Xem mẫu
- 1
Gi¸o tr×nh h-íng tíi thÕ kû 21
ViÖn sü Shen Guofang
Khoa häc Trång vµ ch¨m sãc rõng
Nhµ xuÊt b¶n L©m nghiÖp Trung Quèc 2001.
(TËp I)
Ng-êi biªn dÞch: GS.TS TrÇn V¨n M·o
§¹i häc L©m nghiÖp 2004
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 2
Lêi t¸c gi¶
Trång vµ ch¨m sãc rõng lµ mét m«n khoa häc chñ yÕu cña l©m
sinh häc, gi¸o tr×nh khoa häc trång vµ ch¨m sãc rõng cã tªn gäi ®Çu tiªn.
Tr-íc ®©y khoa häc trång rõng. Vµo thËp kû 50 cña thÕ kû 20 ®Õn nay,
cø 10 n¨m söa ®æi bæ sung 1 lÇn. LÇn nµy v× sö dông tªn m«n häc míi vµ
gÆp lóc x©y dùng m«i tr-êng sinh th¸i ®ang ph¸t triÓn nhanh chãng. VÒ
néi dung gi¸o tr×nh ®· ®-îc söa ®æi bæ sung, ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña nã lµ:
(1) Cã c¬ së lý luËn ®Çy ®ñ ®Æc biÖt lµ tiÕp cËn víi sinh th¸i häc. (2) Cè
g»ng ph¶n ¸nh nh÷ng thµnh tùu vÒ trång vµ ch¨m sãc rõng trong nh÷ng
n¨m gÇn ®©y, nh-ng tr¸nh chi tiÕt cô thÓ qu¸. (3) Cè g¾ng liªn hÖ víi
nhõng c«ng tr×nh träng ®iÓm míi x©y dùng cña nhµ n-íc, ph¶n ¸nh vÒ
nh-ng néi dung thÝch øng víi thùc tÕ nh-: “n«ng l©m kÕt hîp”, “lËp ®Þa
rõng”, “khoanh nu«i rõng”, “thiÕt kÕ quy ho¹ch rõng”
Cuèn s¸ch nµy do nhiÒu nhµ khoa häc giµ trÎ tËp trung biªn so¹n
trong 2 n¨m, bao gåm 22 ch-¬ng. Do chóng t«i mÊy n¨m nay ®¶m nhiÖm
nhiÒu c«ng t¸c nÆng nÒ, néi dung mét sè ch-¬ng tiÕt vÉn ch-a ®ñ, thay
®æi hÖ thèng gi¸o tr×nh còng cÇn cã thêi gian kh¶o nghiÖm. Hy väng sù
chØ dÉn cña ng-êi ®äc.
Shen Guofang
25 thµng 7 n¨m 2001
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 3
Lêi ng-êi dÞch
Khoa häc trång vµ ch¨m sãc rõng ®-îc dÞch tõ gi¸o tr×nh chuÈn
h-íng tíi thÕ kû 21 cho c¸c tr-êng §¹i häc L©m nghiÖp ë Trung Quèc
do ViÖn sü Shen Guofang chñ biªn.
NhiÒu ch-¬ng tiÕt trong cuèn s¸ch cã thÓ gióp cho c¸n bé gi¶ng
d¹y, häc viªn sau ®¹i häc vµ sinh viªn tr-êng §¹i häc L©m nghiÖp tham
kh¶o. Ngoµi ra gi¸o tr×nh còng gióp cho c¸n bé l·nh ®¹o, c¸c nhµ khoa
häc, c¸c nhµ doanh nghiÖp cã tÇm nh×n ®óng ®¾n h¬n trong c«ng t¸c
trång vµ ch¨m sãc rõng.
Trong qu¸ tr×nh biªn dÞch chóng t«i nhËn ®-îc sù gióp ®ì cña ban
l·nh ®¹o nhµ tr-êng, bé m«n L©m sinh vµ khoa L©m häc mµ ng-êi trùc
tiÕp lµ: Gi¸o s-, hiÖu phã Vò TiÕn Hinh, PGS. Chñ nhiÖm bé m«n Hoµng
Kim Ngò, PGS tr-ëng phßng Qu¶n lý ®µo t¹o NguyÔn V¨n TuÊn, PCN
khoa Ph¹m V¨n §iÓn, chñ nhiÖm bé m«n Vò §¹i D-¬ng.
Do cuèn s¸ch bao gåm nhiÒu néi dung, chóng t«i biªn dÞch thµnh
2 tËp.
TËp I bao gåm 2 phÇn: nguyªn lý c¬ b¶n vÒ trång vµ ch¨m sãc
rõng, trång rõng
TËp II bao gåm Qu¶n lý ch¨m sãc rõng ph-¬ng ph¸p thu ho¹ch vµ
t¸i sinh rõng, nh÷ng c«ng tr×nh träng ®iÓm vµ ch¨m sãc rõng.
NhiÒu vÊn ®Ò Ýt liªn quan víi ®iÒu kiÖn n-íc ta chóng t«i chØ l-îc
dÞch.
Cã thÓ nhiÒu danh tõ vµ néi dung ch-a phï hîp víi v¨n phong vµ
t×nh h×nh cô thÓ ViÖt Nam. Xin ®éc gi¶ l-îng thø vµ bæ sung cho lÇn xuÊt
b¶n sau.
Ngµy 25 th¸ng 10 n¨m 2004
Ng-êi biªn dÞch
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 4
PhÇn 1. Nguyªn lý c¬ b¶n
cña trång vµ ch¨m sãc rõng
Ch-¬ng I
LËp ®Þa rõng
LËp ®Þa rõng lµ c¬ së kü thuËt øng dông rÊt quan träng cña trång
vµ ch¨m sãc rõng, néi dung chñ yÕu lµ nghiªn cøu nh©n tè lËp ®Þa, ph©n
lo¹i lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa. Th«ng qua nghiªn cøu lËp ®Þa rõng, cã
thÓ chän ra loµi c©y trång rõng cã s¶n l-îng cao nhÊt, ®Ò ra c¸c biÖn
ph¸p ch¨m sãc rõng thÝch hîp, ®ång thêi cã thÓ dù b¸o søc s¶n xuÊt rõng
vµ s¶n l-äng rõng trong t-¬ng lai, tiÕn ®Õn cã thÓ ®¸nh gi¸ ph©n lo¹i
rõng, c¸c hiÖu Ých kinh doanh rõng, gi¸ thµnh s¶n xuÊt gç vµ ®Çu t- ch¨m
sãc rõng. Nã cã t¸c dông quan träng trong viÖc n©ng cao chÊt l-îng
rõng, ph¸t triÓn l©m nghiÖp bÒn v÷ng, b¶o vÖ vµ t¸i sinh rõng tù nhiªn,
kh«i phôc vµ më réng tµi nguyªn rõng. Trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c n-íc
ph¸t triÓn l©m nghiÖp, ®· më réng c«ng t¸c nghiªn cøu lËp ®Þa, trong ®ã
rÊt nhiÒu thµnh qu¶ nghiªn cøu ®· ph¸t huy ®-îc t¸c dông quan träng
trong x©y dùng s¶n xuÊt l©m nghiÖp.
§Êt n-íc ta do ®Þa m¹o, khÝ hËu , ®Êt ®ai vµ sinh vËt cã sù kh¸c
nhau rÊt lín, tÊt nhiªn cã ¶nh h-ëng quan träng ®Õn c¸c biÖn ph¸p s¶n
xuÊt l©m nghiÖp. Cho nªn , ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu, ph©n lo¹i vµ ®¸nh
gi¸ c¸c nh©n tè ®ã, nghÜa lµ ph¶i nghiªn cøu toµn diÖn ®Õn lËp ®Þa rõng.
1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ lËp ®Þa rõng
LËp ®Þa lµ kh¸i niÖm th-êng dïng trong l©m häc. Khi ph©n lo¹i lËp
®Þa ph¶i lµm râ mét sè thuËt ng÷ sau:
LËp ®Þa vµ sinh c¶nh (site and habitat)
- Héi nh÷ng ng-êi c«ng t¸c l©m nghiÖp Mü (1971) cho r»ng: “LËp ®Þa lµ
c¸c lo¹i h×nh thùc b× vµ chÊt l-îng cña chóng ë trªn ®Êt rõng vµ m«i
tr-êng ®Êt rõng”.
- Tµi liÖu “®iÒu tra lËp ®Þa rõng” §øc n¨m1981 cho r»ng:
“ LËp ®Þa lµ tæng thÓ c¸c ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cña thùc vËt, mµ chóng
lµ nh÷ng nh©n tè t¸c dông ®Õn sinh tr-ëng thùc vËt”.
- Nhµ l©m häc §øc- Ernst Rohrig (1982) trong cuèn “ Trång vµ ch¨m sãc
rõng” cã nªu r»ng: “LËp ®Þa lµ tæng hîp c¸c nh©n tè m«i tr-êng vËt lý vµ
ho¸ häc mµ cã t¸c dông quan träng ®èi víi sinh tr-ëng, ph¸t triÓn cña
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 5
c©y rõng. Nh÷ng nh©n tè ®ã ®èi víi c¸c thÕ hÖ rõng ph¶i ®¶m b¶o æn
®Þnh hoÆc cã sù biÕn ®æi theo qui luËt tuÇn hoµn”.
- Nhµ l©m häc Mü D.M Smith (1996) trong quyÓn “trång rõng thùc
dông” cã nªu r»ng: “LËp ®Þa lµ tæng thÓ m«i tr-êng cña mét ®Þa
ph-¬ng, m«i tr-êng lµ mét kho¶ng kh«ng gian cã c©y rõng vµ sinh vËt
®ang sèng, tån t¹i vµ t¸c ®ông qua l¹i lÉn nhau”.
Ngµy nay néi dung cña “lËp ®Þa” trong l©m häc vµ “ sinh c¶nh” trong
sinh th¸i häc cã xu thÕ gièng nhau. Nãi chung lËp ®Þa cã 2 nghÜa:
(1) Cã vÞ trÝ ®Þa lý.
(2) Nã lµ tæng hîp cña ®iÒu kiÖn m«i tr-êng ( sinh vËt, ®Êt, khÝ hËu)
tån t¹i ë mét vÞ trÝ nhÊt ®Þnh. Cho nªn cã thÓ nãi lËp ®Þa kh«ng thay
®æi vµ kh«ng liªn quan víi loµi c©y sinh tr-ëng trªn ®ã.
