1. Trang Chủ
  2. Tâm lý học
  3. Giáo trình tâm lí học đại cương - Hoàng Đức Lâm

Giáo trình tâm lí học đại cương - Hoàng Đức Lâm

Tâm lý là cuộc sống tinh thần.Cuộc sống đòi hỏi mỗi người mang nó phải có đủ các loại hiện tượng của cuộc sống.Từ chỗ phải biết kịp thời sự nóng lạnh của bầu không khí quanh ta đến chỗ có kiến thức về quy luật khí quyển.. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT GIAÙO TRÌNH TAÂM LYÙ HOÏC ÑAÏI CÖÔNG HOAØNG ÑÖÙC LAÂM Khoa Sö Phaïm Taâm lyù hoïc ñaïi cöông -2- MỤC LỤC PHAÀN I. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG CUÛA TAÂM LYÙ ................................................................................ 4 CHÖÔNG I. TAÂM LYÙ

Thể loại Tài liệu miễn phí Tâm lý học

Số trang 65

Ngày tạo 8/29/2018 4:57:21 PM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước

Tên tệp

Tải Giáo trình tâm lí học đại cương - Hoàng Đức Lâm (.pdf)

Xem mẫu

  1. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT GIAÙO TRÌNH TAÂM LYÙ HOÏC ÑAÏI CÖÔNG HOAØNG ÑÖÙC LAÂM Khoa Sö Phaïm
  2. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông -2- MỤC LỤC PHAÀN I. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG CUÛA TAÂM LYÙ ................................................................................ 4 CHÖÔNG I. TAÂM LYÙ HOÏC LAØ MOÄT KHOA HOÏC .................................................................................. 4 I. TAÂM LYÙ HOÏC LAØ GÌ ?........................................................................................................................ 4 1. Ñaët vaán ñeà ........................................................................................................................................ 4 2. Taâm lyù laø gì? .................................................................................................................................... 4 II. VAØI NEÙT VEÀ LÒCH SÖÛ TAÂM LYÙ HOÏC ............................................................................................. 5 1.Taâm lyù hoïc thôøi coå ñaïi ...................................................................................................................... 6 2. Taâm lyù hoïc caän ñaïi .......................................................................................................................... 7 3. Söï beá taéc cuûa taâm lyù hoïc duy taâm .................................................................................................... 8 4. Taâm lyù hoïc theá kyû XX ..................................................................................................................... 9 5.Taâm lyù học hoạt ñoäng ...................................................................................................................... 11 III. ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU CUÛA TAÂM LYÙ HOÏC........................................................................ 14 CHÖÔNG II: CHÖÙC NAÊNG CUÛA TAÂM LYÙ TRONG ÑÔØI SOÁNG .......................................................... 15 I. CHÖÙC NAÊNG, VÒ TRÍ,VAI TROØ CUÛA TAÂM LYÙ TRONG ÑÔØI SOÁN .............................................. 15 1.Chöùc naêng chung cuûa taâm lyù ........................................................................................................... 15 2. Vò trí cuûa taâm lyù hoïc ...................................................................................................................... 15 3 . Vai troø cuûa taâm lyù trong ñôøi soáng ................................................................................................. 15 II. YÙ THÖÙC ............................................................................................................................................ 16 1.Ñònh nghóa ....................................................................................................................................... 16 2. Ñaëc ñieåm cuûa yù thöùc ...................................................................................................................... 16 3. Voâ thöùc laø gì ? ................................................................................................................................16 III. CÔ SÔÛ SINH LYÙ CUÛA CAÙC HIEÄN TÖÔÏNG LYÙ ............................................................................ 17 IV. CAÙC NGUYEÂN TAÉC VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU TAÂM LYÙ CON NGÖÔØI. ................... 17 1. Nhöõng nguyeân taéc cô baûn .............................................................................................................. 17 2. Caùc phöông phaùp nghieân cöùu ......................................................................................................... 18 Phaàn II : CAÙC HIEÄN TÖÔÏNG TAÂM LYÙ ................................................................................................... 20 CHUÔNG I: NHÖÕNG QUY LUAÄT CÔ BAÛN CUÛA CAÙC QUÙA TRÌNH TAÂM LYÙ ................................... 