Xem mẫu
- Journal of Thu Dau Mot University, No 2(9) – 2013 KIM THÔØI DÒ SÖÛ - BA LAÂU ROØNG NGHEÀ ÑAÏO TAËC SÖÏ DUNG HÔÏP VAØ ÑOÁI KHAÙNG VÔÙI PHÖÔNG TAÂY TRONG LOÁI VIEÁT TIEÅU THUYEÁT TRINH THAÙM Döông Thò Höôøng Tröôøng THPT Trònh Hoaøi Ñöùc (Thuaän An, Bình Döông) TOÙM TAÉT Kim thôøi dò söû - Ba Laâu roøng ngheà ñaïo taëc cuûa Bieán Nguõ Nhy laø cuoán tieåu thuyeát trinh thaùm ñaàu tieân cuûa Vieät Nam chòu aûnh höôûng raát lôùn töø loái vieát phöông Taây. Nhöng khi ñoïc taùc phaåm chuùng ta vaãn thaáy baøng baïc chaát phöông Ñoâng trong tö töôûng chuû ñeà cuûa truyeän, caùch xaây döïng nhaân vaät, ngoân ngöõ… Ñaây cuõng laø ñaëc ñieåm khaù thuù vò trong ngheä thuaät vieát tieåu thuyeát ôû Nam Boä cuoái theá kæ XIX ñaàu theá kæ XX. Vôùi phöông phaùp pheâ bình haäu thöïc daân chuùng ta seõ tìm ñöôïc lôøi giaûi ñaùp cho thaéc maéc cuûa mình. Baøi vieát söû duïng phöông phaùp pheâ bình haäu thöïc daân keát hôïp vôùi moät soá caùc phöông phaùp khaùc seõ ñem ñeán moät caùch tieáp caän môùi trong vieäc khaùm phaù giaù trò cuûa cuoán tieåu thuyeát trinh thaùm ñaàu tieân cuûa vaên hoïc Vieät Nam. Töø khoùa: Kim thôøi dò söû, tieåu thuyeát trinh thaùm, pheâ bình haäu thöïc daân * 1. Bieán Nguõ Nhy vaø taùc phaåm Kim thôøi Kinh nghieäm töø vieäc dòch truyeän trinh dò söû - Ba Laâu roøng ngheà ñaïo taëc thaùm nöôùc ngoaøi ñaõ giuùp oâng raát nhieàu cho Bieán Nguõ Nhy laø buùt hieäu cuûa Nguyeãn vieäc saùng taùc tieåu thuyeát ñaàu tay cuûa mình. Bính (15/8/1886 - 22/7/1973). OÂng vöøa laø baùc Tieåu thuyeát Kim thôøi dò söû - Ba Laâu roøng só, vöøa laø nhaø vaên, nhaø baùo noåi tieáng ôû Saøi ngheà ñaïo taëc khôûi in treân baùo Coâng luaän töø Goøn trong nhöõng naêm ñaàu theá kæ XX. Vieát naêm 1917 ñeán naêm 1920 ñaõ nhaän ñöôïc söï saùch chöõa beänh, saùng taùc tieåu thuyeát, vieát du ñaùnh giaù cao cuûa vaên giôùi ñöông thôøi. kí, saùng taùc thô, ôû lónh vöïc naøo Nguyeãn Bính Kim thôøi dò söû - Ba Laâu roøng ngheà ñaïo cuõng taïo ñöôïc daáu aán saâu saéc. taëc laø moät tieåu thuyeát trinh thaùm, goàm nhieàu Naêm 1915, oâng coù baøi vieát ñaêng treân muïc phaàn khaùc nhau, keå veà ‚thaønh tích‛ cuûa Nhaøn ñaøm vaø Thi phoå cuûa baùo Noâng coå mín töôùng cöôùp Traàn Minh Loäng (bieät danh Ba ñaøm, muïc Thi phoå cuûa Coâng luaän baùo. Qua Laâu) - chuyeân ñi cöôùp cuûa nhaø giaøu ñeå giuùp nhieàu baøi thô vieát veà tình baïn ñaêng treân Noâng ngöôøi ngheøo, beânh vöïc nhöõng con ngöôøi yeáu coå mín ñaøm ta thaáy ñöôïc ôû vò baùc só – nhaø vaên theá vaø tröøng trò nhöõng keû baát löông. Haønh naøy taâm hoàn giaøu tình caûm, luoân quan taâm ñoäng cuûa Ba Laâu ñaày tính nghóa hieäp nhöng baïn beø. Ngoaøi ra oâng coøn dòch truyeän trinh cuõng khieán nhaø chöùc traùch phaûi ñau ñaàu. Taùc thaùm nöôùc ngoaøi vôùi teân Maät thaùm truyeän phaåm cuõng heù môû thöïc traïng xaõ hoäi ñöông ñaêng treân Coâng luaän baùo töø soá 51 ngaøy thôøi vôùi ñaày raãy teä naïn, tha hoaù ñaïo ñöùc, 19/4/1917 ñeán soá 326 ngaøy 6/7/1920. luaät phaùp chæ baûo veä keû coù tieàn, coù quyeàn. 26
