- Trang Chủ
- Kinh tế học
- Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới: Tác động đối với hệ thống sở hữu trí tuệ của Việt Nam
Xem mẫu
- Diễn đàn Khoa học và Công nghệ
Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới:
Tác động đối với hệ thống SHTT của Việt Nam
Nguyễn Hà
Trong thời gian qua, Việt Nam đã tích cực hội nhập quốc tế về sở hữu
trí tuệ (SHTT). Đặc biệt là đã đạt được các mốc quan trọng trong đàm
phán các Hiệp định thương mại tự do (FTA) lớn như CPTPP, EVFTA
được đánh giá là có ảnh hưởng nhiều tới kinh tế Việt Nam nói chung,
hệ thống SHTT nói riêng. Các FTA yêu cầu cam kết về SHTT ở mức
độ cao và toàn diện hơn, phạm vi các vấn đề điều chỉnh đa dạng…,
do vậy bên cạnh các cơ hội là những thách thức và tác động không
nhỏ đến hệ thống SHTT của Việt Nam.
Mở đầu không nhỏ đến hệ thống SHTT luật hiện hành của Việt Nam, do
của Việt Nam. vậy không đặt thêm gánh nặng
Trong vài năm vừa qua, Việt
cho Nhà nước, các doanh nghiệp
Nam đã tích cực hội nhập quốc tế Các cam kết về SHTT trong các FTA và cả xã hội trong thi hành cam
về SHTT, đặc biệt là đã đạt được thế hệ mới kết theo các hiệp định này. Tuy
các mốc quan trọng trong đàm nhiên, EVFTA và CPTPP có các
phán các FTA lớn, được đánh giá Về cơ bản, các cam kết trong
Chương SHTT tại các FTA mà cam kết SHTT ở mức độ cao và
là có ảnh hưởng nhiều tới kinh toàn diện hơn, phạm vi các vấn
tế Việt Nam nói chung, hệ thống Việt Nam ký kết hoặc đàm phán
thuộc ba mảng chính: i) Những đề điều chỉnh đa dạng, bao trùm
SHTT nói riêng, đó là ký kết và nhiều lĩnh vực. Cụ thể:
chính thức phê chuẩn Hiệp định quy định chung (định nghĩa
toàn diện và tiến bộ xuyên Thái quyền SHTT, các quy tắc không Liên quan đến những quy định
Bình Dương (CPTPP) năm 2018, phân biệt đối xử, minh bạch và chung: bên cạnh việc khẳng định
ký kết Hiệp định thương mại tự do thuận lợi hóa thủ tục, hợp tác); ii) lại các nguyên tắc cơ bản quan
giữa Việt Nam và Liên minh châu Bảo hộ các đối tượng của quyền trọng của TRIPS như các hiệp
Âu (EVFTA) năm 2019. SHTT (quyền tác giả, quyền liên định khác, hai hiệp định này đặt
quan, quyền sở hữu công nghiệp, ra yêu cầu cao về minh bạch hóa
Các FTA thế hệ mới có mức quyền đối với giống cây trồng); các chính sách, quy định liên
độ cam kết mở cửa sâu, phạm vi iii) Thực thi quyền SHTT (thực thi quan đến SHTT, như phải công
các vấn đề điều chỉnh đa dạng, dân sự, hình sự, kiểm soát biên bố trên internet quy định pháp
bao trùm nhiều lĩnh vực, trong đó giới). luật, các thủ tục và các quyết định
riêng về quyền SHTT, các hiệp hành chính có hiệu lực áp dụng
định này đã nâng cao mức bảo Các FTA mà Việt Nam đã ký chung liên quan đến bảo hộ và
hộ vượt bậc so với chuẩn mực kết và có hiệu lực mới đây gồm: thực thi quyền SHTT; thông tin đã
quốc tế phổ biến hiện nay là Hiệp FTA giữa Việt Nam và Liên minh công bố về đơn đăng ký và văn
định về các khía cạnh liên quan kinh tế Á - Âu (VN-EAEU), FTA bằng bảo hộ đối với quyền sở hữu
đến thương mại của quyền SHTT Việt Nam - Hàn Quốc, đều không công nghiệp, quyền đối với giống
(TRIPS) của Tổ chức Thương vượt quá các chuẩn mực bảo hộ cây trồng và minh bạch trong quy
mại thế giới (WTO). Do vậy, bên quy định trong TRIPS của WTO trình xác lập cũng như thực thi
cạnh cơ hội, các FTA cũng đặt (Việt Nam là thành viên từ năm quyền SHTT (công bố đơn đăng
ra những thách thức và tác động 2007) hoặc phù hợp với pháp ký sở hữu công nghiệp, đăng tải
18
Số 5 năm 2020
- Diễn đàn khoa học và công nghệ
thông tin về nỗ lực thực thi quyền
SHTT…).
