Xem mẫu

KY NIEM 70 NAM.

HOAN CANH LjCH SUT
KHI LANH TU N G U Y I N AI QUOC VE NUdC
VA CHON CAO BANG XAY DUNG CAN CUfDjA CACH MANG
PGS, TS NGUYEN TRONG PHUC*

Bd con Pac Bd, Cao Bdng vd cimg xuc dong duac gap lai Chu tich Ho Chi Minh
sau 20 nam xa cdch (20-2-I96I)

Cao Bang la vimg dat chien luge dia dau
ciia T6 qu6c da dugc xac dinh tir thai Thue
Phan - An Duong Vuong ra doi nuac Au
Lac thi ky III truac Cong nguyen. Day
ciing la noi diln ra nhieu phong trao dau
tranh bao ve ehii quyIn lanh th6, tieu bieu
nhu Niing Chi Cao thai Ly the ky XI. The
* Nguyen Vien truang Vien Lich sir Dang

TAP CHi LICH SIJDANG-1/2011

ky XVI Nguyen Binh Khiem timg khuyen
nha Mae nen chgn Cao Bang la noi dimg
chan de bao ton ea nghiep.
Ke thira truyen th6ng ve vang trong lich
sir, sau khi lanh tu Nguyen Ai Quoc sang
lap Dang Cgng san Viet Nam (3-2-1930),
tinh Cao Bang som xay dung to ehirc Dang
lam hat nhan lanh dao phong trao each
mang o dia phuang va noi kit phong trao

37

KY NIEM 70 NAM...

ea nuoc. Phong trao each mang Viet Nam bi dich bat a Sai Gon. Rang sang 17-1nhimg nam 30 dien ra trong hoan canh lich 1940, T6ng Bi thu Nguyen Van Cii' bi dich
sir rat kho khan phirc tap. Tren the giai. chii bat a Sai Gon eiing mot s6 dong chi khae.
Ngay 22-6-1940, nuac Phap bi quan phat
nghia phat xit xuat hien, tien e6ng vao
phong trao hoa binh, dan chii, tien bg. Dai xit Dire chiem dong, quan dgi Phap dau
hoi VII QuIe tl Cgng san (7-1935) eo su hang. Chinh phii Petanh nit ve Visi mien
ehuyin huong chi dao, chii trgng tap hgp Nam nuae Phap, tro thanh ehinh phii bii
lire lugng each mang. dan ehu, xay dung nhin. Tinh hinh nuoc Phap da anh huong den
mat tran dan tgc, dan chu vai nhirng hinh tinh than ciia ehinh quyen thugc dia va quan
thire diu tranh thich hgp de chong chu Phap a Dong Duong.
Thang 9-1940, quan Nhat keo vao Dong
nghia phat xit. Ngay 1-9-1939, phat xit Dire
tin eong Ba Lan mo dau chien tranh the Duong qua bien gioi Viet - Trung chiem
gioi thir hai. Ngay 23-9-1939, Lien X6 ky Lang Son va d6 bg len Do Son. Mau thuan
voi Diic ban Hiep uae bat xam pham. Ban giiia dan tgc Viet Nam vai thuc dan, phat
hiep uae do la buac di can thiet nham lam xit gay gat. nhiem vu giai phong dan tgc
that bai am muu eiia phuang Tay mu6n gianh doe lap tra nen bire thiet. Ngay 27-9dimg the lire phat xit de tieu diet Lien X6. 1940, Dang bg va nhan dan Bac Son (Lang
Ky hiep uae. Lien X6 eo them thai gian Son) da khoi nghia.
Til- thang 7-1940, Xir uy Nam Ky da
hoa hoan vai Diic de ehuan bi lire lugng ve
mgi mat. 6 chau A, chu nghia quan phiet hgp ban ve chu truang khai nghia va dan
Nhat Ban hinh thanh tir nam 1932. day toi quyet dinh chuan bi lire lugng khoi
manh chien tranh xam luge Trung Quoc va nghia tai Hoi nghi Xir iiy tir ngay 21 den
23-9-1940. Ngay 23-11-1940 n6 ra cuge
cac nuoc khae.
0 Dong Duong, tir thang 9-1939, ehinh khai nghia Nam Ky, mac dii Hoi nghi
quyen thuc dan Phap da thii tieu eac quyen Trung uong tir ngay 6 den ngay 9-11-1940
dan sinh, dan chii, tang cuo'ng dan ap phong da ehii truang hoan khai nghia. Ngay 13trao each mang. Tir ngay 6 den ngay 8-11- 1-1941, binh linh a D6 Luang (Nghe An)
1939, Trung uong Dang hgp a H6c Mon khai nghia. Cae cuge khai nghia da bj ke
(Ba Diem) ngoai thanh Sai Gon, kip thai ra thii dan ap dam mau, nhat la Khoi nghia
nghi quyet, neu eao nggn co chong de qu6c, Nam Ky.
Nhiem vu eua phong trao each mang do
giai phong dan toe. Dang chuyen lire lugng
Dang lanh dao phai ra sire chuan bi vl mgi
va trgng tam eong tac ve n6ng thon.
Dich tang cuong dan ap, khimg b6 mat. nam bat sir phat trien ciia tinh hinh
phong trao each mang va Dang Cgng san. trong nuae va the gioi mai co thi di tai
Ngay 29-9-1939 ding chi Le H6ng Phong thing Igi. Sau khoi nghia Bae Son. da hinh