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2(9) – 2013 2. Söï dung hôïp vaø ñoái khaùng vôùi Vôùi Kim thôøi dò söû - Ba Laâu roøng ngheà ñaïo phöông Taây trong loái vieát tieåu thuyeát taëc, Bieán Nguõ Nhy ñaõ ñaët vieân gaïch ñaàu tieân trinh thaùm ñeå sau naøy: Böûu Ñình, Döông Minh Ñaït, Nam 2.1. Söï dung hôïp phöông Taây Ñình Nguyeãn Theá Phöông, Phuù Ñöùc, Sôn Kim thôøi dò söû - Ba Laâu roøng ngheà ñaïo Vöông treân neàn ñoù xaây leân ‚toaø thaùp trinh taëc mang daùng daáp phöông Taây. Chaát phöông thaùm‛ ôû Nam Boä maø trong ñoù Phuù Ñöùc laø taùc Taây theå hieän ngay ôû nhan ñeà taùc phaåm. giaû saùng choùi. Trong caùc coâng trình nghieân cöùu veà tieåu Tieåu thuyeát trinh thaùm Nam Boä chòu thuyeát Nam Boä cuoái theá kæ XIX ñaàu theá kæ aûnh höôûng kó thuaät vieát phöông Taây, ñöôïc XX, Kim thôøi dò söû chæ laø caùch ñònh danh theå khoaùc ‚moät boä caùnh hieän ñaïi‛. Nhöng döôùi loaïi; teân goïi thaät söï cuûa taùc phaåm laø Ba Laâu lôùp ‚caùnh hieän ñaïi‛ aáy daáu veát truyeàn thoáng roøng ngheà ñaïo taëc. Nhan ñeà ñem ñeán cho vaãn ñaäm neùt, coù söï chi phoái maïnh, ñoâi khi ngöôøi ñoïc caûm giaùc ‚laï‛. ‚Laï ôû caùi teân ‚dò söû‛ laøm ‚bieán daïng‛ caû ‚boä caùnh ngoaøi‛. Taïi sao? raát coå kính ñi vôùi hai chöõ ‚kim thôøi‛ raát hieän Chæ coù theå lí giaûi ñuùng vaán ñeà khi ta nhìn ñaïi‛ vaø ‚baèng caùi teân aáy döôøng nhö taùc giaû tieåu thuyeát trinh thaùm Nam Boä döôùi goùc ñoä muoán ‚trình chaùnh‛ (Phan Khoâi) cho ngöôøi pheâ bình haäu thöïc daân. Pheâ bình haäu thöïc ñoïc moät loaïi tieåu thuyeát môùi‛. ‚Laï‛ cuõng vì taùc daân coù boán vaán ñeà trung taâm: caùi khaùc phaåm vieát ra khoâng phaûi ñeå thöïc hieän chöùc (Otherness), tính nöôùc ñoâi (Ambivalence), naêng giaùo duïc maø ñeå ‚giaûi trí, thoaû maõn ñöôïc tính lai gheùp (Hybridity), vaø tính ñeà khaùng trí toø moø, oùc töôûng töôïng‛ cuûa ngöôøi ñoïc. ‚Laï‛ (Resistance), duøng nhöõng vaán ñeà naøy soi ôû coát truyeän ñöôïc xaây döïng ‚vôùi nhöõng tình saùng taùc phaåm vaên hoïc seõ khaùm phaù ñöôïc tieát li kì haáp daãn, thaét môû raát hôïp lí, ñaày kòch nhieàu ñieàu thuù vò veà giaù trò cuûa taùc phaåm tính‛, ôû nhaân vaät chính mang boùng daùng cuûa vaên hoïc. Trong giôùi haïn cuûa baøi vieát toâi quan Arseøne Lupin trong tieåu thuyeát trinh thaùm cuûa Maurice Leblanc… Taát caû nhöõng caùi ñoù taïo taâm ñeán tính ñeà khaùng cuûa pheâ bình haäu thaønh ‚moät luoàng gioù laï‛ queùt qua laøng vaên thöïc daân. Noù seõ laø chìa khoaù giuùp ta giaûi maõ Nam Boä ñem ñeán nhöõng traûi nghieäm môùi meû nhöõng caâu hoûi maø chuùng ta ñang baên khoaên. cho ñoäc giaû vaø ngay laäp töùc ‚ñaõ thu huùt ñöôïc Theo caùc nhaø pheâ bình haäu thöïc daân thì ñoâng ñaûo ngöôøi ñoïc vaø teân tuoåi cuûa Bieán Nguõ moät trong nhöõng bieåu hieän quan troïng nhaát Nhy ñaõ ñöôïc laøng vaên Nam Boä ghi nhaän nhö cuûa tính chaát ñeà khaùng cuûa caùc daân toäc thuoäc moät hieän töôïng ñaëc bieät‛ . ñòa laø söï ra ñôøi cuûa chuû nghóa quoác gia. Naèm Vôùi nhöõng thaønh coâng nhaát ñònh veà maët ôû trung taâm cuûa chuû nghóa quoác gia laø yù theå loaïi, taùc phaåm taïo ra moät choã ñöùng trong nieäm veà baûn saéc daân toäc. Trong noã löïc