Liên quan đến chế độ bảo hộ
quyền SHTT: đối với từng loại
quyền cụ thể, CPTPP lại đưa ra
những tiêu chuẩn riêng. Ví dụ, đối
với nhãn hiệu, phải bảo hộ nhãn
hiệu âm thanh và nỗ lực bảo hộ
nhãn hiệu mùi (trong khi TRIPS
và pháp luật của Việt Nam hiện
tại chỉ bảo hộ dấu hiệu nhìn thấy
được); đối với sáng chế, phải kéo
dài thời gian ân hạn nộp đơn lên
12 tháng (so với 6 tháng trước
đây) kể từ ngày công bố sáng
chế tại bất kỳ nguồn thông tin nào
(trong khi pháp luật hiện tại chỉ
áp dụng đối với trường hợp bộc
lộ thông tin không được phép của
người thứ ba, hoặc bộc lộ trong
tiếp tục là con bài trong cuộc chơi xuất hàng hóa đó (CPTPP); quy
các báo cáo khoa học, triển lãm
đánh đổi lợi ích kinh tế và tiếp cận định nghĩa vụ chi trả án phí và phí
quốc gia, quốc tế).
thị trường. luật sư theo hướng bên thua kiện
Bên cạnh đó, các hiệp định (dù là nguyên đơn hay bị đơn)
này còn yêu cầu cơ chế bảo hộ Hay như đối với chỉ dẫn địa
có nghĩa vụ chi trả các phí này
cao trong những lĩnh vực có liên lý (CDĐL), thông qua EVFTA,
(CPTPP, EVFTA).
quan đến sức khỏe cộng đồng Việt Nam công nhận và bảo hộ
như cơ chế độc quyền dữ liệu thử 169 CDĐL của EU với mức bảo Đối với kiểm soát biên giới,
nghiệm bí mật và dữ liệu bí mật hộ cao vốn chỉ dành cho rượu EVFTA và CPTPP đều yêu cầu
khác trong thủ tục đăng ký lưu vang và rượu mạnh, ngược lại cơ chế chủ động kiểm soát hàng
hành sản phẩm (CPTPP); hay được EU công nhận và bảo hộ 39 hóa nhập khẩu, xuất khẩu và quá
cơ chế đền bù thời hạn bằng độc CDĐL của Việt Nam. Đây là FTA cảnh đối với hàng giả mạo nhãn
quyền sáng chế nếu chậm trễ bất đầu tiên của Việt Nam tiếp cận hiệu, hàng sao lậu quyền tác giả
hợp lý trong thủ tục cấp đăng ký phương thức bảo hộ CDĐL trực mà không cần phải có yêu cầu
thuốc (EVFTA). tiếp thông qua một hiệp định thay của chủ SHTT như quy định hiện
vì qua hệ thống đăng ký quốc gia nay. Nghĩa vụ này bên cạnh lợi
Mặc dù sau khi Hoa Kỳ rút thông thường. ích là các cơ quan hải quan chủ
khỏi Hiệp định đối tác xuyên động hơn trong hoạt động kiểm
Thái Bình Dương (TPP), các điều Liên quan đến chế độ thực thi
tra, giám sát của mình, cũng có
khoản liên quan đến cơ chế độc quyền SHTT: EVFTA và CPTPP
những hạn chế nhất định khi các
quyền dữ liệu thử nghiệm trong yêu cầu siết chặt thực thi quyền
biện pháp này bị lạm dụng để cản
lĩnh vực dược phẩm đã được tạm SHTT thông qua các chế tài xử
trở tiến trình thông quan của các
hoãn thi hành trong CPTPP và lý bằng biện pháp dân sự, hành
doanh nghiệp xuất nhập khẩu
cơ chế đền bù thời hạn EVFTA chính, hình sự. Ví dụ đối với chế
chân chính.