ChÊt l-îng lËp ®Þa vµ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa ( site quality and site condition)
ChÊt l-îng lËp ®Þa lµ 1 tiÒm lùc s¶n xuÊt cña c©y rõng trªn 1 ®iÒu
kiÖn lËp ®Þa nµo ®ã hoÆc c¸c lo¹i thùc b× kh¸c nhau trªn lËp ®Þa ®ã. Cho
nªn chÊt l-îng lËp ®Þa cã liªn quan víi loµi c©y, cã lËp ®Þa cao, lËp ®Þa
thÊp. ChÊt l-îng lËp ®Þa bao gåm nh©n tè khÝ hËu, ®Êt vµ sinh vËt. Mét
lËp ®Þa ®èi víi c¸c loµi c©y kh¸c nhau cã thÓ cã chÊt l-îng lËp ®Þa kh¸c
nhau. Cßn ®iÒu kiÖn lËp ®Þa lµ tæng hîp c¸c ®iªï kiÖn m«i tr-êng tù
nhiªn cã quan hÖ víi sinh tr-ëng ph¸t triÓn c©y rõng trªn ®Êt trång rõng.
ChÊt l-îng lËp ®Þa vµ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa lµ tõ chung th-êng ®-îc dïng nh-
nhau. Khi ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa th-êng tiÕn hµnh ph¸n ®o¸n hoÆc
dù b¸o søc s¶n xuÊt hiÖn t¹i ®èi víi lËp ®Þa. Môc ®Ých ®¸nh gi¸ lµ dù b¸o
thu ho¹ch vµ l-îng ho¸ søc s¶n xuÊt cña ®Êt hoÆc lµ x¸c ®Þnh lo¹i lËp ®Þa
cña rõng. ChØ tiªu ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa th-êng dïng chØ sè lËp
®Þa, cßn gäi lµ chØ sè vÞ trÝ ®Êt, tøc lµ ®¸nh gi¸ b»ng chiÒu cao b×nh qu©n
(H) cña c©y -u thÕ ë 1 tuæi chuÈn nhÊt ®Þnh hoÆc chiÒu cao b×nh quÇn
cña mét sè c©y cao nhÊt.
Ph©n lo¹i lËp ®Þa vµ lo¹i h×nh lËp ®Þa ( site classification and site type)
Mçi lo¹i lËp ®Þa cã ®Æc tÝnh cña b¶n th©n nã. Trªn ®Êt trång rõng
víi diÖn tÝch lín th× kh«ng tån t¹i ®iÒu kiÖn lËp ®Þa nh- nhau. VÒ nghiªn
cøu khoa häc ®èi víi mçi nh©n tè lËp ®Þa ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu tû mØ
lµ c«ng viÖc v« cïng quan träng, nh-ng khi tiÕn hµnh thiÕt kÕ quy ho¹ch
trång rõng th× Ýt khi lÊy 1 nh©n tè ®¬n ®éc ®Ó nghiªn cøu. Trong thùc tiÔn
ch¨m sãc nu«i d-ìng rõng, ph©n lo¹i lËp ®Þa cã 2 m¨t : Theo nghÜa réng
vµ theo nghÜa hÑp. VÒ nghÜa hÑp cã khÝ hËu, lo¹i ®Êt gÇn gièng nhau vÒ
®iÒu kiÖn sinh th¸i gäi lµ ph©n lo¹i lËp ®Þa. §¬n vÞ mµ tæ hîp thµnh ®-îc
gäi lµ lo¹i h×nh ®iÒu kiÖn lËp ®Þa (lo¹i h×nh lËp ®Þa) hoÆc lo¹i h×nh ®iÒu
kiÖn thùc vËt. Lo¹i h×nh lËp ®Þa lµ tªn gäi chung cña ph©n lo¹i dinh
d-ìng ®Êt vµ dinh d-ìng n-íc t-¬ng tù nhau. Nãi réng ra ph©n lo¹i lËp
®Þa bao gåm viÖc ph©n khu vµ v¹ch ra c¸c ®¬n vÞ ph©n lo¹i c¸c cÊp trong
hÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa. NÕu theo ý nghÜa chung th× ph©n lo¹i lËp ®Þa
th-êng theo nghÜa hÑp.
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 6
2. LÞch sö vµ xu thÕ ph¸t triÓn nghiªn cøu lËp ®Þa rõng
HiÖn nay ph©n lo¹i lËp ®Þa ®-îc chia ra 4 lo¹i: mét lµ c¨n cø vµo tÝnh
thÝch nghi, ®iÓn h×nh lµ ph©n lo¹i 8 cÊp ®Êt cña n-íc Mü. Hai lµ ph©n lo¹i
theo chóng lo¹i, tæ thµnh vµ ®Æc ®iÓm sinh tr-ëng cña c¸c loµi c©y gç,
c©y bôi vµ c©y cá sinh tr-ëng trªn lËp ®Þa rõng vµ mét sè chØ tiªu sinh
tr-ëng kh¸c, nghÜa lµ c¨n cø vµo hiÖu qu¶ cña lËp ®Þa rõng ®Ó ph©n lo¹i.
§¹i biÓu cho ph©n lo¹i nµy lµ ph-¬ng ph¸p Cajander PhÇn Lan, ph-¬ng
ph¸p Krajina cña B¾c Mü, ph-¬ng ph¸p kiÓu sinh c¶nh cña Daubenmire
n-íc Mü. Ba lµ c¨n cø vµo c¸c nh©n tè ph¸t sinh vµ h×nh thµnh lËp ®Þa
rõng vµ ®Æc tÝnh lËp ®Þa ®Ó ph©n lo¹i. Bèn lµ ph-¬ng ph¸p to¸n häc.
2.1. L-îc sö nghiªn cøu lËp ®Þa
Nghiªn cøu lËp ®Þa ë c¸c n-íc trªn thÕ giíi chñ yÕu tËp trung ë
phan lo¹i lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa, trong ®ã PhÇn lan, §øc, Liªn X« cò,
Mü vµ Cana®a cã lÞch sö nghiªn cøu lËp ®Þa rõng t-¬ng ®èi l©u.
ë PhÇn Lan Blomquist (1872) ®· chia ®Êt n-íc ra lµ 3 ®Þa ®íi sinh
tr-ëng, mçi ®Þa ®ãi l¹i chia ra 3 cÊp ®Êt, c¨n cø chñ ýeu cña phan lo¹i lµ
®Êt, h-íng dèc vµ thùc b×. Ramann (1983) trong cuèn “ §Êt häc vµ lËp
®Þa häc rõng” ®· nªu lªn nhËn thøc vÒ ®Êt rõng øng dông trong mét sè
thùc tiÔn l©m nghiÖp. N¨m 1926 A.C. Cajander ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu
phan lo¹i lËp ®Þa, «ng rÊt coi träng nh©n tè m«i tr-êng vµ mèi quan hÖ
thùc vËt vµ m«i tr-êng, «ng cho r»ng kiÓu lËp ®Þa rõng nªn lÊy nh÷ng ®Æc
tr-ng loµi -u thÕ, loµi ®Æc h÷u, loµi ®Æc tr-ng lµm c¬ së; «ng l¹i cho r»ng
trong mét khu vùc nhÊt ®Þnh cã thÓ th«ng qua thùc b× nhÊt ®Þnh, ®Æc biÖt
lµ ®iÒu kienÑ lËp ®Þa ®-îc ph¶n ¸nh bëi tæ thµnh c©y tÇng d-íi ®Ó x¸c
®Þnh kiÓu lËp ®Þa rõng. ¤ng ®Þnh nghÜa lËp ®Þa nh- sau: “ lËp ®Þa cã chÊt
l-îng lËp ®Þa t-¬ng tù vµ sù nèi liÒn mäi l©m phÇn tæ thµnh c©y d-íi gÇn
nhau “. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ phan lo¹i lËp ®Þa vµ kiÓu lËp ®Þa ®· lµm c¬
së khoa häc lo¹i h×nh lËp ®Þa rõng. C¸c nhµ l©m häc §øc ®· muèn dïng
ph-¬ng ph¸p biÓu thu ho¹ch l©m phÇn ®Ó chia ra søc s¶n xuÊt ®Êt l©m
phµn cao hay thÊp, nh-ng do ®iÒu kiÑn kü thuËt cã h¹n, ch-a thÓ ®-a ra
ph-¬ng ph¸p hoµn thiÖn .Hartige ( 1804) ®· ®¸nh gi¸ s¶n l-îng ®Êt rõng
vµ ®-a ra 3 lo¹i h×nh trªn, gi-u· vµ d-íi, Cotta (1804) cóng nªu ra 100
cÊp. N¨m 1926 , C.A. Kranss cïng ®- ¶anhiÒu nh©n tè trogn ph©n lo¹i
lËp ®ia, vÒ sau më réng thµnh m«t lo¹i lÊy c¸c ®Æc ®iÓm vÒ khÝ hËu, ®Þa
lý, ®Êt, thùc b× lµm c¬ së ph©n lo¹i. NhiÒu quan ®iÓm cho r»ng: “ Tæng
thÓ l©m phÇn chÝnh lµ sù nèi nhiÒu l©m phÇn cã cïng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa
hoÆc ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai”.
ë B¾c Mü nh- Canada vµ Mü dïng ph-¬ng ph¸p phan lo¹i nhiÒu
nhan tè nh- Hill (1953) Jurdan (1975) Barnes (1982) vµ ®· ¸p dông sinh
th¸i häc trong ph©n lo¹i lËp ®Þa rõng.
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 7
ChÊt l-îng lËp dÞa rõng lµ kh¶ n¨ng sinh tr-ëng c©y trªn ®Êt rõng,
nhËn thøc ®iÒu nµy nhµ khoa häc Mü ®· x©y dùng ph-¬ng ph¸p tiªu
chuÈn ph©n lo¹i lËp ®Þa, hÖ thèng lËp ®Þa rõng ®-îc sö dông réng r·i ë
§øc, PhÇn Lan.
GÇn ®©y hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý, viÔn th¸m ph¸t triÓn m¹nh,
nhiÒu ng-êi dïng ph-¬ng ph¸p to¸n häc vµ ph©n tÝch thèng kª ®a nguyªn
kh«ng chØ tæng hîp ®-¬c nhiÒu nh©n tè mµ cã thÓ ph©n lo¹i lËp ®Þa rõng
tõ ®Þnh tÝnh ®Õn ®Þnh l-îng, c¸c nhµ khoa häc trong vµ ngoµi n-íc ®Òu
tiÕn hµnh th¨m dß rÊt nhiÒu.
Nh÷ng n¨m 50 thÕ kû 20 Trung Quèc còng cã nh÷ng b-íc ph¸t
triÓn nghiªn cøu ph©n lo¹i lËp ®Þa . vÒ ph©n lo¹i lËp dÞa rõng, nh÷ng n¨m
1970 ®Õn nay ®· hÊp thô ®-îc nh÷ng kinh nghiÖm cã Ých cña §øc, Mü,
Canada, NhËt b¶n ®· tiÕn hµnh ®-a ra ph-¬ng ¸n lo¹i h×nh lËp ®Þa cho tæ
hîp t¸c nghiªn cøu hä sa méc trªn 14 tØnh miÒn Nam. MÊy n¨m nay ®·
tiÕn hµnh ph©n lo¹i lËp ®Þa trªn toµn quèc vµ ®-a ra hÖ thèng lËp ®Þa 6
cÊp ( Zhang, 1990), cã t¸c gi¶ chia ra 5 cÊp.
2.2. Xu thÕ ph¸t triÓn nghiªn cøu lËp dÞa rõng
Sù ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt l©m nghiÖp ®· ®-a ra yªu cµu cµng
ngµy cµng cao vÒ ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp dÞa, xu thÕ ph¸t triÓn chung lµ
tõ viÖc ph©n lo¹i c¸c nh©n tè ®¬n lÎ theo c¸c môc ®Ých ®Æc thï ph¸t triÓn
thµnh ph©n lo¹i nhiÒu nh©n tè sinh th¸i tæng hîp víi môc ®Ých qu¶n lý tµi
nguyªn rõng, lµm cho viÖc t×m hiÓu vµ lý gi¶i t¸c dông lÉn nhau gi÷a
thùc b× rõng vµ nhan tè m«i tr-êng ®-îc s©u s¾c h¬n, nhËn ®-îc nhiÒu
th«ng tin lËp ®Þa chÝnh x¸c h¬n, cung cÊp c¸c tµi liÖu c¬ b¶n cho kinh
doanh l©m nghiÖp. Trªn c¬ së ph©n lo¹i lËp ®Þa ®Ênh gi¸ chÊt l-îng lËp
®Þa, cïng víi nhu cÇu l©m nghiÖp hiÑn ®¹i. ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa
tõng loµi c©y ph¸t triÓn h-íng ®Õn ®¸nh gi¸ tæng hîp nhiÒu loµi c©y,
ph-¬ng ph¸p kÕt hîp ®¸nh gi¸ tæng hîp søc s¶n xuÊt vµ chÊt l-îng lËp
®Þa rõng ®-îc øng dông réng r·i. §¸nh gi¸ thèng nhÊt ®Êt kh«ng cã rõng
vµ ®Êt rõng ®Ó gi¶i quyÕt d¸nh gi¸ viÖc thay thÓ nhiÒu loa× c©y mét quyÕt
s¸ch tèi -u cña chän ®Êt nµo c©y Êy vµ ®¸nh gi¸ ®éng th¸i cña sù tho¸i
ho¸ chÊt l-îng nh÷ng khu rõng trång thuÇn loµi vµ liªn canh. VÊn ®Ò nµy
ph¶i ®-îc coi träng vµ nghiªn cøu réng r·i. trogn ®¸nh gi¸ chÊtl-îng lËp
®Þa, cïng víi sù ph¸t triÓn ph-¬ng ph¸p to¸n häc hiÖn ®¹i vµ øng dông kü
thuËt m¸y vi tÝnh, nh÷ng vÊn ®Ò vµ kÐt luËn kh«ng ng-êng ®-îc ®Þnh
l-îng, kiÓm nghiÖm vµ chØnh söa, tõ ®ã tÝnh thÝch dông khoa häc thµnh
qu¶ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa sÏ ®-îc n©ng cao ë møc ®é míi.
Cïng víi sù ®i s©u nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ph©n lo¹i lËp ®Þa, viÖc
n©ng cao tr×nh ®é khoa häc vµ s¶n xuÊt l©m nghiÖp, vÒ sau cÇn t¨ng
c-êng nghiªn cøu c¬ së nh©n tè lËp ®Þa, mèi quan hÖ ®Æc tÝnh sinh vËt
häc vµ sinh th¸i häc cña loµi. lËp ®Þa lµ mét hÖ ®éng th¸i phøc t¹p, cµng
®i s©u t×m hiÓu b¶n chÊt cña nã ph¶i triÓn khai nghiªn cøu ®éng th¸i ®Þnh
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 8
vÞ, lËp c¸c « tiªu chuÈn cè ®Þnh t×m hiÓu nh÷ng quy luËt biÕn ®æi vµ mèi
t-¬ng quan cña déng th¸i theo thêi gian vµ khong gian ®Î viÖc phan lo¹i
vµ ®¸nh gi¸ d-îc chÝnh x¸c h¬n.
Cïng víi sù ph¸t triÓn l©m nghiÖp hiÖn ®¹i, cÇn tÝch cùc triÓn khai
nghiªn cøu kü thuËt øng dông lËp dÞa rõng, n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt
nghiªn cøu ®iÒu tra lËp ®Þa.tr×nh ®é xö lý th«ng tin, kü thuËt vÏ b¶n ®å
lËp ®Þa, kho sè liÖu lËp ®Þa vµ c¶i thiÖn hÖ thèng qu¶n lý, lµm cho c«ng
t¸c nghiªn cøu lËp ®Þa phôc vô tèt h¬n cho x©y dùng ngµnh l©m nghiÖp.
3. Kh¸i qu¸t vÒ nh©n tè lËp ®Þa rõng
Khi ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa rõng, nãi chung nh©n tè lËp ®Þa
®-îc ¸p dông chñ yÕu bao gåm 3 lo¹i, nh©n tè m«i tr-êng vËt lý, nh©n tè
thùc b× rõng vµ nh©n tè ho¹t ®éng con ng-êi. Nh©n tè m«i tr-êng vËt lý
bao gåm khÝ hËu, ®Þa h×nh vµ ®Êt ®ai, nh©n tè thùc b× bao gåm lo¹i h×nh,
tæ thµnh, ®é che phñ, vµ t×nh h×nh sinh tr-ëng cña thùc vËt. Trong c¸c
nh©n tè cã mét sè nh©n tè chñ ®¹o.
3.1.Nh©n tè m«i tr-êng vËt lý
3.1.1. KhÝ hËu
C©y xanh bao gåm c¶ c©y gç ®Òu ph¶i dùa vµo sù chi phèi cña lËp
dÞa, chñ yÐu lµ n¨ng l-îng mÆt trêi, n-íc, CO2 vµ c¸c chÊt dinh d-ìng
ho¸ häc, ®éng lùc khèng chÕ nh÷ng nh©n tè ®ã ®Õn tõ kh«ng gian, ®-îc
®Þnh nghÜa lµ bøc x¹ mÆt trêi khÝ hËu khu vùc vµ l-îng n-íc r¬i. §-¬ng
nhiªn tæng bøc x¹ vµ n-íc r¬i lµ v« cïng quan träng. nh-ng trong 1 n¨m
do ph©n bè bøc x¹ mÆt trêi vµ nøoc r¬i kh«ng ®ång ®Òu nªn xuÊt hiÖn
mïa, chóng lµ ®iÒu kiÖn sinh tr-ëng cña thùc vËt. Nãi chung khÝ hËu
kh«ng chØ ¶nh h-ëng ®Õn lo¹i h×nh thùuc b× mµ cßn ¶nh h-ëng ®Õn sinh
tr-ëng vµ søc s¶n xuÊt cña c©y rõng. Nh÷ng loµi c©y ë miÒn nam sinh
tr-ëng nhanh h¬n c©y miÒn B¸c vµ cïng mét c©y sinh tr-ëng ë vung
nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi sÏ cao h¬n. Chøng to khÝ hËu quyÕt ®Þnh ®iÒu
kiÑn thuû nhiÖt cña sinh vËt mµ h×nh thµnh mét lo¹i thùc b× cã tÝnh côc
bé.
Tãm l¹i, ®¹i khÝ hËu quyÕt ®Þnh sù ph©n bè thùc b× rõng trªn ph¹m
vi lín hoÆc mét khu vùc, tiÓu khÝ hËu ¶nh h-ëng ®Õn sù ph©n bè côc bé
cña loµi hoÆc quÇn x·. Do ®Æc tÝnh khÝ hËu nh- vËy trong ph©n lo¹i lËp
®Þa , khÝ hËu lµ c¬ së hoÆc c¨n cø cña sù ph©n lo¹i khu vùc lín, trong
ph©n chia lo¹i h×nh lËp ®Þa kh«ng xem xÐt ®Õn nh©n tè khÝ hËu. NhiÒu t¸c
gi¶ cho r»ng ®iÒu kiÑn khÝ hËu lµ c¨n cø chñ yÕu ®Ó ph©n lo¹i khu vùc lËp
®Þa ( regionnal classification). Khi ph©n chia khu vùc lËp dÞa, ®ai lËp ®Þa
hay khu lËp ®Þa chñ yÕu lµ kÕt hîp ®iÒu kiÖn thuû nhiÖt vµ biÕn ®æi thùc
b× rõng ®Ó xem xÐt. TiÓu khÝ hËu lµ nhan tè quan träng ¶nh h-ëng
®ªnsinh tr-ëng c©y rõung, nh-ng rÊt Ýt dïng trong ®¸nh gi¸ vµ ph©n lo¹i
lËp ®Þa,bëi v× sù biÕn ®æi tiÓu khÝ hËu th-êng lien quan mËt thiÕt víi biÕn
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 9
®æi ®Þa h×nh, mµ biÕn ®æi ®Þa h×nh th-êng kÌm theo sù biÕn ®æi nh©n tè
®Êt, nh- h-íng dèc, vÞ trÝ dèc kh¸c nhau, tiÓu khÝ hËu vµ ®iÒu kiÖn ®Êt
cïng ph¸t sinh biÕn ®æi, cho nªn rÊt cã cã nhana tè tiÓu khÝ hËu ®¬n ®éc
liªn quan víi sinh tr-ëng c©y rõng.
3.1.2.§Þa h×nh
§Þa h×nh bao gåm ®é cao so mÆt biÓn, h-íng dèc, ®é dèc. KiÓu
dèc, tiÓu ®Þa h×nh. §Þa h×nh ¶nh h-ëng ®Õn nhan tè thuû nhiÖt vµ ®iÒu
kiÑn ®Êt lien quan trùc tiÕp víi sinh tr-ëng caay rõng. Trªn mét sè c¶nh
quan ®Æc biÖt, ®Þa chÊt bÒ mÆt ®Þa h×nh, h×nh d¹ng hoÆc ®Þa h×nh häc sÏ
lµm thay ®æi khÝ hËu, ®Þa h×nh th«ng qua ®é dèc h-íng dèc ¶nh h-ëng
®Õn l-îng bøc x¹ mÆt trêi, ¶nh h-ëng cña vïng nói, ®é cao so mÆt biÓn
cã thÓ t¸c dông trùc tiÕp ®Õn l-îng n-íc r¬i, nh-ng sù ph©n phèi l¹i cña
®Þa h×nh ®èi víi n-íc chñ yÕu biÓu hiÖn ë ph-¬ng thøc di chuyÓn sau khi
n-íc ®Õn mÆt ®Êt. §é s©u vµ tÝnh thÊm mÆt ®Êt mµ n-íc khèng chÕ lµ tù
do ch¶y ®i hay gi÷ l¹i mét thêi gian ë bç; vÞ trÝ ®Þa h×nh c¶nh quan (
ch©n, s-ên, ®Ønh nói hoÆc b·i s«ng ) ¶nh h-ëng rÊt nhiÒu ®Õn t×nh h×nh
n-íc cña lËp ®Þa. §Æc tr-ng ®Êt ¶nh h-ëng cµng nhiÒu ®Õn sù trao ®æi
n-íc vµ dinh d-ìng trong ®Êt, vµ mét sè thuéc tÝnh lËp ®Þa quan träng
®-îc m« t¶ tõ khÝ hËu vµ lËp ®Þa. ®Êt vïng nói t¸c dông cña ®Þa h×nh ®Õn
sinh tr-ëng ph¸t triÓn cña c©y rõng l¹i cùc kú quan träng, cïng m«t khu
vùc nói, do ®Þa thÕ kh¸c nhau ph©n bè th¼ng ®øng cña thôc b× rÊt kh¸c
nhau,trogn ph¹m vi mét khu vùc ®é cao so mÆt biÓn lµm thay ®æi l-îng
bèc h¬i, l-îng m-a, ®é Èm ®Êt tõ ®ã ¶nh h-ëng ®Õn dé ph× cña ®Êt tÝnh
h×nh sinh tr-ëng thùuc b× hoÆc ph¸t sinh lo¹i h×nh thùuc b×.