xaây neàn vaên hoïc daân toäc. ‚Giaù trò cuûa noù trong döïng baûn saéc daân toäc, caùc daân toäc thuoäc ñòa vaên hoïc söû ñaõ ñöôïc ghi nhaän vaø thaønh quaû thöôøng loay hoay giöõa söùc ñeà khaùng tröôùc aùp cuûa Bieán Nguõ Nhy, ngöôøi ñi tieân phong môû löïc cuûa vaên hoaù thöïc daân vaø nhöõng quyeán ruõ ñöôøng trong lónh vöïc naøy ñaõ ñöôïc moät soá caây cuûa tính hieän ñaïi voán gaén lieàn vôùi neàn vaên buùt sau oâng nhö: Phuù Ñöùc, Nam Ñình Nguyeãn hoaù aáy, giöõa hieän thöïc baûn xöù vaø baûng giaù trò Theá Phöông, Sôn Vöông… ôû Nam Boä vaø Theá xem chöøng coù tính sang caû vaø phoå quaùt ôû Löõ, Phaïm Cao Cuûng… ôû mieàn Baéc tieáp noái‛ . phöông Taây. Vì vaäy phöông Taây trong maét 27
- Journal of Thu Dau Mot University, No 2(9) – 2013 thuoäc ñòa laø moät ñeá quoác xaâm löôïc, moät keû chi phoái cuûa nhöõng ‚xung löïc aån ngaàm‛ – taøn baïo caàn phaûi traùnh xa, nhöng phöông vaên hoaù truyeàn thoáng phöông Ñoâng, trong tö Taây cuõng laø nôi vaên minh, röïc rôõ, ñaày haáp töôûng xuyeân suoát taùc phaåm: tö töôûng Nho daãn. Söï xung ñoät giöõa hai traïng thaùi taâm lí gia, trong caùch duøng töø ngöõ, caùch taû caûnh, taû naøy, trong ñoù caùc nöôùc thuoäc ñòa caøng coá ngöôøi. Ñieàu naøy phaàn naøo haïn cheá söï caùch gaéng thoaùt khoûi aûnh höôûng cuûa phöông Taây taân veà maët theå loaïi. caøng chöùng toû söùc haáp daãn vaên minh phöông Loái vieát phöông Taây aûnh höôûng ñaäm Taây. Nam Boä nhöõng naêm cuoái theá kæ XIX nhaát leân tieåu thuyeát trinh thaùm Nam Boä ôû chìm döôùi goùt giaøy xaâm löôïc thöïc daân Phaùp. keát caáu taùc phaåm Kim thôøi dò söû. Bieán Nguõ Phaùp gieo raéc ñau thöông cho ngöôøi Vieät, Nhy ñaõ taïo ñöôïc chuoãi thaét, môû raát hôïp lí, nhöng Phaùp – moät neàn vaên minh hieän ñaïi baát ngôø, ñaày kòch tính suoát töø ñaàu ñeán cuoái, röïc rôõ, ñaày quyeán ruõ khieán ta ngöôõng voïng. kích thích ngöôøi ñoïc toø moø, hoài hoäp theo doõi. Taùc phaåm chia thaønh nhieàu phaàn nhoû. ÔÛ moãi ÔÛ nhaø vaên – nhöõng taâm hoàn nhaïy caûm hôn phaàn cuûa taùc phaåm, taùc giaû ñeàu xaây döïng moät ai heát, thì ‚va chaïm‛ caøng döõ doäi ñeå roài tuaân vuï aùn, trong ñoù mieâu taû khaù tæ mæ söï ñoái ñaàu traøo treân nhöõng trang vieát. giöõa Ba Laâu – ngöôøi ñi cöôùp vôùi nhöõng keû Nguyeãn Thò Thanh Xuaân trong coâng trình giaøu sang baát nhaân – keû bò cöôùp, hay laø söï ñoái nghieân cöùu Chöõ quoác ngöõ, baùo chí coâng chuùng ñaàu giöõa keû cöôùp vaø nhaø caàm quyeàn vôùi vaø vaên hoïc Nam Boä ñaàu theá kæ XX nhaän ñònh: nhöõng tình huoáng heát söùc caêng thaúng, maïo ‚Veà taâm theá tieáp nhaän, Vieät Nam coù nhöõng hieåm. Taùc giaû saép xeáp cho nhaân vaät Thieät – ñieåm ñaëc bieät. Luoân ôû trong maëc caûm bò leä ngöôøi baïn thaân cuûa Ba Laâu xuaát hieän cuõng thuoäc, bò khoáng cheá: phöông Taây, hieän ñaïi ñi gioáng nhö moät ngöôøi baïn thaân luoân beân caïnh cuøng vôùi thöïc daân, ñeá quoác, laø keû thuø vaø laø Sherlock Holmes trong quaù trình ñieàu tra nguy cô, yù thöùc tieáp nhaän aûnh höôûng caùi hieän trong tieåu thuyeát trinh thaùm cuûa Doyle. Hoï ñaïi nôi nhöõng trí thöùc Nho hoïc vaø trí thöùc