Xem mẫu
- T¹p chÝ Khoa häc ®hqghn, ngo¹i ng÷, T.xxII, Sè 2, 2006 hai c¸ch tiÕp cËn c¸c d¹ng cè ®Þnh tiÕng Ph¸p: díi gãc ®é ng«n ng÷ vµ t©m lý NguyÔn H÷u Thä(*) C¸c d¹ng cè ®Þnh (formes figÐes)-mét vùng, th× chóng kh¸c tõ-®iÒu dÔ nhËn lÜnh vùc quan träng cña tõ vùng tiÕng thÊy-lµ ®îc cÊu t¹o b»ng h¬n mét tõ. Ph¸p-®· thu hót nhiÒu nhµ nghiªn cøu. Chóng ®îc h×nh thµnh qua mét qu¸ Charles Bally lµ ngêi ®Æt nÒn mãng ®Çu tr×nh tõ vùng ho¸, tøc lµ qu¸ tr×nh biÕn tiªn, tiÕp ®ã Pierre Guiraud ®· dµnh mét côm tù do thµnh mét ®¬n vÞ tõ vùng, riªng mét chuyªn luËn ®Ó bµn chi tiÕt vÒ néi dung c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh nµy lµ sù Les locutions francaises (thµnh ng÷ tiÕng cè ®Þnh tõ vùng (figement lexical). HiÖn Ph¸p). Tõ 1980 viÖc nghiªn cøu c¸c d¹ng tîng nµy thÓ hiÖn trªn hai b×nh diÖn: có cè ®Þnh në ré, mèc quan träng lµ viÖc tæ ph¸p vµ ng÷ nghÜa. chøc vµo n¨m 1994 t¹i Saint-Cloud Paris 1.1. Cè ®Þnh có ph¸p mét Héi th¶o quèc tÕ quy tô kho¶ng 140 chuyªn gia Ph¸p vµ níc ngoµi. B×nh diÖn thø nhÊt lµ kh¶ n¨ng kÕt hîp trªn trôc ng÷ ®o¹n. Nh ta biÕt, c¸c HiÖn tîng ng«n ng÷ ®Æc biÖt nµy ®· ®¬n vÞ ng«n ng÷ cã kh¶ n¨ng kÕt hîp ®îc kh¸m ph¸ díi nhiÒu gãc ®é: chóng kh¸c nhau, ta lÊy ba ®éng tõ faire, ta cã thÓ phÇn nµo thÊy ®îc ®iÒu ®ã qua ouvrir vµ Ðcarquiller lµm vÝ dô. §éng tõ con sè h¬n 60 thuËt ng÷ ®îc dïng t¹i faire cã kh¶ n¨ng kÕt hîp rÊt lín, ngêi héi th¶o nµy. Theo chóng t«i, cã thÓ xÕp Ph¸p cã c©u : on peut tout faire avec le c¸c c¸ch tiÕp cËn thµnh ba nhãm chÝnh: verbe faire (ngêi ta cã thÓ lµm mäi viÖc ng«n ng÷, t©m lý vµ giao tiÕp. Chóng t«i víi ®éng tõ faire). Tõ ®iÓn Hachette 1999 sÏ lÇn lît kh¶o s¸t c¸c c¸ch tiÕp cËn nãi cho 5 côm nghÜa (I V) gåm 29 c¸ch trªn ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng ®Æc trng c¬ dïng. §éng tõ nµy cã mét nghÜa chung lµ b¶n cña hiÖn tîng tõ vùng nµy, tríc lµm (hµnh ®éng ®Ó h×nh thµnh mét c¸i g× m¾t ®Ò cËp hai c¸ch tiÕp cËn ®Çu: ng«n ®ã), vÝ dô: ng÷ vµ t©m lý. 1) Dieu a fait le ciel et la terre (Chóa 1. TiÕp cËn ng«n ng÷ lµm ra trêi vµ ®Êt). C¸ch tiÕp cËn thø nhÊt lµ c¸ch lµm 2) faire une maison (lµm nhµ) truyÒn thèng ®îc phÇn lín c¸c nhµ ng«n ng÷ sö dông; kÕt qu¶ lµ nhËn diÖn 3) faire des vers (lµm th¬) ®îc c¸c ®¬n vÞ lín h¬n tõ vµ nhá h¬n 4) faire un discours (lµm mét bµi diÔn c©u thêng ®îc gäi lµ locution (thµnh thuyÕt) ng÷). NÕu nh thµnh ng÷, cïng víi tõ, lµ mét trong hai bé phËn cÊu thµnh tõ 5) faire les vitres (lµm vÖ sinh kÝnh). (*) TS., Trung t©m §µo t¹o Tõ xa, Trêng §¹i häc Ngo¹i ng÷, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. 26