38

TAP CHi UCH Si) OANG-1/2011

KY NIEM 70 NAM...

thanh lire lugng du kich va tiln hanh diu truac su sing con. Dan toe Viet Nam va
franh vu trang a khu vue Bic San (Lang cae dan tgc D6ng Duong cung bi dat truac
Son), Vu Nhai (Thai Nguyen). Dgi du kich thaeh thire mai.
Til- thang 9-1938, lanh tu Nguyin Ai
Bac Son phat trien thanh dgi Ciru quoc
quan (23-2-1941), xay dung va phat triln QuIc tai Trung QuIe tren 16 trinh tra ve
nuoc. Thai gian nay, Nhat Ban da xam
can CU' dia Bac Son - Vu Nhai.
Thuc dan Phap va phat xit Nhat khiing chilm 3 tinh D6ng Bae Trung Quoc (1937),
bo da gay t6n that lan doi vai each mang tang cuong chien tranh de chiem toan bg
Viet Nam. Den giiia nam 1940, cac d6ng Trung Qu6c. Nhan dan Trung Qu6e da
chi Uy vien Trung uong Dang lan lugt bi khang chiln chong Nhat, phong trao each
dich bat, chi con lai d6ng chi Phan Dang mang do Dang Cgng san Trung Qu6c lanh
Luu. Cae xir uy, tinh iiy, thanh iiy cung bi dao phat trien manh me. Phong trao each
nhieu ton that. Dich bat va ket an nhieu mang, khang chien a Quang Tay, Van Nam
dong ehi Trung uong va Xii uy. Mau thuan giap Viet Nam ngay cang phat trien, Viet
giai cap va dan tgc thiic day phong trao kieu va can bg, dang vien Viet Nam da boat
each mang huong miii nhgn tien e6ng vao dong tren dia ban nay.
thuc dan Phap va phat xit Nhat, quyet tam
Voi ten mai la Ho Quang, Nguyen Ai
gianh doc lap eho To quoc.
Qu6c tir Tan Cuong qua Lan Chau den Tay
Thang 11-1940, tai Dinh Bang (Bic An r6i toi Dien An (tinh Thiem Bae - "dat
Ninh) da dien ra bgi nghi de lap lai Ban thanh each mang" Trung Qu6e). Nguyen Ai
Chap hanh Trung uong va bau d6ng ehi Quoc a Dien An 2 tuan r6i tra lai Tay An.
Truang - Chinh lam Quyen Tong Bi thu. Sau d6 Ngud'i roi Tay An xuong Quang
Hoi nghi da ehu truang tiep tuc giuong cao Tay, dimg a Que Lam khi do la tinh ly eua
nggn ca giai phong dan toe ciia Hoi nghi Quang Tay. Nguoi tham gia Bat 16 quan
Trung uong 11-1939 da xae dinh. Tir nam Trung Qu6c va tim each lien lac ve nuae.
1930 den nam 1940, co quan lanh dao eiia Thang 2-1939, Nguyen Ai Quoc viet mot
Trung uong Dang dat a ngi va ngoai thanh loat bai duoi tieu de Thir tir Trung Quoc
Sai Gon. Tii' eu6i 1940, co quan lanh dao giri ve nuac. Cuoi nam 1939, Nguyin Ai
ciia Trung uong Dang dat o Ha Ngi, hinh Qu6c den Con Minh (Van Nam) bit lien
thanh khu an toan cua Trung uong tai ngoai lac vai cac t6 chiic Dang. Tir nam 1939, tai
Con Minh, Ban Cong tae hai ngoai eiia
vi Ha Ngi.
Tinh hinh thi gioi bien chuyen nhanh Dang Cgng san D6ng Duang da dugc lap
chong, dat nhan loai truac thir thaeh lai do ding ehi Phimg Chi Kien phu trach.
nghiem trgng ciia chien tranh the giai. Van Thang 2-1940, Nguyin Ai QuIc voi bi
menh eiia nhilu quIc gia, dan tgc dimg danh "ong Trin" dugc ding chi Trinh

TAP CHi LICH SIJOANG-1/2011

39

KY NIEM 70 NAM...