ñeàu laø nhöõng nhaân vaät hieàn laønh, toát buïng Taây hoïc - haàu heát ñöôïc ñaøo taïo taïi nhaø tröôøng nhöng luoân laøm vöôùng chaân nhaân vaät chính. thuoäc ñòa – cuûa Vieät Nam ñoâi luùc bò nhoaø ñi, Thieät trong taùc phaåm xöng ‚toâi‛, ñoàng haønh trong khi ñoù quaùn tính thaåm mó truyeàn thoáng cuøng Ba Laâu trong phaàn AÊn troäm nhöùt haïng, nôi hoï, baét nguoàn töø vaên hoaù Trung Hoa, vaãn ñeán phaàn Nôï khoâng troâng traû thì taùc giaû hoaù thaám nhuaàn töø voâ thöùc. Coù phaûi xung löïc aån thaân vaøo nhaân vaät trong truyeän ñeå keå veà ngaàm chi phoái Vieät Nam, laøm cho ngöôøi caàm thaønh tích aên troäm cuûa Ba Laâu. buùt Vieät Nam luoân coù tình traïng ngaäp ngöøng, Phaàn ñaàu cuûa truyeän taäp trung keå veà vuï duøng daèng ‚böôùc ñi moät böôùc, laâu laâu laïi Ba Laâu laäp möu cöôùp hai möôi ngaøn ñoàng döøng‛, thaäm chí coù luùc luøi laïi, ñi ñöôøng voøng?‛. baïc cuûa haõng Bi Ñen vaø bò nhaø chöùc traùch Bieán Nguõ Nhy tieáp thu kó thuaät vieát tieåu vaây baét taïi nhaø rieâng, trong ñoù caûnh vaây baét thuyeát trinh thaùm phöông Taây ñeå xaây döïng Ba Laâu ñöôïc taùc giaû xaây döïng thaønh coâng keát caáu vôùi nhöõng nuùt thaét môû ñaày kòch hôn caû taïo ñöôïc giaây phuùt hoài hoäp, caêng tính, caùch daøn döïng caâu chuyeän li kì, bí aån, thaúng. Taùc giaû taïo moät khung caûnh ñaày ‚muøi xaây döïng nhaân vaät töôùng cöôùp vôùi taøi aên trinh thaùm‛ vôùi moät caên nhaø kieân coá, heä troäm vaø hoaù trang sieâu ñaúng. Caùch vieát heát thoáng haàm ngaàm truù aån ñöôïc thieát keá heát söùc môùi meû nhöng vaãn khoâng thoaùt khoûi söï söùc tinh vi, ñieàu khieån baèng boä phaän aån 28
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2(9) – 2013 ngaàm chæ coù chuû nhaân caên nhaø môùi bieát haõng thaäm chí trôû thaønh ngöôøi canh giöõ, baûo ñöôïc. Khung caûnh gôïi nhôù ñeán laêng moä Taàn veä cho soá baïc ñoù vaø theá laø anh ta cuøng ñoàng Thuyû Hoaøng hay moä cuûa caùc Pharaon heát boïn ‚ñöôøng hoaøng‛ laáy soá baïc moät caùch deã söùc huyeàn bí maø ruøng rôïn ñaùng sôï. Ñöôïc söï daøng khoâng gaëp chuùt caûn trôû naøo. Ñuùng nhö chæ ñieåm cuûa Naêm Nhoû - vôï cuõ cuûa Ba Laâu, nhöõng gì Ba Laâu ñaõ caûnh baùo tröôùc vôùi boïn oâng Coø vaø ñoäi Saønh cuøng binh lính baát ngôø chuû haõng Vaïn Lôïi, nhaát ñònh seõ laáy ñöôïc 80 vaây quanh nôi aån naáp cuûa Ba Laâu, töôûng coù ngaøn ñoàng baïc. Duø vaãn coøn haïn cheá trong theå deã daøng baét ñöôïc anh ta khoâng ngôø Ba quaù trình xaây döïng coát truyeän: söï kieän thieáu Laâu ñaûo ngöôïc tình theá, daøn xeáp ñöa hoï vaøo loâ gíc, chi tieát saép ñaët khaù loä lieãu… nhöng baãy maø mình ñaõ chuaån bò töø tröôùc. Caên nhaø trong böôùc ñi thöû nghieäm nhöõng ñoùng goùp ñöôïc Ba Laâu töôùi saün ñaày xaêng, chæ ñôïi khi ñoù caàn ñöôïc ghi nhaän. phaùt ñaïn cuûa Naêm Nhoû baén ra nhaèm truùng Nhaân vaät chính Ba Laâu ñöôïc xaây döïng Ba Laâu thì taát caû chìm trong bieån löûa. Nhaø döïa treân nhaân vaät Arseøne Lupin trong loaït caàm quyeàn vaø binh lính hoát hoaûng chaïy ra tieåu thuyeát cuûa nhaø vaên Phaùp Maurice ngoaøi, Naêm Nhoû khoâng kòp thoaùt thaân phaûi Leblanc (1864 – 1941) saùng taùc vaøo naêm boû maïng, Ba Laâu cuõng cheát chaêng? 