Xem mẫu

  1. 6/4/2009 K NĂNG M M DÀNH CHO GIÁO VIÊN & H C SINH - CENTEA - ðây là ebook t p h p m t s bài vi t v k năng m m ñã ñư c ñăng t i trên website www.giaovien.net 1. 6 chi c nón tư duy (6TKHs) ………………………………………………3 2. Gi i thi u k thu t tư duy 5W1H …………………………………………7 3. Gi i thi u k thu t phân tích SWOT……………………………………...10 4. Gi ng d y và h c t p v i công c B n ñ Tư duy………………………...14 5. L p b n ñ tư duy (Mind mapping)……………………………………….18 6. Hu n luy n k năng h p tác ñ thành công ………………………………21 7. Nh ng ch d n giúp ngư i h c tham gia gi h c th o lu n hi u qu ……..24 8. 7 k năng cơ b n ñ làm vi c nhóm hi u qu ……………………………..29 9. Gi i thi u phương pháp h c t p và ñ c tích c c SQ3R…………………...32 10.H c cách Tư duy tích c c………………………………………………….36 www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 1/40 centea.info@gmail.com
  2. 6/4/2009 Ebook này ñư c dành t ng cho các giáo viên, các nhà giáo d c và nh ng ai quan tâm ñ n giáo d c k năng m m cho h c sinh! - CENTEA – www.giaovien.net www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 2/40 centea.info@gmail.com
  3. 6/4/2009 6 chi c nón tư duy (6TKHs) K thu t “6 chi c nón tư duy” (6 Thinking Hats) là m t k thu t m nh m và ñ c ñáo ñư c Edward de Bono phát tri n vào năm 1985. K thu t này nh m hư ng m i ngư i cùng t p trung vào v n ñ t cùng m t góc nhìn, do ñó s tri t tiêu hoàn toàn các tranh cãi xu t phát t các góc nhìn khác nhau. ð có th t p trung m i suy nghĩ c a m i ngư i vào cùng m t khía c nh c a v n ñ , Edward de Bono ñã ñưa ra m t phương pháp n d thông qua 6 chi c nón v i 6 màu khác nhau: tr ng, ñ , vàng, ñen, xanh lá cây và xanh da tr i. Lưu ý r ng, 6 chi c nón này ch là m t cách th c tư ng trưng, không c n ph i có 6 cái nón th t khi ti n hành k thu t này. Ý nghĩa c a 6 chi c nón v i 6 màu khác nhau này ñư c trình bày bên dư i: Nón tr ng: mang hình nh c a m t t gi y tr ng, thông tin, d li u. Khi chúng ta tư ng tư ng ñang ñ i chi c nón tr ng, chúng ta ch c n suy nghĩ v các thông tin, d ki n liên quan ñ n v n ñ ñang c n gi i quy t. M t s câu h i có th s d ng: -Chúng ta có nh ng thông tin gì v v n ñ này? -Chúng ta c n có nh ng thông tin nào liên quan ñ n v n ñ ñang xét? -Chúng ta thi u m t nh ng thông tin, d ki n nào? Nón ñ : mang hình nh c a l a ñang cháy trong lò, con tim, dòng máu nóng, s m áp. Khi tư ng tư ng ñang ñ i chi c nón ñ , chúng ta ch c n ñưa ra các c m giác, c m xúc, tr c giác c a mình v v n ñ ñang gi i quy t. Ch ñưa ra các c m giác, không c n gi i thích. www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 3/40 centea.info@gmail.com
  4. 6/4/2009 M t s câu h i có th s d ng: -C m giác c a tôi ngay lúc này là gì? -Tr c giác c a tôi mách b o ñi u gì v v n ñ này? -Tôi thích hay không thích v n ñ này? Nón vàng: mang hình nh c a ánh n ng m t tr i, s l c quan, các giá tr , các l i ích, vàng 9999. Ngư i ñ i nón vàng s ñưa ra các ý ki n l c quan, có logic, các m t tích c c, các l i ích c a v n ñ , m c ñ kh thi c a d án. M t s câu h i có th s d ng: -Nh ng l i ích khi chúng ta ti n hành d án này là gì? -ðâu là m t tích c c c a v n ñ này? -Li u v n ñ này có kh năng th c hi n ñư c không? Nón ñen: Hãy liên tư ng ñ n các ñi m y u, các l i, s b t h p lý, s th t b i. Vai trò c a chi c nón ñen là giúp ch ra nh ng ñi m y u trong quá trình suy nghĩ c a chúng ta. Chi c nón ñen ñ dùng cho “s th n tr ng”, nó ch ra các l i, các ñi m c n lưu ý, các m t y u kém, b t l i c a v n ñ hay d án ñang tranh cãi. Chi c nón ñen ñóng vai trò h t s c quan tr ng, nó ñ m b o cho d án c a chúng ta tránh ñư c các r i ro, nó ngăn chúng ta làm ñi u sai, b t h p pháp hay nguy hi m. M t s câu h i có th s d ng: -Nh ng r c r i, nguy hi m nào có th x y ra? -Nh ng khó khăn nào có th phát sinh khi ti n hành làm ñi u này? -Nh ng nguy cơ nào ñang ti m n? www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 4/40 centea.info@gmail.com
