Xem mẫu
- H elvetas Vietnam – H i p h i H p tác và Phát tri n Thu Sĩ
E TSP – D án H tr Ph c p và ào t o ph c v Lâm nghi p và Nông nghi p vùng cao
218 i C n, Hòm thư GPO 81, Hà N i, Vi t Nam; i n tho i: +84 4 832 98 33, Fax: +84 4 832 98 34
E-mail: etsp.office@hn.vnn.vn
Web site ETSP: http://www.etsp.org.vn, Web site Helvetas Vietnam: http://www.helvetas.org.vn
Hư ng d n k thu t
QU N LÝ
R NG C NG
NG
Tháng 12, năm 2005
- ơn v qu n lý và tư v n:
D án H tr Ph c p và ào t o Ph c v Lâm nghi p và Nông nghi p
vùng cao Vi t Nam – ETSP
Biên so n: PGS.TS. B o Huy
Hư ng d n này ư c phát tri n d a vào các tài li u:
1) D án ETSP (2005): Tài li u hư ng d n hi n trư ng c a ngư i thúc y c a khóa
t p hu n Qu n lý r ng c ng ng g m 3 Module.
2) D án RDDL (2004): Hư ng d n qu n lý r ng d a vào c ng ng, c L c.
3) D án Phát tri n Lâm nghi p xã h i Sông à (SFDP), GTZ/GFA (1999): B tài li u
qu n lý r ng c ng ng.
4) B o Huy và c ng s (2004): Xây d ng mô hình qu n lý r ng và t r ng d a vào
c ng ng dân t c thi u s JRai và Bahnar t nh Gia Lai. UBND t nh Gia Lai, S Khoa
h c & Công ngh .
5) Ngu n tài li u t p hu n qu n lý r ng c ng ng g m 3 ph n c a d án ETSP năm
2005.
6) Kinh nghi m tích lũy ư c trong quá trình th c hành l p k ho ch qu n lý r ng và t
ch c th c hi n, giám sát 3 t nh Hòa Bình, Th a Thiên – Hu và Dăk Nông trong
khuôn kh th nghi m c a d án ETSP.
7) óng góp ý ki n c a các thành viên tham gia t p hu n qu n lý r ng c ng ng 3
ph n t ch c b i d án ETSP, các bên liên quan h i th o qu n lý r ng c ng ng
t i Thành ph Hu ngày 14 tháng 10 năm 2005.
8) Các tài li u v LNC c a các d án khác như SFDP Sông à, RDDL c L c, t
ch c GTZ/GFA.
T v n b i Philipp Roth, chuyên gia lâm nghi p c a GFA
V i s tham gia c a các nhóm nòng c t qu n lý r ng c ng ng c a 3 t nh Hòa Bình,
Th a Thiên – Hu và ăk Nông.
Hoàn ch nh trên cơ s óng góp ý ki n t i h i th o Qu n lý r ng c ng ng ngày
14/10/2005 do d án ETSP t ch c Thành ph Hu .
1
- M CL C
Ph n I : Gi i thi u ................................................................................. 5
1.1 B i c nh và cơ s xây d ng tài li u hư ng d n....................................5
1.2 M c tiêu và i tư ng c a hư ng d n này............................................6
1.3 Gi i thi u tài li u và hư ng d n s d ng ..............................................6
Ph n II: Nguyên t c qu n lý r ng c ng ng ..................................... 9
2.1. Qu n lý r ng c ng ng ph i phù h p v i chính sách và lu t pháp nhà
nư c ......................................................................................................9
2.2. Phương pháp ti p c n có s tham gia c a các bên liên quan ư c áp d ng
trong ti n trình CFM...............................................................................9
2.2.1. Thu hút s tham gia c a ngư i dân và nâng cao năng l c c a c ng ng .... 9
2.2.2. Vai trò c a cán b k thu t ........................................................................... 10
2.2.3. Vai trò c a thành viên trong c ng ng ........................................................ 10
2.3. Nguyên t c áp d ng các phương pháp k thu t trong CFM ................10
2.3.1 Áp d ng phương pháp linh ho t.......................................................................... 10
2.3.2 Phương pháp và công c ơn gi n..................................................................... 10
2.3.3 Tính liên quan phù h p ....................................................................................... 10
2.3.4 Hi u qu chi phí .................................................................................................. 11
2.4. CFM là m t ti n trình h c t p c a các bên liên quan...........................11
Ph n III: L p k ho ch Qu n lý r ng c ng ng .............................. 12
3.1. ánh giá tài nguyên r ng có s tham gia c a ngư i dân ...................12
Bư c 1: Phân chia, t tên và o m di n tích các lô r ng..........................12
Bư c 2: Mô t lô r ng và xác nh m c tiêu qu n lý r ng ..............................14
Bư c 3: i u tra r ng có ngư i dân tham gia................................................15
Bư c 4: Phân tích d li u - Ư c lư ng s cây khai thác b n v ng ..........21
3.2. L p k ho ch qu n lý r ng c ng ng 5 năm .....................................27
Bư c 5: ánh giá nhu c u lâm s n c a c ng ng........................................28
Bư c 6: So sánh nhu c u và kh năng cung c p c a các lô r ng .................29
Bư c 7: L p k ho ch 5 năm phát tri n r ng.................................................30
Ph n IV: Xây d ng và th c hi n Quy ư c qu n lý b o v và phát
tri n r ng............................................................................................. 33
Bư c 1: Chu n b ............................................................................................33
Bư c 2: H p thôn và th o lu n nhóm v i nông dân phác th o quy ư c ...34
Bư c 3. Vi t và thông qua quy ư c trong c ng ng .....................................37
Bư c 4: Phê duy t Quy ư c...........................................................................38
Bư c 5: Ph bi n quy ư c c p thôn buôn ..................................................38
Bư c 6: Giám sát, ánh giá vi c th c thi quy ư c .........................................39
2
- Ph n V: Phê duy t k ho ch - Th c hi n và giám sát qu n lý r ng
