Xem mẫu
T¹p chÝ Hãa häc, T. 44 (4), Tr. 412 - 417, 2006
KÕt qu¶ nghiªn cøu thµnh phÇn hãa häc c©y L·nh c«ng Rît (fissistigma pallens)
§Õn Tßa so¹n 18-5-2005
TrÞnh ThÞ Thñy, TrÇn V¨n Sung, NguyÔn ThÞ H¶o ViÖn Hãa häc, ViÖn Khoa häc v% C«ng nghÖ ViÖt Nam
Summary
A new sesquiterpen glycoside-cinnamic acid ester named fissispallin besides afzeline has been isolated from the leaves of Fisisstigma pallens (Fin.&Gagn.) Merr. Their structures were elucidated on the basis of MS, 1H- and 13C-NMR spectroscopies.
Keywords: Annonaceae, Fisisstigma pallens, afzeline, sesquiterpene glycoside, fissispallin.
I - Më ®Çu
Chi lnh c«ng hay cßn ®!îc gäi l$ chi C¸ch th! (Fissistigma) l$ mét chi lín, cã 70 lo$i
thuéc hä Na (Annonaceae). ë n!íc ta, chi Fissistigma cã 23 lo$i, ®!îc ph©n bè réng ri trªn c¶ n!íc v$ hÇu hÕt ch!a ®!îc nghiªn cøu. Mét sè lo$i thuéc chi Lnh c«ng ®!îc sö dông trong y häc cæ truyÒn ë mét sè n!íc §«ng Nam
¸ nh! dïng ®Ó cÇm m¸u ë vÕt th!¬ng hoÆc ch÷a
gy x!¬ng. ë ViÖt Nam, mét sè c©y cña chi n$y ®!îc dïng kÕt hîp víi c¸c vÞ thuèc kh¸c ®Ó ch÷a nhiÔm trïng v$ t¨ng c!êng tuÇn ho$n m¸u. Nghiªn cøu tr!íc ®©y cho thÊy c¸c hîp chÊt aporphin, protoberberin, phenantren ancaloit l$ th$nh phÇn chÝnh cña chi n$y. GÇn ®©y, nhãm nghiªn cøu cña Porzel v$ céng sù ® ph¸t hiÖn ®!îc mét nhãm chÊt cã khung cÊu tróc míi l$ fissistigmatin A-D tõ c©y C¸ch th! l¸ hoa (F. bracteolatum) cña ViÖt Nam [1].
C©y Lnh c«ng rît (Fissistigma pallens) mäc phæ biÕn trong rõng nguyªn sinh vïng nói ®Êt ë ViÖt Nam. C©y ra hoa tõ th¸ng 2 ®Õn th¸ng 7 v$ cã qu¶ tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 8. Cho ®Õn nay, ch!a thÊy cã t$i liÖu n$o c«ng bè vÒ th$nh phÇn hãa häc c©y n$y. Trong ch!¬ng tr×nh nghiªn cøu hãa thùc vËt ViÖt Nam, chóng t«i ®
tiÕn h$nh nghiªn cøu mét sè c©y thuéc chi Lnh c«ng [2]. B$i b¸o n$y nªu lªn kÕt qu¶ trong viÖc ph©n lËp v$ x¸c ®Þnh ®!îc cÊu tróc hãa häc cña afzelin (1) v$ mét dÉn xuÊt míi cña sesquitecpen glycozit este hãa víi axit cinnamic, ®!îc chóng t«i ®Æt tªn l$ fissispallin (2). CÊu tróc hãa häc cña c¸c chÊt n$y ®!îc x¸c ®Þnh b»ng c¸c ph!¬ng ph¸p phæ nh! phæ hång ngo¹i (FT-IR), phæ khèi ESI-MS, phæ khèi ph©n gi¶i cao (HR-ESI-MS), phæ céng h!ëng tõ h¹t nh©n mét chiÒu (1H-, 13C-NMR, DEPT) v$ hai chiÒu (HMQC, HMBC, NOESY).