  5. 6/4/2009 Nón xanh lá cây: Hãy liên tư ng ñ n cây c xanh tươi, s n y m m, s ñâm ch i, s phát tri n. Chi c nón xanh lá cây tư ng trưng cho s sinh sôi, sáng t o. Trong giai ño n ñ i nón này, chúng ta s ñưa ra các gi i pháp, ý tư ng cho v n ñ ñang th o lu n. M t s câu h i có th s d ng: -Có nh ng cách th c khác ñ th c hi n ñi u này không? -Chúng ta có th làm gì khác trong trư ng h p này? -Các l i gi i thích cho v n ñ này là gì? Nón xanh da tr i: Hãy nghĩ ñ n b u tr i xanh l ng l ng, s bao quát. Chi c nón xanh da tr i s có ch c năng gi ng như nh c trư ng, nó s t ch c các chi c nón khác- t ch c tư duy. Nón xanh da tr i s ki m soát ti n trình tư duy. ðây là chi c nón c a ngư i lãnh ñ o hay trư ng nhóm th o lu n. Vai trò c a ngư i ñ i nón xanh da tr i là: - Xác ñ nh tr ng tâm và m c ñích th o lu n cho nhóm (Chúng ta ng i ñây ñ làm gì? Chúng ta c n tư duy v ñi u gì? M c tiêu cu i cùng là gì?) - S p x p trình t cho các chi c nón trong su t bu i th o lu n. Ngư i ñ i nón xanh da tr i c n b o ñ m nguyên t c vàng sau: “T i m t th i ñi m nh t ñ nh, m i ngư i ph i ñ i mũ cùng màu”. - Cu i cùng, t p h p m i ý ki n, tóm t t, k t lu n và ra k ho ch (Chúng ta ñã ñ t ñư c gì qua bu i th o lu n? Chúng ta có th b t ñ u hành ñ ng chưa? Chúng ta có c n thêm th i gian và thông tin ñ gi i quy t v n ñ này?) Chúng ta th y r ng, v i k thu t 6 chi c nón tư duy, m i ngư i s cùng t p trung gi i quy t v n ñ t cùng m t góc nhìn do ñó s không x y ra xung ñ t do nh ng quan ñi m khác nhau. Ngoài ra, m t v n ñ s ñư c xem xét t nhi u khía c nh trư c khi ñư c quy t ñ nh, ñi u này s giúp chúng ta có các quy t ñ nh hi u qu và ñúng ñ n. www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 5/40 centea.info@gmail.com
  6. 6/4/2009 Sáu chi c nón tư duy có nhi u ng d ng c th : -ðào t o v sáng t o, ñi u ph i cu c h p, qu n lý cu c h p. -Tăng năng su t làm vi c và trao ñ i trong nhóm. -C i ti n s n ph m và quá trình và Qu n lý d án. -Tư duy phân tích, Gi i quy t v n ñ , và Ra quy t ñ nh. K thu t 6 chi c nón tư duy ñã ñư c s d ng r t r ng rãi trên th gi i và trong nhi u công ty l n thu c nhi u lĩnh v c khác nhau như kinh doanh, giáo d c, qu n lý,… Ngày nay, hàng trăm ngàn ngư i ñã ñư c ñào t o k thu t Six Thinking Hats® và các t ch c như Prudential Insurance, IBM, Federal Express, British Airways, Polaroid, Pepsico, DuPont, và Nippon Telephone and Telegraph cũng s d ng Six Thinking Hats®. Ngu n: Tam Giang - www.giaovien.net www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 6/40 centea.info@gmail.com
  7. 6/4/2009 Gi i thi u k thu t tư duy 5W1H ð b t ñ u nghiên c u, h c h i ho c vi t v m t v n ñ nào ñó, chúng ta thư ng lúng túng vì không bi t ph i b t ñ u như th nào, ti n hành ra làm sao, t i sao chúng ta ph i làm ñi u này, nó có ích l i gì hay không, …? CENTEA ñã t ng gi i thi u ñ n Th y Cô và các b n nh ng k thu t tư duy như: 6 chi c nón tư duy, k thu t B n ñ tư duy, nay chúng tôi l i ti p t c g i ñ n Th y Cô và các b n m t k thu t tư duy ñơn gi n và hi u qu : công c 5W1H. 5W1H vi t t t t các t sau: What? (Cái gì?) Where? ( ñâu?) When? (Khi nào?) Why? (T i sao?) How? (Như th nào?) Who? (Ai?) ð trình bày m t ý tư ng, tóm t t m t s ki n, m t cu n sách ho c b t ñ u nghiên c u m t v n ñ , chúng ta hãy t ñ t cho mình nh ng câu h i sau: WHAT? (Cái gì?) - Cái ñó là gì? - Nó ñ c p ñ n v n ñ gì? - K ti p s ki n này, thì cái gì khác x y ra? (What else) - Cu n sách này trình bày v n ñ gì? - Bài h c này trình bày v n ñ gì? - E-learning là gì? - Nh ng câu h i ph c a v n ñ này là gì?... WHERE ( ñâu?) www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 7/40 centea.info@gmail.com