20 I. CAÛM GIAÙC ........................................................................................................................................ 20 1. Ñònh nghóa ...................................................................................................................................... 20 2. Ñaëc ñieåm ........................................................................................................................................ 20 3. Phaân loaïi ........................................................................................................................................ 20 4. Caùc quy luaät cô baûn cuûa caûm giaùc ................................................................................................. 21 II. TRI GIAÙC .......................................................................................................................................... 23 1. Khaùi nieäm chung ............................................................................................................................ 23 2. Nhöõng ñaëc ñieåm quan troïng cuûa tri giaùc ........................................................................................ 24 3. Phaân loaïi ........................................................................................................................................ 25 4. Vai troø cuûa tri giaùc trong ñôøi soáng ................................................................................................. 28 III. BIEÅU TÖÔÏNG ................................................................................................................................. 29 1. Khaùi nieäm chung ............................................................................................................................ 29 2. Chöùc naêng cuûa bieåu töôïng ............................................................................................................. 30 3. Vai troø cuûa bieåu töôïng trong quaù trình tri giaùc .............................................................................. 30 4. YÙ nghóa cuûa bieåu töôïng trong hoaït ñoäng taâm lyù ............................................................................ 31 IV. TRÍ NHÔÙ ......................................................................................................................................... 31 Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  3. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông -3- 1. Khaùi nieäm chung ............................................................................................................................ 31 2. Caùc quaù trình cô baûn cuûa trí nhôù .................................................................................................... 32 3. Phaân loại......................................................................................................................................... 33 4. Söï queân .......................................................................................................................................... 35 V. TÖ DUY ............................................................................................................................................ 36 1.Khaùi nieäm chung ............................................................................................................................. 36 2. Ñaëc ñieåm ........................................................................................................................................ 36 3. Caùc thao taùc cuûa tö duy .................................................................................................................. 37 4. Caùc quy luaät vaø hình thöùc cô baûn cuûa tö duy ................................................................................. 38 5. Phaân loaïi vaø heä thoáng hoùa ............................................................................................................. 39 6.Caùc loaïi tö duy vaø phaåm chaát cuûa noù .............................................................................................. 40 VI. TÖÔÛNG TÖÔÏNG ............................................................................................................................. 41 1.Khaùi nieäm chung ............................................................................................................................. 41 2. Nhöõng caùch phaûn aùnh taùi taïo hieän thöïc trong quaù trình töôûng töôïng. ............................................ 41 3. Caùc loaïi töôûng töôïng ...................................................................................................................... 42 4. Vai troø cuûa trí nhôù vaø tö duy trong töôûng töôïng. ............................................................................ 