- Hai c¸ch tiÕp cËn c¸c d¹ng cè ®Þnh tiÕng Ph¸p: díi gãc ®é ng«n ng÷ vµ t©m lý. 27 Trong c¸c c¸ch dïng trªn, faire cã thÓ nghÏn) chØ chÊp nhËn nh÷ng g× thuéc ®îc thay b»ng c¸c ®éng tõ cô thÓ: ë c©u ph¬ng tiÖn giao th«ng. §Õn (10) th× kh¶ (1) b»ng crÐer (t¹o ra); ë (2) b»ng n¨ng kÕt hîp chØ h¹n chÕ ë ba tõ (son construire (lµm, x©y); ë (3) b»ng cœur, l’esprit vµ les yeux). composer (cÊu thµnh, t¹o nªn); ë (4) b»ng Nh vËy, ouvrir cã kh¶ n¨ng kÕt hîp prononcer (®äc, diÔn thuyÕt); ë (5) b»ng h¹n chÕ h¬n faire, nhng nÕu so víi nettoyer (lau chïi). Ðcarquiller, th× ouvrir l¹i cã sù kÕt hîp Ngîc l¹i, kh¶ n¨ng kÕt hîp cña ®éng lín h¬n nhiÒu; Ðcarquiller còng cã nghÜa tõ ouvrir (më) bÞ h¹n chÕ h¬n nhiÒu. lµ “më” nhng nã chØ cã thÓ ®i víi “les §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn ë hai ®iÓm. a) sè yeux” (Ðcarquiller les yeux = më to m¾t). lîng nghÜa: theo Tõ ®iÓn Hachette nã Còng nh vËy ®èi víi cÆp tÝnh tõ chØ cã 3 côm nghÜa (I, II, III) víi 12 c¸ch fermÐ/clos. NÕu nh fermÐ cã thÓ dïng dïng. b) kh¶ n¨ng kÕt hîp víi c¸c bæ ng÷ víi nh÷ng danh tõ chØ ®Þa ®iÓm: un trong néi bé ho¹t ®éng cña nã. §Ó minh ho¹ magasin fermÐ (cöa hµng ®ãng cöa), une ®iÓm hai, chóng ta xÐt 5 trêng hîp sau: route fermÐe (con ®êng bÞ ch¾n kh«ng cho ®i qua); vµ danh tõ chØ ngêi: un 6) Ouvrir une porte, une lettre, la homme fermÐ (mét ngêi kÝn ®¸o)... th× bouche tÝnh tõ clos còng víi nghÜa lµ “®ãng” cã 7) Ouvrir une Ðcole, une boutique, mét trêng kÕt hîp h¹n chÕ h¬n nhiÒu: une banque chØ víi danh tõ chØ ®Þa ®iÓm nh jardin 8) Ouvrir le bal, le feu, la marche (vên), terrain (khu ®Êt). Vµ khi ®i víi maison th× nã ®· hoµn toµn mÊt nghÜa 9) Ouvrir un chemin, la voie ban ®Çu ®Ó t¹o thµnh mét tæ hîp maison 10) Ouvrir son cœur µ quelqu’un, close víi nghÜa lµ nhµ chøa. ouvrir l’esprit µ qqn, ouvrir les yeux µ Nh vËy, tõ jardin clos tíi maison quelqu’un. close tÝnh tõ nµy ®· chuyÓn dÇn tõ ®Þa Ta thÊy sè lîng c¸c bæ ng÷ cña ®éng h¹t tù do sang ®Þa h¹t cña ng÷ có tõ nµy gi¶m dÇn tõ (6) ®Õn (10). ë nghÜa (phrasÐologie): kh¶ n¨ng có ph¸p dÇn 'lµm ®Ó kÕt thóc t×nh tr¹ng ®ãng cña mét dÇn bÞ bã hÑp. Trong tiÕng Ph¸p, nhiÒu vËt', sè lîng c¸c bæ ng÷ kh«ng ph¶i chØ tõ chØ tån t¹i ë tr¹ng th¸i cè ®Þnh, tøc lµ dõng l¹i víi c¸c tõ porte, lettre, bouche kh«ng cßn tham gia vµo bÊt cø tæ hîp tù nh ®· nªu, mµ cßn cã thÓ lµ boite (hép), do nµo kh¸c: armoire (tñ), chambre (buång), v.v... - Huis chØ ®îc dïng trong - µ huis clos NghÜa (7) vµ (8) cã ph¹m vi kÕt hîp hÑp (xö kÝn) h¬n, chØ cã thÓ lµ c¸c thÓ chÕ vÒ gi¸o dôc, chÝnh trÞ, tµi chÝnh; hoÆc c¸c ho¹t ®éng - Aloi -nt- de bon/mauvais aloi (chÊt tËp thÓ trong ®ã ngêi thùc hiÖn viÖc lîng tèt/xÊu) “më” lµ ngêi ®Çu tiªn lµm viÖc nµy. - EmblÐe -nt- d'emblÐe (ngay lËp tøc) NghÜa më ®êng (lµm h×nh thµnh mét lèi - Insu -nt- µ l'insu de (... kh«ng biÕt) ®i, hoÆc khai th«ng mét con ®êng bÞ t¾c T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 2, 2006