  8. 6/4/2009 - V n ñ trình bày n m trong lĩnh v c nào? - S ki n l ch s này x y ra ñ a ñi m nào? - V n ñ này còn liên quan ñ n các lĩnh v c nào khác? - Lo i th o dư c này thư ng ñư c tr ng ñâu? - Bài báo này ñăng trên t p chí nào? - Tìm hi u ki n th c v vi c ng d ng ICT trong d y h c ñâu? - Bài thuy t trình này s ñư c trình bày trong nhóm hay trư c l p?... WHEN (Khi nào?) - S ki n này x y ra khi nào? - V n ñ này, trư c ñây ñã có ai nghiên c u chưa, khi nào? - Khái ni m này b t ñ u xu t hi n khi nào? - Khi nào thì c n ng d ng ICT trong bài d y? - Khi nào thì mình s trình bày bài thuy t trình này? - Các bư c nghiên c u (ñ tài t t nghi p, lu n văn, ti u lu n, …) s ñư c th c hi n theo th i gian nào, ho c ph i k t thúc t ng bư c khi nào?... WHY (T i sao?) - T i sao ph i nghiên c u v n ñ này? - T i sao tác gi cu n sách l i l a ch n cách s p x p như th này? - T i sao thí nghi m này không di n ra ñúng như d ki n? (Why not) - T i sao giáo viên truy c p nhi u vào website giaovien.net? - T i sao cu c kh i nghĩa này n ra? T i sao nó th t b i? - T i sao h i nh mình h c trong trư ng thu c lo i khá gi i mà bây gi v n luôn ch t v t v kinh t ?... HOW (Như th nào?) - Chi c máy này ho t ñ ng như th nào? - Công vi c này nên b t ñ u như th nào? - D án này s tiêu t n bao nhiêu? (How much) - Các s ki n và nhân v t trong cu n ti u thuy t này ñư c k t n i như th nào? - S ki n l ch s này ñã làm ñ i phương thi t h i bao nhiêu quân trang, vũ khí và ngư i? (How many) - Phong cách c a bài báo s p t i nên như th nào? WHO (Ai?) - Ai ñã nghiên c u v n ñ này? - Ai ph trách d án này? - Bài trình bày s p t i dành cho ñ i tư ng nào? - Khi mình g p khó khăn trong ng d ng ICT, mình s h i ai? - Ai s hư ng l i khi d án này ñư c ti n hành? Còn ai khác không? (Who else) - Ai là tác gi c a cu n sách ñang làm dư lu n xôn xao? - Chính sách này c a nhà nư c hư ng ñ n ñ i tư ng nào? www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 8/40 centea.info@gmail.com
  9. 6/4/2009 Công c 5W1H tho t nhìn r t ñơn gi n nhưng l i t ra r t hi u qu n u chúng ta s d ng nó ñúng ñ n, khéo léo và thông minh. Công c 5W1H còn có th ñư c s d ng hi u qu trong nhi u trư ng h p khác như: thuy t trình, nghiên c u khoa h c, tóm t t m t cu n sách, ghi nh m t s ki n,…5W1H cũng có th s d ng chung v i B n ñ tư duy ñ gi i quy t nhi u v n ñ khác nhau trong gi ng d y, h c t p, kinh doanh, ñàm phán,… M t chút thông tin v ngu n g c c a 5W1H Khái ni m 5W1H ñư c cho là có ngu n g c t bài thơ “The Elephant's Child” c a Rudyard Kipling. Bài thơ này như sau: I have six honest serving-men They taught me all I knew Their names are What and Where and When And How and Why and Who. T m d ch: Tôi có 6 ngư i ñ y t trai trung th c H ñã d y cho tôi bi t m i th Tên c a h là What và Where và When Và How và Why và Who. CENTEA hy v ng bài vi t ñã ñưa ñ n cho Th y Cô và các b n m t công c m i, ñơn gi n nhưng ñ y hi u qu ñ giúp s c cho công vi c c a Th y Cô và các b n. Hãy luôn gi bên mình 6 ngư i ñ y t t n t y và trung thành này. + Ngu n tham kh o: coe.jmu.edu Ngu n: Tam Giang - www.giaovien.net www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 9/40 centea.info@gmail.com