1907. Hai nhaân vaät töôùng cöôùp ñeàu laø nhöõng Caên nhaø chaùy döõ doäi, Ba Laâu laïi bò Naêm teân ñaïo taëc ‚ñaùng yeâu‛, coù haønh tung xuaát Nhoû baén thöông. Caùi cheát caàm chaéc! Sau vuï quæ, nhaäp thaàn, coù phong thaùi haøo hoa vaø trí chaùy, chæ thaáy xaùc Naêm Nhoû, coøn Ba Laâu thì ‚thoâng minh‛ hieám coù chuyeân vaän duïng vaøo khoâng. Nhaø chöùc traùch phaân vaân roài cuõng nhöõng vuï cöôùp cuûa nhaø giaøu baù ñaïo. Trong yeân taâm, ngöôøi ñoïc lo laéng cho tính meänh truyeän cuûa Maurice Leblanc, Lupin laø moät cuûa anh. Coù ai ngôø Ba Laâu an toaøn ra ngoaøi sieâu ñaïo chích hoaù trang raát gioûi, chuyeân ñi qua heä thoáng haàm ngaàm bí aån ñöôïc ñieàu troäm cuûa keû giaøu coù ñeå giuùp ngöôøi ngheøo khieån bôûi nhöõng thieát bò töï ñoäng, thoâng töø theo caùch cuûa rieâng mình. Haún Bieán Nguõ ñaàu phoá sang cuoái phoá. Caâu chuyeän môû nuùt Nhy töøng say meâ teân cöôùp ‚ñaùng yeâu‛ naøy ngöôøi ñoïc thôû phaøo nheï nhoõm, ngöôøi ñoïc traûi laém neân ñöùa con tinh thaàn Ba Laâu cuûa oâng nghieäm nhöõng cung baäc caûm xuùc khaùc nhau coù raát nhieàu ñieåm töông ñoàng. Ba Laâu cuõng chæ trong moät ñoaïn vaên: lo laéng – khi lính mang trong mình phaåm chaát ‚sieâu phaøm‛ bao vaây caên nhaø, sôï haõi – khi lính phaù cöûa cuûa ngöôøi thaùm töû trong xaõ hoäi phöông Taây xoâng vaøo nhaø vaø ñöôïc ñaåy ñeán ñænh ñieåm hieän ñaïi nhö thoaét aån thoaét hieän, hoâm nay khi Naêm Nhoû ruùt suùng baén Ba Laâu caên nhaø gaây aùn ôû Saøi Goøn thì ngaøy mai ñaõ ngoài nhaäu chìm trong bieån löûa, haû heâ – khi Ba Laâu qua nheït ôû Cao Mieân‛. Coøn taøi hoaù trang cuûa Ba maët nhaø caàm quyeàn moät caùch taøi tình. Phaàn Laâu thì khoûi phaûi noùi, anh ta muoán hoaù sau taùc giaû xaây döïng caûnh Ba Laâu laäp keá trang gioáng ai ñeàu ñöôïc caû, gioáng ñeán möùc cöôùp 60.00 ñoàng baïc cuûa boïn Chaø xaõ tri, keû thaân caän nhaát cuõng khoù nhaän ra. Caùc duøng möu tröøng trò ñoäi Tieàn, ñaëc bieät laø toå nhaân vaät trong truyeän ñeàu phuïc taøi hoaù chöùc cöôùp 80.000 ñoàng baïc cuûa haõng Vaïn trang cuûa anh ta. Ngay caû Saùu Hoå - moät Lôïi. Döïa vaøo taâm lí sôï maát cuûa cuûa boïn chuû trong nhöõng ñaøn em luoân beân caïnh Ba Laâu haõng Vaïn Lôïi, Ba Laâu giaû danh thaønh ñoäi ñoâi khi cuõng khoâng theå nhaän ra ñaøn anh cuûa Hoaø ‚ngang nhieân‛ böôùc vaøo kho caát baïc cuûa mình trong hình daùng khaùc. Haén phaûi thoát 29
- Journal of Thu Dau Mot University, No 2(9) – 2013 leân: ‚… Noùi chi laø ñeán thaày ñeán noãi toâi ñaây laø 2.2. Söï khaùng cöï phöông Taây tay chôn boä haï cuûa aûnh, sanh töû khoâng rôøi, Bieán Nguõ Nhy vaø nhieàu nhaø vaên khaùc thöôøng ngaøy ñeàu thaáy aûnh ñoåi daïng thay luùc baáy giôø maëc duø laø nhöõng trí thöùc Taây hoïc hình maø nhieàu khi gaëp aûnh thình lình ngoaøi ñöôïc ñaøo taïo ôû caùc tröôøng tieåu hoïc, trung hoïc ñöôøng cuõng khoâng nhìn ñöôïc thay‛… Phaùp Vieät, ñöôïc hoïc theo chöông trình giaùo Taøi ‚thay hình ñoåi daïng‛ kheùo leùo ñaõ duïc cuûa Phaùp song ôû hoï ‚aûnh höôûng cuûa neàn giuùp Ba