§Æc ®iÓm ®Þa h×nh côc bé lµ: (1) Nh©n tè sinh th¸i æn ®Þnh, trùc
quan dÔ x¸c ®Þnh (2) Th-êng liªn quan víi ®é cao sinh tr-ëng, ®Þa h×nh
h¬i thay ®æi chót Ýt sinh tr-ëng c©y rõng ®· thÓ hiÖn râ nÐt. (3) Mçi mét
nh©n tè ®Þa h×nh côc bé ( h-íng dèc, ®é dèc…) ®Òu ph¶n ¸nh ®Æc tr-ng
tæ hîp cña mét sè nh©n tè sinh th¸i trùc tiÕp ( tiÓu khÝ hËu,®Êt ®ai, thùc
b×) . HiÖn nay nh÷ng ng-êi lµm c«ng t¸c lËp ®Þa rõng trong ngoµi n-íc
®Òu dïng ®Þa h×nh ®Ó ph©n chia kiÓu lËp ®Þa vµ x©y d-ng mét m« h×nh
håi quy víi sinh tr-ëng c©y rõng, ®¸nh gi¸ chÊt l-äng lËp ®Þa.
3.1.3.§Êt ®ai
§Êt bao gåm lo¹i ®Êt, ®é dµy tÇng ®Êt, chÊt ®Êt, dinh d-ìng trong
®Êt, mïn ®Êt, pH ®Êt, ®é x©m thùc cña ®Êt, hµm l-îng sãi trong c¸c líp
®Êt, hµm l-îng muèi trong ®Êt, thµnh phÇn vµ lo¹i d¸ mÑ…§Êt lµ gi¸ thÓ
sinh tr-ëng c©y rõng lµ nhan tã c¬ b¶n cña lËp ®Þa rõng. B¶n th©n nh©n tè
®Êt chÞu ¶nh h-ëng cña nhiÒu nhan tè vÒ khÝ hËu, ®Þa chÊt, ®Þa h×nh, h×nh
thµnh sù kh¸c biÖt vÒ ®Êt trogn c¸c khu vùc ®Þa lý kh¸c nhau, mµ ®Êt
kh¸c nhau quyÕt ®Þnh sù ph©n bè vµ tiÒm lùc sinh tr-ëng cña loµi c©y
kh¸c nhau. Khi ®¸nh gi¸ tiÒm lùc s¶n xuÊt trång rõng vµ nh÷ng biÑn ph¸p
kü thuËt trång rõng nãi chugn ®Òu kh«ng t¸ch rêi ph©n rÝch ®iÒu kiÖn ®Êt.
§Ó lµm râ kÕt cÊu ®Êt vµ ph©n tÝch c¸c mÉu ®Êt vÒ tÝnh chÊt lý ho¸,
th-êng th-êng ph¶i ®µo ®Êt ë ®é s©u nhÊt ®Þnh, song sè mÉu qua snhiÒu
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 10
sÏ t¨ng l-îng c«ng viÖc vµ chi phÝ lín, lÊy mÉu qu¸ Ýt sÏ khã d¹i biÓu cho
t×nh h×nh thùuc tÕ. Cho nªn, trong thùc tÕ th-êng lÊy nh©n tè n-íc h÷u
hiÖu trong ®Êt ®Ó lµm nh©n tè ph¸n ®o¸n ®¸nh gi¸ chñ yÕu, nÕu nh- ®¸ vµ
®Êt thÞt s©u qu¸ , hä quyÕt ®Þnh ph©n tÝch chÊt ®Êt ë ®é s©u cña tÇng rÔ
¶nh h-ëng ®Õn sù tÝch n-íc ë tÇng ®ã. Dinh d-ìng trong ®Êt xem ra tÝnh
quan träng kh«ng cao l¾m. Dï mét sè nh©n tè khã x¸c ®Þnh, nh-ng lµm
c¬ së nghiªn cøu, vÒ nh©n tè ®Êt-lËp ®Þa cã t¸c dôg quan träng ®èi víi
sinh tr-ëng c©y rõng vµ tÝen hµnh x¸c ®Þnh l-¬ng lín, c«ng t¸c nµy lµ
th-êng thÊy nhÊt. Ngoµi ra quan hÖ ®Êt víi c¸c nh©n tè m«i tr-êng kh¸c
nh- ®é dµy tÇng ®Êt vµ ®Þa h×nh,chÊt mïn vµ thùc b×, pH vµ m¹ch n-íc
ngÇm thÓ hiÖn kh¸ râ nÐt.
Do nh©n tè ®Êt cã mét sè ®Æc tÝnh: (1) cã t¸c dông khèng chÕ cña
n-íc, ph©n, kh«ng khÝ, nhiÖt (2) lien quan víi ®é cao (3) dÔ x¸c ®Þnh (4)
tÝnh tæng hîp m¹nh, nã ph¶n ¸nh toµn diÖn dÕn kh«ng gian sinh tr-ëng
bé rÔ vµ ®é ph×. Cho nªn, mèi quan hÖ gi÷a nh©n tè ®Êt vµ sinh tr-ëng
c©y rõng ®-îc nhiÒu nhµ khoa häc trong vµ ngoµi n-íc nghiªn cøu kh¸
réng r·i. NhiÒu ng-êi nghien cøu lËp ®Þa n-íc ngoµi ®Òu lÊy ®Êt lµ chÝnh,
ph©n lo¹i lËp ®Þa NhËt B¶n vÉn lÊy ®Êt lµm c¬ së, ë Trugn Quèc ngµoi ®Êt
b×nh nguyen ra, nãi chugn kh«ng chØ dïng nh©n tè ®Êt ®¬n thuÇn ®Ó d¸nh
gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa, mµ kÕt hîp víi nh©n tè ®Þa h×nh ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt
l-îng lËp ®Þa, tiÕn hµnh ph©n lo¹i lËp ®Þa. Tãm l¹i nh©n tè ®Êt lµ mét c¨n
cø quan träng ®Ó ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa.
3.1.4. Thuû v¨n
Bao gåm ®é s©u vµ biÕn ®æi thêi tiÕt cña m¹ch n-íc ngÇm, ®é
kho¸ng ho¸ vµ thµnh phÇn muèi cña m¹ch nø¬c ngÇm cã tÝch n-íc theo
mïa vµ kÐo dµi hay kh«ng. §èi víi mét sè ®Êt trång rõng ®ång b»ng,
thuû v¨n cã t¸c dông rÊt quan träng, theo nghiªn cøu cña Du Li (1995)
m¹ch n-íc ngÇm cao, muèi ho¸ ®Êt nÆng, khèng chÕ n-íc ngÇm d©ng lªn
lµ ®iÒu mÊu chèt cña c¶i t¹o ®Êt.
Trong ph©n lo¹i lËp ®Þa vïng ®Êt dång b»ng nh©n tè thuû v¨n ®Æc
biÖt lµ n-íc ngÇm trë thµnh mét trong nh÷ng nhan tè chñ yÕu cÇn ph¶i
xem xÐt tíi.
3.2.Nh©n tè thùc b×
Nh÷ng ®Æc tr-ng hÖ sinh th¸i, tæ thµnh loµi c©y chñ yÕu cña quÇn
x·, ®é lín t-¬ng ®èi cña ®é nhiÒu lµ vËt chØ thÞ cña chÊt l-îng lËp ®Þa, t-
floai h×n rõng ®Õn c©y tÇng d-íi,tõ loµ c©y quµn x· ®Æc trugn cho ®Æc
tÝnh sinh th¸i kh¸c nhau ®Õn nh÷ng loµi c©y kh«ng thµnh quÇn x· ®Òu
ph¶n ¸nh ë møc ®é vµ tÇng thøu kh¸c nhau®Æc tr-ng m«i tr-êng sinh
tr-ëng cña rõng. TÊt c¶ mäi lo¹i h×nh rõng hçn giao hay thuÇn loµi, l¸
kim hay l¸ réng, c©y th-êng xanh nhiÖt ®íi hay c©y m-ua mïa nhiÖt ®íi
®Òu t¹o nªn mét thµnh phÇn chñ yÕu cña c¶nh quan ®Þa lý, nh÷ng thùc b×
®ã th-êng yªu cÇu ®iÒu kiÑn thuû nhÖt kh¸c nhau, tõ ®o ph¶n ¸nh sù kh¸c
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 11
biÖt vÌ thùc b× cña c¸c ®ai khÝ hËu lín hµn ®íi, hµn «n ®íi, «n ®íi, «n ®íi
Èm, ¸ nhiÖt ®íi, nhiÖt ®íi. Tï sù ph©n bè thùc vËt mµ nh×n, thßng ®á ph©n
bã ë vïng hµn ®íi, th«gn dÇu ë vïng «n ®íi Èm, nh-ng th«ng ®u«i ngùa
vµ sa méc l¹i lµ loµi c©y ¸ nhiÖt ®íi -a nãng Èm. Nh÷ng vïng thùc b×
ch-a bÞ ph¸ ho¹i nÆng, t×nh h×nh thùuc b× cã thÓ ph¶n ¸nh chÊt l-îng lËp
®Þa ®Æc biÖt lµ nh÷ng c©y chØ thÞ cã biªn ®é thÝch -ng sinh th¸i hÑp, cµng
thÊy râquy luËt tiÓu khÝ hËu, n-íc, ph©n cña ®Êt trång rõng, gióp chóng
ta cã nhËn thøc s©u h¬n vÒ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, vÝ dô th«ng ®u«i ngùa,
chÌ,së chØ thÞ ®Êt chua; hoµng liªn, hoa tiªu chØ thÞ ®¸t nhiÒu c·i, b¸ch
tr¾c bach, nghiÕn phµn lín ë nói ®¸ v«i; x-¬ng rång chØ thÞ cho ®Êt nghÌo
kiÖt vµ khÝ hËu kh« h¹n.