42 Chöông II : CAÛM XUÙC VAØ YÙ CHÍ............................................................................................................ 44 I. CAÛM XUÙC .......................................................................................................................................... 44 1. Khaùi nieäm chung ............................................................................................................................ 44 2. Nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn cuûa söï rung ñoäng caûm xuùc ...................................................................... 44 3. Phaân loaïi caûm xuùc .......................................................................................................................... 45 4. Ñôøi soáng tình caûm cuûa löùa tuoåi thanh nieân. ................................................................................... 46 5. Söï phaùt trieån cuûa caûm xuùc.............................................................................................................. 46 II. YÙ CHÍ – HAØNH ÑOÄNG YÙ CHÍ ......................................................................................................... 47 1. YÙ chí ............................................................................................................................................... 47 2. Haønh ñoäng yù chí ............................................................................................................................. 48 III. NGOÂN NGÖÕ VAØ GIAO TIEÁP .......................................................................................................... 49 1. Ngoân ngöõ ........................................................................................................................................ 49 2. Giao tieáp......................................................................................................................................... 50 CHÖÔNG III. CAÙ NHAÂN – NHAÂN CAÙCH – HOAÏT ÑOÄNG ................................................................... 52 I. CAÙ NHAÂN .......................................................................................................................................... 52 1.Khaùi nieäm chung ............................................................................................................................. 52 2. Nhöõng ñaëc ñieåm taâm lyù caù nhaân .................................................................................................... 52 3. Baûn chaát sinh vaät vaø baûn chaát xaõ hoäi cuûa caù nhaân. ........................................................................ 53 II. NHAÂN CAÙCH VAØ CAÁU TRUÙC NHAÂN CAÙCH ............................................................................... 54 1. Nhaân caùch laø gì ?............................................................................................................................ 54 2. Caáu truùc cuûa nhaân caùch. ................................................................................................................. 55 III. MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM LYÙ HOÏC HOAÏT ÑOÄNG ................................................................... 59 1. Khaùi nieäm chung veà hoaït ñoäng vaø nhöõng ñaëc ñieåm taâm lyù cuûa con ngöôøi .................................... 59 2. Ñoäng cô cuûa hoaït ñoäng. ................................................................................................................. 60 3. Hoạt ñoäng vaø taâm lyù ....................................................................................................................... 61 4. Nhöõng dạng hoạt ñoäng cô baûn. ....................................................................................................... 61 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO CHÍNH ............................................................................................................ 64 Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  4. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông -4- PHAÀN I. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG CUÛA TAÂM LYÙ CHÖÔNG I. TAÂM LYÙ HOÏC LAØ MOÄT KHOA HOÏC I. TAÂM LYÙ HOÏC LAØ GÌ ? 1. Ñaët vaán ñeà Thoaït xem caâu hoûi naøy töôûng nhö ñôn giaûn, vì coù theå traû lôøi raèng ñoù laø khoa hoïc veà Taâm lyù. Nhöng nghó moät chuùt thì khoâng ñôn giaûn nhö vaäy. Vì sau caâu traû lôøi vöøa noùi laïi phaûi giaûi thích khoa hoïc laø gì? Vaø, cöù theo caùi ñaø naøy thì coøn bieát bao caâu hoûi xuaát hieän. Nhö vaäy, coù theå noùi khoa hoïc laø moät chuoãi caâu traû lôøi. Ñaët ra ñöôïc caâu hoûi treân laø baét ñaàu coù tri thöùc veà lónh vöïc ñoù: “Bieát veà ñieàu chöa bieát”. Nhöõng tri thöùc naøy giöõ moät vai troø raát quan troïng trong nhaän thöùc cuûa töøng ngöôøi noùi rieâng vaø cuûa caû loaøi ngöôøi noùi chung. Ñaùng chuù yù laø khi thaáy ñöùa treû ñaët caâu hoûi ñaàu tieân veà moät söï vaät vaø xem ñeán tuoåi naøo thì noù “môû mieäng ra laø hoûi”. Söï kieän naøy veà sau ñöôïc nhaø sinh lyù Lieân Xoâ (cuõ) vó ñaïi I.P.Paploáp ñaët teân laø “phaûn xaï coù ñònh höôùng”. Ñi saâu vaøo nghieân cöùu veà maët sinh lyù hoïc cuõng nhö veà taâm lyù hoïc, phaùt hieän ra caùc quy luaät cuûa caùc hieän töôïng ñoù ngaøy caøng thaáy roõ keát quaû hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi phuï thuoäc raát nhieàu vaøo cô sôû ñònh höôùng. Cô sôû naøy caøng toát bao nhieâu thì hoaït ñoäng ñöïa treân cô sôû ñoù caøng toát baáy nhieâu. 