c ng ng............................................................................................ 41
5.1. Phê duy t k ho ch phát tri n r ng 5 năm .........................................41
5.2. L p và phê duy t k ho ch ho t ng hàng năm................................42
5.3. Th c hi n k ho ch qu n lý r ng c ng ng ......................................43
5.4. H th ng giám sát, qu n lý th c hi n k ho ch...................................44
5.5. xu t quy n hư ng l i và phân chia l i ích t r ng trong c ng ng48
Ph n VI: M u bi u b ng...................................................................... 51
M u 1: M u mô t lô r ng...............................................................................51
M u 2: M u ghi m c tiêu qu n lý lô r ng........................................................53
M u 3: Sơ nh hư ng xác nh m c tiêu qu n lý lô r ng .........................54
M u 4: M u i u tra ô m u .............................................................................55
M u 5: M u tông h p k t q a i u tra c a lô r ng.........................................56
M u 6: M u cân i cung c u lâm s n 5 năm ................................................57
M u 7: M u k ho ch ho t ng 5 năm c a lô r ng ......................................58
M u 8: M u k ho ch 5 năm phát tri n r ng..................................................59
M u 9: M u biên b n vi ph m quy ư c qu n lý b o v và phát tri n r ng.....60
M u 10: M u ghi trách nhi m c a Ban qu n lý r ng c ng ng ....................61
M u 11: M u văn b n trình duy t k ho ch qu n lý r ng 5 năm c a thôn buôn62
M u 12: M u k ho ch ho t ng năm …… ..................................................63
M u 13: M u ngh khai thác g s d ng trong h gia ình ...................64
M u 14: B n phê duy t khai thác g s d ng trong h gia ình ...............65
M u 15: S ghi chép c a thôn v khai thác g c a h gia ình......................66
M u 16: S theo dõi khai thác g s d ng các thôn - BQLR xã s d ng67
M u 17: M u ghi s lư ng cây khai thác v i m c ích thương m i ..............68
3
- Minh ho
Minh ho 1: Ti n trình qu n lý r ng c ng ng...........................................................................7
Minh ho 2: Các bư c i u tra tài nguyên r ng………………………………………………...........11
Minh ho 3: Xác nh các lô r ng trên b n a hình…………………………………………........12
Minh ho 4: Các bư c phân chia lô r ng………………………………………………………...........13
Minh ho 5: Sơ thi t k tuy n i u tra r ng………………………………………………….........17
Minh ho 6: Sơ ô m u và các ch tiêu i u tra theo các ô ph và ô tái sinh……………….......18
Minh ho 7: Ngư i dân s d ng d ng c ơn gi n o m cây r ng…………………............18
Minh ho 8: i u tra ánh giá tài nguyên r ng – L p tuy n i u tra và thi t k ô m u…….........19
Minh ho 9: Sơ các bư c thi t l p xây d ng mô hình r ng n nh………………………........22
Minh ho 10: Mô hình r ng n nh cho r ng n a r ng lá…………………………………….........23
Minh ho 11: Mô hình r ng n nh cho r ng n a r ng lá…………………………………….........23
Minh ho 12: Mô hình r ng n nh cho r ng thư ng xanh…………………………………….......24
Minh ho 13: Mô hình r ng n nh cho r ng kh p theo m c tiêu g v a và nh ……………......24
Minh ho 14: So sánh bi u gi a mô hình r ng n nh và mô hình th hi n hi n tr ng r ng.25
Minh ho 15: Các bư c c n thi t trong vi c l p k ho ch qu n lý r ng 5 năm…………………...26
Minh ho 16: Ma tr n phân tích nhu c u lâm s n cho c ng ng trong 5 năm…………………....28
Minh ho 17: Các gi i pháp l ng ghép lâm s n ngoài g trong k ho ch qu n lý r ng……....31
Minh ho 18: Chu trình xây d ng và th c hi n qui ư c qu n lý b o v và phát tri n r ng……...32
Minh ho 19: Các v n th o lu n khi xây d ng qui ư c qu n lý b o v và phát tri n r ng…...34
Minh ho 20: Công tác giám sát và qu n lý trong CFM………………………………………….......40
Minh ho 21: Sơ th c hi n khai thác g cho nhu c u c a thôn và thương m i…...................46
Minh ho 22: Hư ng l i và phân chia l i ích trong c ng ng (khai thác g bán)……………......48
Minh ho 23: Hư ng l i và phân chia l i ích trong c ng ng (khai thác g dùng trong
thôn)....49
4
- Ph n I : Gi i thi u
1.1 B i c nh và cơ s xây d ng tài li u hư ng d n
Lu t t ai năm 2003 và Lu t B o v và Phát tri n r ng năm 2004 công nh n chính th c
phương th c qu n lý r ng c ng ng (CFM), trong ó c p n vi c phát huy ngu n l c
ngư i dân a phương và truy n th ng qu n lý r ng c a các c ng ng dân t c qu n lý
r ng b n v ng lâu dài, ng th i áp ng nhu c u s d ng r ng và t o ra sinh k cho
ngư i dân nông thôn mi n núi s ng g n r ng.
Qu n lý r ng c ng ng ư c ti n hành sau khi c ng ng ư c giao t giao r ng, có
nghĩa c ng ng có y quy n s d ng t r ng theo lu t nh. M c ích c a qu n lý
r ng c ng ng là nh m nâng cao kh năng u tư phát tri n r ng c a ngư i nh n r ng và
ưa ra các bi n pháp qu n lý r ng b n v ng lâu dài, góp ph n gi i quy t nhu c u s d ng
r ng c a c ng ng và c i thi n sinh k d a vào kinh doanh r ng.
S hình thành và phát tri n phương th c qu n lý r ng c ng ng òi h i nh ng thay i và
b sung v các m t th ch , t ch c, tài chính và k thu t. Vì v y c n có nh ng ho t ng
th nghi m trên hi n trư ng th nghi m và úc rút ph n h i cho vi c phát tri n chính
sách cũng như nâng cao năng l c cho i ngũ cán b lâm nghi p có th áp d ng nh ng
gi i pháp ti p c n l p k ho ch và k thu t lâm sinh có s tham gia thích h p v i i u ki n
qu n lý r ng c ng ng – M t phương th c qu n lý r ng m i.