  10. 6/4/2009 Gi i thi u k thu t phân tích SWOT Nhi u l n trong cu c s ng, ch c b n t ng lúng túng khi ñ ng trư c các v n ñ ñang ñ i m t. B n mu n hi u rõ v n ñ , mu n có cái nhìn t nhi u phía ñ th y rõ nh ng ñi m m nh, ñi m y u, nh ng nguy cơ và thách th c ñ có th ñưa ra nh ng quy t ñ nh sáng su t nh t. V y b n có th th s d ng k thu t phân tích SWOT! CENTEA xin gi i thi u ñ n quý Th y Cô và các b n k thu t phân tích SWOT. I. Làm quen v i SWOT Ch SWOT vi t t t t các ch cái ñ u tiên c a các t sau: Strengths: các ñi m m nh Weaknesses: các ñi m y u Opportunities: các cơ h i Threats: các ñe d a, m i nguy Khi s d ng k thu t SWOT này, chúng ta s v ra trên m t t gi y ho c trên m t chi c b ng 4 khu v c ñư c phân chia thành các m c S, W, O, T. Sau ñó dùng k thu t ñ ng não (brainstorming) ñ ghi các ý ki n ho c nh n xét ch quan c a cá nhân hay nhóm vào các khu v c tương ng. Cách th c b trí khu v c phân tích trong SWOT www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 10/40 centea.info@gmail.com
  11. 6/4/2009 Strengths - Các ñi m m nh: ñây là nh ng y u t có giá tr ho c ñi m m nh c a t ch c, cá nhân. Nh ng y u t này là thu c tính bên trong (internal) và h u d ng (helpful) c a ñ i tư ng ñang xem xét. - T ch c c a chúng ta có nh ng ưu ñi m nào? - Nh ng thành công c a l p trong năm h c v a qua là gì? - Chúng ta làm công vi c nào có k t qu m mãn nh t? - Cá tính và nhân cách c a tôi có nh ng n i tr i gì so v i ngư i khác? - Ki n th c n n t ng c a tôi ñư c xây d ng theo con ñư ng nào mà ngư i khác không có? - T Toán trư ng ta có nh ng ñi m m nh gì? … Weaknesses - Các ñi m y u: ñây là nh ng ñi m còn chưa hoàn thi n, chưa t t, các y u t y u kém c a cá nhân, t ch c. ðây cũng là thu c tính bên trong (internal) và có tính gây h i (harmful) c a ñ i tư ng ñang xem xét. - Chúng ta y u nh ng ñi m nào? - Y u t nào d n ñ n s th t b i c a t ch c? - B n thân tôi còn có khuy t ñi m gì? - Nh ng y u t nào chúng ta có th c i thi n? … Opportunities – Các cơ h i: ñây là nh ng y u t có l i, ho c s ñem l i l i th cho cá nhân và t ch c. ðây là các y u t bên ngoài (external) và h u ích (helpful) cho cá nhân ho c t ch c ñang xem xét. - Ch trương s p t i c a Nhà nư c s ñem l i l i th gì cho t ch c chúng ta? - Vi c ph huynh tin tư ng nhà trư ng s giúp ích gì cho công tác gi ng d y h c sinh c a chúng ta? - S quan tâm c a lãnh ñ o ñ a phương có giúp ích gì cho nhà trư ng hay không? - Nh ng xu hư ng giáo d c ho c phương pháp gi ng d y m i nào mà chúng ta nh n th y ñư c? - Hình như khu ñ t này s p quy ho ch? … Các cơ h i thư ng ñ n t s thay ñ i chính sách c a c p qu n lý, s thay ñ i v công ngh , phương pháp, s thay ñ i v l i s ng, thói quen tiêu dùng, th trư ng, … B n hay t ch c c a b n hãy m to m t ñ quan sát, m r ng tai ñ l ng nghe và dùng trí tư ng tư ng c a mình cùng các d li u thu th p ñư c ñ hình dung và d ñoán các cơ h i ñang ñ n. Threats - Các m i nguy: ñây là nh ng tác ñ ng tiêu c c t bên ngoài (external) mà cá nhân ho c t ch c c a b n có th ph i ñ i m t. - Cu c kh ng ho ng kinh t th gi i này li u có cu n phăng doanh nghi p c a mình? www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 11/40 centea.info@gmail.com
  12. 6/4/2009 - Các quán xá internet ho c karaoke g n trư ng có nh hư ng gì ñ n h c sinh trong trư ng hay không? - Xu hư ng b o l c h c ñư ng có xâm nh p vào trư ng ta không? - ðư ng xá xu ng c p và k t xe có nh hư ng ñ n vi c h c c a h c sinh hay không? … Th y Cô và các b n, các lãnh ñ o c a t ch c, trư ng h c có th th s d ng các g i ý bên trên ñ có m t b c tranh toàn di n v v n ñ chúng ta ñang g p ph i. II. Cách dùng k thu t SWOT K thu t phân tích SWOT ñư c s d ng r ng rãi trong lĩnh v c kinh doanh ñ phân tích tình hình công ty, nghiên c u v các ñ i th , …Tuy nhiên, ngày nay k thu t này cũng ñư c s d ng nhi u trong các lĩnh v c khác như giáo d c, phát tri n cá nhân, … SWOT có th dùng cho cá nhân, t ch c hay trong ho t ñ ng nhóm. Chúng ta