Laâu nhieàu laàn qua maët ñöôïc nhaø giaùo duïc Nho hoïc töø gia ñình vaãn coøn in ñaäm chöùc traùch, coù khi coøn giuùp giaûi nguy trong trong taâm thöùc‛. Nhaát laø khi vaên hoaù Phaùp nhöõng tình huoáng ngaët ngheøo, nhaát laø thöïc ñeán Vieät Nam chuû yeáu töø söï aùp ñaët, thì khi hieän choùt loït nhieàu vuï troäm lôùn. Laø moät teân ñoù ôû nhöõng nhaø vaên, söï troãi daäy cuûa vaên hoaù troäm, khi caàn thieát Ba Laâu coù theå ñaâm truyeàn thoáng maø ñaïi dieän vaên hoaù Trung cheùm, söû duïng suùng caû hai tay vaø laùi xe hôi Hoa nhö laø moät caùch khaùng cöï laïi vaên hoaù nhö bay. Nôi ôû cuûa anh ta ñöôïc thieát keá thöïc daân. Caùi ‚xung löïc aån ngaàm‛ kia chi tinh vi vôùi nhöõng haàm ngaàm bí aån ñöôïc phoái ngoøi buùt taùc giaû trong quaù trình saùng trang bò heä thoáng maùy moùc töï ñoäng maø ai taùc nhaát laø ôû nhöõng vuøng ñeà taøi, theå loaïi maø lôõ laïc vaøo thì khoâng theå soáng soùt ra ñöôïc. chuùng ta hoïc taäp, tieáp thu töø phöông Taây. Anh ta cuõng khoâng bao giôø ôû yeân moät choã. Kim thôøi dò söû cuõng naèm trong söï khaùng cöï Haønh tung cuûa anh ta raát bí aån. Song moãi ñoù nhö moät caùch theå hieän baûn saéc daân toäc khi anh ta xuaát hieän laø moãi laàn keû giaøu baát tröôùc söï cheøn eùp cuûa vaên hoaù thöïc daân. Ñeà löông phaûi khieáp sôï. Anh ta deã daøng troäm taøi trinh thaùm ñöôïc Bieán Nguõ Nhy tieáp thu 20.000 ñoàng cuûa haõng Bi Ñen ôû Nam Kì, töø phöông Taây, trieån khai loái vieát phöông cöôùp 60.000 cuûa haõng cho vay naëng laõi ôû Cao Taây nhöng trong quaù trình vieát, ngoøi buùt cuûa Mieân, laáy goïn 80.000 ñoàng baïc cuûa haõng Vaïn taùc giaû luoân bò ‚sai khieán‛ bôûi vaên hoaù Lôïi. Moãi laàn troäm anh ta hoaëc baùo tröôùc, truyeàn thoáng, vì vaäy trong loái vieát hieän ñaïi hoaëc ñeå laïi teân tuoåi sau vuï aùn song vaãn cöù daáu aán vaên hoïc truyeàn thoáng vôùi tö töôûng thaønh coâng, vaãn bình an ngoaøi voøng phaùp luaät. Ñieåm khieán Ba Laâu ñöôïc ngöôøi Nam Boä Nho gia ‚thieän – aùc ñaùo ñaàu chung höõu baùo‛, yeâu meán laø anh ta troäm bao nhieâu thì cuõng ‚trôøi sanh ra heã coù keû aùc thì coù ngöôøi thieän‛ laøm vieäc nghóa, raát gaàn vôùi phaåm chaát coi vaãn hieån hieän xuyeân suoát taùc phaåm. troïng nghóa khí cuûa ngöôøi Nam Boä. Tö töôûng Nho gia chi phoái taùc giaû trong Coù theå noùi daáu aán phöông Taây khaù ñaäm caùch xaây döïng nhaân vaät. Nhaân vaät chính Ba neùt trong taùc phaåm theå hieän roõ nhaát trong Laâu chuyeân ñi aên troäm ñeå haønh hieäp tröôïng xaây döïng keát caáu trinh thaùm, xaây döïng nghóa. Anh ta voán xuaát thaân töø moät gia ñình nhaân vaät töôùng cöôùp taøi hoa, haønh hieäp töû teá, coù hoïc thöùc nhöng chæ vì bò haõm haïi tröôïng nghóa. Chaát phöông Taây ñaõ ñöa taùc maø ñeán tan cöûa naùt nhaø. Töø ñoù Ba Laâu hieåu phaåm thoaùt khoûi vaên hoaù Trung Hoa ñeå raèng Phaùp luaät khoâng baûo veä cho ngöôøi ñeán gaàn hôn vôùi tö duy vaên hoïc hieän ñaïi, ngheøo, ngöôøi baát haïnh, anh ta quyeát thöïc hieän coâng lí theo caùch cuûa rieâng mình. Anh ñem ñeán moùn aên tinh thaàn môùi laï cho ñoäc ta trôû thaønh moät teân troäm kheùt tieáng maø chæ giaû baáy giôø. troäm nhaø giaøu baát nhaân ñeå giuùp ñôõ cho 30