D án H tr Ph c p và ào t o ph c v Lâm nghi p và Nông nghi p vùng cao Vi t Nam
ư c tài tr b i Chính ph Th y Sĩ/SDC, do B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn qu n
lý, và tư v n b i t ch c Helvetas Vi t Nam ã kh i xư ng m t chu i t p hu n v "Qu n lý
r ng c ng ng" cho cán b lâm nghi p c a 3 t nh Hòa Bình, Th a Thiên – Hu và Dak
Nông. ây là ki u ào t o t p hu n viên, sau t p hu n các cán b lâm nghi p này s là
ngư i nòng c t trong phát tri n phương pháp lu n qu n lý r ng c ng ng a phương
c a h và th c hi n vi c ào t o m r ng cho nhi u cán b k thu t lâm nghi p các c p
khác nhau. t t p hu n này chia làm 3 t: i) t 1 t nh Hòa Bình v i m c tiêu làm rõ
khái ni m lâm nghi p c ng ng, th c hành các công c k năng cơ b n trong thúc y
c ng ng xây d ng quy ư c qu n lý và b o v r ng, i u tra r ng có s tham gia và l p k
ho ch 5 năm qu n lý r ng c ng ng; gi a ph n 1 và 2 thành viên ư c t p hu n c a 3 t nh
ã ti n hành t ch c thúc y c ng ng l p quy ư c và k ho ch 5 năm qu n lý r ng; ii)
t 2 ư c t ch c t nh Dak Nông vói m c tiêu ph n h i các kinh nghi m l p k ho ch
qu n lý r ng cùng v i ngư i dân, cung c p thêm cho h c viên v k năng thúc y, phân
tích các mâu thu n, b sung các công c ti p c n và th o lu n v phân chia l i ích trong
qu n lý r ng c ng ng, các th t c hành chính c n thi t i m i h tr cho ki u qu n lý
r ng m i d a vào c ng ng; gi a ph n 2 và 3 các h c viên ã trình k ho ch 5 năm c a
các thôn buôn các c p chính quy n t nh, huy n phê duy t và xu t các th t c th c
hi n khai thác s d ng r ng c ng ng phù h p; iii) t 3 ư c t ch c Th a Thiên –
Hu nh m ph n nh và chia s nh ng k t qu t ư c, t p trung vào vi c t ch c th c
hi n k ho ch qu n lý r ng c ng ng, các quy nh th t c ư c xu t c i ti n cho phù
h p, xem xét và tài li u hóa hư ng d n k thu t v qu n lý r ng c ng ng, hư ng d n áp
d ng k thu t lâm sinh cho c ng ng. Trên cơ s các kinh nghi m tích lũy ư c này và các
tài li u liên quan, hư ng d n này ư c biên so n.
Ti n trình qu n lý r ng c ng ng, d a trên cơ s các c ng ng ã ư c giao t giao
r ng, b t u b ng vi c ngư i dân a phương có th xây d ng các k ho ch qu n lý r ng
trên cơ s xem xét n nhu c u lâm s n c a mình và cân i ngu n tài nguyên r ng hi n
có; ti p theo là xây d ng các quy ư c qu n lý b o v và phát tri n r ng c a mình và liên k t
chúng v i khung pháp lý c a nhà nư c. ng th i th c hi n k ho ch này, c ng ng
c n có hư ng d n và t p hu n k thu t lâm sinh k t h p v i ki n th c sinh thái a phương
bo m cho vi c th c hi n úng n. Cu i cùng nhưng cũng không kém ph n quan
tr ng là ph i thi t l p cơ ch giám sát và ánh giá hi u qu cũng như chi phí.
5
- Tài li u này ư c xây d ng nh m h tr cho ti n trình nói trên, trong ó gi i thi u phương
pháp ti p c n có s tham gia trong th m nh tài nguyên r ng, l p và th c hi n k ho ch
qu n lý r ng, xây d ng quy u c qu n lý b o v và phát tri n r ng c ng ng; làm sáng t
vai trò và trách nhi m c a các bên liên quan, trong ó c ng ng có cơ h i nâng cao năng
l c và ra các quy t nh qu n lý tài nguyên r ng mà h ã ư c th a nh n quy n s d ng.
1.2 M c tiêu và i tư ng c a hư ng d n này
M c tiêu c a tài li u hư ng d n:
Cung c p nh ng nguyên t c, phương pháp ti p c n trong quá trình qu n lý r ng c ng
♦
ng, nh n m nh s tham gia c a các bên liên quan và vai trò c a c ng ng trong
toàn b ti n trình.
Trình bày quy trình k thu t th ng nh t cho vi c l p K ho ch Qu n lý r ng c ng ng
♦
và xây d ng Quy ư c Qu n lý B o v và Phát tri n r ng, cũng như hư ng d n v các
ho t ng giám sát ánh giá trong ti n trình th c hi n CFM.
i tư ng s d ng tài li u này:
i tư ng s d ng hư ng d n này là các cơ quan qu n lý nhà nư c liên quan n qu n lý
lâm nghi p và nh ng cán b thúc y quá trình Qu n lý r ng c ng ng. Bao g m:
- Cán b qu n lý nhà nư c liên quan n lâm nghi p các c p theo d i ti n trình
CFM và ra các quy t nh h tr cho các ho t ng ư c di n ra.
- Cán b lâm nghi p c a S NN & PTNT, Chi c c Ki m lâm và cán b các phòng
ban liên quan huy n, Khuy n nông lâm huy n, H t ki m lâm, cán b Lâm trư ng,
Ban Lâm nghi p xã, Khuy n nông lâm xã …
Tài li u này còn có th ư c s d ng gi ng d y ào t o ti n trình qu n lý r ng c ng
ng các trư ng i h c, trung h c lâm nghi p; ào t o các cán b k thu t thúc y
ti n trình này các a phương.
1.3 Gi i thi u tài li u và hư ng d n s d ng
Tài li u này bao g m 6 ph n:
Ph n I – Gi i thi u: Bao g m nh ng thông tin chung v b i c nh c a qu n lý r ng c ng
ng, cũng như m c tiêu và i tư ng s d ng c a tài li u hư ng d n.
ng: Cung c p các nguyên t c c n th ng nh t
Ph n II – Nguyên t c qu n lý r ng c ng
chung trong ti n trình CFM liên quan n ti p c n có s tham gia, vai trò c a các bên và c a
c ng ng, CFM trong khung pháp lý và các yêu c u v tính linh ho t, th c ti n, hi u qu , …
c a qu n lý r ng c ng ng nh m b o m cho tính b n v ng và phù h p c a nó trong ti n
trình phát tri n.
ng: Gi i thi u theo t ng bư c v i các k t
Ph n III – L p k ho ch Qu n lý r ng c ng
qu c th c n t ư c, phương pháp k thu t, ti p c n thích h p, v t li u c n thi t, cách
t ch c th c hi n, khung th i gian và các công c tr giúp ư c liên k t v i ph n VI.