2. Taâm lyù laø gì? Taâm lyù laø cuoäc soáng tinh thaàn. Cuoäc soáng ñoøi hoûi moãi ngöôøi mang noù phaûi coù ñuû caùc loaïi hieän töôïng cuûa cuoäc soáng. Töø choã phaûi bieát kòp thôøi söï noùng laïnh cuûa baàu khoâng khí quanh ta ñeán choã coù kieán thöùc veà quy luaät khí quyeån, veà quy luaät cuûa quaù trình moãi ngöôøi caûm giaùc thaáy moät nhieät ñoä nhaát ñònh taùc ñoäng vaøo cô theå vaø quaù trình moãi ngöôøi phaûn öùng laïi söï taùc ñoäng ñoù nhö theá naøo. Taát nhieân coù chuyeän khi maùt ta thaáy khoan khoaùi, khi oi böùc ta thaáy khoù chòu. Nhö vaäy, vôùi con ngöôøi chæ moät taùc ñoäng cuûa khoâng khí ñaõ gaây ra moät loaït caùc hieän töôïng taâm lyù caûm giaùc, caûm xuùc, tö duy… Ñaáy laø chöa noùi tôùi chuyeän ta laøm gì ñeå traùnh caùi khoù chòu, taêng söï khoan khoaùi, töùc laø haønh ñoäng cuûa con ngöôøi trong tình huoáng ñoù. Haønh ñoäng ñoù trong nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh cuûa tieán boä khoa hoïc kyû thuaät daãn ñeán moät hoaït ñoäng lao ñoäng saùng taïo, saûn xuaát moät loaït caùc phöông tieän cho moïi ngöôøi giaûi quyeát moät caùch hôïp lyù tình huoáng ñaët ra cho con ngöôøi. Cuoäc soáng phöùc taïp, ña daïng, sinh ñoäng chöøng naøo thì taâm lyù phöùc taïp, ña daïng, sinh ñoäng chöøng ñoù. Theá giôùi taâm lyù coøn ñöôïc goïi laø theá giôùi noäi taâm nhöng hoaøn toaøn khoâng coù nghóa laø chæ bao goàm nhöõng hieän töôïng xaûy ra beân trong taâm hoàn con ngöôøi. Caùi “beân trong” naøy vaø nhöõng gì bieåu hieän ra beân ngoaøi ta coù theå troâng thaáy, nghe thaáy v.v… goïi taét laø caùi “beân ngoaøi” hay theá giôùi haønh vi khoâng taùch bieät nhau nhö laâu nay ngöôøi ta thöôøng nghó. Ví duï moät em beù caàm buùt vieát, ôû ñaây ta thaáy coù caû haønh vi beà ngoaøi vaø caû nhöõng hieän töôïng beân trong: tay cöû ñoäng, mình uoán, xuaát hieän doøng ñieän trong naõo… Ñaáy laø chöa noùi ñeán trong cöû ñoäng vieát coù caû caùc cöû ñoäng cuûa löôõi, uoán moâi, caùc cô quan cuûa boä maùy phaùt aâm. Haønh vi beà ngoaøi, cöû ñoäng beân trong vaø caùc hieän töôïng khaùc ñöôïc taïm coi laø thuaàn khieát noäi taâm gaén boù vôùi nhau chaët cheõ. Duøng töø “theá giôùi noäi taâm” ñeå chæ theá giôùi taâm lyù laø theá giôùi khaùc vôùi theá giôùi cuûa caùc hieän töôïng vaät lyù, hoùa hoïc, cô hoïc, sinh hoïc ñoàng thôøi cuõng khaùc vôùi caùc hieän töôïng xaõ hoäi. Theá giôùi aáy coù quy luaät rieâng cuûa noù, taâm lyù hoïc nghieân cöùu nhöõng quy luaät ñoù. Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  5. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông -5- Taâm lyù hoïc seõ giuùp chuùng ta hieåu chính baûn thaân mình, hieåu ñöôïc söùc maïnh cuûa taâm hoàn, cuûa yù chí, tình caûm, lyù töôûng vaø caû nhöõng bí aån, nhöõng quy luaät, nhöõng tieàm taøng trong con ngöôøi chuùng ta; caùi toâi vaø caùi chuùng ta, caùi beân trong vaø caùi beân ngoaøi, caùi voâ thöùc vaø caùi yù thöùc, caùi nhôù vaø caùi ta queân, caùi ta yeâu vaø caùi ta gheùt, caùi ta muoán vaø caùi ta phaûi… Toùm laïi, bao nhieâu caùi bí aån, huyeàn dieäu, tinh vi, deã thaáy vaø khoù thaáy; coù caùi ñoù trong ta. Bí aån khoâng coù nghóa laø huyeàn bí maø chính laø nhöõng gì tieàm taøng, döï tröõ, chöa ñöôïc nhaän bieát, chöa ñöôïc khai thaùc trong moãi con ngöôøi chuùng ta. Chuùng ta tin chaéc raèng con ngöôøi seõ ñeïp bieát bao khi lyù trí vaø tình caûm haøi hoøa, boå sung vaø laøm phong phuù cho nhau, khi moïi ngöôøi luoân luoân coá gaéng trôû thaønh “con ngöôøi chaân chính” coù taâm hoàn trong saùng, coù tình thöông yeâu chaân thaønh côûi môû… Moät maët phaûi choáng laïi nhöõng löïc löôïng beân ngoaøi vaø beân trong con ngöôøi; muoán caøo baèng, ñuùc khuoân taâm hoàn con ngöôøi laøm cho hoï maát heát caû tính veõ rieâng, laøm cho con ngöôøi töï maõn vaø phuø hoa, khoe meõ, veânh vang… Trong moãi con ngöôøi maø söï phaùt trieån töï do cuûa moïi ngöôøi, nhö Maùc ñaõ noùi: aån naùu nhöõng löïc löôïng khoång loà vaø chöa bieát tôùi. Nhaân loaïi vaên minh ngaøy caøng ñi saâu vaøo bí aån cuûa vuõ truï, caøng phaùt hieän ra raèng chuùng ta coù nhöõng naêng löôïng coù söùc noå khoâng ño ñöôïc; chuùng ta vaãn chöa bieát heát nhöõng khaû naêng cuûa yù thöùc, cuûa taâm hoàn con ngöôøi, chöa bieát heát caùi thöïc theå bieát tö duy kia seõ daãn ñeán nhöõng beán bôø naøo… Nhöõng söùc löïc, nhöõng khaû naêng, nhöõng kho taøng naøy seû ñöôïc khaùm phaù neáu moãi chuùng ta bieát naâng niu quùi troïng nhöõng caùi gì coù tính ngöôøi vaø nhöõng bieåu hieän ñoäc ñaùo, hieám thaáy cuûa noù, neáu chuùng ta bieát caùch vun xôùi, phaùt huy noù trong