- 28 NguyÔn H÷u Thä - Prou -nt- peu ou prou (Ýt nhiÒu). - §èi víi ngêi lµm c«ng: les appointements d'un employÐ Chóng bÞ cè ®Þnh vÒ mÆt có ph¸p ë møc cao nhÊt. C¸c côm tõ nµy theo c¸ch - §èi víi sinh viªn: la bourse d’un tiÕp cËn ng«n ng÷ ®îc coi lµ nh÷ng Ðtudiant. thµnh ng÷ tiªu biÓu. Nh vËy, sù cè ®Þnh §iÒu nµy cµng ®îc thÓ hiÖn râ ë có ph¸p ®îc coi lµ mét ®Æc tÝnh cña ng÷ c¸ch so s¸nh. NÕu nh ngêi ViÖt nãi: có. TÝnh thµnh ng÷ cña mét tæ hîp tû lÖ ngu nh bß, nãi nh khíu, c©m nh hÕn nghÞch víi kh¶ n¨ng kÕt hîp có ph¸p cña th× ngêi Ph¸p sö dông c¸c h×nh ¶nh c¸c yÕu tè cÊu thµnh. hoµn toµn kh¸c: 1.2. Cè ®Þnh ng÷ nghÜa - bavard comme une pie (ba hoa nh Nh÷ng h¹n chÕ vÒ kÕt hîp gi÷a c¸c tõ chim ¸c lµ) cßn thÓ hiÖn ë ph¬ng diÖn ng÷ nghÜa, - muet comme une carte (c©m nh c¸ ®©y lµ khÝa c¹nh thø hai cña cè ®Þnh tõ chÐp). vùng. Mét ®éng tõ hoÆc mét danh tõ chØ cã thÓ chÊp nhËn mét sè tr¹ng tõ vµ tÝnh - bªte comme ses pieds/la lune (ngu tõ. VÝ dô: nh hai bµn ch©n/nh mÆt tr¨ng). - travailler dur Ta thÊy mçi ng«n ng÷ chØ chän mét nÐt nghÜa cña vËt quy chiÕu ®Ó cÊu t¹o - rÐagirfortement/vigoureusement/vivement c¸ch so s¸nh. Trong c¸c loµi chim, cã - une joie dÐbordante nhiÒu con hay hãt, nhng tiÕng Ph¸p ®· chän “¸c lµ”, c¸ th× kh«ng con nµo biÕt - une dÐfaite cinglante/cuisante. nãi, nhng c¸ chÐp l¹i ®îc coi lµ loµi Trªn thùc tÕ cã nhiÒu c¸ch diÔn t¶ c©m lÆng tiªu biÓu. Bµn ch©n ngêi lµ cêng ®é vµ tÝnh chÊt cña c¸c ®éng tõ c¸i ®Õ chÞu toµn bé träng lîng vµ gi÷ travailler, rÐagir (lµm, ph¶n øng) vµ cña cho c¬ thÓ ®îc ®øng v÷ng, nhng nÐt danh tõ joie, dÐfaite (niÒm vui, thÊt b¹i) nghÜa “khoΔ, “nÒn t¶ng” ®· kh«ng ®îc nãi trªn, nhng tiÕng Ph¸p ®· chän tiÕng Ph¸p sö dông, trong khi ®ã l¹i g¸n nh÷ng c¸ch riªng. Bally gäi nh÷ng kÕt cho nã nghÜa “ngu ®Çn” theo mét c¸ch hîp ®Æc biÖt trong c¸c vÝ dô trªn lµ suy luËn rÊt kh«ng c«ng b»ng. Sù kÕt hîp nh÷ng chuçi cêng ®é (sÐrie d'intensitÐ). c¸c yÕu tè dùa trªn mét nÐt nghÜa nµo ®ã HiÖn tîng nµy còng tån t¹i víi danh tõ; còng lµ mét ®Æc tÝnh cña thµnh ng÷. cïng chØ mét kho¶n tiÒn chi cho mét * * * c«ng søc ®· ®îc bá ra, ngêi ta dïng: Nh÷ng ph©n tÝch trªn cho phÐp ta rót - §èi víi c«ng nh©n: le salaire d’un ra nh÷ng ®iÓm sau: Sù h¹n chÕ vÒ kÕt ouvrier hîp có ph¸p vµ ng÷ nghÜa lµm cho c¸c - §èi víi viªn chøc: le traitement d’un côm tõ chuyÓn tõ ®Þa h¹t tù do sang ®Þa fonctionnaire h¹t cè ®Þnh. C¸c côm nh: ouvrir son - §èi víi luËt s: les honoraires d’un cœur µ quelqu’un, bªte comme ses avocat pieds/la lune, µ huis clos theo truyÒn T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 2, 2006
- Hai c¸ch tiÕp cËn c¸c d¹ng cè ®Þnh tiÕng Ph¸p: díi gãc ®é ng«n ng÷ vµ t©m lý. 29 thèng vÉn ®îc coi lµ thµnh ng÷ tiªu Nghiªn cøu ®Ó ph¸i hiÖn sù vËn hµnh biÓu. Cã thÓ nãi tÝnh thµnh ng÷ cña mét vÒ có ph¸p-ng÷ nghÜa gi÷a c¸c yÕu tè cÊu tæ hîp tû lÖ nghÞch víi kh¶ n¨ng kÕt hîp thµnh mét côm vµ gi÷a côm ®ã víi c¸c cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh vµ víi tÝnh ®¬n vÞ tõ vùng kh¸c lµ c¸ch lµm phæ biÕn th«ng dông cña nÐt nghÜa ®îc tuyÓn vµ ®· thu ®îc nh÷ng thµnh tùu hÕt søc chän. to lín. NÕu nh Bally ®· ph¸t hiÖn ra nh÷ng yÕu tè trung gian gi÷a c¸c côm ë ®©y ®Æt ra mèi quan hÖ gi÷a hai hoµn toµn cè ®Þnh vµ c¸c côm tù do th× mÆt cña cè ®Þnh tõ vùng (cè ®Þnh vÒ có Gross ®· cô thÓ ho¸ b»ng hai kh¸i niÖm ph¸p vµ cè ®Þnh vÒ ng÷ nghÜa). Chóng ®é cè ®Þnh (degrÐ de figement) vµ diÖn cè kh«ng thÓ t¸ch rêi, nhng