có th dùng gi y vi t ho c b ng. M t cách dùng khác là s d ng các t gi y dính ñ phát cho các thành viên trong nhóm. M i thành viên s vi t các thông tin mình bi t vào t gi y r i ñính lên b ng. Các giáo viên M ñang s d ng công c SWOT Trong vi c biên so n và hình thành D th o Chi n lư c Phát tri n Giáo d c 2009-2020, B GD&ðT c a chúng ta cũng t ng s d ng k thu t này. ðây là m t k thu t ñơn gi n và d hư ng d n, các giáo viên có th nhanh chóng gi i thi u cho các em h c sinh c a mình ñ các em bi t cách s d ng. III. Tư duy linh ho t v i SWOT www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 12/40 centea.info@gmail.com
  13. 6/4/2009 Sau khi ñã n m v ng k thu t phân tích này, chúng ta c n quay l i ñ nhìn ra m t t m nhìn m i trong k thu t SWOT. Vi c phân chia các y u t thành ñi m m nh, ñi m y u, cơ h i và các m i nguy không nh t thi t là m t s phân chia c ng nh c. Chúng ta không nên có m t cái nhìn c ng nh c v Cơ h i và M i nguy. Vì “cơ h i có th chuy n thành m i nguy”, và ngư c l i “m i nguy có th chuy n thành cơ h i” ñúng như c m t “nguy cơ” (trong Nguy hi m có Cơ h i). Ví d : - Trư c nguy cơ h c sinh c a trư ng có k t qu thi kém, chúng ta có cơ h i nhìn l i nh ng lý do t n t i và các phương hư ng c i thi n cho tương lai. - Trư c cơ h i m r ng nhà trư ng v m t nhân s , t ch c, cơ s v t ch t, có th chúng ta s ñ i m t v i các m i nguy v tài chính, b máy nhân s thêm c ng k nh, công vi c phân chia không rõ ràng và ch ng chéo. - Trong nguy cơ c a cu c kh ng ho ng kinh t th gi i hi n nay, nhi u công ty ñã tìm th y cơ h i ñ t ch c l i b máy, tìm ki m các th trư ng m i, … Do ñó, gi a Nguy và Cơ luôn là m t quá trình, m t s chuy n bi n qua l i, chúng ta ho c t ch c c a chúng ta ph i nhìn th y ñư c ñi u ñó ñ tìm ki m m t s cân b ng ho c ch p nh n các thách th c khi ñưa ra quy t ñ nh. Cu c s ng ch a ñ ng m t s v n ñ ng không ng ng và con ngư i ph i v n ñ ng khéo léo theo dòng ch y y v i m t tư duy linh ho t và t m nhìn s c s o ñ không rơi vào b t c thái c c nào. Tam Giang – www.giaovien.net www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 13/40 centea.info@gmail.com
  14. 6/4/2009 Gi ng d y và h c t p v i công c B n ñ Tư duy 1. Gi i thi u: Vi c phát tri n tư duy cho h c sinh và gi ng d y ki n th c v th gi i xung quanh luôn là m t trong nh ng ưu tiên hàng ñ u c a nh ng ngư i làm công tác giáo d c. Nh m hư ng các em ñ n m t phương cách h c t p tích c c và t ch , chúng ta không ch c n giúp các em khám phá các ki n th c m i mà còn ph i giúp các em h th ng ñư c nh ng ki n th c ñó. Vi c xây d ng ñư c m t “hình nh” th hi n m i liên h gi a các ki n th c s mang l i nh ng l i ích ñáng quan tâm v các m t: ghi nh , phát tri n nh n th c, tư duy, óc tư ng tư ng và kh năng sáng t o…M t trong nh ng công c h t s c h u hi u ñ t o nên các “hình nh liên k t” là B n ñ Tư duy. Bài vi t này nh m gi i thi u v B n ñ Tư duy, tóm lư c nguyên lý n n t ng c a B n ñ Tư duy, ng d ng c a lo i b n ñ này trong d y h c, và cu i cùng là gi i thi u v các ph n m m hi n có trên th trư ng có th giúp t o ra các B n ñ Tư duy. 2. B n ñ Tư duy: Nguyên lý & ng d ng trong d y h c B n ñ Tư duy (Mind Map) là m t hình th c ghi chép s d ng màu s c và hình nh, ñ m r ng và ñào sâu các ý tư ng (1). K thu t t o ra lo i b n ñ này ñư c g i là Mind Mapping và ñư c phát tri n b i Tony Buzan vào nh ng năm 1960. v trí trung tâm b n ñ là m t hình nh hay m t t khóa th hi n m t ý tư ng hay khái ni m ch ñ o. Ý trung tâm s ñư c n i v i các hình nh hay t khóa c p 1 b ng các nhánh chính, t các nhánh chính l i có s phân nhánh ñ n các t khóa c p 2 ñ nghiên c u sâu hơn. C th , s phân nhánh c ti p t c và các khái ni m hay hình nh luôn ñư c n i k t v i nhau. Chính s liên k t này s t o ra m t “b c tranh t ng th ” mô t v ý trung tâm m t cách ñ y ñ và rõ ràng. (hình 1) Hình 1: M t ví d v m t B n ñ Tư duy v s xâm chi m c a ngư i Viking. www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 14/40 centea.info@gmail.com