baûn thaân chuùng ta vaø ngöôøi khaùc. Taâm hoàn cuûa con ngöôøi hieän ñaïi ñang bò bao nhieâu söï bieán, bao nhieâu khuoân maët, bao nhieâu caùm doå, bao nhieâu ham muoán ñang keùo veà moïi phía. Moãi ngaøy anh ta phaûi ñoùng bao nhieâu vai, naøo vai vôï, vai choàng, vai cha, vai ñoàng söï, vai haøng xoùm, vai hoäi vieân, vai chieán höõu, vai anh, vai em, vai chaùu, vai chaét v.v… Vai naøo cuõng naëng tróu vaø caûm thaáy chaúng coù vai naøo gaùnh noãi caû. Coù luùc nhö muoán truùt ñi cho ñôõ naëng gaùnh nhöng laïi thaáy vai naøo cuõng coù yù nghóa, cuõng ñaày tình ñaày nghóa. Caùi bí aån trong taâm lí cuûa chuùng ta ñoâi khi noù laïi loù ra nhö moät tia chôùp giöõa trôøi heø oi böùc, khieán ngöôøi ta söõng soát, laï laãm, töôûng nhö ngöôøùi khaùc nhaäp vaøo. Nhieàu khi bò cuoäc soáng cuoán ñi, con ngöôøi taát baät, baän roän, vaát vaû, khoâng coù luùc naøo döøng laïi moät ñoâi chuùt tónh taâm ñeå suy xeùt nhöõng caùi gì ñang xaûy ra vôùi chính mình vaø do mình. Cho ñeán ngaøy nay, khoa hoïc taâm lyù vôùi tö caùch laø moât khoa hoïc ñoäc laäp phaàn naøo noù ñaõ ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc, ngöôøi nghe nhöõng ñieàu coù tính quy luaät cuûa noù. Ñeå traû lôøi cho caâu hoûi taâm lyù hoïc laø gì? Theo caùc nhaø taâm lyù hoïc cho raèng ñoù laø khoa hoïc nghieân cöùu nhöõng quy luaät naûy sinh, vaän haønh vaø phaùt trieån cuûa caùc hieän töôïng taâm lyù. II. VAØI NEÙT VEÀ LÒCH SÖÛ TAÂM LYÙ HOÏC Taâm lyù hoïc coù lòch söû laâu ñôøi. Trong neàn vaên minh coå ñaïi ôû phöông Ñoâng cuûng nhö ôû phöông Taây, cuøng vôùi nhöõng tö töôûng trieát hoïc, quy luaät toaùn hoïc v.v…ñaõ coù caû nhöõng suy nghó lyù giaûi veà ñôøi soáng tinh thaàn cuûa con ngöôøi. Ñoù laø nhöõng vieân gaïch ñaàu tieân khai phaù söï nhaän thöùc khoa hoïc veà nhöõng hieän töôïng taâm lyù cuûa con ngöôøi. Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  6. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông -6- 1.Taâm lyù hoïc thôøi coå ñaïi Lòch söû nhaän thöùc khoa hoïc noùi chung, lòch söû khoa hoïc taâm lyù noùi rieâng trong khoaûng theá kyû V ñeán theá kyû VII tröôùc coâng nguyeân (TCN), nhaän thöùc khoa hoïc ñaõ baét ñaàu baèng caùch rôøi boû loái suy nghæ thaàn thoaïi vaø ñi saâu vaøo tìm toøi, phaùt hieän ra caùc quy luaät khaùch quan veà nhöõng caùi toàn taïi treân ñôøi naøy. Trong thaàn thoaïi Hy Laïp coù ñoaïn vieát : Treân traùi ñaát coù daõy nuùi OÂ lanh- pô. ÔÛ ñoù coù nhieàu thaàn Hoaøng quy ñònh moïi traät töï, moïi luaät leä. Caïnh cung ñình cuûa thaàn hoaøng coù hai boàn ñaát, moät boàn ñöïng ñieàu thieän, moät boàn ñöïng ñieàu aùc; caàn thieän ñöùc thaàn Hoaøng laáy ôû boàn soá moät, caàn ñieàu aùc laáy ñaát ôû boàn soá hai maø ban cho thieân haï… Töø loái suy nghó thaàn thoaïi tieán ñeán tö duy khoa hoïc laø caû moät quaù trình tieán trieån khaùch quan cuûa hoaït ñoäng nhaän thöùc. Ñoù cuõng laø cuoäc ñaáu tranh choáng caùc yù nieäm, tín ngöôõng duy taâm nhaèm xaây döïng caùc quan ñieåm duy vaät, thöïc söï khoa hoïc veà caùc moái quan heä giöõa con ngöôøi vaø vuõ truï, con ngöôøi vaø xaõ hoäi, con ngöôøi vôùi con ngöôøi, con ngöôøi vôùi chính baûn thaân mình. Theo tieán trình khoa hoïc, caøng ñi saâu vaøo caùc moái quan heä aáy, cuoäc ñaáu tranh choáng tö töôûng duy taâm thaàn bí ngaøy caøng maïnh meõ vaø quyeát lieät hôn, ñoàng thôøi caùc quan ñieåm duy vaät vaø khoa hoïc cuõng töøng böôùc ñöôïc khaúng ñònh vaø hình thaønh roõ neùt hôn. Trong lòch söû tö töôûng coå Hy Laïp coù Ñeâmoâcôrite (460-370 TCN) ñaïi bieåu cho phaùi duy vaät thôøi ñoù, coi “Taâm hoàn” cuõng laø moät daïng cuûa vaät theå, mang tính chaát cuûa cô theå. Daïng vaät theå naøy do caùc “nguyeân töû löûa”- caùc haït troøn, nhaün vaän ñoäng theo toác ñoä nhanh nhaát trong cô theå taïo ra. Nhö vaäy, ñöông nhieân “Taâm hoàn” cuõng tuaân theo caùc quy luaät taùn xaï cuûa vaät lyù. Tröôùc Ñeâmoâcôrite, Heâracôlite (530-470 TCN) cuõng ñaõ cho raèng: Taâm lyù laø “hoàn löûa” maø phöông Ñoâng goïi laø”löûa loøng”. Ñeå thoaùt khoûi caùch suy nghó thaàn thoaïi, oâng ñaõ ñaët “Taâm hoàn” vaøo söï vaän ñoäng chung cuûa cô theå vaø vuõ truï. Töø ñoù khaúng ñònh raèng theá giôùi hieän thöïc (töï nhieân vaø xaõ hoäi) coù quy luaät rieâng cuûa noù. Vì sao coù theå khaúng ñònh ñöôïc nhö vaäy ? Xuaát phaùt töø quan nieäm cho raèng: cô sôû ban ñaàu cuûa theá giôùi hieän thöïc laø “ngoïn löûa vuõ truï”. Ngoïn löûa naøy laø caùi chung (caùi toaøn theå) cuûa theá giôùi hieän thöïc. Moïi söï vaät ñeàu laø “löûa” bieán daïng ñi vaø con ngöôøi coù theå quan saùt vaø suy nghó theo caùi toaøn theå aáy, coù theå tìm ra quy luaät cuûa theá giôùi cô theå coù taâm hoàn. Taâm hoàn, taâm lyù chính laø chaát löûa ban ñaàu trong cô theå. Noù ñöôïc sinh ra trong caùc quaù trình chuyeån hoùa qua laïi giöõa “daïng löûa” vaø “daïng nöôùc” trong cô theå. Töø ñaáy nhieàu khi ngöôøi ta goïi ngöôøi “öôùt aùt” laø ngöôøi giaøu tình caûm, deã xuùc ñoäng, vaø ngöôøi “ khoâ khan” laø ngöôøi ít caûm xuùc, nhöng maïnh meõ veà lí trí, veà