Xây d ng Quy ư c Qu n lý b o v và phát tri n r ng: Hư ng d n theo trình
Ph n IV –
t các bư c xây d ng quy ư c, cũng như n i dung và phương pháp ti p c n phát tri n
quy ư c v i c ng ng, phê duy t, ph bi n quy ư c và t ch c th c hi n, giám sát. M t s
b ng m u ư c liên k t trong ph n VI
Ph n V – Phê duy t k ho ch, t ch c th c hi n và giám sát qu n lý r ng c ng ng:
Trình bày ti n trình trình duy t và th c hi n k ho ch CFM và cơ ch giám sát, phân chia l i
ích trong c ng ng. Các b ng m u k ho ch trình duy t, m u bi u tr giúp ư c liên k t
v i ph n VI.
6
- Ph n VI – M u bi u b ng: Bao g m các công c , b ng bi u h tr cho ti n trình xây d ng
quy ư c, l p và th c hi n k ho ch CFM.
Tài li u hư ng d n i theo t ng bư c c a ti n trình CFM trình bày trong sơ dư i ây.
Trong ó CFM d a trên k t qu ã có c a quy ho ch s d ng t và giao t giao r ng,
ti n hành các giai o n chính:
i) L p k ho ch qu n lý r ng c ng ng:
ánh giá tài nguyên r ng có s tham gia
-
L p k ho ch phát tri n r ng
-
ii) Xây d ng và th c hi n quy ư c qu n lý b o v và phát tri n r ng c ng ng.
iii) Phê duy t k ho ch phát tri n r ng 5 năm và hàng năm; t ch c th c thi k
ho ch, giám sát, ánh giá và phân chia l i ích t r ng.
7
- L p k ho ch s d ng
L p k ho ch SD t/Giao t, giao r ng LUP/FLA
t và Giao t giao
K t qu chính c a LUP/FLA:
Xác nh ư c di n tích r ng và các lô
r ng
Xác nh ư c ch c năng, hi n tr ng
và s d ng r ng
Xác nh ư c quy n s d ng lâu dài,
ranh gi i r ng c a các ch r ng
Bn r ng c a thôn
Phân chia, t tên, o di n tích
ánh giá tài nguyên r ng
Ti n trình l p k ho ch qu n lý r ng
Mô t lô và M c tiêu dài h n c a
qu n lý r ng
i u tra r ng có s tham gia
ng
Phân tích s li u - ư c lư ng s
cây khai thác b n v ng
Ti n trình qu n lý r ng c ng
L p k ho ch qu n
Xác nh nhu c u
lý r ng 5 năm
So sánh nhu c u v i & ngu n cung
L p k ho ch phát tri n r ng 5 năm
Xây d ng Quy ư c qu n lý b o v và phát tri n r ng
Phê duy t k ho ch phát tri n r ng 5 năm
Phê duy t - Th c thi và
L p k ho ch ho t ng hàng năm và phê duy t
Th c hi n
giám sát
Giám sát
Phân chia l i ích trong c ng ng
Minh ho 1: Ti n trình qu n lý r ng c ng ng
8
- Ph n II: Nguyên t c qu n lý r ng c ng ng
2.1. Qu n lý r ng c ng ng ph i phù h p v i chính sách và lu t
pháp nhà nư c
Nh ng văn b n lu t sau là quan tr ng i v i vi c xây d ng các quy ư c b o v và phát
tri n r ng và t ch c l p k ho ch và th c hi n CFM:
Quy t nh 245/1998/Q -TTg ngày 21/12/1998 c a Th tư ng Chính ph v th c
♦
hi n trách nhi m qu n lý Nhà nư c c a các c p v r ng và t lâm nghi p.
Thông tư s 56/1999/TT/BNN-Kl, ngày 30/03/1999 v vi c hư ng d n xây d ng
♦
quy ư c phát tri n và b o v r ng a phương.
Quy t nh s 08/2001/Q -TTg ngày 11/1/2001 c a Th tư ng Chính ph v vi c
♦
ban hành Quy ch qu n lý r ng c d ng, r ng phòng h , r ng s n xu t là r ng
t nhiên.
Lu t t ai 2003.
♦
Ngh nh s 139/2004/N -CP ngày 25/6/2004 v x ph t hành chính iv i
♦
qu n lý, b o v r ng và qu n lý lâm s n; thay th Ngh nh s 77/1996/CP và
Ngh nh s 17/2002/ND-CP.
Ngh nh 181/2004/N -CP ngày 29/10/2004 c a Th tư ng Chính ph v thi
♦
thành Lu t t ai.
Lu t B o v và Phát tri n r ng 2004.
♦
2.2. Phương pháp ti p c n có s tham gia c a các bên liên quan
ư c áp d ng trong ti n trình CFM
2.2.1. Thu hút s tham gia c a ngư i dân và nâng cao năng l c c a c ng ng
Thu hút s tham gia c a ngư i dân c p thôn buôn trong quá trình ra quy t nh xác
nh và th ng nh t v quy ư c qu n lý b o v và phát tri n r ng cũng như l p và th c hi n
k ho ch CFM, s giúp c ng ng trong vi c t t ch c qu n lý tài nguyên r ng c a chính
mình.
Bên c nh ó c n chú ý thúc y s tham gia nhi u hơn c a ph n vào quá trình ra
quy t nh. Ph n có t m quan tr ng như nam gi i trong vi c qu n lý r ng c ng ng, và
do ó ph i ư c coi tr ng trong vi c xây d ng, th c hi n, giám sát CFM.
S tham gia c a ngư i dân có nghĩa r ng m i ngư i u ư c tham gia vào t t c các ho t
ng. i u này không có nghĩa là ngư i dân ph i mình làm t t c m i vi c. Trong qu n lý
r ng c ng ng, ngư i dân s không th l p và th c hi n k ho ch qu n lý r ng c a mình
mà không có s h tr c a cán b k thu t. M t khác, ch riêng cán b k thu t cũng không
th l p k ho ch qu n lý ư c – h không bi t rõ v tình hình a phương, di n tích r ng
c a thôn buôn và cũng không bi t v nhu c u và nh ng d nh mong mu n c a ngư i dân.
Do ó, c hai i tư ng c ng ng và cán b k thu t u quan tr ng trong quá trình này.