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2(9) – 2013 ngöôøi ngheøo. Anh ta troäm raát nghieàu thì Theo Bieán Nguõ Nhy, caùi cheát cuûa aû laø cuõng laøm vieäc nghóa raát nhieàu. Anh ta nhaân quaû baùo, laøm vieäc aùc thì phaûi gaùnh laáy haäu danh vieäc nghóa ñeå haønh ñoäng. Con ngöôøi quaû. Döôøng nhö qua caùi cheát cuûa Naêm Nhoû naøy ñaõ töøng keát aùn nhöõng keû baát nhaân ñeå taùc giaû coù yù muoán raên daïy moïi ngöôøi chôù roài tröøng trò nhöõng keû ñoù: ‚Naøy, xöa nay mi laøm vieäc aùc bôûi haäu quaû raát khoân löôøng. cho vay thaét hoïng laøm thieät haïi bieát bao Vieäc taùc giaû ñöa ra lôøi bình luaän trong taùc nhieâu ngöôøi, nhieàu keû vì mi maø taùng gia baïi phaåm khieán taùc phaåm maát ñi tính khaùch saûn, nhieàu ngöôøi vì mi maø khoå sôû troïn ñôøi, quan, giaûm bôùt ñi tính haáp daãn cuûa tieåu cuûa moät maø mi aên lôøi möôøi, coù traû thì haïi thuyeát trinh thaùm. Caâu vaên tuy coù söï caùch vöøa vöøa, chôù thaát theá traû khoâng kham thì mi taân nhöng daáu veát vaên bieàn ngaãu vaãn tòch nhaø, tòch cöûa, baùn ñaát, baùn ñieàn; ñaõ vaäy baøng baïc. mi laïi döïng caùch ñoäc aùc giam thaân ngöôøi ta Neáu so saùnh vôùi vaên phong cuûa nhöõng maø laøm cho nhieàu ngöôøi khoán khoå, hö troïn taùc phaåm thuoäc doøng tieåu thuyeát trinh moät ñôøi xaáu hoå vôùi theá gian, maát caû ñieàu thaùm ôû Nam Boä thôøi kì sau thì vaên phong danh giaù. AÁy laø mi thöøa luùc thieân haï thoán cuûa Kim thôøi dò söû – Ba Laâu roøng ngheà thieáu, hoûi vay cuûa mi, maø mi cho vay thaét ñaïo taëc hieän ñaïi hôn. Taùc phaåm söû duïng ngaët, eùp phaûi chòu lôøi cao voâ haïn, thieät laø nhieàu ñoái thoaïi, coù nhöõng trang chæ toaøn ngöôøi aùc ñöùc voâ cuøng‛. lôøi ñoái thoaïi cuûa caùc nhaân vaät qua ñoù loät taû ÔÛ ñaây taùc giaû xaây döïng nhaân vaät Ba Laâu sinh ñoäng tính caùch, phaåm chaát cuûa nhaân theo nhöõng tieâu chí cuï theå cuûa Nho gia: moät vaät song noù cuõng boäc loä haïn cheá khi chöa ngöôøi anh huøng xuaát chuùng, haønh hieäp taïo ñöôïc ñôøi soáng noäi taâm rieâng vôùi nhöõng tröôïng nghóa, tröøng trò keû baát nhaân, baûo veä traên trôû, suy tö cuûa con ngöôøi cho nhaân cho nhöõng con ngöôøi nhoû beù ñaùng thöông. vaät. Ñoùng goùp lôùn nhaát cuûa Bieán Nguõ Nhy Tö töôûng vì nghóa chi phoái caùch keát thuùc veà maët ngoân ngöõ laø oâng ñaõ ñöa ngoân ngöõ truyeän, keát thuùc vôùi phaàn thaéng luoân thuoäc Nam Boä vaøo trong saùng taùc cuûa mình taïo veà Ba Laâu – ngöôøi anh huøng lí töôûng cuûa ra thöù vaên phong mang ñaëc tröng vuøng nhaân daân, thaát baïi luoân laø nhaø caàm quyeàn – mieàn, raát gaàn guõi vôùi lôøi aên tieáng noùi haøng keû ñaïi dieän cho theá löïc thoáng trò taøn baïo. Ñoù ngaøy cuûa quaàn chuùng. laø öôùc mô veà coâng baèng chính nghóa trong Daáu aán cuûa vaên hoïc truyeàn thoáng vaãn xaõ hoäi ta thöôøng thaáy trong caùc truyeän coå coøn raát roõ trong Kim thôøi dò söû. Ñieàu ñoù tích Vieät Nam. phaàn naøo laøm giaûm bôùt chaát hieän ñaïi, laøm Ngay trong caùi cheát cuûa Naêm Nhoû taùc cho taùc phaåm chöa theå ñaït ñeán