II - Thùc NghiÖm
Phæ NMR: Bruker Avance 500 ë 499,84 MHz (1H) v$ 125,5 MHz (13C) t¹i ViÖn Hãa häc, VAST. Tetrametylsilan (TMS) dïng l$m chÊt chuÈn cho phæ 1H- v$ tÝn hiÖu dung m«i dïng l$m chuÈn ë phæ 13C-. §é dÞch chuyÓn hãa häc () ®!îc tÝnh theo ppm so víi TMS hoÆc dung
m«i CDCl3 v$CD3OD, h»ng sè t!¬ng t¸c (J) tÝnh b»ng Hz. Phæ khèi ESI-MS: LC-MSD-Trap-SL. Phæ HR-ESI-MS: QStar Pulsar (Applied Biosystems) t¹i CHLB. §øc. Phæ hång ngo¹i FT-IR ®o trªn m¸y Infrared Spectrophotometer Nicolet Impact 410. S¾c ký líp máng ph©n tÝch (SKLMPT) ®!îc tiÕn h$nh trªn b¶n máng nh«m
412
silicagel Merck 60F245 tr¸ng s½n, ®é d$y 0,2 mm. Silicagel cì h¹t 0,040 - 0,063 mm, chÊt ng!îc pha RP18 v$ nhùa sephadex LH-20 ®!îc dïng cho s¾c ký cét (SKC). Thö ho¹t tÝnh ®éc tÕ b$o v$ ho¹t tÝnh kh¸ng vi sinh vËt kiÓm ®Þnh t¹i ViÖn Hãa häc c¸c hîp chÊt thiªn nhiªn, ViÖn Khoa häc v$ C«ng nghÖ ViÖt Nam.
Xö lý mÉu thùc vËt v ph¬ng ph¸p chiÕt
MÉu l¸ c©y Lnh c«ng rît ®!îc thu h¸i NghÖ An th¸ng 11/2004. Tªn c©y do TS. Ng« V¨n Tr¹i, ViÖn D!îc liÖu x¸c ®Þnh, tiªu b¶n: Poilane 16533 (VT 4256, HN) ®!îc l!u gi÷ t¹i ViÖn Sinh th¸i v$ T$i nguyªn Sinh vËt, ViÖn Khoa häc v$ C«ng nghÖ ViÖt Nam. 1,3 kg l¸ F. pallens kh« ®!îc ng©m chiÕt víi dung dÞch MeOH/H2O (95 : 5). DÞch chiÕt ®!îc lo¹i bít dung m«i d!íi ¸p suÊt gi¶m, sau ®ã chiÕt lÇn l!ît víi n-hexan, EtOAc v$ n-butanol. Lo¹i dung m«i d!íi ¸p suÊt gi¶m thu ®!îc 18 g; 30 g v$ 70 g c¸c cÆn dÞch chiÕt t!¬ng øng. CÆn dÞch chiÕt EtOAc ®!îc ph©n t¸ch b»ng SKC trªn silicagel, dung m«i gi¶i hÊp CHCl3/MeOH (8 : 2) v$ cuèi cïng t¨ng ®é ph©n cùc b»ng c¸ch thªm n!íc [CHCl3/MeOH/H2O (65 : 35 : 5)] thu ®!îc 45 ph©n ®o¹n. Tinh chÕ tiÕp ph©n ®o¹n 25 (Fr. 25) b»ng SKC nhanh trªn silicagel, dung m«i n-hexan/etylaxetat v$ kÕt tinh l¹i thu ®!îc chÊt 1 v$ 2 s¹ch. Ph©n ®o¹n 43 ®!îc tinh chÕ tiÕp b»ng SKC nhanh trªn silicagel, dung m«i gi¶i hÊp MeOH/EtOAc/H2O (2 : 12 : 1) thu ®!îc 6 mg -sitosterol glucoside
Afelin (1): D¹ng v« ®Þnh h×nh, m$u v$ng nh¹t, ®iÓm nãng ch¶y (®nc.): 214 - 216oC (EtOAc/MeOH) (t$i liÖu [4]: 172 - 174oC). H$m l!îng: 0,003% (so víi nguyªn liÖu kh«). Phæ khèi ESI-MS (positive ions): 455 [M+Na]+, 433 [M +H]+ (C21H20O10), 287 [M+H-146]+ (aglycon, C15H10O6),
Fissispallin (2): ChÊt v« ®Þnh h×nh, m$u tr¾ng. H$m l!îng 0,028%. ESI-MS (positive ions): 537 [M+Na]+, 293 [M+Na-222]+, 104 [M+Na-222-Glc]+; ESI-MS (negative ions): 513 [M-H]-. Phæ khèi ph©n gi¶i cao HR-ESI-MS (positive ions): 537,28346 [C30H42O7Na, tÝnh to¸n (calc.) 537,28227]. FT-IR, KBr max (cm-1) 3406, 3084, 2934, 1638 v$ 882 cm-1.