chỉ giới hạn trong những trường tài dân sự, tòa phải có thẩm
hợp nhất định, nhưng rõ ràng với quyền xem xét cách tính của chủ Hoặc như đối với chế tài hình
xu thế này, khi Hoa Kỳ quay trở SHTT khi xác định thiệt hại; cơ sự, CPTPP yêu cầu hình sự hóa
lại đàm phán hoặc Việt Nam tiếp quan thực thi phải có thẩm quyền hàng loạt hành vi xâm phạm
tục tham gia các FTA với đối tác buộc tiêu hủy hàng giả mạo nhãn quyền theo hướng hạ thấp yếu tố
là các nước phát triển khác, chắc hiệu, tiêu hủy hoặc xử lý ngoài cấu thành tội phạm, ví dụ: quay
chắn sức ép của việc áp dụng cơ kênh thương mại nguyên liệu, phim trong rạp mà gây thiệt hại
chế bảo hộ cao về SHTT sẽ vẫn phương tiện được sử dụng để sản cho chủ thể quyền, xâm phạm bí
19
Số 5 năm 2020
- Diễn đàn Khoa học và Công nghệ
mật thương mại trên mạng máy vực và thế giới, tạo ra một môi đến hệ thống SHTT của Việt
tính, chỉ nhập khẩu hoặc sử dụng trường tốt có khả năng thu hút Nam, cụ thể:
tem nhãn và bao gói giả mạo đầu tư, chuyển giao công nghệ
Về chính sách, pháp luật: phải
nhãn hiệu thay vì sản phẩm giả của nước ngoài để nâng cao chất
sửa đổi hệ thống pháp luật cũng
mạo… cũng có thể bị xử lý hình lượng sản phẩm trong nước, từng
như phải thay đổi cơ cấu hệ thống
sự. Xa hơn, hiệp định này còn bước nâng cao năng lực công
pháp luật để thi hành các cam
quy định nghĩa vụ phải xử lý hình nghệ nội sinh.
kết. Ví dụ, sửa quy định về nhãn
sự mà không cần yêu cầu của
Thách thức hiệu để bảo hộ các nhãn hiệu phi
chủ thể quyền hoặc bên thứ ba
như pháp luật hiện nay đang quy Bên cạnh những cơ hội nêu truyền thống; sửa quy định về
định. trên, thách thức đầu tiên phải sáng chế liên quan đến cơ chế
kể đến là Nhà nước phải đầu đền bù nếu việc xử lý đơn xin cấp
Đối với một số nghĩa vụ của phép lưu hành thuốc bị chậm trễ
tư lớn về mọi mặt, đặc biệt phải
CPTPP nêu trên, ngay khi Hiệp bất hợp lý; sửa quy định về bảo
cải cách cũng như cơ cấu lại hệ
định này có hiệu lực với Việt Nam hộ dữ liệu thử nghiệm nông hoá
thống pháp luật. Theo đó, phải
(14/1/2019), một số luật, trong đó phẩm; hay sửa đổi một số quy
tăng cường năng lực của các
có Luật SHTT đã được tiến hành định liên quan đến chế tài, hình
cơ quan nhà nước (các cơ quan
sửa đổi dưới hình thức một luật phạt đối với các hành vi xâm
quản lý nhà nước về SHTT như
sửa nhiều luật (Luật số 42/2019/ phạm quyền SHTT.