H u c n liên quan và tham gia cùng nhau.
Thông qua quá trình qu n lý r ng c ng ng, các ki n th c kinh nghi m qu n lý tài nguyên
a phương ư c k t h p v i các k thu t lâm nghi p ơn gi n phù h p s giúp nâng cao
năng l c c ng ng v qu n lý tài nguyên r ng. i u này ư c xem như là i u ki n tiên
quy t cho vi c xây d ng, th c thi thành công qu n lý r ng c ng ng các a phương ã
ư c giao t giao r ng cho c ng ng.
9
- 2.2.2. Vai trò c a cán b k thu t
Vai trò c a cán b k thu t là thúc y h tr c ng ng trong su t quá trình qu n lý r ng
c ng ng t vi c l p quy ư c, k ho ch cho n t ch c th c hi n và giám sát ánh giá.
ng th i cung c p cho c ng ng các thông tin c n thi t v chính sách, lu t pháp m i,
hư ng d n các k thu t lâm sinh c n thi t.
Nhi m v c a cán b k thu t là thi t l p ư c m t phương th c giao ti p t o ra s tin
tư ng l n nhau, tăng cư ng chia s thông tin, h c h i kinh nghi m và h p tác gi a các
thành viên trong c ng ng và v i ngư i bên ngoài. Do v y ngư i thúc y, c n ư c trang
b v các nguyên t c ào t o ngư i l n tu i, phương pháp ti p c n có s tham gia, k năng
thúc y trong phát tri n nông thôn.
2.2.3. Vai trò c a thành viên trong c ng ng
C ng ng c n ư c xem là ngư i có vai trò ch ng và ra quy t nh trong ti n trình
CFM, trong ó t ng nhóm thành viên trong c ng ng có các vai trò c th :
Ban t qu n thôn, H i Ph n , H i già Làng là nh ng ngư i có trách nhi m t ch c và i u
hành cu c h p ra các quy t nh cho ti n trình qu n lý r ng c a c ng ng. H cũng là
ngư i t ch c và giám sát vi c th c thi k ho ch CFM thôn buôn mình
i diên các h gia ình, các thành viên c ng ng tham gia bình ng vào các cu c th o
lu n, h p, ánh giá tài nguyên r ng và quá trình ra quy t nh v quy ư c và l p và th c
hi n k ho ch qu n lý r ng thôn buôn. Trong ó c n lưu ý thu hút s tham gia c a ph n ,
vì ph n vùng g n r ng là ngư i ti p c n và s d ng tài nguyên r ng khá nhi u, nên s
óng góp c a h là c n thi t cho ti n trình CFM ư c di n ra có hi u qu .
2.3. Nguyên t c áp d ng các phương pháp k thu t trong CFM
2.3.1 Áp d ng phương pháp linh ho t
Các c ng ng các thôn buôn khác nhau cũng có nhi u khác nhau v năng l c qu n lý,
trình h c v n, kinh nghi m ti p c n qu n lý tài nguyên thiên nhiên. Do v y các công c ,
phương pháp áp d ng v i c ng ng cũng nên linh ho t, c n s d ng các d ng c , v t li u
tr c quan thích h p và th i gian áp d ng các công c ti p c n và ánh giá k thu t này cũng
c n tính toán thích h p t ng trư ng h p c th có th t ư c k t qu .
2.3.2 Phương pháp và công c ơn gi n
Trong b i c nh phát tri n lâm nghi p c ng ng Vi t Nam, phương pháp ánh giá và phân
tích tài nguyên r ng ph i phù h p và ơn gi n c ng ng có th tham gia. Cán b k
thu t có th tính toán trư c các mô hình b ng công c phương pháp ph c t p nhưng c n
bi n nó thành các công c ơn gi n d hi u. Không s d ng phương pháp i u tra quá
ph c t p có d li u mà ngư i dân khó có th hi u ư c. N u ngư i s d ng r ng không
ư c tham gia y trong vi c ánh giá và phân tích tài nguyên r ng, h s không có
trách nhi m v k t qu và vì v y không s n lòng th c hi n theo m t k ho ch qu n lý ư c
xây d ng t nh ng d li u ó.
2.3.3 Tính liên quan phù h p
Ti n trình qu n lý r ng c ng ng c n d a vào năng l c qu n lý c a ngư i dân nông thôn
và yêu c u t i thi u trong qu n lý giám sát tài nguyên r ng. Do ó ngoài tính ơn gi n nó
còn òi h i ch nên thu th p và phân tích các thông tin d li u c th , c n thi t bo m
cho m t k ho ch có th th c hi n và giám sát ư c b i ngư i dân. Không quá tham v ng
qu n lý quá nhi u thông tin d li u ph c t p trong khi ó c ng ng không th ti p c n
ư c.
10
- 2.3.4 Hi u qu chi phí
Ít t n kém th i gian và nhân l c c a c ng ng và các bên liên quan là m t nguyên t c quan
tr ng trong qu n lý r ng c ng ng. Vì có như v y nó m i ư c tri n khai lâu dài và thư ng
xuyên các c ng ng nghèo, thi u ngu n l c. Các nguyên t c ơn gi n, phù h p s h
tr cho i u này. Ngoài ra các ho t ng liên quan n i u tra r ng thư ng m t nhi u
ngu n l c vì r ng thư ng xa và phân b nơi a hình ph c t p, do ó gi i pháp i u tra,
ánh giá, tác nghi p trong r ng c n ư c c th , ti n hành m c t i thi u b o mm t
tin c y có th s d ng ư c trong l p, th c hi n và giám sát k ho ch qu n lý r ng.
2.4. CFM là m t ti n trình h c t p c a các bên liên quan
Qu n lý r ng c ng ng là m t h at ng m i Vi t Nam, các phương pháp lu n cũng
ang t ng bư c ư c xây d ng; do ó không có m t khuôn m u c ng nh c nào cho ti n
trình này. M t ti n trình cùng nhau h c t p là c n thi t rút ra kinh nghi m nh m c i ti n,
b sung ho t ng CFM càng có hi u qu hơn trong i u ki n c a Vi t Nam.
Ngoài ra qu n lý tài nguyên thiên nhiên c n d a vào c ng ng, vì c ng ng là ngư i có
kinh nghi m nhi u nh t v tài nguyên r ng nơi h sinh s ng. Các bên liên quan cùng c ng
ng h p tác h c h i kinh nghi m t hi n trư ng là m t nguyên t c quan tr ng góp ph n
phát tri n gi i pháp qu n lý r ng thích h p và có hi u qu .