Fissispallin triaxetat (2a): 6 mg chÊt 2 ®!îc ho$ tan trong 0,5 ml pyridin, thªm v$o ®ã 0,5 ml (Ac)2O, ®Ó qua ®ªm (24 giê) ë nhiÖt ®é phßng. Lo¹i dung m«i v$ (Ac)2O d! thu ®!îc 2a (dÉn xuÊt triaxetyl cña 2) víi hiÖu suÊt 92%. D¹ng v« ®Þnh h×nh, m$u v$ng nh¹t. Phæ 1H-NMR (500
MHz, CDCl3, ppm, J Hz): 7,67 d, J = 16,0 Hz (H-2``); 7,40 m, 3H, (H-6``/8``, H-7``); 7,52 m, 2H (H-5``/9``); 6,38 d, J = 16,0 Hz; 5,30 t, J = 9,5 (H-4`); 5,08 m (H-3`); 4,72 d, J = 7,9 Hz (H-1`); 4,89 v$ 4,85 br s (H-12a, H-12b); 4,24 dd, J = 12.0, 5,8 Hz v$ 4,09 dd, J = 12.0, 2,4 Hz (H-6`a, H-6`b); 3,69 m, (H-5`); 2,28 m (H-7); 1,97, 2,02, 2,08 (Ac x3), 1,74 s (Me-13), 1,04 (Me-15); 0,88 s (Me-14).
III - KÕt qu¶ v& th¶o luËn
DÞch chiÕt metanol 95% cña l¸ c©y Lnh c«ng rît sau khi lo¹i dung m«i d!íi ¸p suÊt gi¶m ®!îc ph©n bè lÇn l!ît trong c¸c dung m«i n-hexan, etylaxetat v$ n-butanol. CÊt lo¹i dung m«i thu ®!îc c¸c cÆn dÞch chiÕt t!¬ng øng. Tõ cÆn dÞch chiÕt etylaxetat b»ng s¾c ký cét (SKC) th!êng, s¾c ký cét nhanh (flash chromatography) trªn silicagel, chÊt hÊp phô ng!îc pha (RP-18) hoÆc sephadex LH-20 víi c¸c hÖ dung m«i thÝch hîp ® ph©n lËp ®!îc chÊt 1, 2 v$ mét v$i chÊt kh¸c ®ang ®!îc tiÕp tôc nghiªn cøu cÊu tróc.
KÕt hîp phæ 1H-, 13C NMR v$ sè khèi m/z 432,9 [M+H]+) trong phæ khèi ion hãa bôi ®iÖn tö (ESI-MS, positive ions), ® x¸c ®Þnh ®!îc c«ng thøc ph©n tö cña chÊt 1 l$ C21H20O10 ([M]+ 432). Phæ ESI-MS cã m¶nh m/z 286,9 [M-146]+ gîi ý cho thÊy chÊt 1 cã thÓ cã chøa ®!êng rhamnoza. §iÒu n$y ®!îc chøng minh thªm qua duplet ( 0,94) víi h»ng sè t!¬ng t¸c vicinal (J
= 5,7 Hz) cña nhãm metyl (Me-6``); duplet ( 5,39, J = 1,7 Hz) cña proton anome (H-1``) v$ côm tÝn hiÖu cña 4 metinoxy proton (-CH-O) ë 3,35 - 4,25 (4H) trong phæ 1H-NMR. KÕt luËn n$y ®!îc kh¼ng ®Þnh thªm qua tÝn hiÖu cña 5 nhãm -CH-O- v$ mét nhãm metyl trong phæ 13C-NMR v$ DEPT (b¶ng 1). Ngo$i ®!êng rhamnoza, phæ 13C NMR v$ DEPT cho thÊy phÇn aglycon cã 15 nguyªn tö cacbon ë phÝa
413
tr!êng thÊp (C 94 - 180 ppm) trong ®ã cã 9 Cq (cã 1 nhãm cacbonyl ë 179,54) v$ 6 nhãm CH. Phæ 1H-NMR cã hai cÆp duplet kÐp cña 4 proton th¬m ë 7,76 (2H) v$ 6,95 (2H) cã cïng h»ng sè t!¬ng t¸c (J = 8,8 v$ 1,9 Hz) cho thÊy tõng cÆp proton n$y cã t!¬ng t¸c ortho v$ meta víi nhau v$ nh! vËy vßng B bÞ thÕ ë C-4`. CÆp duplet cña 2 proton th¬m ë 6,37 v$ 6,20 cã h»ng sè t!¬ng t¸c (J = 2,2 Hz) cho thÊy chóng ph¶i ë vÞ trÝ meta ®èi víi nhau v$ vßng A bÞ thÕ ë C-5 v$ C-7. Sè liÖu phæ cña chÊt 1 ®!îc ®!a ra b¶ng 1. Qua ph©n tÝch phæ v$ so s¸nh víi t$i liÖu [3,4], ® x¸c ®Þnh ®!îc cÊu tróc cña chÊt 1 l$ 3-