Do lo¹i h×nh thùc b× rõng vµ ph©n bè loµi c©y ph¶n ¸nh tæng hîp
®iÒu kiÖn ®¹i khÝ hËu kh¸c nhau, cho nªn , trong ph©n lo¹i lËp ®Þa, chñ
yÕu lµ ph©n vïng theo khu vùc. NhiÒu n-íc ch©u ¢u, Mü, Canada dïng
thùc vËt vµ quÇn x· thùc vËt ®Ó ®¸nh gi¸ lËp ®Þa vµ lµm c¬ së ph©n lo¹i
c¸c ®¬n vÞ lËp ®Þa. N-íc ta nhiÒu vïng thùc b× rõng bÞ ph¸ ho¹i nghiªm
träng, dïng thùc vËt chØ thÞ ®Ó ®¸nh gi¸ lËp ®Þa sÏ cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt
®Þnh.
3.3.Nh©n tè ho¹t ®éng con ng-êi
HiÖn tr¹ng lÞch sö lîi dông ®Êt ph¶n ¸nh t¸c dông c¸c ho¹t ®éng cña
con ng-êi ®èi víi c¸c nh©n tè lËp ®Þa. Nh-ng ho¹t ®éng kh«ng hîp lý cña
con ng-êi nh- nhÆt cµnh kh« l¸ rông trong ®Êt rõng, khai th¸c nghiªm
träng n-íc ngÇm, lµm cho ®Êt bÞ tho¸i ho¸, ®Êt bÞ xãi mßn, gi¶m bít
m¹ch n-íc ngÇm. Nh÷ng ho¹t ®éng trång rõng kh«ng theo quy ph¹m,
kh«ng thÓ ph¸t huy ®-îc tiÒm lùc s¶n xuÊt cña ®Êt trång rõng. Nh÷ng
biÑn ph¸p s¶n xuÊt cã tÝnh x©y dùng nh- cµy bõa hîp lý, bãn ph©n hîp
lý, t-íi n-íc lµm t¨ng ®é ph× ®¸t n©ng cao tÝnh n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt
rõng trång.
Do ho¹t ®éng cña con ng-êi th-êng cã nhiÒu biÕn ®æi, khã x¸c ®Þnh,
trong phan lo¹i lËp ®Þa rõng, nãi chugn chØ ph©n tÝch ®-îc c¸c khÝa c¹nh
kh¸c mµ kh«ng lµm nh©n tè tæ thµnh lo¹i h×nh ®iÒu kiÖn lËp ®Þa.
3.4. Nh©n tè chñ ®¹o lËp ®Þa rõng
Trong khi ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa ph¶i nãi râ ý nghÜa vµ t¸c
dông cña nh©n tè lËp ®Þa chñ yÕu. Do ®Þa h×nh n-íc ta rÊt phøc t¹p bÊt cø
mét nhan tè ®Þa h×nh ®éc lËp nµo ®Òu kh«ng thÓ ph¶n ¸nh toµn diÖn ®Æc
trung m«i tr-êng vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp dÞa chÝnh x¸c ®uùc, ph¶i ¸p
dông rÊt nhiÒu ph-¬ng ph¸p tæng hî c¸c nh©n tè. Trong thùc tÕ c¸c nhan
tè ¶nh h-ëng ®Õn lo¹i h×nh rõng vµ sinh tr-ëng rõng lµ rÊt nhiÒu vµ cã
tinsh tæng hîp. Cho nªn c¸c nhan tè ¶nh h-ëng cµng nhiÒu cµng ph¶i
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 12
tæng hîp , nh- vËy míi ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa mét c¸ch chÝnh x¸c
ch©n thùc.
3.4.1. Kh¸i niÖm vÒ nh©n tè chñ ®¹o
VÒ mÆt lý luËn , trªn m¶nh ®Êt trång rõng, c¸c nhan tè t¸c dôngvµo
sinh tr-ëng c©y rõng cã rÊt nhiÒu, song c¸c t¸c dông ®ã kh¸c nhau nhiÒu,
mét sè nhan tè t¸c dông kh«ng râ rµng, mét sè nh©n tè l¹i cã t¸c dông
quyÕt ®Þnh. Nh©n tè quyÕt ®Þnh ®ã d-îc gäi lµ nh©n tè chñ ®¹o. Nãic
hung khi phan tÝch mèi quan hÖ lËp ®Þa vµ c©y rõng, kh«ng thÓ vµ kh«ng
cÇn ph©n tÝch ®iÒu tra tÊt c¶ c¸c nh©n tè lËp ®Þa, chØ cÇn t×m ra nh©n tè
chñ ®¹o lµ cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu chän loµi c©y trång rõng vµ ¸p dông
nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt ®Ó trång rõng.
3.4.2. Ph-¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nh©n tè chñ ®¹o
Do nh©n tè lËp ®Þa thiªn biÕn v¹n ho¸, muèn t×m nh©n tè chñ ®¹o
cïng kh«ng ph¶i lµ liÒu thuèc v¹n n¨ng, ®iÓm mÊu chèt lµ ph¶i ph©n tÝch
c¸c vÊn ®Ò cô thÓ. Nh©n tè chñ ®¹o cã thÓ t×m tõ hai mÆt. M«t mÆt lµ
ph©n tÝch dÇn dÇn tõng c¸i mèi quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè m«i tr-êngvíi
nh©n tè thùc vËt cÇn sèng ( nh- ¸nh s¸ng, nhiÖt, kh«ng khÝ, n-íc, dinh
d-ìng), tõ phan tÝch t×m ra mÆt ¶nh h-êng réng nhÊt, møc ®é ¶nh h-ëng
lín nhÊt; mÆt kh¸c còng ph¶i t×m ra tr¹ng th¸i cùc ®oan, cã thÓ trë thµnh
nh©n tè m«i tr-êng øc chÕ ¶nh h-ëng sinh tr-ëng, dùa vµo quy luËt
chung, phÇn lín nhan tè øc chÕ phÇn lín lµ nh©n tè g©y t¸c dông chñ ®¹o.
Nh- kh« h¹n, giã b·o, l-îng muèi qu¸ nhiÒu…ph©n tÝch dÇn c¸c møc ®é
t¸c dông, chó ý ®Õn mèi quan hÖ lÉn nhau, ®Æc biÖt lµ chó ý ®Õn nh©n tè
m«i tr-êng cã thÓ trë thµnh nh©n tè øc chÕ. Nh©n tè chñ ®¹o kh«ng khã
t×m. X¸c ®Þnh nh©n tè chñ ®¹o cã thÓ ¸p dông ph-¬ng ph¸p kÕt hîp ph©n
tÝch ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l-îng.
Khi ph©n tÝch nh©n tè chñ ®¹o cßn ph¶i bæ sung hai ®iÓm: ®iÓm thø
nhÊt lµ nh©n tè chñ ®¹o kh«ng thÓ dùa vµo ph©n tÝch chñ quan, mµ ph¶i
dùa vµo ®iÒu tra kh¸ch quan, ph¶i thiªn vÒ nh©n tè m«i tr-êng ¶nh h-ëng
®Õn sinh tr-ëng ph¸t triÓn cña c©y; ®iÓm thø hai lµ ®Þa vÞ cña nhan tã chñ
®¹o kh«ng t¸ch rêi nh-ng tr-êng hîp cô thÓ, nh©n tè chñ ®¹o còng sÏ
ph¸t sinh biÕn dæi, tr-íc m¾t ®Ò ra h-íng dèc cã t¸c dông quan träng ,
nh-ng trong mét sè tr-êng hîp thÓ hiÖn kh«ng râ rµng, nh-ng vïng vÜ ®é
thÊp ®Òu thÓ hiÖn nh- vËy. V× vËy kh«ng thÓ b»ng con m¾t nh×n cè ®Þnh
®Ó x¸c ®Þnh nh©n tè chñ ®¹o.
4.§¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa
Th«ng th-êng ng-êi ta dïng chØ tiªu sinh tr-ëng cña mét loµi c©y
nh¸t ®Þnh ®Ó c©n nh¾c vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa rõng. Do ®Æc tÝnh
sinh häc c¸c loµi c©y kh¸c nhau, c¸c nh©n tè lËp ®Þa cã c¸c chØ tiªu sinh
tr-ëng kh¸c nhau, c¸c nhan tè lËp ®Þa ®èi víi chØ tiªu sinh tr-ëng loµi c©y
kh¸c nhau cã nh÷ng sai kh¸c nhÊt ®Þnh, chÊt l-îng lËp ®Þa luon lu«n kh¸c
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 13
nhau theo loµi c©y. Cïng 1 lo¹i lËp ®Þa cã nhiÒu loµi c©y thÝch nghi,
nh-ng còng cã mét loµi c©y nµo ®ã kh«ng thÝch hîp. Th«ng qua ®¸nh gi¸
chÊt l-îng lËp ®Þa rïng, cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc møc ®é thÝch nghi c¸c loµi
c©y kh¸c nhau vÒ sinh tr-ëng. Nh- vËy trªn c¸c lo¹i h×nh lËp ®Þa ng-êi ta
cã thÓ chän vµ bè trÝ loµi c©y rõng thÝch nghi nhÊt vµ thùc thi biÖn ph¸p
kinh doanh rõng trång t-¬ng øng lµm cho toµn bé khu vùc ®¹t ®-îc yªu
cÇu “®Êt nµo c©y Êy” vµ “ kinh doanh hîp lý”. TiÒm n¨ng s¶n xuÊt cña
®Êt ®-îc ph¸t huy ®Çy ®ñ vµ thùc hiÖn ®-îc môc ®Ých cuèi cïng lµ “ tËn
dông ®Êt ®ai.”
4.1. Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa rõng
LÞch sö ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa ®· cã tõ l©u, ph-¬ng ph¸p còng
cã rÊt nhiÒu. C¸c nhµ l©m häc ng-êi §øc ®É b¾t ®Çu tõ cuèi thÓ kû18 ®Çu
19 ®Õn nay, cã nhiÒu ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸. C¸c nhµ l©m häc, sinh th¸i
häc ®· nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt rÊt nhiÒu ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ lËp ®Þa.
Nh-ng do ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn cña c¸c n-íc rÊt kh¸c nhau, ®iÒu kiÖn
lÞch sö, môc tiªu kinh tÕ vµ lÞch sö nghiªn cøu kh«ng gièng nhau. Cho
nªn ®· h×nh thµnh nhiÒu ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa kh¸c
nhau. Nh÷ng ph-¬ng ph¸p ®ã bao gåm ®¸nh gi¸ trùc tiÕp vµ ®¸nh gi¸
gi¸n tiÕp.
Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ trùc tiÕp lµ dïng sè liÖu vÒ s¶n l-îng rõng, sinh
tr-ëng cña l©m phÇn ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa nh- ph-¬ng ph¸p chØ
sè vÞ trÝ ®Êt ( site index curves ),ph-¬ng ph¸p so s¸nh chØ sè vÞ trÝ ®¸t
gi÷a loµi c©y ( site index comparisons between species), ph-¬ng ph¸p cù
ly sinh tr-ëng ( growth intercept).
Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ gi¸n tiÕp lµ c¨n cø vµo ®Æc tÝnh nh©n tè chÊt
l-îng lËp ®Þa hoÆc tiÒm lùc sinh tr-ëng lo¹i h×nh thùc b× lien quan ®Î
d¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa, nh- ph-¬ngph¸p ®o c©y ( measurational
methods ) ph-¬ng ph¸p c©y chØ thÞ ( plant indicators )ph-¬ng ph¸p phan
lo¹i lËp dÞa ®Þa lú ( physiographic site classification) , ph-¬ng ph¸p to¹
®é quÇn thÓ (synecologiacal coordinates) , ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®Êt- lËp
®Þa ( soil-site-evaluation), ph-¬ng ph¸p ®iÒu tra ®Êt ( soil surveys) . HiÑn
nay ph-ong ph¸p ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp dÞa ë Trung Quèc chñ yÕu lµ
ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ gi¸n tiÕp chØ sè vÞ trÝ ®Êt.
Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ gi¸n tiÕp vÞ trÝ ®Êt lµ mét ph-¬ng ph¸p ph©n
tÝch ®Þnh l-îng, còng cßn gäi lµ ph-¬ng ph¸p chØ sè vÞ trÝ ®Êt ®a nguyªn.
Ph-¬ng ph¸p nµy cã thÓ gi¶i quyÕt ®-îc rÊt nhiÒu vÊn ®Ò vÒ ®¸nh gi¸
thèng nhÊt ®Êt cã rõng vµ ®¸t kh«ng cã rõng vµ ®¸nh gi¸ thay thÕ nhiÒu
loµi c©y, cho nªn ng-êi ta cho r»ng nã lµ ph-¬ng ph¸p c¬ b¶n®Î gi¶i
quýet v¸n ®Ò cuèi cïng. Nãi chung dïng ph-¬ng ph¸p thèng kª ®a
nguyªn cÊu thµnh m« h×nh to¸n häc hay ph-¬ng tr×nh chØ sè vÞ trÝ ®Êt ®a
nguyªn ®Ó biÓu thÞ mèi quan hÖ gi-· chØ sè vÞ trÝ ®Êt vµ nh©n tè lËp ®Þa,
®Ó ®¸nh gi¸ tiÒm lùc sinh tr-ëng cña c©y, ph-¬ng tr×nh ®ã ®-îc thÓ hiÖn:
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 14
SI = f(x1,x2 ….,xn. Z12….,Zn .
Trong ®ã SI lµ chØ sè lËp ®Þa
xi lµnh©n tè ®Þnh tÝnh trong nh©n tè lËp ®Þa (i =1,2…n)
Zj lµ nh©n tè ®Þnh l-îng trong nh©n tè lËp ®Þa (j = 1,2…m)
Néi dung c¬ b¶n cña ph-¬ng ph¸p chØ sè vÞ trÝ ®Êt ®a nguyªn lµ:
ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch håi quy ®a nguyªn, x©y dùng chØ sè lËp ®Þa loµi
c©y mµ loµi ®ã ë møc -u thÕ ë ®é tuæi chuÈn, hoÆc chiÒu cao b×nh qu©n
cña mÊy c©y cao nhÊt ( cßn gäi lµ chiÒu cao tÇng trªn) vµ c¸c nh©n tè
l¹ap ®Þa nh- khÝ hËu, ®Êt ®ai thùc b× vµ ®Æc tÝnh b¶n th©n lËp ®Þa, cßn cã
ng-êi dïng c¶ mèi quan hÖ håi quy quan hÖ víi nång ®é dinh d-ìng
C/N, pH…trong ph-¬ng tr×nh dù b¸o, c¨n cø vµo hÖ sè t-¬ng quan c¸c
nh©n tè lËp ®Þa vµ chØ sè lËp ®Þa chän ra nh©n tè chñ ®¹o ¶nh h-oöng ®Õn
sinh tr-ëng ph¸p triÓn cña c©y rõng lËp ra biÓu chÊt l-îng lËp ®Þa ®a
nguyªn ®Ó d¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa, tæ hîp c¸c nh©n tè lËp ®Þa kh¸c
nhau ta ®-îc chØ sè lËp ®Þa kh¸c nhau,chØ sè lËp ®Þa cao chøng tá ch¸t
l-îng lËp ®Þa cao.
Hiªn nay Trung Quèc ®· nghiªn cøu ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa
cho c¸c loµi c©y th«ng rông l¸, sa méc, th«ng dÇu, h«ng (pawlonia)
,th«ng ®u«i ngùa ë 3 vïng §«ng B¾c, Hoa B¾c vµ MiÒn Nam.
Sau ®©y lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu rõng sa méc ë Nam S¬n (Wu
Zhonglun, 1984) thÓ hiÑn ë biÓu 1-3.
BiÓu 1-3 B¶ng tra chØ sè vÞ trÝ ®Êt ®Þnh l-îng nhiÒu nh©n tè
rõng sa méc , A = 20 n¨m
H¹ng Lo¹i §iÓm tæ hîp R’/
môc ®iÓm
1 2 3 4 5 6 7
VÞ trÝ MiÖng giã 9,27 5,36 5,06 2,34 1,75 1,12 0,72
dèc Dèc b»ng 8,27 4,42 4,56 2,63 3,21 4,52 4,90 0,752/
Trªn gi÷a 11,79 7,49 7,13 4,11 3,08 2,79 2,57 4,52
D-íi gi÷a 13,49 9,27 8,73 5,74 4,58 4,36 4,12
TÝch tô 14,67 9,81 9,21 6,09 5,27 5,17 5,24
§åi 11,19 7,03 6,61 3,42 2,71 2,35 1,96
®é 40 5,04 5,20 4,33 2,83 2,62
3,12
§é 40-80 0,98 0,71 0,60 0,38 0,22
dµy >80 1,87 1,95 1,83 1,75 1,65 0,516/
tÇng 1,43
®Êt
mÞn
L-îng >70 1,18 1,05 0,57 0,34
®¸(%) 70-51 0,99 0,88 0,12 -0,22 0,554/
50-36 2,81 2,52 1,48 1,47 2,14
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 15
- 16
ph©n tÝch sinh vËt häc, chän ra mét sè l-îng võa ph¶i, thuËn tiÖn cho viÖc
x¸c ®Þnh ngo¹i nghiÖp.
Mét sè vÝ dô kh¸c vÒ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa.
VÝ dô1: Sui (1990) ®· ¸p dông ph-¬ng ph¸p lý thuyÕt l-îng ho¸ I víi
rõng th«ng rông l¸ 30 tuæi, Trong ®ã: Y lµ chiÒu cao b×nh qu©n rõng, x1
lµ ®é ph×, x2 lµ ®é Èm. NC víi 2 nh©n tè chñ ®¹o.Ph-¬ng tr×nh håi quy lµ:
Y= 11,56 – 3,92x11-1,46x12+0,95x13+2,62x14- 0,31x21+0,62x22+
0,10x23
HÖ sè t-¬ng quan phøc R’= 0,963 ;
HÖ sè t-¬ng quan lÖch R’1= 0,935 ; R’2= 0,626 .
VÝ dô 2: Shen (1985) ®· ¸p dông ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch håi quy ®a nh©n
tè víi 3 nh©n tè chñ ®¹o cÊp ®é ph× ®Êt (SF). ®é cao so mÆt biÓn (EL)
h-íng dèc (ASP) :
Víi loµi Th«ng dÇu 25 tuæi, Ht lµ chiÒu cao trung b×nh cña rõng cã quan
hÖ víi lËp ®Þa, trong c¸c nh©n tè sinh th¸i, qua ph©n tÝch chän ra 3 nh©n
tè chñ ®¹o lµ: §é ph× cña ®Êt, ®¸ mÑ vµ h-íng ph¬i ch¼ng h¹n, tõ ®ã ta
cã ph-¬ng tr×nh nh- sau:
Ht=2, 109 + 0,6773SF+ 0,391 7EL+ 0,404 0ASP
HÖ sè t-¬ng quan phøc R’= 0, 8495;
HÖ sè t-¬ng quan lªch: R/SF = 0,656 7, R/EL= 0,437 8, R/ASP = 0,3354.
5.1.Con ®-êng ph©n lo¹i lËp ®Þa rõng
5.Ph©n lo¹i lËp ®Þa rõng
H¬n 200 n¨m l¹i ®©y, ®· cã rÊt nhiÒu nh÷ng nghiªn cøu ph©n lo¹i lËp
®ia rõng, nh-ng do ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn c¸c n-íc kh¸c nhau, c-êng
®é kinh doanh rõng, tr×nh ®é ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt l©m sinh,
nhiÖm vô nghiªn cøu, nhËn thøc... kh¸c nhau mµ sinh ra nhiÒu hÖ thèng
ph©n lo¹i kh¸c nhau. §¹i thÓ mµ nãi, c¸c nh©n tè tham gia ph©n lo¹i lËp
®Þa bao gåm c¸c con ®-êng nh- nh©n tè thùc b×, nh©n tè m«i tr-êng vµ
nh©n tè tæng hîp .
5.1.1.Con ®-êng nh©n tè thùc b×
Thùc b× rõng vµ m«i tr-êng lµ mét khèi thèng nhÊt. Qua ®iÒu tra ®Òu
cã thÓ thÊy b¶n th©n thùc vËt rõng lµ chØ tiªu tèt nhÊt vµ nã ph¶n ¶nh râ
nhÊt ®iÒu kiÖn ønginh c¶nh. Chñ tr-¬ng lÊy thùc b× ®Ó ph©n biÖt ®iÒu kiÖn
ønginh c¶nh vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa lµ c¨n cø quan träng ®Ó ph©n
chia lo¹i h×nh lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa. Lîi dông nh©n tè
thùc vËt rõng ®Ó tiÕn hµnh ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa, cã thÓ th«ng qua
ph-¬ng ph¸p sinh tr-ëng c©y rõng (chØ sè vÞ trÝ ®Êt hoÆc cÊp vÞ trÝ ®Êt),
còng cã thÓ ¸p dông ph-¬ng ph¸p ®Æc tr-ng tÝnh chÊt thùc vËt rõng ®Ó
ph©n biÖt lo¹i h×nh khu lËp ®Þa vµ x¸c ®Þnh chÊt l-îng lËp ®Þa.
(1) øng dông hiÖu qu¶ sinh tr-ëng cña c©y rõng
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 17
HiÖu qu¶ sinh tr-ëng c©y rõng øng dông vµo viÖc ®¸nh gi¸ vµ ph©n
lo¹i lËp ®Þa,chñ yÕu ¸p dông c¸c chØ tiªu vÒ cÊp , chØ sè lËp ®Þa vµ sai sè
sinh tr-ëng. CÊp lËp ®Þa lµ 1 chØ tiªu ®o l-êng t-¬ng ®èi cña søc s¶n xuÊt
cña ®Êt rõng, th-êng ®-îc x¸c ®Þnh bëi t-¬ng quan gi÷a chiÒu cao b×nh
qu©n cña l©m phÇn vµ cÊp tuæi nµo ®ã (H-A). CÊp lËp ®Þa cã thÓ ph¶n ¶nh
cÊp t-¬ng ®èi cña søc s¶n xuÊt cña ®Êt rõng (cÊp ®Þa vÞ) tõ ®ã mµ chia ra
c¸c lo¹i lËp ®Þa.