cÇn lu ý lµ ®Þnh (portÐe de figement). ¤ng ®· kh«ng nªn ®Æt chóng trªn cïng mét b×nh nghiªn cøu toµn bé c¸c nhãm thµnh ng÷ diÖn. Bëi lÏ c¸i quyÕt ®Þnh cuèi cïng tiÕng Ph¸p theo hai híng trªn (xem trong ng«n ng÷ vÉn lµ ý nghÜa. NÕu mét Khoa häc Ngo¹i ng÷ sè 4-2005). Mét sè tæ hîp ®îc h×nh thµnh b»ng c¸c yÕu tè nhµ ng«n ng÷ kh¸c ®· chän ®èi tîng cã sù kÕt hîp rÊt h¹n chÕ nh µ huis clos nghiªn cøu hÑp h¬n, thÝ dô nghiªn cøu vÉn ®îc coi lµ thµnh ng÷, nã vÉn kh«ng tÊt c¶ c¸c thµnh ng÷ ®îc cÊu t¹o víi mang tÝnh ®Æc thï (idiomatique) cña mét ®éng tõ nh passer ®Ó ph¸t hiÖn c¸i tiÕng Ph¸p b»ng bªte comme ses pieds. lâi ng÷ nghÜa (noyau sÐmantique) chi Sù kh¸c biÖt nµy chÝnh lµ do sù kÕt hîp phèi toµn bé; ®ã lµ c¸ch lµm cña J.-J. ®Æc biÖt gi÷a bªte vµ pied trong tiÕng Franckel, D. Paillard vµ E. Saunier Ph¸p. Nã cµng bÊt hîp lý bao nhiªu th× (Modes de rÐgulation de la variation tæ hîp cµng cã tÝnh thµnh ng÷ bÊy nhiªu. sÐmantique d'une unitÐ lexicale. Le cas Trªn c¬ së ®ã, c¸c nhµ ng«n ng÷ ®· du verbe passer). HoÆc chän mét kh¸i x©y dùng c¸c tiªu chÝ nhËn biÕt thµnh niÖm nh dÐcision råi t×m c¸c d¹ng thøc ng÷ (locution). §Æc tÝnh bao trïm cña t¬ng øng ®Ó t×m ra s¾c th¸i ng÷ nghÜa c¸c ®¬n vÞ tõ vùng ®Æc biÖt nµy lµ sù riªng cña chóng; ®ã lµ trêng hîp cña C. thèng nhÊt vÒ có ph¸p vµ ng÷ nghÜa. Cô CortÌs trong mét nghiªn cøu víi nhan ®Ò thÓ lµ ngêi ta: DÐcider, prendre une dÐcision: du verbe - kh«ng thÓ ®o¸n nghÜa cña tæ hîp tõ µ la locution verbale. nghÜa cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh. VÝ dô 2. TiÕp cËn t©m lý avoir maille µ partir avec qqn cã nghÜa lµ 2.1. C¸ch tiÕp cËn ng«n ng÷ sö dông ba “bÊt hoµ víi ai”, nghÜa nµy kh«ng thÓ ®Æc ®iÓm có ph¸p vµ ng÷ nghÜa nãi trªn ph¸t hiÖn tõ maille vµ partir; ®Ó x¸c ®Þnh c¸c ®¬n vÞ ng÷ có. Trªn thùc - kh«ng thÓ thªm mét yÕu tè nµo vµo tÕ c¸c tiªu chÝ trªn kh«ng ph¶i lu«n lu«n gi÷a tæ hîp. VÝ dô kh«ng thÓ thªm un ph¸t huy t¸c dông, c¸c ®¬n vÞ tõ vùng dï hoÆc beaucoup de tríc maille trong v÷ng ch¾c ®Õn ®©u còng cã thÓ bÞ ph¸ vì. thµnh ng÷ trªn; Chóng ta xem xÐt mét sè trêng hîp: - kh«ng thÓ lµm c¸c thao t¸c biÕn ®æi VÒ ý nghÜa, trõ mét sè thµnh ng÷ (phñ ®Þnh, bÞ ®éng, nhÊn m¹nh...). ®îc cÊu t¹o víi c¸c tõ cæ nh avoir T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 2, 2006
- 30 NguyÔn H÷u Thä maille µ partir avec qqn (maille cã nghÜa VÒ có ph¸p, c¸c thµnh ng÷ kh«ng lµ ®ång xu, partir cã nghÜa lµ ph©n chia), ph¶i lóc nµo còng gi÷ ®îc sù thèng ngêi ta vÉn cã thÓ thiÕt lËp mèi liªn hÖ nhÊt. Ngay c¶ nh÷ng thµnh ng÷ hoµn gi÷a nghÜa ph©n tÝch (sens analytique) vµ chØnh nhÊt vÉn cã thÓ bÞ ph¸ vì. VÝ dô nghÜa tçng hîp (sens global) cña thµnh ng÷. tirer le diable par la queue (kÐo con quû §iÒu nµy cã hai nguyªn nh©n: b»ng c¸i ®u«i cña nã = sèng trong c¶nh nghÌo tóng) ®· ®îc Victor Hugo sö Mét lµ, khi míi cÊu t¹o, tÊt c¶ c¸c tõ dông nh sau: Il faut que la queue du ®Òu cã nguyªn do (motivÐ), tÊt c¶ c¸c Èn diable soit soudÐe, chevillÐe et vissÐe µ dô ®Òu