O--L-rhamnopyranosyloxy-4`,5,7-trihi®roxy-flavon (kaempferol 3-O--L-rhamnopyranozit,
afzelin). ChÊt n$y lÇn ®Çu tiªn ® ®!îc t¸ch ra tõ c©y Afzelia spec. v$ sau n$y còng ®!îc t×m thÊy trong c©y C¸ch trë v$ng (Premna flavescens) v$ mét v$i lo$i thùc vËt kh¸c cña ViÖt Nam [3, 4].
3`
2` 4`
B
HO 9 O 2 1` 5` 7 A C 6`
3
5 10 4 O-Rha
OH O
1: Afzelin
B¶ng 1: Sè liÖu phæ 1H- v$ 13C-NMR cña chÊt 1 v$ afzelin [®é chuyÓn dÞch hãa häc (ppm), h»ng sè t!¬ng t¸c J (Hz)]
VÞ trÝ
2 3 4
5
1, 125 MHz CD3OD
159,20 136,19 179,54
163,11
C
afzelin [3, 4] axeton-d6,75,5 MHz
158,4 135,7 179,2
163,0
H
1, 500 MHz, CD3OD Afzelin [3, 4], axeton-6
6 99,81 7 165,74 8 94,75 9 158,46 10 105,92 1` 122,61
2`, 6` 131,86 3`, 5` 116,47 4` 161,46 1`` 103,44
2`` 71,96
3`` 72,10
4`` 73,19 5`` 71,88
6`` 17,63
99,5 6,20, 1H, d (2,1) 164,9
94,4 6,37, 1H, d (2,1) 157,9
105,7 122,4
131,6 7,76, 2H, dd (8,8; 1,9) 116,3 6,95, 2H, dd (8,8; 1,9) 160,8
102,6 5,39, 1H, d (1,7) 71,4 4,25, 1H, dd (3,3; 1,7)
72,1 3,74, 1H, dd (9,1; 3,4)
72,9 3,37, 1H, br d (3,3) 71,3 3,35, 1H, br d (5,0)
17,7 0,94, 3H, d (5,7)
6,25, 1H, d (2,2)
6,45, 1H, d (2,2)
7,83, 2H, d (8,8) 7,00, 2H, d (8,8)
5,52, 1H, d (1,4) 4,21, 1H, dd (3,6; 1,6)
3,68, 1H, dd (8,8; 3,3)
3,39, 1H, m 3,34, 1H, br s
0,87, 3H, d (5,9)
414
Phæ hång ngo¹i cña chÊt 2 cã hÊp thô ®Æc tr!ng cña nhãm cacbonyl qua cùc ®¹i hÊp thô max 1712 cm-1 v$ nhãm hi®roxyl (max 3406 cm-1). Phæ IR còng cho thÊy ph©n tö cã thÓ cã nhãm
exo-metylen (=CH2) qua cùc ®¹i hÊp thô 3084, 1638 v$ 882 cm-1. C«ng thøc ph©n tö cña chÊt 2 l$ C30H42O7 ([M]+ 514) ®!îc x¸c ®Þnh b»ng phæ khèi ph©n gi¶i cao (HR-ESI-MS) qua sè khèi m/z
537,28345 [M+Na]+. Ph©n tÝch mét sè m¶nh quan träng: m/z 103 [C8H7]+, 292 [M-C15H27O]+ v$ 221 [M-C8H7CO-162] (C15H25O) trong phæ ESI-MS (positive ions) gîi ý cho thÊy ph©n tö cã chøa sesquitecpen g¾n víi cinnamoyl v$ ®!êng glucose. Phæ 13C-NMR v$ phæ DEPT cho thÊy chÊt 2 cã 30 nguyªn tö cacbon (3x CH3, 7xCH2, 1x =CH2, 14xCH, 4xCq v$ 1xC=O).