  15. 6/4/2009 B n ñ Tư duy hi n là m t công c ñang ñư c s d ng b i hơn 250 tri u ngư i trên th gi i trong ñó có các công ty l n như HP, IBM, Boeing, …Các t ch c giáo d c và giáo viên các nư c cũng không ph i là nh ng ngư i ñ ng ngoài cu c. V y nh ng y u t nào ñã làm cho B n ñ Tư duy có tính hi u qu cao và n n t ng c a chúng là gì? ðó là: - B n ñ Tư duy ñã th hi n ra bên ngoài cách th c mà não b chúng ta ho t ñ ng. ðó là liên k t, liên k t và liên k t. M i thông tin t n t i trong não b c a con ngư i ñ u c n có các m i n i, liên k t ñ có th ñư c tìm th y và s d ng. Khi có m t thông tin m i ñư c ñưa vào, ñ ñư c lưu tr và t n t i, chúng c n k t n i v i các thông tin cũ ñã t n t i trư c ñó. - Vi c s d ng các t khóa, ch s , màu s c và hình nh ñã ñem l i m t công d ng l n vì ñã huy ñ ng c bán c u não ph i và trái cùng ho t ñ ng. S k t h p này s làm tăng cư ng các liên k t gi a 2 bán c u não, và k t qu là tăng cư ng trí tu và tính sáng t o c a ch nhân b não. B n ñ Tư duy là m t công c h u ích trong gi ng d y và h c t p trư ng ph thông cũng như các b c h c cao hơn vì chúng giúp giáo viên và h c sinh trong vi c trình bày các ý tư ng m t cách rõ ràng, suy nghĩ sáng t o, h c t p thông qua bi u ñ , tóm t t thông tin c a m t bài h c hay m t cu n sách, bài báo, h th ng l i ki n th c ñã h c, tăng cư ng kh năng ghi nh , ñưa ra ý tư ng m i, v.v… M t vài ví d v s d ng B n ñ Tư duy trong d y h c: - ð tóm t t ki n th c v Gi gìn v sinh cho h c sinh, giáo viên có th s d ng m t B n ñ Tư duy v i t khóa trung tâm là “Gi gìn v sinh”, xung quanh t khóa này là các t khóa c p 1 “Ăn s ch”, “U ng s ch”, “Gi v sinh cơ th ”, v.v…sau ñó ñ ngh các em ti p t c ñi n thêm các t khóa c p ñ nh hơn, v.v… - ð gi ng v các lo i trái cây thư ng ñư c dùng trong ñ i s ng hàng ngày, giáo viên có th ñưa ra t khóa “Trái cây”, sau ñó ñ ngh các em nêu tên các lo i qu mà các em bi t, k ti p m i m t nhóm khác lên tri n khai các ý tư ng xung quanh m t lo i qu ñã ñư c nêu tên v các m t: hình dáng qu , c u t o, th i ñi m xu t hi n trong năm,v.v… - Sau khi h c h t chương v c u t o c a nguyên t , giáo viên có th yêu c u h c sinh trình bày l i c u t o c a nguyên t v i các y u t : nhân, v , ñi n tích, kh i lư ng, v.v…dư i d ng m t B n ñ Tư duy. - Trong gi ch nhi m l p, giáo viên và h c sinh có th cùng th c hi n m t B n ñ Tư duy v các công vi c mà l p ph i th c hi n trong tu n k ti p như: tr c trư ng, ôn bài theo nhóm, ñi lao ñ ng, các môn s có ki m tra, các ho t ñ ng văn ngh , th thao, dã ngo i, các h i thi ph i tham gia, v.v… www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 15/40 centea.info@gmail.com
  16. 6/4/2009 Bên trên là vài ví d và g i ý cho vi c s d ng B n ñ Tư duy trong d y và h c, nhi u môn h c khác như ð a lý, L ch s , Ngo i Ng , V t lý, Sinh h c,v.v… cũng có th s d ng công c này m t cách d dàng và hi u qu . 