11
- Ph n III: L p k ho ch Qu n lý r ng c ng ng
Ti n trình l p k ho ch qu n lý r ng có th ư c chia làm hai ph n chính, ph n th nh t là
ánh giá tài nguyên r ng có s tham gia, ph n th hai là xây d ng k ho ch qu n lý r ng
5 năm.
3.1. ánh giá tài nguyên r ng
ánh giá tài nguyên r ng
có s tham gia c a ngư i
dân
Phân chia, t tên và di n tích lô
M c tiêu Mô t lô và xác nh m c tiêu qu n lý
r ng
Tài nguyên r ng c ng ng ư c th m
nh, ánh giá theo phương pháp ơn gi n
làm cơ s cho vi c xác nh m c tiêu qu n i u tra r ng có s tham gia
lý và kh năng cung c p s n ph m g c i
lâu dài c a t ng lô r ng.
Phân tích s li u - ư c lư ng s
cây thu ho ch b n v ng
Minh ho 2: Các bư c trong i u tra tài nguyên r ng
Bư c 1: Phân chia, t tên và o m di n tích các lô r ng
Vi c phân chia lô r ng là bư c u tiên b t u cho vi c i u tra r ng cũng như làm cơ
s l p k ho ch qu n lý r ng trong m t nh kỳ 5 năm ư c thu n ti n. Vi c phân chia lô có
ý nghĩa quan tr ng trong qu n lý r ng c ng ng, t ây c ng ng b t u thi t l p các lô
r ng theo m c tiêu qu n lý khác nhau, nh n bi t v trí, quy mô c a các lô r ng trong thôn
b n.
R ng c a thôn ư c phân chia thành các lô riêng bi t theo m c tiêu
K t qu c n
qu n lý c a c ng ng
tưc
Các lô ư c t tên theo a phương và xác nh di n tích c a m i
lô
Bn hi n tr ng r ng c a thôn buôn t l 1:10,000
V t li u
Máy GPS ki m tra ư ng ranh gi i gi a các lô r ng (Lúc này
bn c n ph i có h th ng to toàn c u UTM)
Gi y bóng kính ( che ph b n ) có k p ghim.
Bút vi t b ng dùng vi t trên gi y bóng kính và bút lông d u v
bn .
La bàn nh hư ng b n .
Gi y bóng kính k ô vuông 1x1 cm m di n tích
Nhóm các nông dân nòng c t, ban t qu n, ban qu n lý r ng c ng
Tham gia
ng (Kho ng 7 ngư i)
Khuy n nông xã, ki m lâm a bàn, cán b a chính xã. (Kho ng 2
12
- ngư i)
Ki m lâm huy n, cán b lâm nghi p (2 ngư i)
Gi i thi u b n hi n tr ng r ng và các c i m k thu t ơn gi n
Phương pháp
c ab n a hình và hi n tr ng r ng cho ngư i dân.
ti n hành
Yêu c u ngư i dân nh hư ng b n , d dàng hơn mi
ngư i nh hư ng b n c n t theo hư ng B c
Dành cho ngư i dân th i gian h xem và hi u. Sau ó gi i thích
và yêu c u nông dân ch ra các khu v c có r ng trên b n .
gi y bóng kính lên trên b n và dùng ghim gi t m trên
m t m t ph ng. S d ng bút vi t b ng xoá ư c v các ư ng giao
thông, sông su i và ranh gi i lô r ng. Khuy n khích h v và ch
ch h r ng n u v sai v n có th xoá ư c.
Tiêu chu n phân chia lô r ng là: Cùng m t tr ng thái r ng, cùng
m c ích qu n lý, n m trong m t khu v c nh . Nên t n d ng nh ng
ranh gi i t nhiên như sông su i, c u, i núi, v.v. làm ranh gi i
lô r ng
Khi b n hoàn thành v các ư ng v , ranh gi i các lô r ng; yêu
c u ngư i dân th o lu n t tên c a t ng lô lên trên b n .
Khuy n khích s d ng tên a danh quen thu c v i ngư i dân.
o di n tích m i lô: Gi i thích v i ngư i dân là h c n ph i bi t
tương i chính xác di n tích c a t ng lô là bao nhiêu vì th m i d
dàng có th tính ư c bao nhiêu cây trên t ng lô. Hư ng d n ngư i
dân cách ư c tính di n tích b ng cách v các ô vuông lên trên gi y
bóng kính. N u b n có t l là 1:10,000 thì m t ô vuông 1 x 1 cm
tương ng v i 1 ha. Vi t s di n tích c a t ng lô lên b n .
Bn a hình và hi n tr ng
r ng t l 1:10.000
Gi y kính trong k ô vuông 1x1
cm m di n tích
Minh ho 3: Xác nh các lô r ng trên b n a hình
Cu i cùng v lên t t c các ư ng bi u hi n a hình, sông su i,
ư ng xá, l r ng v i bút không xoá ư c.
Xác minh ranh gi i lô r ng th c a v i ngư i dân: S d ng la
bàn nh hư ng trong r ng. Ngoài ra có th s d ng máy nh v
GPS (n u có), xác nh chính xác các i m ranh gi i trên th c
13
- a. Nh ng i m ư c xác nh b i máy GPS ư c chuy n t i th
công qua b n UTM.
Làm vi c nhóm t i thôn ½ bu i
Th i gian, a
im ½ - 1 ngày i xác minh trên th c a, tuỳ thu c vào di n tích và
a i m c a m i lô.
Minh ho 4: Các bư c phân chia lô r ng
Bư c 2: Mô t lô r ng và xác nh m c tiêu qu n lý r ng
M i lô r ng sau khi ã ư c phân chia trên b n t l 1:10.000, có ranh gi i, di n tích c
th ; c n ư c mô t làm rõ các c i m tài nguyên r ng, a hình c a t ng lô, th o lu n
v nh hư ng qu n lý, kinh doanh lô r ng ó, cũng như các thu n l i và khó khăn mà c ng
ng ang g p ph i trong ti n trình qu n lý lô r ng.
