õn cuèi th¸ng 7 nªn cã thÓ cã 2-3 ®ît. §Çu vµ gi÷a th¸ng 5 mét ®ît víi sè l−îng kh«ng nhiÒu. NÕu c©y khoÎ nhÊt lµ c©y cßn trÎ, sau khi ®ît cµnh nµy thµnh thôc cã thÓ ra tiÕp ®ît 2. Gi÷a th¸ng 6 - ®Çu th¸ng 7 lµ ®ît cµnh hÌ thø 2, lµ ®ît cµnh mäc ré vµ nhiÒu trong mïa hÌ. §ît nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi cµnh thu trong n¨m vµ viÖc ra hoa kÕt qu¶ cña n¨m sau. Gi÷a th¸ng 7 ®Õn cuèi th¸ng 7 ë ngän cµnh hÌ ra sím l¹i xuÊt hiÖn mét ®ît cµnh hÌ thø 2 n÷a, hoÆc ®ît cµnh nµy ra trªn c¸c cµnh qu¶ ®· rông hÕt hoa hÕt qu¶. L−îng cµnh hÌ ra nhiÒu hay Ýt vµ sung søc hay kh«ng phô thuéc bëi l−îng qu¶ trªn c©y, t×nh h×nh dinh d−ìng vµ ch¨m sãc. VÝ dô: n¨m c©y cã qu¶ nhiÒu, dinh d−ìng tËp trung nu«i qu¶, ®ît cµnh hÌ sÏ Ýt, ng−îc l¹i c©y Ýt qu¶ th× cµnh hÌ sÏ mäc nhiÒu. Cµnh hÌ lµ ®ît cµnh quan träng ®èi víi nh·n. Trªn cµnh nµy sÏ mäc cµnh thu lµ lo¹i cµnh mÑ cho n¨m sau vµ mét bé phËn cµnh hÌ sÏ trë thµnh cµnh mÑ. 3. Cµnh thu §ît cµnh ra trong ®Çu th¸ng 8 ®Õn th¸ng 10. NÕu c©y kháe vµ sung søc th× ®ît cµnh nµy mäc sím. §¹i bé phËn cµnh thu n¶y mÇm sau thu ho¹ch qu¶ 15-20 ngµy. Nguån gèc cµnh thu: - Cµnh thu ph¸t triÓn ë ngän cµnh hÌ trong n¨m. Cµnh ra sím vµ khoÎ cã thÓ trë thµnh cµnh mÑ tèt cho n¨m sau. Còng cã lóc mäc tiÕp ®ît cµnh thu thø 2 trªn cµnh thu nµy. - Cµnh thu mäc ra tõ c¸c mÇm ngñ trªn cµnh ®· h¸i qu¶. Tuy chØ cã mét sè l−îng cµnh nhÊt ®Þnh, sinh tr−ëng cã phÇn kÐm nh−ng nÕu bãn ph©n bæ sung kÞp thêi vµ ®ñ n−íc th× cµnh thu nµy cã thÓ trë thµnh cµnh mÑ n¨m sau. Ng−êi ta cho r»ng bãn ph©n cho nh·n tr−íc vµ sau thu ho¹ch cã t¸c dông thóc ®Èy cµnh thu nµy mäc sím, sè l−îng nhiÒu, kh«ng nh÷ng lµm t¨ng ®é dµi cµnh mµ cßn t¨ng ®é lín cµnh (thªm 1/3). Vµo mïa nµy ë n−íc ta nhiÖt ®é cao, m−a nhiÒu ®ñ n−íc lµ n−íc thuËn lîi cho cµnh thu sinh tr−ëng. Sau khi thu ho¹ch qu¶ xong, bãn ph©n ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi, cung cÊp ®ñ n−íc ®Ó cã ®ñ sè l−îng vµ chÊt l−îng cµnh thu (mäc trªn cµnh hÌ cïng n¨m vµ mäc ra tõ cµnh ®· c¾t qu¶) lµ mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó kh¾c phôc hiÖn t−îng c¸ch n¨m ®èi víi nh·n v× cµnh thu lµ cµnh mÑ ®Ó cho qu¶ cña n¨m sau. KÕt qu¶ quan s¸t tû lÖ cµnh thu nh− sau (Phóc KiÕn). Cµnh thu mäc trªn cµnh hÌ: 40,0 - 72,3% Cµnh thu mäc trªn cµnh ®· thu qu¶: 23,0 - 40,1% Cµnh thu ë c¸c nguån kh¸c: 12,1 - 47,0% Theo Së Viªn nghÖ L« Ch©u tØnh Tø Xuyªn th× cµnh hÌ, cµnh thu cã ®é lín trªn 0,8cm, trªn l¸ kÐp cã 10 l¸ ®¬n trë lªn, c¸c ®èt l¸ dµy vµ ng¾n rÊt dÔ trë thµnh cµnh mÑ tèt, mïa xu©n n¨m sau trªn nã sÏ cã nhiÒu chïm hoa khoÎ. V× vËy viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt tæng hîp ®Ó cã nhiÒu cµnh thu ch¾c vµ khoÎ lµ mét yªu cÇu quan träng trong viÖc t¨ng vµ æn ®Þnh s¶n l−îng nh·n hµng n¨m. 19
  20. 4. Cµnh ®«ng Víi nh÷ng c©y nh·n cßn nhá ch−a ra qu¶ nÕu mïa ®«ng Êm ¸p th× c©y mäc cµnh ®«ng. Víi c©y lín tuæi ®ang thêi kú sung søc cho qu¶ nhiÒu th× Ýt cã cµnh ®«ng. GÆp n¨m cuèi thu ®Çu ®«ng trêi cßn Êm vµ ®ñ Èm (gi÷a th¸ng 11 trë ®i) trªn cµnh hÌ, cµnh thu ®· thµnh thôc rÊt cã thÓ mäc cµnh ®«ng. V× ra trong mïa ®«ng, thêi gian mäc cµnh ng¾n, l¹i cã nhiÒu yÕu tè bÊt lîi nªn cµnh nµy th−êng yÕu, khã cã kh¶ n¨ng trë thµnh cµnh mÑ tèt cho vô xu©n n¨m sau. Nªn h¹n chÕ vµ lo¹i bá cµnh ®«ng b»ng c¸c biÖn ph¸p: ch¾n bít rÔ, ngõng t−íi n−íc vµ t−íi ph©n, phun c¸c chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng nh− Ethrel (300 - 400ppm), B9 (Daminozid) 1000ppm v..v. vµo th¸ng 12 khi thÊy l¸ non xuÊt hiÖn. III. Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn hoa qu¶ 1. Ph©n ho¸ mÇm hoa Nh·n thuéc nhãm c©y ¨n qu¶ ph©n ho¸ mÇm hoa vµ ra hoa cïng trong mét n¨m. Qu¸ tr×nh ph©n ho¸ mÇm hoa ®−îc ph©n ra c¸c thêi kú nh− sau: a. Ch−a ph©n ho¸ mÇm hoa; b. Tr−íc khi ph©n ho¸ mÇm hoa; c. Thêi kú ph©n ho¸ trôc chÝnh cña chïm hoa; d. Thêi kú ph©n ho¸ chïm hoa vµ c¸c nh¸nh; e. Thêi kú ph©n ho¸ c¸c c¬ quan cña hoa. Qu¸ tr×nh ph©n ho¸ mÇm hoa nh·n diÔn ra trong thêi gian 3 th¸ng, kho¶ng tõ th¸ng 2 ®Õn th¸ng 5. Th«ng th−êng hoa ®ùc ph©n ho¸ tr−íc råi ®Õn hoa c¸i, sau ®ã lµ hoa l−ìng tÝnh. ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ph©n ho¸ mÇm hoa cña nh·n do nhiÒu yÕu tè. VÝ dô: sù ph¸t triÓn cña cµnh mÑ, sè l−îng l¸, diÖn tÝch l¸ trªn cµnh mÑ vµ kh¶ n¨ng tÝch luü c¸c hîp chÊt h÷u c¬, hµm l−îng ®−êng vµ N ë ®Ønh sinh tr−ëng, thêi tiÕt khÝ hËu v.v. 20
nguon tai.lieu . vn