Cục SHTT, Cục Bản quyền tác
QH14) nhằm đáp ứng những
giả, Cục Trồng trọt) và các cơ Về tổ chức bộ máy: các cơ
nghĩa vụ phải thi hành ngay. Đối
quan thực thi, đặc biệt là hải quan quản lý nhà nước phải minh
với một số nghĩa vụ khác, mặc dù
quan và tòa án phải được trang bạch hơn trong thực hiện các
có thời gian chuyển tiếp nhất định
bị năng lực cần thiết (từ hạ tầng thủ tục xác lập quyền (cho công
(3 năm) cho Việt Nam, nhưng rõ
kỹ thuật, đến thượng tầng thông chúng tiếp cận thông tin về đơn
ràng với một thời gian ngắn như
tin và đội ngũ cán bộ có chuyên đăng ký và văn bằng bảo hộ đối
vậy, ngoài áp lực tiếp tục sửa đổi
môn nghiệp vụ…). Điều này dẫn với quyền sở hữu công nghiệp)
pháp luật để tương thích, thì việc
tăng cường nâng cao nhận thức đến việc buộc phải tăng đầu tư cũng như thực thi quyền (công
của công chúng, doanh nghiệp ngân sách, vốn đang còn hạn chúng có thể tiếp cận các bản
cũng đặt ra những thách thức chế cho việc nâng cao năng lực án, các quyết định xử phạt trong
không nhỏ trong bối cảnh nhận của toàn hệ thống, đặc biệt là hệ lĩnh vực SHTT); duy trì hệ thống
thức chung về xâm phạm quyền thống công nghệ thông tin và con nộp đơn trực tuyến và cơ sở dữ
SHTT vẫn còn thấp như hiện nay. người. liệu trực tuyến song song với hệ
Bên cạnh đó, Nhà nước còn thống đơn và cơ sở dữ liệu giấy.
Cơ hội, thách thức khi tham gia các cần thực hiện các chính sách Bên cạnh đó, các cơ quan thực
FTA và tác động đối với hệ thống SHTT chống tác động tiêu cực của “chế thi phải tổ chức lại bộ máy thực
Cơ hội độ” bảo hộ SHTT mới (chính thi quyền SHTT, trong đó phân
sách y tế để bảo đảm khả năng định rõ ranh giới giữa thực thi dân
Về mặt chính sách, Việt Nam sự, hành chính, hình sự, đặc biệt
tiếp cận thuốc với giá cả hợp lý
có thể tiếp tục theo đuổi chính
cho toàn dân; chính sách nông đẩy mạnh thực thi dân sự và hình
sách bảo hộ SHTT phù hợp với
nghiệp nông thôn để bảo đảm sự theo như yêu cầu của các cam
mục tiêu phát triển kinh tế, văn
khả năng tiếp cận nguồn vật tư kết; năng lực của các cơ quan
hóa và xã hội, đó là dùng cơ chế
nông nghiệp với giá cả hợp lý cho thực thi, nhất là là tòa án và cơ
bảo hộ quyền SHTT làm công cụ
người dân…) cũng như nâng cao quan thực thi quyền tại biên giới
để khuyến khích đổi mới sáng
nhận thức của xã hội nói chung phải được nâng cao để đáp ứng
tạo, chống cạnh tranh không lành
và doanh nghiệp nói riêng để tạo yêu cầu mới... ?
mạnh nhằm đưa các sản phẩm
ra văn hóa tôn trọng quyền SHTT.
sáng tạo, đặc biệt là công nghệ
mới phục vụ phát triển kinh tế và Tác động
đời sống xã hội.
Các cam kết về SHTT trong
Tiếp tục hướng tới các chuẩn các FTA gần đây (EVFTA,
mực tiên tiến về bảo hộ của khu CPTPP) có tác động toàn diện
20
Số 5 năm 2020
nguon tai.lieu . vn