Ngoài ra vi c mô t lô r ng và xác nh m c tiêu còn làm cơ s cho vi c t ch c i u tra
r ng và l p k ho ch qu n lý r ng:
i. gi m thi u công tác i u tra r ng, ch các lô ư c c ng ng th ng nh t ưa
vào s d ng, kinh doanh trong 5 năm n m i ư c i u tra; và các lô r ng v i
m c tiêu phòng h và s d ng c bi t trong c ng ng s không ưa vào i u
tra r ng, chúng s ư c ưa vào l p k ho ch b o v . Do v y c n làm công tác
mô t và xác inh m c tiêu qu n lý lô r ng c th có k ho ch t ch c th m
nh r ng thích h p, ít t n kém.
ii. Nhóm i u tra r ng rõ ràng v a hình, ư ng i n lô r ng thi t k các
tuy n i u tra r ng h p lý bư c ti p theo.
M c tiêu qu n lý lô r ng s ư c th m nh l n cu i sau khi ã có s li u i u tra r ng
bư c sau.
14
- M i lô r ng ư c mô t ph n nh tình hình lô r ng (d a trên
K t qu c n
hi u bi t c a ngư i dân)
tưc
Xác nh m c tiêu qu n lý cho m i lô r ng (có th ư c i u ch nh
sau khi ã ánh giá tài nguyên r ng)
M u mô t lô r ng (M u 1 trong ph n VI)
V t li u
M u ghi m c tiêu lô và các v n , cơ h i (M u 2 trong ph n VI)
Văn phòng ph m
Nhóm các nông dân nòng c t, ban t qu n, ban qu n lý r ng c ng
Tham gia
ng (Kho ng 7 ngư i)
Khuy n nông xã, ki m lâm a bàn, cán b a chính xã. (Kho ng 2
ngư i)
Ki m lâm huy n, cán b lâm nghi p (2 ngư i)
T o thành các nhóm: M i nhóm 3-4 nông dân và 1-2 cán b k
Phương pháp
thu t
ti n hành
S d ng m u bi u 1 mô t r ng lô r ng cùng v i ngư i dân
S d ng m u bi u 2 th o lu n xác nh m c tiêu qu n lý c a lô
r ng và các v n và cơ h i c a lô r ng ó.
S d ng hư ng d n theo sơ th o lu n m c tiêu qu n lý lô
r ng v i ngư i dân (M u 3 trong ph n VI)
½ ngày t i thôn
Th i gian, a
im
Mô t lô r ng và xác nh m c tiêu qu n lý lô r ng ó là bư c u phân tích tài nguyên và
nhu c u qu n lý tài nguyên r ng v i c ng ng. Do ó phương pháp ti p c n là thu hút s
tham gia c a nh ng nông dân có kinh nghi m v s d ng r ng i phương. ây là cơ h i
cán b k thu t có cái nhìn t ng quát v tình hình qu n lý r ng a phương và nhu c u
c a c ng ng trong qu n lý r ng. Bư c này c n làm trư c và là cơ s t ch c i u tra
r ng có s tham gia.
Bư c 3: i u tra r ng có ngư i dân tham gia
Trên cơ s mô t và xác nh m c tiêu qu n lý các lô r ng, ti n hành t ch c i u tra r ng
có s tham gia. Phương pháp i u tra r ng có s tham gia c n ư c áp d ng trong ó tính
ơn gi n, liên quan và hi u qu ư c áp d ng gi m thi u th i gian, nhân l c cho công
vi c này. i u tra r ng có s tham gia là bư c quan tr ng h c h i và s d ng ki n th c
b n a trong s d ng, qu n lý cây r ng. Bư c này s giúp cho ngư i dân b t u ti p c n
v i phương pháp th m nh, ánh giá tài nguyên r ng và giúp cho cán b k thu t có cơ h i
h c h i các kinh nghi m a phương trong s d ng lâm s n.
15
- Th ng kê ư c s cây th c t theo các c p ư ng kính và loài cây
K t qu c n
cho t ng lô r ng cung c p các thông tin nh lư ng v ti m năng
tưc
lô r ng l p k ho ch và ph c v cho vi c giám sát.
Ngu i dân rõ ràng thêm v c u trúc và thành ph n chung c a các lô
r ng, nh ó có cơ s quy t nh m c tiêu qu n lý r ng dài h n cho
m i lô.
Gi y A4 và bút màu
V t li u, d ng
c Bn r ng c a thôn buôn có gi y bóng kính tr i lên có th nhìn
th y các lô r ng
Thư c o kho ng cách
Thư c dây m u (thư c o ư ng kính ngang ng c)
Cu c dây th ng, m t cu n cho m t nhóm i u tra (20 m dây th ng
có th t nút 10 m và 2 dây th ng 10 m có th t nút gi a)
Ph n ánh d u cây
6 g y 2 m/cây tre (có th ch t trong r ng)
La bàn, GPS (n u có)
B n mô t lô m u
Phi u l y m u theo ô. (M u 4 trong ph n VI)
Nhóm các nông dân nòng c t ( c bi t là nh ng ngư i bi t rõ v
Tham gia
r ng), ban t qu n thôn, ban qu n lý r ng c ng ng
Khuy n nông xã, ki m lâm a bàn, cán b a chính xãn ban lâm
nghi p xã
Khuy n lâm huy n, phòng nông nghi p huy n, cán b lâm nghi p
L a ch n lô r ng i u tra: Các lô r ng ư c c ng ng quy t nh
Phương pháp
ưa vào s d ng, kinh doanh trong 5 năm n m i ưa vào i u tra
ti n hành
r ng. Các lô r ng phòng h và s d ng c bi t trong c ng ng có
th không c n i u tra, vi c qu n lý b o v các lô r ng này s ư c
xác nh trong bư c l p k ho ch h at ng c a t ng lô r ng.
Phân chia thành các nhóm i u tra r ng. M i nhóm g m 5 ngư i, 4
nông dân và 1 cán b k thu t.
S d ng phương pháp i u tra theo tuy n h th ng, trên m i tuy n
cách nhau 50m t m t ô m u 10x30m. C ly gi a các tuy n tùy
theo yêu c u s lư ng ô mà quy t nh trư c trên b n .
Phân công các nhóm theo tuy n i u tra và kh năng hoàn thành
công vi c trong ngày.