Dong Hai (tiic Vii Anh) dua den nha ong
ba T6ng Minh Phuang la Viet kieu, a 76
duang Kim Bich (C6n Minh) de gap d6ng
ehi Phimg Chi Kien. Phimg Chi Kien va
cac dong chi Ban Cong tae hai ngoai ciia
Dang da bao cao vai lanh tu Nguyen Ai
Qu6c tinh hinh trong nuac va tinh hinh
kieu bao a C6n Minh va boat dong eua
Dang tai day. Nguyen Ai Quoc eiing cac
d6ng ehi gay dung va phat trien phong trao
each mang viing bien gioi Viet - Trung,
chuan bi eho phong trao trong nuoc va iing
hg Trung Qu6e chong phat xit Nhat.
Dugc biet lanh tu Nguyen Ai Quoc da
C mat a Trung Quoc giap bien giai, cac
O
dong ehi trong nuae da cir cac dong ehi
Pham van D6ng va Vo Nguyen Giap sang
Trung Quoc de lien lac, bao cao tinh hinh
va xin y kien ehi dao. Dau thang 6-1940
vai bi danh la Vuong, tai Thuy H6 (Van
Nam) lanh tu Nguyen Ai Qu6c da gap hai
dong chi Pham Van Dong, V6 Nguyen
Giap. Sau do, Nguai quyet dinh cir cac
d6ng ehi Pham Van Dong, V6 Nguyen
Giap, Cao Hong Lanh di hgc a Dien An.
Ngay 15-6-1940, phat xit Diic tan e6ng
nuoc Phap va 22-6-1940 Phap dau hang.
Lanh tu Nguyen Ai Qu6e quyet dinh hoan
viee di hgc eiia eac d6ng chi de chuan bi ve
nuoc. Nguai cho rang day la ca hoi thuan
Igi cho each mang Viet Nam; phai tim each
tra ve nuae de nam bat thai co each mang.
Cao Bang la tinh eo duong bien giai dai
voi Trung Qu6c va la manh dat eo truyen
th6ng yeu nuac chong ngoai xam va sam

40

C C so each mang khi Dang Cgng san
O O
Viet Nam ra dai. Cao Bang c6 dia the rimg
niii hiem tro, thuan Igi cho xay dung can
cir; tien Igi eho lien lac vai ben ngoai va
nhu cira ngo lien lac phong trao each mang
sau trong ngi dia. Cao Bang co t6 ehirc
Dang, dgi ngii dang vien d6ng dao, can bg
lanh dao each mang c6 uy tin, nhan dan
hang hai each mang. Sau eugc khiing bo ac
liet eiia ke thii nam 1931, tir nam 1932
phong trao each mang Viet Nam timg buac
phuc h6i. Thang 3-1934, Ban Chi huy a
ngoai eua Dang Cgng san D6ng Duong
thanh lap g6m eac dong chi Le Hong
Phong, Ha Huy Tap, Nguyen Van Dirt.
Thang 6-1934, Ban Chi huy a ngoai to
chire Hoi nghi tai Ma Cao, Trung Quoc,
tich cue ehi dao phong trao each mang
trong nuae.
Cae dong chi trong Ban Chi huy a ngodi
da dugc nhan dan cac dan tgc tinh Cao
Bang giup do xay dung co so Dang, phong
trao each mang a trong nuae va ngay tren
dja ban Cao Bing. Culi nam 1934, Cao
Bang da eo 201 dang vien phan Ion la
nhiing nguai tre tu6i. Phong trao each
mang va to ehirc Dang a Cao Bang da g6p
phan tich cue eho boat dong lanh dao, chi
dao eua Ban Chi huy a ngodi va ehuan bj
eho Dai bgi lan thii nhat ciia Dang (31935). Phong trao each mang ciia Dang va
nhan dan Cao Bang da eo dugc nhiing
chien si each mang tieu bieu: Hoang Dinh
Giong, Hoang Van Ngn. Tai Dai hoi I ciia
Dang (3-1935) dong chi Hoang Dinh Giong