nguyeân taéc.v.v… Moät neùt ñaëc tröng trong Taâm lyù con ngöôøi ñöôïc tö duy khoa hoïc thôøi coå chuù yù tôùi laø: Con ngöôøi coù thuoäc tính nhaän thöùc chính baûn thaân vaø suy nghó. Chaâm ngoân “haõyï nhaän thöùc chính baûn thaân” (Haõy töï bieát mình) laø saûn phaåm tö töôûõng cuûa thôøi ñoù do Socôrate (470-399TCN) phaùt bieåu. Theá laø beân caïnh caùc moái quan heä vôùi theá giôùi töï nhieân, vôùi xaõ hoäi, vôùi ngöôøi khaùc, nhaän thöùc khoa hoïc ñaõ ñaëc bieät chuù yù tôùi quan heä cuûa con ngöôøi vôùi chính baûn thaân. Ñoù laø moät tö töôõng giöõ vai troø quan troïng ñoái vôùi söï ra ñôøi cuûa khoa hoïc Taâm lyù, khaúng ñòng coù moät loaïi hieän töôïng ñoøi hoûi phaûi ñöôïc nghieân cöùu, ñöôïc nhaän thöùc, phaûi tìm ra caùc quy luaät cuûa caùc hieän töôïng ñoù. Nhöng ñoàng thôøi chính ôû ñaây cuõng chöùa ñöïng maàm moùng cuûa moät quan nieäm duy taâm veà Taâm lyù con ngöôøi. Töø choã ghi nhaän con ngöôøi coù thuoäc tính töï nhaän thöùc baûn thaân vaø coi ñoù laø thuoäc tính quan troïng ñi ñeán choã coi taâm lyù laø nguyeân lyù chuû ñaïo trong con ngöôøi, töø ñoù xem nheï hoaït ñoäng vaät chaát beân ngoaøi, trong ñoù coù lao ñoäng chaân tay, coi thuoäc tính ñoù haàu nhö laø khaû naêng duy nhaát ñeå nhaän thöùc taâm lyù con ngöôøi. Quan nieäm naøy ta thaáy ôû Platon (437-347TCN) cho Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  7. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông -7- raèng: taâm hoàn, taâm lyù, tö töôûng laø caùi coù tröôùc; theá giôùi thöïc tieãn laø caùi coù sau. Caùi coù tröôùc laø caùi thuoäc veà “trí tueä voán coù” trong vuõ truï. Trí tueä naøy chính laø nguyeân taéc ñieàu khieån söï vaän ñoäng cuûa moïi toàn taïi. Töø ñoù keát luaän raèng : Taâm hoàn laø ñoäng löïc cuûa cô theå, noù quyeát ñònh söï hoaït ñoäng cuûa cô theå. Coù moät ñieàu thuù vò laø töø thôøi coå xöa tri thöùc cuûa loaøi ngöôøi ñaõû ñeà caäp tôùi caùc thaønh phaàn cuûa taâm lyù con ngöôøi. Coi taâm hoàn bao goàm coù lyù trí, tình caûm vaø loøng say meâ. Caùc nhaø khoa hoïc coù tö töôûng duy vaät ñaõ coù yù muoán ñònh khu caùc thaønh phaàn caáu taïo neân taâm hoàn ôû ngay chính trong cô theå con ngöôøi : Lyù trí ôû trong ñaàu, tình caûm ôû ngöïc (tim), loøng say meâ ôû gan. Cuõng coù quan nieäm khaùc cho raèng : khí huyeát trong con ngöôøi laø nguoàn goác cuûa moïi hieän töôïng tinh thaàn. Taâm hoàn con ngöôøi ñöôïc coi nhö moät doøng khoâng khí ñi töø tim ra sau ñoù phaân hoaù thaønh lyù trí ñöôïc ñònh khu trong tim vaø tình caûm trong gan. Ñoâi khi ngöôøi ta goäp chung chuùng laïi vaø qui veà xoang buïng (caùi buïng nghó). Va,ø töø “loøng ngöôøi” ñöôïc duøng ñeå chæ ñieàu suy nghó, thaùi ñoä cö xöû, tính tình v.v… Moät thaønh töïu cuûa caùc nhaø tö töôûng duy vaät thôøi coå veà taâm lyù con ngöôøi ñöôïc truyeàn tuïng ñeán ngaøy nay laø caùch phaân loaïi tính khí. Ngöôøi ta döïa vaøo moät soá thaønh phaàn vaät chaát cuûa cô theå nhö maùu, maät, nieâm dòch vaø khí. Sau naøy ngöôøi ta vaãn duøng töø “hoàn” ñeå chæ nhöõng gì ñaëc tröng raát thieâng lieâng cuûa con ngöôøi: “hoàn töû só gioù uø uø thoåi” (Chinh phuï ngaâm). Hoaëc chæ theá giôùi tinh thaàn cuûa moät daân toäc:”hoàn ta ñaáy , boán ngaøn naêm theá ñaáy” (Cheá Lan Vieân). Vaãn duøng “loøng ngöôøi” ñeå goäp toaøn boä taâm traïng, suy tö vaø mong öôùc v.v… Nguyeãn Traõi ñaõ töøng ñeà xuaát vaø thöïc hieän taøi tình chieán thuaät “coâng taâm” (ñaùnh vaøo loøng ngöôøi). Nguoàn goác cuûa vieäc tìm caáu truùc ñôøi soáng tinh thaàn coù theå tìm thaáy trong “Baøn veà taâm hoàn” cuûa Aristote (384-322TCN) taùc phaåm taâm lyù hoïc ñaàu tieân trong toaøn boä lòch söû cuûa khoa hoïc naøy. OÂng sinh ra ôû mieàn baéc Hy Laïp, thuoäc tænh Xtaghira, con moät ngöôøi laøm ngheà thaày thuoác, laøm vieäc trong cung ñình nhaø vua Maxeñoan. Thoaït ñaàu gia ñình ñònh cho oâng ñi hoïc caùc moân veà khoa hoïc töï nhieân ñeå sau naøy theo ngheà y cuûa boá. Ñeán naêm leân 17 tuoåi , oâng tôùi Aten vaøo hoïc taïi hoïc vieän cuûa Platon (luùc ñoù 60 tuoåi) – ngöôøi ñaïi dieän cho tröôøng phaùi duy taâm chuû nghiaõ thôøi baáy giôø. Nhöng sau ñoù oâng ñaõ leân tieáng pheâ phaùn choå sai laàm cuûa hoïc thuyeát Platon. Soáng ôû Aten 20 naêm, oâng rôøi sang Tieåu AÙ laøm ngheà daïy hoïc vaø nghieân cöùu khoa hoïc. Veà giaø oâng quay veà Aten vaø laäp tröôøng daïy hoïc. ÔÛ ñaây oâng ñaõ nghieân cöùu sinh vaät, trong ñoù coù caùc maãu caây coû, caàm thuù do ngöôøi hoïc troø cuûa oâng göûi töø chieán tröôøng veà. OÂng maát vaøo naêm 322 TCN, thoï 62 tuoài. OÂng vieát taùc phaåm “Baøn veà taâm hoàn” thaønh ba cuoán ñöôïc chia thaønh 30 chöông. OÂng laø moät trong nhöõng ngöôøi ñaàu tieân khaúng ñònh vò trí vaø taàm quan troïng cuûa vieäc nghieân cöùu taâm lyù vì moät leû ñôn giaûn laø”con ngöôøi caûm nghó, hoïc hoûi ñeàu baèng taâm hoàn caû”. Xuaát phaùt töø quan nieäm cho raèng”taâm hoàn laø hoaït ñoäng cuûa cô theå soáng”, oâng ñi ñeán keát luaän coù ba loaïi taâm hoàn :Taâm hoàn dinh döôõng, chöùc naêng cuûa noù laø nuoâi döôõng vaø sinh nôû , thöù hai laø taâm hoàn caûm giaùc coù chöùc naêng laø caûm thuï, mong öôùc vaø vaän ñoäng, thöù ba laø taâm hoàn suy nghó vôùi chöùc naêng laäp luaän, lyù giaûi, töôõng töôïng…Ñoù cuõng chính laø ba loaïi naêng löïc cuûa con ngöôøi noùi chung. 