T i m i v trí t ô m u, hoàn t t phi u i u tra ô m u (m u 4)
C n th o lu n v i nông dân xác nh loài cây có th s d ng làm
g ư c không và các công d ng c bi t khác
a i m là các lô r ng mà c ng ng quy t nh ưa vào l p k
Th i gian, a
ho ch kinh doanh trong 5 năm n
im
16
- Th i gian dành cho vi c i u tra ô m u ngoài th c a ph thu c
vào s nhóm có th tham gia; s lư ng, di n tích và a i m c a
các lô r ng. i v i m i buôn thư ng kéo dài t 3 n 10 ngày, m i
nhóm có th l p ư c 7 – 10 ô trong 1 ngày làm vi c.
i u tra r ng có s tham gia là m t cách ti p c n k thu t nh m h tr c ng ng có
th ánh giá và giám sát tài nguyên r ng c a h và thúc y vi c h c t p ki n th c
b n a. Vì v y nó c n áp d ng các nguyên t c:
iii. ơn gi n: . S d ng thư c dây v ch màu xác nh c p kính nên có th áp
d ng cho c ngư i dân không bi t c, vi t. . Ô m u có d ng d i, kích thư c nh
d l p ô và o m
iv. Liên quan, hi u qu : Ch i u tra c p kính, loài cây, công d ng c a t ng cây g
và tái sinh. V i các d li u này l p k ho ch qu n lý r ng c ng ng.
Không o cao, không o c th ư ng kính
v. i v i r ng t nhiên thư ng xanh,
H c h i ki n th c sinh thái a phương:
nhi u loài cây cán b k thu t r t khó nh danh trong khi ó ngư i dân a
phương l i bi t r t rõ, vì v y vi c nh danh loài c n có s h p tác và h c h i t
ngư i dân, tên cây ư c ghi b ng ti ng kinh và ti ng a phương. Kinh nghi m
s d ng loài cây v i các m c ích khác nhau là r t phong phú v i các c ng ng
s ng ph thu c vào r ng, i u này c n ư c th o lu n, h c h i và ghi nh n trong
ti n trình i u tra ô m u.
Hư ng d n cho vi c i u tra ô m u trong r ng:
i) Xác nh s lư ng ô m u c n i u tra cho t ng lô r ng:
S lư ng ô m u c n i u tra trong m t lô r ng ph thu c vào các y u t di n tích, m c
bi n ng c a s cây r ng, sai s i u tra cho trư c. i v i qu n lý r ng c ng ng, t l
rút m u kho ng 1% di n tích. B ng sau là g i ý cho s lư ng ô m u c n i u tra theo di n
tích lô r ng.
DiÖn tÝch l« Sè « mÉu (10 x 30
m)
< 4 ha Ýt nhÊt 2
4 - 10 ha Ýt nhÊt 5
10 - 30 ha Ýt nhÊt 7
30 - 70 ha Ýt nhÊt 15
70 - 120 ha Ýt nhÊt 25
120 - 200 ha Ýt nhÊt 40
> 200 ha Ýt nhÊt 70
ii) Thi t l p các tuy n i u tra:
Trên cơ s s ô m u ã xác nh cho t ng lô r ng, quy t nh c ly các tuy n i u tra cho
t ng lô sao cho ti t ki m th i gian, công s c và t ch c phân công các nhóm h p lý.
17
- Nhóm 1 /
Ngày 2
Nhóm 1 /
Ngày 1
Nhóm 2 /
Ngày 1
Nhóm 3 /
Ng y 1
Nhóm 3 /
Nhóm 2 /
Ngày 2 Nhóm 1 /
Ngày 2
Ngày 3
= công vi c hàng ngày c a m i nhóm
(7 – 10 ô m u)
ư ng i u tra
Tên lô: Chu Prong
Di n tích lô: 150 ha
M t ô m u (30 x 10m)
Thi t l p 50 ô m u
Kho ng cách gi a các ô m u (50 m)
Minh ho 5: Sơ thi t k tuy n i u tra r ng h th ng
iii) L p ô m u và o m trong ô:
Ô m u 10 x 30m ư c chia thành 3 ô nh 10x10 m ti n cho vi c o m. Trong ô xác
nh loài, kh năng cho g hay không và xác nh c p kính cây r ng b ng thư c o chu vi
có v ch màu. Ngoài ra gi m s lư ng o m cây nh , phân chia thành 2 bên trái ph i
c aô o m: Bên ph i o các cây có chi u cao >1.3 m tr lên, và bên trái o cây có
ư ng kính ngang ng c l n hơn 10cm (c p kính t v ch màu en tr lên).
Thi t l p các ô 2x2 m i u tra cây tái sinh (cây có chi u cao > 0.2m và < 1.3m) bao g m
xác nh loài, s cây; trong m i ô nh 10x10m t 4 góc 4 ô 2x2 m o m tái sinh. (Trong
trư ng h p cây tái sinh dày, có th ch 2 ô tái sinh trong m t ô nh 10x10m). T ng c ng có
t 6 – 12 ô o m tái sinh 2x2m trong m t ô m u 10x30m.
18
- S li u cây g và tái sinh ư c ghi chép y trong m u bi u 4.
Sơ m tôm u
Lát c t
Ô ph C (2m x 2 m)
- ư cl p 4 góc
10 m
M tôm u
10 m
Mt on
Ô ph B: Ô ph A:
o cây có ư ng kính o cây có chi u
ngang ng c cao hơn 1.3m
l n hơn 10cm)
10 m
10 m
ư ng lát c t
10 m
10 m
Minh ho 6: Sơ ô m u và các ch tiêu i u tra theo các ô ph và tái sinh
Thư c dây màu ư c dùng o c p kính, nh ng màu s c khác nhau th hi n nh ng c p
ư ng kính khác nhau như trong b ng sau. (Trư ng h p c p kính 5 cm)
C p ư ng
45
kính (cm)
Màu Tr ng Vàng en Sc Xanh Ch m Cam Sóng Tím
Xác nh c p
Giá tr c p kính có th thay i tùy
kính theo các
theo tăng trư ng ư ng kính. Giá
d i màu
tr c kính t t nh t là b ng giá tr
tăng trư ng ư ng kính trong 5
năm, các cây c p kính nh
có th chuy n lên c kính l n hơn
trong mô hình c u trúc s cây theo
c p kính. i v i r ng t nhiên
Vi t Nam giá tr này bi n ng t
3 – 5cm.
Minh ho 7: Ngư i dân s d ng
d ng c ơn gi n o m cây
r ng
19
nguon tai.lieu . vn