Ph-¬ng ph¸p nµy ®-îc ¸p dông ë Liªn x« tõ nh÷ng n¨m 50 cña thÕ
kû 20. Cßn Trung Quèc ®-îc ¸p dông nhiÒu nhÊt lµ dïng chØ sè lËp ®Þa.
Ng-êi ta cho r»ng loµi c©y ë ®é cao -u thÕ cña mét tuæi chuÈn cã quan
hÖ víi søc s¶n xuÊt lËp ®Þa lµ mËt thiÕt h¬n so víi ®é ®o cña mét loµi nµo
®ã. §ång thêi còng chÞu ¶nh h-ëng cña mËt ®é l©m phÇn vµ tæ thµnh loµi
c©y lµ nhá nhÊt. ChØ sè lËp ®Þa ®-îc Mü, Anh vµ NhËt øng dông vµo
nh÷ng n¨m 70. Trung Quèc ®· øng dông nhiÒu cho c¸c loµi Samu vµ
Th«ng c¸c lo¹i trång thuÇn loµi ®Òu tuæi hµng chôc n¨m nay.
Ph-¬ng ph¸p sai sè (chªnh lÖch) vÒ sinh tr-ëng ®· ®-îc chän ®Ó
nghiªn cøu chÊt l-îng lËp ®Þa ë thêi kú sinh tr-ëng cña rõng non, tõ ®ã
lo¹i trõ tuæi chuÈn. PhÇn lín cho r»ng H, D, cã 3-5 ®o¹n, chiÒu dµi c¸c
®o¹n thÝch hîp víi ®o c©y l¸ kim. MÆc dï ph-¬ng ph¸p ®¬n gi¶n, nh-ng
kh«ng thÓ thay thÕ ®-îc chØ sè lËp ®Þa, cho nªn viÖc ¸p dông ph-¬ng
ph¸p ®ã chØ lµ t¹m thêi. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ¸p dông ph-¬ng ph¸p chØ sè
lËp ®Þa ®-îc øng dông réng r·i. Ng-êi ta lÊy ph©n lo¹i lËp ®Þa, ph©n lo¹i
chÊt l-îng lËp ®Þa vµ dù b¸o s¶n l-îng liªn hÖ víi nhau ®Ó x¸c ®Þnh biÖn
ph¸p KTLS & QLBV nh»m t¸c ®éng vµo rõng hîp lý.
(2) øng dông ®Æc tr-ng tæ thµnh,kÐt cÊu thùc b×.
Trong hÖ sinh th¸i rõng, thùc vËt rõng vµ m«i tr-êng cã mèi quan
hÖ t-¬ng hç, tæ thµnh thùc vËt rõng, cÊu tróc vµ sinh tr-ëng c©y rõng cã
liªn hÖ mËt thiÕt víi ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, ®Æc biÖt lµ mét sè loµi thùc vËt cã
biªn ®é sinh th¸i t-¬ng ®èi hÑp cã thÓ dïng ®Ó ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng s¶n
xuÊt cña lËp ®Þa. Mét sè häc gi¶ ph-¬ng T©y chñ tr-¬ng øng dông thùc b×
rõng lµm tiªu chÝ ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa. C¸c nhµ khoa
häc Liªn X« cò G F M«r«z«p tõ n¨m 1904 ®· x©y dùng häc thuyÕt l©m
h×nh, trong ®ã ®· x¸c nhËn kÕt cÊu, tæ thµnh, søc s¶n xuÊt vµ c¸c ®Æc
®iÓm kh¸c cña ®Êt quyÕt ®Þnh ®iÒu kiÖn lËp ®Þa. §Õn nh÷ng n¨m 40 VN
Sukasep ®· nhÊn m¹nh t¸c dông chØ thÞ cña thùc vËt rõng ®èi víi ®iÒu
kiÖn hoµn c¶nh. §Ó nhÊn m¹nh tÝnh æn ®Þnh t-¬ng ®èi cña hoµn c¶nh
Pogrepnhiak ®· kÕt hîp gi÷a thùc vËt rõng vµ sinh c¶nh ®Ó ph©n lo¹i ®iÒu
kiÖn lËp ®Þa. Cajianker (1926) ®· dùa vµo thùc vËt tÇng d-íi ®Ó ph©n chia
lËp ®Þa, «ng cho r»ng c©y bôi, cá, ®Þa y, quyÕt... lµ lµ vËt chØ thÞ tèt ®Ó
ph©n lo¹i. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña mét sè c©y thÊp lµ nhËy c¶m (mÉn c¶m)
h¬n ®èi víi ®iÒu kiÖn n¬i mäc so víi loµi c©y cao tÇng trªn cho nªn cã
tÝnh chØ thÞ t«t h¬n. Nh-ng ë nh÷ng vïng ®· bÞ can thiÖp, ®Æc biÖt ë n¬i bÞ
can thiÖp nhiÒu th× dïng c©y chØ thÞ ®Ó x¸c ®Þnh sÏ rÊt khã chÝnh x¸c,
thËm chÝ lµ kh«ng thÓ ®-îc. Do ®ã nhiÒu ng-êi ®· dïng nhãm loµi sinh
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 18
th¸i ®Ó biÓu thÞ ®Æc tr-ng lËp ®Þa vµ ®-a ra 1 lo¹i hÖ sinh c¶nh- Ph-¬ng
ph¸p cña §øc Borg (1946) vµ hÖ thèng ph©n lo¹i sinh c¶nh cña Mü
(1952).
(3) Dùa vµo nh©n tè thùc b× ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa
Qua nghiªn cøu vÒ QXTV mét sè häc gi¶ ¢u Mü cho r»ng ë vÜ ®é
cao møc ®é t-¬ng quan gi÷a thùc vËt vµ m«i tr-êng kh¸ cao vµ sù can
thiÖp cña con ng-êi t-¬ng ®èi Ýt nªn dïng thùc b× ®Ó biÓu thÞ ®Æc ®iÓm
lËp ®Þa th× hiÖu qu¶ tèt h¬n. B¾c Mü ®· øng dông thµnh c«ng qtr QXTV
®Ó lµm c¬ së ph©n lo¹i lËp ®Þa. Trong con ®-êng nµy ®-îc gäi lµ “ lo¹i
h×nh sinh c¶nh” (habitat tite). Trong ®iÒu kiÖn ®é cao vµ ®Þa h×nh ®Æc biÖt
th× nªn dïng thùc vËt chØ thÞ tÇng d-íi lµm tiªu chÝ. Nh÷ng lo¹i h×nh sinh
c¶nh nµy dïng c¸c loµi -u thÕ mét tÇng nµo ®ã ®Ó ®Æt tªn cho lo¹i h×nh
sinh c¶nh. Trung Quèc n¨m1950 ®· ®iÒu tra tæng hîp rõng trong toµn
quèc vµ lÊy ph©n lo¹i kiÓu rõng cña TQ lµm c¬ së, trong ®ã cã xuÊt hiÖn
vÊn ®Ò: KÕt hîp lËp ®Þa tù nhiªn ...®Ó ®Ò ra nguyªn t¾c, ph-¬ng ph¸p vµ
hÖ thèng ph©n lo¹i cã ®Æc ®iÓm kh¸c nhau. Thùc vËt trong ph©n lo¹i
ønginh c¶nh nªn chiÕm ®Þa vÞ rÊt quan träng. Ph-¬ng ph¸p nµo còng
kh«ng ®-îc coi nh©n tè nµy, bëi v× b¶n th©n ph©n lo¹i lËp ®Þa lµ nghiªn
cøu mèi quan hÖ sinh th¸i gi÷a m«i tr-êng (hoµn c¶nh sinh th¸i) vµ thùc
vËt rõng, nÕu kh«ng th× mÊt ý nghÜa l©m häc. Nh-ng b»ng con ®-êng hay
ph-¬ng ph¸p nµy ®-îc gi¶i thÝch tÝnh chÊt lËp ®Þa chØ lµ gi¸n tiÕp. KÕt
cÊu kh«ng gian cña rõng chÞu nhiÒu ¶nh h-ëng cña nh©n tè con ng-êi vµ
øng dông thùc b× ®Ó ph©n lo¹i ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa bÞ h¹n chÕ nhÊt ®Þnh.
Nh-ng b»ng con ®-êng nh©n tè thùc b× ë rõng tù nhiªn th× v« cïng quan
träng.
5.1.2. Con ®-êng nh©n tè m«i tr-êng
§· tõ l©u trong nghiªn cøu, ng-êi ta øng dông ®Êt vµ ®Þa h×nh ®Ó dù
b¸o søc s¶n xuÊt cña rõng mµ kh«ng cÇn dïng c©y rõng lµm vËt chØ thÞ.
C¸c nhµ nghiªn cøu lÊy chØ sè lËp ®Þa lµ hµm sè vµ mét lo¹t c¸c nh©n tè
lËp ®Þa lµm biÕn sè vµ x©y dùng ph-¬ng tr×nh håi qui ®a nh©n tè, lÊy c¬
chÕ dù b¸o chØ thÞ ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa. Nh÷ng nh©n tè nµy chñ yÕu lµ c¸c
nh©n tè m«i tr-êng vËt lý, nã cã thÓ lµ c¨n cø th«ng tin cÇn thiÕt vÒ tÝnh
chÊt lËp ®Þa. Nh÷ng nh©n tè m«i tr-êng nµy lµ t-¬ng ®èi æn ®Þnh vµ cã
thÓ c¨n cø vµo sù khai th¸c cña chóng vÒ tÝnh chÊt ®Ó ph©n chia c¸c lo¹i
h×nh lËp ®Þa.