kó thuaät vieát giaû theå hieän tö töôûng ‚aùc giaû, aùc baùo‛ thoâng tieåu thuyeát trinh thaùm hieän ñaïi ñöôïc. Xeùt ôû qua lôøi bình. Naêm Nhoû laø moät coâ gaùi ñeïp, moät goùc ñoä naøo ñoù, noù ñaõ laøm thuït luøi moät quoác saéc thieân höông song laïi laø ngöôøi ‚cay böôùc quaù trình hieän ñaïi hoaù tieåu thuyeát ôû nghieät‛, ‚hung aùc‛, ‚gheâ gôùm‛, saün saøng laøm Nam Boä. Song trong boái caûnh vaên hoaù luùc haïi caû ngöôøi choàng ñaàu goái tay aáp cuûa mình baáy giôø, noù laïi laø moät caùch ñeå theå hieän baûn neân phaûi gaùnh laáy keát cuïc heát söùc theâ löông: saéc vaên hoaù daân toäc tröôùc söï ‚xaâm laêng‛ cuûa cheát ñau ñôùn, theâ thaûm trong bieån löûa. vaên hoaù phöông Taây. 31
- Journal of Thu Dau Mot University, No 2(9) – 2013 KIM THOI DI SU – BA LAU RONG NGHE DAO TAC – THE FIRST DETECTIVE NOVEL OF VIETNAM Duong Thi Huong The Secondary School Trinh Hoai Duc (Thuan An town, province Binh Duong) ABSTRACT Kim thoi di su – Ba Lau rong nghe dao tac written by Bien Ngu Nhy -the first detective novel of Vietnam was greatly influenced by the western writing style. But when reading the novel, we still recognize the Oriental flavor in the novel theme, the way the characters are built, the language, etc. This is also an interesting characteristic in the novel writing style in the South of Vietnam during the late 19th to early 20th centuries. With the post-colonial criticism approach, we can find the answers to our questions. This article uses the post- colonial criticism approach combined with some other ones to bring about a new approach in discovering the value of the first detective novel of Vietnamese literature. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO [1] Nguyeãn Kim Anh chuû bieân (2004), Tieåu thuyeát Nam Boä cuoái theá kæ XIX ñaàu theá kæ XX, NXB Ñaïi hoïc Quoác gia Thaønh phoá Hoà Chí Minh. [2] Eward Said (1998), Ñoâng Phöông hoïc, NXB Chính trò Quoác gia. [3] Ñoaøn Leâ Giang chuû nhieäm (2009), Khaûo saùt, ñaùnh giaù, baûo toàn di saûn vaên hoïc quoác ngöõ Nam Boä cuoái theá kæ XIX - ñaàu theá kæ XX, Baùo caùo toång keát keát quaû ñeà taøi khoa hoïc coâng ngheä caáp ñaïi hoïc quoác gia troïng ñieåm, Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên – Ñaïi hoïc Quoác gia thaønh phoá Hoà Chí Minh. [4] Voõ Vaên Nhôn (2008), Tieåu thuyeát Nam Boä cuoái theá kæ XIX ñaàu theá kæ XX, Luaän vaên tieán só ngöõ vaên, Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên - Ñaïi hoïc Quoác gia thaønh phoá Hoà Chí Minh. [5] Voõ Vaên Nhôn, Tieåu thuyeát haønh ñoäng vaøo ñaàu theá kæ XX ôû Nam Boä, http://khoavanhoc- ngonngu.edu.vn. [6] Bieán Nguõ Nhy, Kim thôøi dò söû, Baùo Coâng luaän. [7] Haø Thanh Vaân, Truyeän trinh thaùm theo kieåu phöông Taây ôû Nam Boä ñaàu theá kæ XX vaø vai troø cuûa hai nhaø vaên Bieán Nguõ Nhy, Nam Ñình Nguyeãn Theá Phöông, http: clbnguoiyeusach.com/.../TRUYEN-TRINH-THAM. [8] Nguyeãn Thò Thanh Xuaân, Chöõ Quoác ngöõ, baùo chí, coâng chuùng vaø vaên hoïc Nam Boä ñaàu theá kæ XX, http://khoavanhoc-ngonngu.edu.vn. 32
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học