3. Gi i thi u m t s ph n m m dùng ñ t o B n ñ Tư duy: M t B n ñ Tư duy có th ñư c th c hi n d dàng trên m t t gi y v i các lo i bút màu khác nhau, tuy nhiên, cách th c này có như c ñi m là khó lưu tr , thay ñ i, ch nh s a. M t gi i pháp ñư c hư ng ñ n là s d ng các ph n m m ñ t o ra B n ñ Tư duy. Tôi xin gi i thi u m t s ph n m m tiêu bi u trong th lo i “ph n m m mind mapping” (mind mapping software). - Ph n m m Buzan's iMindmap™: m t ph n m m thương m i, tuy nhiên có th t i b n dùng th 30 ngày. Ph n m m do công ty Buzan Online Ltd. th c hi n. Trang ch t i www.imindmap.com - Ph n m m Inspiration: s n ph m thương m i c a công ty Inspiration Software, Inc. S n ph m có phiên b n dành cho tr em (các em t m u giáo ñ n l p 5) r t d dùng và nhi u màu s c. Có th dùng th 30 ngày. Trang ch t i www.inspiration.com - Ph n m m Visual Mind: s n ph m thương m i c a công ty Mind Technologies. Ph n m m d s d ng và linh ho t trong s p x p các nút ch a t khóa. Có th dùng th 30 ngày. Trang ch t i www.visual-mind.com - Ph n m m FreeMind: s n ph m hoàn toàn mi n phí, ñư c l p trình trên Java. Các icon chưa ñư c phong phú, tuy nhiên chương trình có ñ y ñ ch c năng ñ th c hi n mind mapping. Trang ch t i: http://freemind.sourceforge.net/wiki/index.php/Main_Page - Ngoài ra, chúng ta còn có th tham kh o m t danh sách các ph n m m lo i mind mapping t i ñ a ch sau: http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_mind_mapping_software 4. K t lu n S d ng thành th o và hi u qu B n ñ Tư duy trong d y h c s mang l i nhi u k t qu t t và ñáng khích l trong phương th c h c t p c a h c sinh và phương pháp gi ng d y c a giáo viên. H c sinh s h c ñư c phương pháp h c t p, tăng tính ch ñ ng, sáng t o và phát tri n tư duy. Giáo viên s ti t ki m ñư c th i gian, tăng s linh ho t trong bài gi ng, và quan tr ng nh t s giúp h c sinh n m ñư c ki n th c thông qua m t “b n ñ ” th hi n các liên k t ch t ch c a tri th c. Vi c s d ng các ph n m m mind mapping s làm cho công vi c l p b n ñ Tư duy d dàng và linh ho t hơn, ñ ng th i, ñây cũng là m t bư c ti n trong vi c ng d ng công ngh thông tin trong d y h c nh m nâng cao hi u qu c a công tác d y h c. Tài li u tham kh o www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 16/40 centea.info@gmail.com
  17. 6/4/2009 (1) B n ñ Tư duy trong công vi c – Tony Buzan – NXB Lao ñ ng – Xã h i. (2) www.mind-map.com (trang web chính th c c a Tony Buzan). (3) www.peterussell.com/mindmaps/mindmap.html (4) Bài gi ng c a ThS Trương Tinh Hà v Mind Mapping và các K năng gi i quy t v n ñ . ThS. Trương Tinh Hà – www.giaovien.net www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 17/40 centea.info@gmail.com
  18. 6/4/2009 L p b n ñ tư duy (Mind mapping) L p b n ñ tư duy (ho c b n ñ ý tư ng) là vi c b t ñ u t m t ý tư ng trung tâm và vi t ra nh ng ý khác liên quan t a ra t trung tâm. B ng cách t p trung vào nh ng ý tư ng ch ch t ñư c vi t b ng t ng c a b n, sau ñó tìm ra nh ng ý tư ng liên quan và k t n i gi a nh ng ý tư ng l i v i nhau hình thành nên m t b n ñ tư duy. Tương t , n u b n l p m t sơ ñ ki n th c, nó s giúp b n hi u và nh nh ng thông tin m i và n m ki n th c sâu hơn. Ví d : Hãy s d ng nh ng ñư ng th ng, màu s c, mũi tên, nhánh r ho c nh ng cách khác ñ th hi n k t n i gi a nh ng ý tư ng ñư c ñưa ra trong b n ñ tư duy c a b n. Nh ng m i quan h này s quan tr ng khi b n ñang tìm hi u nh ng thông tin m i ho c xây d ng c u trúc c a m t k ho ch vi t bài lu n. B ng cách cá nhân hoá b n ñ v i nh ng ký hi u và thi t k riêng c a b n, b n s xây d ng ñư c nh ng m i quan h tr c quan và có ý nghĩa gi a nh ng ý thư ng; ñi u này s h tr b n r t nhi u trong vi c g i nh và hi u. Ý tư ng c a b n ñ tư duy là suy nghĩ sáng t o và liên k t b ng m t cách th c phi tuy n tính. Có r t nhi u th i gian ñ ch nh s a thông tin sau này nhưng bư c ñ u tiên, vi c ñưa m i kh năng vào b n ñ là r t quan tr ng. ðôi khi m t trong nh ng kh năng tư ng như là không th y l i tr thành ý tư ng ch ch t ñưa b n ñ n ki n th c ñó. www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 18/40 centea.info@gmail.com