(1) KhÝ hËu vµ sinh tr-ëng cña c©y rõng
KhÝ hËu vµ sinh tr-ëng c©y rõng cã quan hÖ mËt thiÕt, nã lµ c¨n cø
®Ó chia ra c¸c vïng lËp ®Þa, ®ai lËp ®Þa vµ khu lËp ®Þa, lµm ®¬n vÞ ph©n
chia trong hÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa. Cïng 1 vïng khÝ hËuth× ®iÒu kiÖn
®¹i khÝ hËu gièng nhau. Sù kh¸c nhau vÒ tiÓu khÝ hËu lµ do ®Þa h×nh vµ
®Êt kh¸c nhau
(2) §Þa h×nh vµ sinh tr-ëng cña c©y rõng
Trong ®iÒu kiÖn vïng nói khÝ hËu vµ ®Êt cã thÓ th«ng qua ®Þa h×nh
®Ó ph¶n ¶nh, cho nªn ®Þa h×nh lµ 1 trong nh÷ng c¨n cø ®Ó ph©n lo¹i lËp
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 19
®Þa. Smalle (1979) ®· cã 1 ph©n lo¹i lËp ®Þa ë vïng cao nguyªn
Comberland cña Mü. Ph©n lo¹i nµy ®· c¨n cø vµo ®Þa m¹o ®Ó ph©n chia
d¬n vÞ lËp ®Þa. Tuy nhiªn mçi ®¬n nguyªn cßn ph¶i m« t¶ ®é ph× ®Êt,
c©ychØ thÞ vµ chØ sè lËp ®Þa cña mét sè loµi c©y chñ yÕu. ë B¾c ViÖt Nam
vµ nam Trung Quèc do ®Þa h×nh phøc t¹p nªn nh©n tè ®Þa h×nh trong ph©n
lo¹i chiÕm ®Þa vÞ rÊt quan träng. C¸c ®Æc tr-ng cña ®Þa h×nh cã thÓ dïng
¶nh vÖ tinh, ¶nh hµng kh«ng hoÆc b¶n ®å ®Þa h×nh ®Ó ph©n lo¹i ®¸nh gi¸.
Cho nªn kü thuËt viÔn th¸m ®-îc øng dông trong ph©n lo¹i lËp ®Þa.
Nh-ng dïng ®Þa h×nh ®Ó ph©n lo¹i th× cã h¹n chÕ v× kh«ng phï hîp víi
n¬i ®Þa h×nh ®¬n gi¶n vµ b»ng ph¼ng. ¶nh h-ëng cña ®Þa h×nh ®Õn sinh
tr-ëng cña c©y rõng vµ cuèi cïng vÉn ph¶i th«ng qua t¸c dông cña khÝ
hËu vµ ®Êt. Cho nªn dïng ®Þa h×nh ®Ó ph©n chia lo¹i h×nh lËp ®Þa so víi
ph-¬ng ph¸p trùc tiÕp dùa vµo khÝ hËu vµ ®Êt th× ®é chÝnh x¸c thÊp h¬n,
®Æc biÖt lµ loµi liªn quan víi ®Êt vµ khÝ hËu, thËm chÝ cßn sai lÇm.
Ngoµi ra mét sè ng-êi cßn cho r»ng dïng ®Þa h×nh ®Ó lµm c¨n cø
ph©n lo¹i lËp ®Þa th× cã lóc nã ph¶i che ®Ëy nguyªn nh©n b¶n chÊt cña sù
h×nh thµnh lo¹i h×nh lËp ®Þa kh«ng cã lîi cho viÖc x¸c ®Þnh biÖn ph¸p
kinh doanh rõng.
(3) Thæ nh-ìng vµ sinh tr-ëng cña c©y rõng
Trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu t-¬ng ®èi ®ång ®Òu th× ®Êt lµ nh©n tè ¶nh
h-ëng trùc tiÕp vµ quyÕt ®Þnh ®èi víi søc s¶n xuÊt cña rõng vµ th«ng
th-êng th× ®Êt lµ c¨n cø quan träng nhÊt ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa. Sau chiÕn
tranh ë NhËt B¶n ®· ¸p dông hÖ thèng ph©n lo¹i ®Êt rõng kÕt hîp víi sù
ph©n chÝ sinh häc vµ ®é ph× ®Êt, khÝ hËu cã thÓ dù b¸o søc s¶n xuÊt cña
c¸c loµi c©y kh¸c nhau. C¸c häc gi¶ NhËt B¶n ®· ¸p dông hÖ thèng ph©n
lo¹i ®Êt cña Mü vµ hÖ thèng ph©n lo¹i cña UNESCO vµ ®· tiÕn hµnh ph©n
lo¹i ®Êt ë c¸c bê s«ng Philippines vµ ®Æt tªn lµ ph©n vïng lËp ®Þa. Hä ®·
®ïng ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a ®Êt vµ lËp ®Þa, ®Õn nay
®· ph¸t triÓn réng ra nhiÒu n-íc. Ng-êi ta ®· kÕt hîp nh©n tè m«i tr-êng
vµ nh©n tè thùc b× l¹i. Th«ng qua quan hÖ gi÷a nh©n tè lËp ®Þa vµ chØ sè
lËp ®Þan®Ó x©y dùng ph-¬ng tr×nh håi qui ®a nh©n tè. TiÕn hµnh ®¸nh gi¸
chÊt l-îng lËp ®Þa vµ ph©n lo¹i lËp ®Þa, kü thuËt nµy ®· ®-îc dïng nhiÒu
nhÊt trong nh÷ng vïng rõng th-a, Ýt c©y vµ vïng rõng trång trªn diÖn tÝch
lín.
3) Con ®-êng tæng hîp nhiÒu nh©n tè
Qui m« øng dông réng r·i vÉn lµ con ®-êng tæng hîp nhiÒu nh©n
tè, nghÜa lµ th«ng qua khÝ hËu, ®Þa h×nh, ®Êt vµ thùc b× ®Ó chia ra c¸c lo¹i
h×nh lËp ®Þa hoÆc c¸c ®¬n vÞ lËp ®Þa. Theo c¸ch nµy cã thÓ chia ra con
®-êng nh©n tè, c¶nh quan. Con ®-êng nh©n tè tr-íc ®©y ë Ucren (1925)
vµ §øc ®· dïng ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa. Cßn nh©n tè c¶nh quan th× ë Cana®a
®· dïng ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa. §Ó ph©n lo¹i c¶nh quan ë Cana®a ®· dïng
nhãm nh©n tè vËt lý sinh vËt.
(a) HÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa cña Liªn x« cò
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 20
Tr-êng ph¸i Ucren víi tæ thµnh c¬ b¶n ph©n lo¹i rõng ph¶i lµ lÊy
c¬ së lËp ®Þa, mµ c¸c lo¹i thùc vËt lµ c©y chØ thÞ tèt nhÊt. Trong lËp ®Þa
quan träng nhÊt lµ ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é, n-íc, dinh d-ìng kho¸ng, nh-ng
trong khÝ hËu th× nh©n tè n-íc vµ chÊt dinh d-ìng lµ c¬ b¶n nhÊt, ®Þa
h×nh lµ nh©n tè quan träng. Nh-ng chóng lµ h×nh thøc tån t¹i kh«ng gian
cña ®iÒu kiÖn sinh th¸i, kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n ®iÒu kiÖn sinh th¸i. HÖ
thèng Ucren chia lµm 3 cÊp: KiÓu lËp ®Þa, kiÓu rõng vµ kiÓu c©y ®øng.
-KiÓu lËp ®Þa- lµ ®-îc tæ thµnh bëi c¸c cÊp ®é Èm vµ ®é ph× dinh d-ìng-
cã 24 kiÓu lËp ®Þa.
-KiÓu rõng- lµ tæng hîp c¸c kho¶nh ®Êt gièng nhau ......trong ®ã quÇn x·
c¬ b¶n lµ chØ tiªu ph¸n ®o¸n chñ yÕu.
-KiÓu c©y ®øng- lµ ®¬n vÞ ph©n lo¹i thÊp nhÊt, lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng vµ
can thiÖp cña con ng-êi trong ph¹m vÞ cña rõng vµ lÊy c¸c loµi kh¸c nhau
lµm tiªu chÝ.
(b) HÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa cña §øc
Do Kranss ®Ò ra n¨m1926, sau nhiÒu n¨m ®· ®-îc dïng nhiÒu ë
§øc vµ ¸o víi ®Æc ®iÓm lµ tæng hîp ph©n lo¹i lËp ®Þa lµ dùa vµo thùc b×
vµ m«i tr-êng vËt lý khÝ hËu víi yªu cÇu l©m nghiÖp. §©y lµ 1 hÖ thèng
ph©n lo¹i nhiÒu nh©n tè: §Þa lý, ®Þa chÊt, khÝ hËu, thæ nh-ìng, ®Þa lý thùc
vËt, ph©n lo¹i thùc vËt...Tr-íc hÕt dùa vµo thùc b× rõng tù nhiªn ®Ó ph©n
ra c¸c vïng sinh th¸i, khu sinh tr-ëng, sau ®ã mçi vïng l¹i chia ra c¸c ¸
vïng, trong ¸ vïng l¹i cã c¸c ®¬n vÞ ph©n lo¹i vµ vÏ lªn b¶n ®å lËp ®Þa vµ
®¸nh gi¸ t×nh h×nh sinh tr-ëng, søc s¶n xuÊt vµ ®¸nh gi¸ kinh doanh rõng.
(c) HÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa cña Mü, Cana®a.
Barnes ®· dùa vµo hÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa d· ¸p dông ë n-íc
Mü vµ tiÕp thu kinh nghiÖm ph©n lo¹i vÒ lo¹i h×nh sinh c¶nh cña Mü vµ
ph©n lo¹i lËp ®Þa sinh c¶nh cña Cana®a ®Ó ph¸t triÓn thµnh ph©n lo¹i lËp
®Þa sinh th¸i (ecological site classification). Ph©n lo¹i sinh th¸i chÝnh lµ
c¨n cø vµo mèi quan hÖ t-¬ng hç gi÷a ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn, thæ
nh-ìng, ®Êt ®ai vµ thùc b×, lµm râ ý nghÜa sinh th¸i vµ kinh doanh, ph©n
lo¹i chñ yÕu dùa vµo sù kh¸c biÖt c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn, thæ
nh-ìng, ®Êt ®ai vµ thùc b× vµ mèi quan hÖ t-¬ng hç ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa
sinh th¸i. Trong ®ã chñ yÕu nhÊn m¹nh ¶nh h-ëng vµ mèi quan hÖ gi÷a
chóng víi nhau vµ ¶nh h-ëng ®èi víi thùc vËt rõng. Khi ®iÒu tra ngo¹i
nghiÖp chñ yÕu dùa vµo tÝnh æn ®Þnh cña m«i tr-êng vËt lý vµ ph©n tÝch
mèi quan hÖ gi÷a c¸c quÇn thÓ loµi ®Ó chia ra c¸c lo¹i h×nh lËp ®Þa.
Bailey (Mü) ®· chia toµn bé n-íc Mü ra 9 cÊp.
Hill (Cana®a-1952,1953,1960,1975) ®· s¸ng lËp 1 hÖ thèng ph©n
lo¹i ®Þa lý vµ ®-a ra 1 thuËt ng÷ míi gäi lµ “Tæng sinh c¶nh” vµ chia lµm
4 líp : Vïng lËp ®Þa- KiÓu ®Êt (®¸ mÑ quyÕt ®Þnh)- KiÓu lËp ®Þa ®Þa lý tù
nhiªn- KiÓu ®iÒu kiÖn lËp ®Þa.
- 3 líp trªn h×nh thµnh kÕt cÊu ®Æc tr-ng æn ®Þnh,
- Líp sau cïng §KL§ lµ tr¹ng th¸i t¹m thêi thùc tÕ mµ thùc b× biÓu
thÞ.
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
nguon tai.lieu . vn