m/z 204 (100) m/z 221(4)
m/z 293 (73)
HOH2C
HO O O
HO
O m/z 367 (25)
C
14
1 9
2 10 8
5 7 ROH2C ` 4 6 11
RO 4` 5` O 15 13 RO 3` 2` O 1` 2`` 3``
C 1`` 4``
12
m/z 147 (20)
m/z 383 (95)
m/z 131 (93) m/z 103 (19)
O 6`` 5``
2 : R = H Fissispallin
2a : R = Ac
S¬ ®å 1: Sù ph©n m¶nh cña chÊt 2 trong phæ khèi ESI-MS (positive ions)
B¶ng 2: Sè liÖu phæ 1H- v$ 13C-NMR cña chÊt 2 [CDCl3, gi¸ trÞ (ppm), J (Hz)]
VÞ trÝ C, 125 MHz 1 40,85 2 19,61
3 39,77
H, 500 MHz HMBC
1,25 m, 1,05 m H3-14
2,0 m; 1,5 m H2-3
1,62 dt (13,8; 3,9); 1,68a m H3-15
4 79,69 5 47,49 6 22,54 7 39,34 8 23,27 9 40,56 10 35,05 11 146,80 12 110,81 13 22,82 14 18,87 15 18,21
1` 94,34
1,43 br dt (13,7; 3,3) 1,97 dd (13,3; 2,0); 1,27 m
2,27 br s 1,60 m
1,35 m; 1,26 m
4,87 br s; 4,85 br s 1,69 s 0,91 s 1,10 s
4,75 d (7,8)
H-1`, H2-2, H2-3, H3-15 H3-14, H3-15 H-5 H3-13
H2-6, H2-9 H3-14 H3-14
H-6b, H-7, H2-12, H3-13 H3-13 H2-12 H-5
H2-1, H-5
H-2`
415
VÞ trÝ C, 125 MHz 2` 74,37 3` 75,20 4` 75,60 5` 70,77
6` 62,09
H, 500 MHz
4,79 t b (7,9) 3,39 m
3,61 br t (9,1) 3,69 t (9,1)
3,91 dd (11,8; 3,5)
3,79 dd (11,8; 5,5)
HMBC
H-1` H-4`
H-1`, H-2` H2-6`
H-5`
1`` 166,39 2`` 145,44 3`` 117,81 4`` 134,37 5``, 9`` 128,16 6``, 8`` 128,86
7`` 130,32
7,73 d (16,0) 6,44 d (16,0)
7,54 d (7,4) 7,42 dd
7,42 m
H-2`, H-2``, H-3`` H-5``/9`` H-2``
H-2``, H-3``, H-5``/9`` H-3``, H-6``/8`` H-5``/9``, H-7``
H-5``/9``, H-6``/8``
aTÝn hiÖu bÞ che phñ bëi tÝn hiÖu 1,69; bt gÇn gièng víi dd.