dùa trªn mét sù t¬ng ®ång gi÷a l'Ðchine d'une facon bien triomphante c¸i ®îc so s¸nh vµ c¸i dïng ®Ó so s¸nh pour qu'elle rÐsiste µ l'innombrable (ngÇm). Khi tiÕng ViÖt dïng c©m nh multitude de gens qui la tirent hÕn vµ tiÕng Ph¸p vÝ c©m nh c¸ chÐp, c¶ perpÐtuellement (C¸i ®u«i cña con quû hai ng«n ng÷ ®Òu dùa trªn mét sù thËt, ph¶i ®îc hµn, ®ãng chèt vµ b¾t vÝt vµo ®ã lµ c¶ hai loµi vËt nµy ®Òu kh«ng biÕt x¬ng sèng mét c¸ch ®Çy hoan hû ®Ó nã nãi. Ngêi ViÖt nãi ngu nh bß lµ hoµn cã thÓ kh¸ng cù l¹i biÕt bao nhiªu kÎ toµn cã lý v× loµi cã vó nµy cã chØ sè ®ang liªn tôc kÐo nã). th«ng minh thÊp, trong khi ®ã ngêi Ph¸p lÊy bµn ch©n ngêi lµm biÓu tîng Ngêi ta còng cã thÓ sö dông nhiÒu cña sù ngu dèt lµ bëi v× ch©n lµ bé phËn thµnh ng÷ díi d¹ng ‘‘ph¸ vì’’ ®Ó x©y xa ®Çu nhÊt (trô së cña bé m¸y thÇn dùng c¶ mét c©u truyÖn. §ã lµ trêng kinh). H×nh ¶nh ®îc sö dông cã thÓ bÞ hîp cña Morgan SportÌs víi cuèn tiÓu thay ®æi (nh trêng hîp cña “v¾ng chóa thuyÕt Le souverain poncif dµi 152 trang nhµ gµ mäc ®u«i t«m” thay v× “gµ väc ®îc viÕt víi 1758 côm cè ®Þnh; ¤ng ®· niªu t«m”), ngêi ta vÉn cã xu híng më ®Çu nh sau (tr. 13): thiÕt lËp mèi liªn hÖ nµy. Do vËy vÉn cã Dans cette période crépusculaire où thÓ nãi: nghÜa chung cña thµnh ng÷ Ýt tous les chats sont gris, une chatte ne nhiÒu ®îc h×nh thµnh tõ nghÜa cña c¸c reconnaîtrait pas ses petits. thµnh tè. C©u nµy ®îc x©y dùng víi hai thµnh Hai lµ, sù cè ®Þnh trong c¸c thµnh ng÷: La nuit, tous les chats sont gris vµ une ng÷ kh«ng ph¶i lóc nµo còng x¶y ra trªn chatte ne reconnaitrait pas ses petits. toµn bé cña tæ hîp. VÝ dô trong dÐcouvrir Còng nh vËy trong tiÕng ViÖt, ta cã le pot aux roses (ph¸t hiÖn mét bÝ mËt, thÓ nãi: Ch¸y nhµ ra mÆt gi¸m ®èc, gi¸m mét ©m mu), côm le pot aux roses (b×nh ®èc tuæi Tý nhng trong nhµ toµn thÊy hoa hång) kh«ng cã g× liªn quan ®Õn tr©u vµng. C©u nµy dùa trªn thµnh ng÷ nghÜa cña thµnh ng÷, nhng ®éng tõ ‘‘Ch¸y nhµ ra mÆt chuét’’ vµ truyÖn tiÕu dÐcouvrir víi nghÜa lµ ph¸t hiÖn Ýt nhiÒu l©m vÒ mét «ng quan tham tuæi Tý, lóc ®Þnh híng ta tíi nghÜa chung; bëi v× vÒ giµ tiÕc lµ tríc ®©y ®· kh«ng nãi nghÜa “ph¸t hiÖn, kh¸m ph¸’’ lu«n g¾n m×nh cÇm tinh con tr©u ®Ó kh«ng ph¶i víi nh÷ng ®iÒu ta cha biÕt, nh÷ng “®iÒu nhËn ®å biÕu (b»ng vµng) chØ to b»ng bÝ hiÓm”. con chuét. T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 2, 2006
- Hai c¸ch tiÕp cËn c¸c d¹ng cè ®Þnh tiÕng Ph¸p: díi gãc ®é ng«n ng÷ vµ t©m lý. 31 2.2. §Ó kh¾c phôc nh÷ng khiÕm khuyÕt ng÷. C©u (12a) lµ mét qu¶ng c¸o cho trªn cña c¸ch tiÕp cËn ng«n ng÷, ngêi rîu Bordeaux, nã ®îc h×nh thµnh tõ ta ®· dïng mét c¸ch tiÕp cËn kh¸c dùa c©u (12b) Jolie femme cherche homme trªn trÝ nhí (mÐmoire). Suy cho cïng th× d’©ge mur (phô n÷ xinh ®Ñp t×m ®µn «ng mét tæ hîp ®îc coi lµ thµnh ng÷ tríc ®øng tuæi). C©u (12b) nµy còng ®îc coi hÕt lµ nã ®· ®îc ghi l¹i trong trÝ nhí lµ thµnh ng÷ v× nã cho phÐp c¸ch ch¬i cña céng ®ång; mét khi ®· nhËp vµo kho ch÷ nh trong (12a). t©m lý chung ®ã, nã cã thÓ bÞ c¾t ®i mét b) TÊt c¶ c¸c côm cã thÓ nhËn biÕt phÇn ®Ó ch¾p nèi víi mét tæ hîp kh¸c th× ®îc th«ng qua mét vµi con ch÷ cho ngêi ta vÉn nhËn ra chóng. Trªn ®©y ta tríc (nh trªn trß ch¬i truyÒn h×nh nãi tíi sù thèng nhÊt vÒ có ph¸p vµ ng÷ ChiÕc nãn kú diÖu). nghÜa cña thµnh ng÷ còng chÝnh lµ xuÊt ph¸t tõ gãc ®é t©m lý, bëi v× ngêi träng Ngêi ta nhËn biÕt ®îc tõ mét vµi tµi gióp ta chÊp nhËn hoÆc kh«ng chÊp ký tù riªng lÎ lµ bëi v× toµn bé côm tõ ®· nhËn mét c¶i biÕn có ph¸p nµo chÝnh lµ ®îc ghi nhËn trong bé nhí. trÝ nhí. Vµ nh vËy, ®èi tîng nghiªn cøu c) TÊt c¶ nh÷ng côm mµ chØ cÇn nãi kh«ng chØ dõng l¹i ë thµnh ng÷ theo c¸ch phÇn ®Çu, ngêi ta ®· cã thÓ dÔ dµng hiÓu truyÒn thèng mµ lµ tÊt c¶ nh÷ng g× nhËn ra phÇn cuèi: ®· ®îc cè ®Þnh l¹i trong trÝ nhí. 13a) Tout vient µ point… C¸ch tiÕp cËn t©m lý ®îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu sö dông, ®Æc biÖt ph¶i kÓ ®Õn 14)a Mettre du beurre… DaniÌle Dubois, Blanche-Noelle Grunig. 15a) Jeter l’argent… C¸c côm tho¶ m·n mét trong c¸c tiªu chÝ ChØ cÇn nghe ba côm trªn ngêi ta ®· sau ®©y ®îc coi lµ thµnh ng÷. nhËn biÕt phÇn cuèi lµ: a) TÊt c¶ c¸c côm cã kh¶ n¨ng dïng … µ qui sait attendre 13b. ®Ó ch¬i ch÷: … dans les Ðpinards 14b. 11a) Vivre de Woolite et d’eau fraiche … par les fenªtres 15b. 12a) Jolie carafe cherche Bordeaux d’©ge mur. d) TÊt c¶ c¸c côm mµ viÖc nhËn biÕt kh«ng theo trËt tù hµng ngang, chØ cÇn C©u (11a) lµ mét qu¶ng c¸o chÊt tÈy cung cÊp mét yÕu tè ë ®Çu hay ë cuèi, Woolite: sèng nhê Woolite vµ níc trong. ngêi ta vÉn nhËn ra ®îc. Tiªu chÝ nµy Ngêi ta hiÓu ®îc nghÜa vµ n¾m ®îc mét phÇn gièng tiªu chÝ c). sù tinh tÕ chÝnh lµ nhê côm tõ (11b) vivre d’amour et d’eau fraiche (sèng b»ng e) TÊt c¶ c¸c côm cho phÐp ngêi ta t×nh yªu vµ níc trong = kh«ng quan ®äc hoÆc nãi nhanh h¬n c¸c côm b×nh t©m tíi ®iÒu kiÖn vËt chÊt cÇn thiÕt thêng. Cã hiÖn tîng ®ã lµ v× ngêi nãi “sans se prÐoccuper des nÐcessitÐs biÕt tríc lµ nã ®· n»m trong bé nhí cña matÐrielles”). C¸c côm cho phÐp c¸ch ®èi t¸c, kh«ng cÇn ph¶i nhÊn m¹nh, nãi ch¬i ch÷ nh (11b) ®îc gäi lµ thµnh líi ngêi ta vÉn hiÓu. T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 2, 2006
- 32 NguyÔn H÷u Thä f) TÊt c¶ c¸c côm lu«n « lën vën » hîp ®ã lµ “locution”: Thµnh ng÷ lµ mét trong ®Çu ta, khi nãi tíi chñ ®iÓm liªn phøc ng÷ g¾n kÕt bÒn v÷ng trong trÝ nhí quan lµ chóng xuÊt hiÖn trªn “®Çu lìi’’ vµ, ngîc l¹i, tÊt c¶ phøc ng÷ ®îc trÝ cña chóng ta. VÝ dô nh trong tiÕng ViÖt, nhí ghi l¹i nh vËy lµ mét “locution”. khi nãi tíi viÖc tuyÓn dông c¸n bé theo HiÓn nhiªn lµ chóng bao trïm mét kiÓu con «ng ch¸u cha, ta nghÜ ngay ®Õn trêng rÊt réng: tõ tõ ghÐp ®Õn ng¹n ng÷ c©u: Con ch¸u c¸c cô c¶. HoÆc khi nãi tíi vµ kh«ng bá qua c¸c tiªu ®Ò (s¸ch, kÞch, mÆt tr¸i cña c¸i tµi ta nghÜ ngay ®Õn phim, buæi ph¸t thanh,…), c¸c c©u h¸t, ngay c©u th¬ cña NguyÔn Du: Ch÷ tµi c©u th¬, ®ång giao, khÈu hiÖu v.v. (tr. 225) liÒn víi ch÷ tai mét vÇn. b) C¸ch tiÕp cËn trªn dùa chñ yÕu g) TÊt c¶ c¸c côm nh 16b, 