TAP CHI LICH SU'OANG-1/2011

KY NIEM 70 NAM...

dugc bau la Uy vien Ban Chip hanh Trung
uong Dang; d6ng chi Hoang Van Ngn dugc
bau la dai bieu di du Dai bgi VII ciia Quoc
tl Cgng san (7-1935). Thang 3-1937 khi tai
lap Xir iiy Bac Ky, d6ng chi Hoang Tu Hun
(tire Hoang Van Ngn, Van Tan) dugc bau
lam Bi thu Xir uy.
Do ehinh la nhung dieu kien thuan igi
de lanh tu Nguyen Ai Quoc chgn la noi
tra ve To qu6c sau 30 nam hoat dong a
nuoc ngoai.
Nhiem vu va yeu cau ciia phong trao
giai ph6ng dan tgc doi hoi phai co dgi ngii
can bg lanh dao va chi dao du manh ca ve
trinh do ly luan va nang luc lanh dao thue
tien. Thang 12-1940, tai Nam Quang. Tinh
Tay (Trung Quoc) lanh tu Nguyen Ai
Qu6e da ma lap huan luyen eho 43 can bg
eiia Cao Bang, trong d6 e6 cac dong chi
Le Quang Ba, Hoang Sam, Bang Giang,
The An... Nguai true tiep giang day cho
lop hgc voi sir trg ly ciia cac d6ng ehi
Phiing Chi Kien, Pham Van D6ng, V6
Nguyen Giap. Tai lieu huan luyen la cu6n
Con duong giai phong do Nguyen Ai
Quoc va cac trg ly bien soan. Ngi dung
hgc tap chii yeu la each dieu tra tinh hinh,
tuyen truyen, to chire va phat trien lire
lugng each mang. Neu ro 5 dieu nen lam
va 5 dieu nen tranh d6i voi can bg trong
van dong phong trao each mang. Day la
lop huan luyen can bg dau tien phuc vu
c6ng eugc giai phong dan tgc. Lop hgc ket
thiic ngay 26-1-1941 (tuc 29 thang Chap
nam Canh Thin).

TAP CHi LICH SIJOANG-1/2011

Sau Dai hoi VII. Qu6e te Cgng san chii
truong, cac ding chi tra ve cac nuoc de cimg
cac dong chi trong nuoc chi dao phong trao
ch6ng nguy co phat xit lan tran. ch6ng chien
tranh bao ve hoa binh, bao ve Lien X6. Klii
chien tranh the giai xay ra, Qu6c te Cgng san
tiep tuc chi dao phong trao each mang a cae
nuoc. Cu6i thang 6-1940, sau khi quyet dinh
ngimg chuyen di ciia eac d6ng chi Cao H6ng
Linh, Pham Van Dong, V6 Nguyen Giap,
Nguyen Ai Qu6c cii' Tran Van Hinh (vira o
Nam Bg ra) di Dien An de thiet lap quan he
voi qu6e te, don nhan nhimg th6ng tin mai
ciia qu6c te giri ve. Nguoi dap may bay len
Triing Khanh gap Trung uong Dang Cgng san
Trung Quoc de trao d6i y kien ve thai eugc.
Truac khi di, Nguai nhieu lan can dan cac
dong chi a C6n Minh phai nghien cim, chgn
huong xay dung can cir dia, tim hieu tinh hinh
trong nuac, chuan bi chu dao ve mgi mat de
khi Nguoi tra ve la co the len duong ve nuoc".
Cuoi thang 7-1940, Nguyen Ai Quoc ciing
cac d6ng chi rod C6n Minh di Que Lam
(Quang Tay) de tim huong moi tro ve nuoc.
Nguyen Ai Quoc rat coi trgng tranh thii sir
d6ng tinh, iing hg eua nhan dan Trung Qu6e
d6i vai each mang Viet Nam.
Thang 12-1940, Nguyen Ai Quoc cimg
cac d6ng chi tir Que Lam xu6ng Tinh Tay.
Sau Tet Duong lich 1941, d6ng chi Hoang
van Thu tir trong nuae sang. Tai day, thay
mat Trung uong Dang, dong chi Hoang
van Thu bao cao vai lanh tu Nguyen Ai
Quoc ve tinh hinh each mang trong nuac.
Nguyen Ai Qu6c eiing cac ding chi thao

41

nguon tai.lieu . vn