  19. 6/4/2009 Vài sinh viên phát hi n r ng s d ng nh ng kí t vi t hoa s thu hút h ch chú ý vào nh ng ñi m chính. Ch vi t hoa cũng d ñ c hơn trong m t sơ ñ . Tuy nhiên, b n có th vi t vài ghi chú, gi i thích b ng ch vi t thư ng. M t s sinh viên làm th ñ khi h c n xem l i b n ñ tư duy m t th i gian sau, trong lúc s khác l i dùng ñ ghi l i nh ng ñánh giá, phê bình. H u h t sinh viên ñ u th y ti n d ng khi l t ngang trang gi y và v b n ñ tư duy c a h theo chi u ngang. ð t ý tư ng ho c ch ñ chính vào chính gi a trang gi y, ta s có có không gian t i ña cho nh ng ý khác t a ra t trung tâm. Vài b n ñ tư duy h u d ng nh t thư ng ñư c b sung trong m t kho ng th i gian dài. Sau l n v ban ñ u, b n có th mu n làm n i b t vài th , thêm thông tin ho c thêm vài câu h i. Vì v y, ñ tr ng nhi u ch trên b n ñ là m t ý hay ñ sau ñó b n có th thêm vào nh ng ý tư ng m i. Hư ng d n làm b n ñ tư duy ðây là nh ng thành ph n c u t o nên m t b n ñ tư duy, m c dù chúng có th ñư c ch nh s a t do theo ý mu n cá nhân. 1. B t ñ u trung tâm v i m t b c nh c a ch ñ , s d ng ít nh t 3 màu. 2. S d ng hình nh, ký hi u, m t mã, mũi tên trong b n ñ tư duy c a b n. 3. Ch n nh ng t khoá và vi t chúng ra b ng ch vi t hoa. 4. M i t /hình nh ph i ñ ng m t mình và trên m t dòng riêng. 5. Nh ng ñư ng th ng c n ph i ñư c k t n i, b t ñ u t b c nh trung tâm. Nh ng ñư ng n i t trung tâm dày hơn, có h th ng và b t ñ u m d n khi to ra xa. 6. Nh ng ñư ng th ng dài b ng t /hình nh. 7. S d ng màu s c - m t mã riêng c a b n - trong kh p b n ñ . 8. Phát huy phong cách cá nhân riêng c a b n. 9. S d ng nh ng ñi m nh n và ch ra nh ng m i liên k t trong b n ñ c a b n. 10. Làm cho b n ñ rõ ràng b ng cách phân c p các nhánh, s d ng s th t ho c dàn ý ñ bao quát các nhánh c a b n ñ . Nâng ch t B n ñ tư duy c a b n B n ñ tư duy c a b n là tài s n riêng c a b n: m t khi b n hi u cách t o ra nh ng ghi chú trong B n ñ tư duy, b n có th phát huy các quy t c c a riêng mình ñ làm cho nó t t hơn. Nh ng ñ ngh sau ñây có th giúp b n tăng hi u qu c a vi c ñó: + S d ng nh ng t ng ñơn gi n th hi n thông tin: H u h t các t trong cách vi t bình thư ng ñ u là nh i nhét, b i vì chúng ñ m b o r ng thông tin ñư c chuy n t i ñúng ng c nh và trong m t d ng th c d ñ c. Trong B n ñ tư duy c a b n, nh ng t khóa có ý nghĩa có th chuy n t i cùng ý nghĩ như th m t cách rõ ràng hơn. Nh ng t dư th a ch làm b n ñ l n x n. www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 19/40 centea.info@gmail.com
  20. 6/4/2009 + Ch in: Cách vi t dính nhau ho c không rõ ràng s khó ñ c hơn. + S d ng màu s c ñ tách các ý khác nhau: ði u này s giúp b n tách các ý ra khi c n thi t. Nó cũng giúp b n làm b n ñ tr c quan hơn ñ g i nh l i. Màu s c cũng giúp cho vi c s p x p các ch ñ . + S d ng nh ng ký hi u và hình nh: Khi m t ký hi u ho c hình nh có ý nghĩa gì ñó v i b n, hãy s d ng chúng. Hình nh có th giúp b n nh thông tin hi u qu hơn là t ng . + S d ng liên k t ñan chéo: Thông tin trong m t ph n c a b n ñ có th liên quan ñ n ph n khác. Khi ñó, b n có th v nh ng ñư ng th ng ñ ch ra s liên quan ñan chéo. Vi c này s giúp cho b n th y m c nh hư ng m t ph n trong ch ñ ñ n các ph n khác. Chú ý L p b n ñ tư duy là m t cách th c c c kỳ hi u qu ñ ghi chú. Các b n ñ tư duy không ch cho th y các thông tin mà còn cho th y c u trúc t ng th c a m t ch ñ và m c ñ quan tr ng c a nh ng ph n riêng l trong ñó ñ i v i nhau. Nó giúp b n liên k t các ý tư ng và t o các k t n i v i các ý khác. N u b n làm b t kỳ bi u m u nghiên c u nào ho c làm ghi chú, hãy th dùng B n ñ tư duy. B n s th y chúng hi u qu ñ n ng c nhiên! T.L.V.K. - www.giaovien.net www.giaovien.net --//-- www.center4teachers.com Trang 20/40 centea.info@gmail.com
nguon tai.lieu . vn