17b, 18b vµo trÝ nhí, cã thÓ gäi chÝnh x¸c lµ c¸ch díi ®©y mµ ngêi ta kh«ng cÇn dïng tiÕp cËn t©m lý-ng«n ng÷. Theo chóng t«i chÝnh x¸c (cã sù sai lÖch vÒ ©m) mµ vÉn nã ph¶n ¸nh ®óng b¶n chÊt cña sù tõ hiÓu ®îc: vùng ho¸. Tríc ®©y Saussure khi ®Þnh nghÜa ký hiÖu ng«n ng÷ ¤ng còng theo 16a) Malheureux comme l’abbÐ Pierre c¸ch tiÕp cËn t©m lý-ng«n ng÷: ký hiÖu thay v× (16b) Malheureux comme les pierres; ng«n ng÷ gåm hai mÆt c¸i biÓu ®¹t vµ c¸i 17a) Aller son petit tran tran ®îc biÓu ®¹t, c¸i biÓu ®¹t kh«ng ph¶i lµ thay v× (17b) Aller son petit train train; nh÷ng ©m cô thÓ mµ lµ h×nh ¶nh ©m thanh (image acoustique) ®äng l¹i trong 18a) L'effet d'un scooter sur une trÝ nhí cña ngêi sö dông. Trong ©m vÞ jambe de bois thay v× (18b) L'effet d'un häc, mét ©m vÞ lµ mét thùc thÓ trõu cautÌre sur une jambe de bois. tîng, nã ®îc thÓ hiÖn b»ng c¸c ©m cô h) TÊt c¶ c¸c côm mµ khi dïng ngêi thÓ. Mét ®¬n vÞ tõ vùng (tõ hoÆc thµnh ta yªn t©m r»ng nã n»m trong trÝ nhí ng÷) còng lµ mét ®¬n vÞ trõu tîng. Khi tËp thÓ, kh«ng do m×nh s¸ng t¸c ra. Nãi ®îc ghi nhËn trong bé nhí tËp thÓ th× tøc lµ chuyÓn t¶i mét th«ng ®iÖp díi trong qu¸ tr×nh sö dông dï cã bÞ c¾t bá mét d¹ng nµo ®ã ®Ó t¹o ra mét hiÖu qu¶ mét sè bé phËn ngêi ta vÉn nhËn ra víi ngêi nghe, nÕu kh«ng chuÈn bÞ chu chóng. §iÒu nµy cho phÐp gi¶i thÝch ®¸o sÏ dÔ bÞ c«ng kÝch, do vËy cÇn chia sÎ nh÷ng trêng hîp ngo¹i lÖ cña quan rñi ro ®ã víi mäi ngêi. Vµ tèt nhÊt lµ sö niÖm truyÒn thèng vÒ côm tõ: coi sù bÒn v÷ng vÒ có ph¸p vµ ng÷ nghÜa lµ tiªu chÝ dông vèn chung cña céng ®ång, tøc lµ nhËn d¹ng thµnh ng÷. dïng c¸c côm cè ®Þnh. VËy tÊt c¶ c¸c côm cã thÓ lµm ta yªn t©m nh vËy lµ c) TiÕp cËn t©m lý cho phÐp vît qua thµnh ng÷. nh÷ng ®¬n vÞ tõ vùng truyÒn thèng ë cÊp ®é díi c©u ®Ó tiÕp cËn víi c¸c tæ hîp vèn 2.3. Mét sè nhËn xÐt vÒ c¸ch tiÕp cËn ®îc coi lµ s¶n phÈm cña v¨n ho¸ v× t©m lý chóng ®· ®îc ch¾t läc qua thêi gian. a) Theo c¸ch tiÕp cËn trªn, côm cè Theo Herriot: V¨n ho¸ lµ c¸i cßn ®äng ®Þnh cã sè lîng rÊt lín, nã bao hµm l¹i trong khi ngêi ta ®· l·ng quªn tÊt c¶ kh«ng chØ c¸c ®¬n vÞ díi c©u mµ c¶ c¸c (La culture, c'est ce qui reste quand on a ®¬n vÞ ë cÊp c©u. Grunig gäi tÊt c¶ c¸c tæ tout oubliÐ). §iÒu nµy rÊt phï hîp víi xu T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 2, 2006
- Hai c¸ch tiÕp cËn c¸c d¹ng cè ®Þnh tiÕng Ph¸p: díi gãc ®é ng«n ng÷ vµ t©m lý. 33 híng gi¸o häc ph¸p hiÖn nay: d¹y ng«n hiÓu ®îc nh÷ng ®Æc tÝnh có ph¸p vµ ng÷ tøc lµ d¹y v¨n ho¸. ng÷ nghÜa cña tõng hiÖn tîng tõ vùng. 3. KÕt luËn VÒ mÆt nµy, c¸ch tiÕp cËn ng«n ng÷ u viÖt h¬n, ®Æc biÖt lµ nh÷ng thñ ph¸p Hai c¸ch tiÕp cËn nãi trªn cho phÐp nhËn biÕt ®é cè ®Þnh vµ diÖn cè ®Þnh ®Ó ta hiÓu ®Çy ®ñ h¬n b¶n chÊt cña sù cè cã nh÷ng gi¶i ph¸p phï hîp trong viÖc ®Þnh tõ vùng. Tuy nhiªn ph¶i thõa nhËn gi¶i nghÜa vµ d¹y c¸ch dïng ®èi víi r»ng c¸ch tiÕp cËn t©m lý cha ®a ra ngêi häc. Ngîc l¹i, c¸ch tiÕp cËn t©m nh÷ng tiªu chÝ râ rµng ®Ó nhËn diÖn lý cho phÐp chó träng h¬n tíi c¸c s¶n thµnh