Phæ 13C-NMR cã 6 cacbon th¬m ë phÝa tr!êng thÊp, (C 128 - 134 ppm) trong ®ã cã hai tÝn hiÖu kÐp ë 128,86 v$ 128,16 cho thÊy ph©n tö cã nh©n benzen thÕ ë 1 vÞ trÝ. Ngo$i ra phæ 13C-NMR v$ DEPT cßn cã tÝn hiÖu cña nhãm cacbonyl este (C 166,4) ë v$ hai nhãm metin (C145,44; 117,81). Phæ 1H NMR cã cÆp duplet cã cïng h»ng sè t!¬ng t¸c J = 16 Hz ë 7,73 (H-2``) v$ 6,44 (H-3``), nh! vËy hai proton n$y ph¶i ë vÞ trÝ trans ®èi víi nhau qua nèi ®«i v$
ph©n tö cã nhãm cinnamoyl (C6H5-CH=CH-CO). KÕt luËn n$y ®!îc kh¼ng ®Þnh thªm qua m¶nh m/z 131 [C8H7CO]+ trong phæ khèi ESI-MS (positive ions). PhÇn ®!êng ®!îc x¸c ®Þnh l$
-D-glucopyranosit qua duplet cña proton anome ë 4,75 (d, J = 7,8 Hz, H-1`) v$ côm tÝn hiÖu cña 4 proton metinoxy (-CH-O) ë trong kho¶ng H 3,6 - 4,8 v$ mét nhãm metylenoxy ë 3,79; 3,81 (H-6`a, H-6`b) trong phæ 1H NMR (b¶ng 2). Phæ 13C-NMR v$ phæ DEPT cña chÊt 2 cã tÝn hiÖu cña 5 nhãm CH v$ mét nhãm CH phï hîp víi phæ 1H-NMR. Phæ 13C NMR ngo$i c¸c tÝn hiÖu cña phÇn cinamoyl v$ glucose nh! ® ph©n tÝch ë trªn, cßn cã tÝn hiÖu cña 15 cacbon trong ®ã cã 3 nhãm CH3, 6 nhãm CH2, 2 nhãm CH v$ mét cacbon bËc 4. KÕt hîp víi m¶nh m/z 223 (C15H27 O) trong phæ khèi ESI-
MS gîi ý cho thÊy chÊt n$y cã nh©n sesquitecpen. Phæ 1H NMR cña chÊt 2 phÝa tr!êng cao ( 0,9 - 2 ppm) t!¬ng ®èi phøc t¹p v× cã nhiÒu tÝn hiÖu bÞ che phñ lÉn nhau v$ cã 3 singlet cña 3 nhãm metyl. PhÝa tr!êng thÊp h¬n
cã hai singlet tï ë H 4,87 v$ 4,85 cña nhãm vinyliden v$ ®!îc thÊy râ qua h¬n qua tÝn hiÖu cña nhãm metylen v$ cacbon bËc bèn ( 110,81; 146,80) trong phæ 13C-NMR v$ DEPT. Phæ t!¬ng t¸c dÞ h¹t nh©n qua 2 hoÆc 3 liªn kÕt (HMBC) cã t!¬ng t¸c cña nhãm metyl 1,69 (Me-13) víi C-7, C-11, C-120,91; 0,91 (Me-14) víi C-5, C-10 v$ 1,10 (Me-15) víi C-3, C-4, C-5. Phæ HMBC còng cho t!¬ng t¸c cña C-
4/H2-2, H2-3, Me-15. KÕt qu¶ ph©n tÝch phæ HMBC, NOESY cho thÊy phÇn sesquitecpen cã
cÊu tróc d¹ng eudesm-11-en-4--ol. Qua ph©n tÝch phæ v$ so s¸nh víi t$i liÖu [5] ® x¸c ®Þnh ®!îc cÊu h×nh t!¬ng ®èi cña eudesmen l$ 11-selinen-4,5,7,10-4-ol (kongol) [5,6]. Liªn kÕt gi÷a C-4 víi C-1`` v$ C2` víi C-1`` qua cÇu oxi ®!îc x¸c ®Þnh bëi t!¬ng t¸c cña H-1`/C-4/ v$ H-2`/C-1`` trong phæ HMBC. KÕt luËn n$y ®!îc kh¼ng ®Þnh thªm qua duplet xuÊt hiÖn ë tr!êng thÊp h¬n b×nh th!êng ( 4,79, H-2`) [6, 7] trong phæ 1H-NMR (b¶ng 2). Phæ NOESY cã t!¬ng t¸c cña H-1`/Me-15 v$ cho thÊy chóng
416
...
- tailieumienphi.vn
nguon tai.lieu . vn