ng÷. Nh÷ng ®iÓm nªu trªn chØ phÈm cña v¨n ho¸. Vµ nh vËy, cÇn kÕt ph¸t huy t¸c dông víi nh÷ng ngêi cã hîp hai c¸ch tiÕp cËn ®Ó hiÓu ®îc ®Çy tr×nh ®é tõ vùng cao t¬ng ®¬ng víi ®ñ c¶ vÒ chiÒu réng vµ chiÒu s©u hiÖn ngêi b¶n ng÷. Trong d¹y-häc ngo¹i ng÷ tîng tõ vùng ®Æc biÖt nµy. ngêi ta cÇn nh÷ng tiªu chÝ râ rµng ®Ó Tµi liÖu tham kh¶o 1. Cortes. C., « DÐcider, prendre une dÐcision: du verbe µ la locution verbale » in La locution: entre lexique, syntaxe et pragmatique, Textes rÐunis par P. Fiala, P. Lafon, M.-F. Piguet, Klincksieck Paris, 1997, pp.19-36. 2. Dubois. D., 1997, « Catégories, prototypes et figements. Constructions d’invariants et systèmes symboliques » in La locution entre langue et usages, Textes réunis par Martins- Baltar M., ENS Fontenay Saint-Cloud, Diff. Ophrys, Paris, pp. 103-130. 3. Franckel J.-J., D. Paillard, E. Saunier « Modes de rÐgulation de la variation sÐmantique d'une unitÐ lexicale. Le cas du verbe passer » in La locution: entre lexique, syntaxe et pragmatique, Textes rÐunis par P. Fiala, P. Lafon, M.-F. Piget, Klincksieck Paris, 1997, pp. 49-68. 4. Grunig B.-N., « La locution comme défi aux théories linguistiques: une solution d’ordre mémoriel?» in La locution entre langue et usages, Textes réunis par Martins-Baltar M., ENS Fontenay Saint-Cloud, Diff. Ophrys, Paris, 1997, pp. 225-240. 5. Martin R., «Sur les facteurs du figement» in La locution entre langue et usages, Textes réunis par Martins-Baltar M., ENS Fontenay Saint-Cloud, Diff. Ophrys, Paris, 1997, pp. 291-306. 6. Rey A. et Chantreau S., Dictionnaire des expressions et locutions, coll, Les usuels du Robert, 1996. 7. Schapira Ch., « Proverbes et phrases proverbiales et déproverbialisation », Langages 139, Septembre, 2000, pp. 81-97. T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 2, 2006
- 34 NguyÔn H÷u Thä VNU. JOURNAL OF SCIENCE, Foreign Languages, T.xXII, n02, 2006 Two ways to approach fixed forms of French: From linguistic and psychological angle Dr. Nguyen Huu Tho Centre for Distance Education College of Foreign Languages - VNU Fixed forms have attracted many researchers. This special phenomenon of language has been discovered from different angles. According to the Author, these ways can be put into three main groups: language, psychology and communication. This article deals with the first two ways. The way to approach language inquires the process of lexical fixing so as to define characteristics of phraseology through criteria of syntax and semantics. The way to approach psychology relies on memory; It gives permission to exceed the traditional lexical units at the level of below the sentence to approach co-op groups which were considered product of culture. Hence, it is necessary to combine these two ways to understand thoroughly both width and depth of this special lexical phenomenon. T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 2, 2006
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học