2. Taâm lyù hoïc caän ñaïi (Thôøi kyø TAÂM LYÙ HOÏC vôùi tö caùch laø moät khoa hoïc ñoäc laäp). Töø sau neàn vaên minh coå ñaïi, nhaân loaïi ñaõ phaûi traûi qua moät thôøi kyø trung coå toái taêm vôùi cuoäc soáng moâng muoäi ñaày raãy nhöõng quan nieäm, tín ngöôõng duy taâm. Maõi ñeán theá kyû thöù XVII, trong lòch söû cuûa khoa hoïc taâm lyù coù moät moác môùi gaén lieàn vôùi teân tuoåi cuûa Decartes (1596-1650) moät nhaø trieát hoïc, toaùn hoïc , sinh lyù hoïc vó ñaïi ngöôøi Phaùp. Coâng lao lôùn nhaát cuûa oâng ñoái vôùi khoa hoïc taâm lyù laø ñöa phöông phaùp thöïc nghieäm vaøo nghieân cöùu taâm hoàn con ngöôøi. Chòu aûnh höôûng cuûa thôøi ñaïi baét ñaàu cô giôùi hoùa, phöông phaùp naøy ñöôïc thöïc hieän baèng khaùi nieäm phaûn xaï, vaän duïng vaøo ñeå nghieân cöùu caùc Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  8. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông -8- hieän töôïng tinh thaàn cuûa con ngöôøi: coi nhöõng hieän töôïng ñoù laø keát quûa cuûa söï taùc ñoäng töø theá giôùi beân ngoaøi vaøo vaø theo moät ñöôøng cuï theå trong cô theå. Nhöng phöông phaùp vaø khaùi nieäm naøy bò giôùi haïn trong caùc hieän töôïng taâm lyù ñôn giaûn nhö caûm giaùc, nhaän bieát söï vaät. Coøn caùc hieän töôïng taâm lyù caáp cao nhö tö duy tröøu töôïng thì luùc naøo cuõng ñoäc laäp vôùi caùc hieän töôïng cuï theå. Quan nieäm vöøa duy taâm vöøa duy vaät ñoù coù aûnh höôûng to lôùn vaø dai daúng ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa taâm lyù hoïc trong suoát maáy naêm qua. Trong thôøi gian naøy coù nhaø baùc hoïc vó ñaïi ngöôøi Anh laø Darwin (1809-1882) ñaõ ñeà xuaát ”hoïc thuyeát tieán hoùa” noåi tieáng. Sechenop (1829-1905) nhaø baùc hoïc vó ñaïi ngöôøi Nga quan nieäm “moïi hieän töôïng taâm lyù veà nguoàn goác ñeàu laø phaûn xaï” ñaõ giöõ moät vò trí quan troïng goùp phaàn thuùc ñaåy moät neàn taâm lyù hoïc duy vaät. Giai ñoaïn chuaån bò cho khoa hoïc taâm lyù xuaát hieän vôùi tö caùch laø moät khoa hoïc ñoäc laäp ñöôïc keát thuùc baèng caùc taùc phaåm cuûa nhaø baùc hoïc ngöôøi Ñöùc : Wundt (1832-1920). Vaøo naêm 1879 taïi Lai xich nöôùc Ñöùc oâng ñaõ saùng laäp ra phoøng thí nghieäm taâm lyù hoïc ñaàu tieân treân theá giôùi, moät naêm sau phoøng thí nghieäm naøy trôû thaønh Vieän taâm lyù hoïc ñaàu tieân treân theá giôùi – moät trung taâm ñaøo taïo caùn boä taâm lyù hoïc cho chaâu AÂu laãn chaâu Myõ thôøi baáy giôø. OÂng ñaõ goùp phaàn xöùng ñaùng vaøo vieäc toå chöùc cô quan ngoân luaän taâm lyù hoïc vaø hoäi nghò taâm lyù quoác teá laàn thöù nhaát taïi Pari vaøo naêm 1889. Naêm 1879 gaén vôùi phoøng thí nghieäm taâm lyù hoïc ñaàu tieân do Wundt laäp ra, neân nhieàu khi söï ra ñôøi cuûa taâm lyù hoïc vôùi tö caùch laø moät khoa hoïc ñoäc laäp chæ gaén vôùi teân tuoåi cuûa Wundt. Coâng baèng maø noùi, oâng ñaõ coù coâng lao voâ cuøng to lôùn trong söù meänh lòch söû naøy. Chính oâng ñaõ ñoùng goùp phaàn quyeát ñònh laøm thoõa maõn caàn thieátcho söï ra ñôøi cuûa moät khoa hoïc. Nhöõng ñieàu kieän ñoù laø : + Khaúng ñònh ñöôïc ñoái töôïng cuûa khoa hoïc ñoù, + Ñoäi nguõ caùn boä nghieân cöùu, + Phöông phaùp nghieân cöùu töông öùng, + Phöông tieän nghieân cöùu, + Thoâng tin khoa hoïc, + YÙ nghiaõ lyù luaän vaø thöïc tieãn cuûa caùc coâng trình nghieân cöùu, 3. Söï beá taéc cuûa taâm lyù hoïc duy taâm Cuøng vôùi caùc coâng trình nghieân cöùu cuûa Hemhonxo, Phecne, Vebe, Dondec, Saco… moät soá coâng trình nghieân cöùu cuûa Wundt vaø caùc ngöôøi coäng taùc tieán haønh trong suoát hôn nöûa theá kyû ñaõ ñính chính moät ñieåm trong baûn phaân loaïi khoa hoïc cuûa OÂ. Coâng tô (1798-1857) nhaø trieát hoïc Phaùp, ngöôøi khôûi xöôùng thuyeát thöïc chöùng ñeà ra. Trong baûng phaân loaïi naøy khoâng coù taâm lyù hoïc, vì moät leõ laø theo taâm lyù hoïc cuõ thì khoâng theå naøo coù caùch nghieân cöùu theo kieåu thöïc nghieäm, do ñoù khoâng theå coù döõ kieän coù theå chöùng kieán ñöôïc. Caùc phoøng thí nghieäm sinh lyù hoïc giaùc quan, taâm lyù hoïc, ño thôøi gian phaûn öùng nghieân cöùu taâm lyù hoïc theo tinh thaàn tieán hoùa, phaùt trieån töø ñoäng vaät leân ngöôøi, töø thôøi treû con cho ñeán ngöôøi lôùn… caùc phöông phaùp töông öùng nhö ñaõ noùi ôû treân cuøng vôùi moät soá vieäc laøm khaùc, ñaõ baét ñaàu khaúng ñònh ñöôïc choã ñöùng cuûa taâm lyù hoïc. Nhöng muoán khaúng ñònh thöïc söï, muoán taâm lyù hoïc phaùt trieån coøn phaûi laøm raát nhieàu. Trong söï nghieäp lòch söû ñoù, theá heä caùc nhaø taâm lyù hoïc cuoái theá kyû XIX vaø ñaàu theá kyû XX ñaõ ñoùng goùp raát nhieàu ñeå phuû ñònh taâm lyù hoïc noäi quan, nhò nguyeân maø ñænh cao laø caùc coâng trình taâm lyù hoïc do Wundt chuû tröông. Ñoù cuõng laø yeâu caàu khaùch quan thuùc ñaåy taâm lyù hoïc tieán leân ñeå khaéc phuïc Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  9. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông -9- nhöõng beá taéc ñoù. Va,ø ñieàu quan troïng hôn laø ngaøy caøng ñaùp öùng ñöôïc nhieàu hôn nhöõng yeâu caàu cuûa cuoäc soáng. Söï beá taéc do taâm lyù hoïc cuûa Wundt caøng boäc loä roõ khi noù ñöôïc ñöa vaøo nöôùc Myõ, Nga hoài cuoái theá kyû XIX vaø ñaàu theá kyû thöù XX. Moät trong nhöõng hoïc troø xuaát saéc cuûa Wundt laø Tittrene, nhö caùc nhaø taâm lyù hoïc thôøi ñoù goïi oâng laø ñaïi dieän toaøn quyeàn cuûa taâm lyù hoïc noäi quan ôû Myõ. Tittrene goïi taâm lyù hoïc cuûa mình laø taâm lyù caáu truùc, töùc laø moät thöù taâm lyù coi taâm hoàn laø toå hôïp nhieàu quaù trình xaûy ra trong toâi vôùi tính caùch laø kinh nghieäm chuû quan. Taâm lyù hoïc chuû quan cuûa Tittrene khoâng quan taâm gì ñeán vai troø, ñeán tính bieåu hieän cuûa taâm lyù trong cuoäc soáng thöïc cuûa con ngöôøi. Taâm lyù hoïc hoaøn toaøn taùch rôøi khoûi cuoäc soáng, taùch rôøi khoûi coâng taùc thöïc tieãn, keå caû coâng taùc sö phaïm, giaùo duïc. Chính vì vaäy, taâm lyù hoïc duy taâm cuûa Wundt ñaõ beá taéc, taâm lyù hoïc cuûa Tittrene caøng beá taéc hôn. Söï beá taéc cuûa taâm lyù hoïc duy taâm noäi quan ngaøy caøng boäc loä roõ reät. Cuoái theá kyû XIX, ñaàu theá kæ XX noåi leân phong traøo choáng taâm lyù hoïc duy taâm noäi quan. Trong caùc nhaø taâm lyù hoïc ngöôøi Ñöùc coù: Ñintay ( 1833 – 1911 ) vaø Spôranghe ( 1882 – 1963 ) ñeà nghò boû haún taâm lyù hoïc cuûa Wundt. Vì theo hai oâng taâm lyù hoïc cuûa Wundt chæ laø taâm lyù hoïc giaûng giaûi laáy hieän töôïng taâm lyù naøy ñeå giaûi thích hieän töôïng taâm lyù kia, hai oâng goïi taâm lyù hoïc maø hai taùc giaû chuû tröông laø taâm lyù hoïc moâ taû. Hai oâng cho raèng ñoái vôùi theá giôùi töï nhieân thì giaûi thích ñeå maø hieåu coøn ñoái vôùi theá giôùi taâm hoàn thì phaûi thoâng caûm, thaáu hieåu, coù thoâng caûm thaáu hieåu thì môùi” toùm” ñöôïc söï kieän, hieän töôïng taâm lyù. Thaät ra caùc söï kieän, hieän töôïng naøy cuõng laø nhöõng thöù trong voøng yù thöùc kheùp kín, cuõng vaãn laø caùc söï kieän vaø caùc hieän töôïng ñöôïc chuû theå hoaù cuûa chuùng traûi nghieäm thaáy. Vì vaäy, taâm lyù hoïc giaûng giaûi vaø taâm lyù hoïc moâ taû chaúng coù gì khaùc nhau laém, thöïc chaát vaãn laø moät maø thoâi. Moät beân ñi töø caùc yeáu toá taâm lyù, quy naïp daàn daàn leân thaønh ñôøi soáng taâm lyù con ngöôøi. Moät beân khaùc ñi töø choã thaâu toùm, thaáu hieåu ñöôïc caû ñôøi soáng tinh thaàn cuûa con ngöôøi dieãn dòch ra caùc yeáu toá taâm lyù. Ñintay coøn coù yù kieán raát lyù thuù : chæ coù lòch söû môùi giuùp ta hieåu ñöôïc taâm hoàn. Nhöng quan nieäm veà lòch söû cuûa oâng hoaøn toaøn duy taâm khaùch quan, töùc laø coi lòch söû laø keát quaû cuûa “ hoàn theá giôùi “. Sau khi “hoàn” du nhaäp vaøo töøng con ngöôøi, caùc hieän töôïng taâm lyù vaø caùc moái lieân heä cuûa chuùng laïi kheùp kín trong voøng yù thöùc maø chæ ngöôøi mang caùc hieän töôïng aáy môùi thaáu hieåu, thaâu toùm ñöôïc. Thöïc ra ñôøi soáng taâm lyù chæ laø moät maët cuûa ñôøi soáng thöïc cuûa con ngöôøi, hoaït ñoäng tinh thaàn beân trong vaø hoaït ñoäng vaät chaát, saûn xuaát beân ngoaøi quan heä chaët cheõ vôùi nhau. Ñuùng laø phaûi töø lòch söû loaøi ngöôøi, lòch söû cuûa saûn xuaát, lòch söû cuûa vaên hoaù ñeå ñi ñeán taâm lyù con ngöôøi. Vì vaäy, nhöõng ngöôøi laøm coâng taùc giaùo duïc phaûi bieát ñöôïc lyù thuyeát quan heä vôùi thöïc haønh, caùc nguoàn goác taâm lyù cuûa treû, con ñöôøng phaùt trieån taâm lyù cuûa treû. Nhôø giaùo duïc theo dieän roäng ( töø nhaø tröôøng, gia ñình ñeán xaõ hoäi ) neân nhöõng ngöôøi ñi hoïc coù ñöôïc moät khaû naêng nhaát ñònh, coù theå ñoùng goùp, tieáp tuïc duy trì, saùng taïo, phaùt trieån neàn vaên minh cuûa loaøi ngöôøi. Nghieân cöùu vaø giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà naøy hoaøn toaøn coù lôïi cho cuoäc soáng. Vaø ñoù cuõng laø con ñöôøng giaûi thoaùt neàn taâm lyù hoïc duy taâm noäi quan ra khoûi nhöõng beá taéc kinh nieân. 4. Taâm lyù hoïc theá kyû XX ( Nhöõng naêm ñaàu theá kyû: neâu ba tröôøng phaùi chính ) Vôùi yù ñoà khaéc phuïc nhöõng khoù khaên do taâm lyù hoïc duy taâm ñeå laïi döïa vaøo nhöõng thaønh töïu cuûa Taâm lyù hoïc Y hoïc, Taâm lyù hoïc Vaät lyù hoïc, Taâm lyù hoïc Ñoäng vaät hoïc. Caùc nhaø Taâm lyù hoïc (TLH) ñi theo con ñöôøng khaùch quan: ñoù laø TLH phaân taâm, TLH Ghestan, TLH haønh vi. Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  10. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông - 10 - a.Taâm lyù hoïc phaân taâm cuûa Freud (1856 – 1939) Laø baùc só ngöôøi AÙo khôûi xöôùng. OÂng cho raèng muoán coù TLH khaùch quan thì khoa hoïc ñoù phaûi ñi vaøo cuoäc soáng thöïc cuûa con ngöôøi – moät yù kieán thaät ñaùng hoan ngheânh. Nhöng, cuoäc soáng thöïc cuûa con ngöôøi ôû ñaây laø gì ? Theo thuyeát cuûa Freud thì con ngöôøi laø toå hôïp cuûa ba khoái: - Baûn naêng ( caùi voâ thöùc ) - Caùi toâi ( cuoäc soáng thöïc taïi ) - Caùi sieâu toâi ( yÙ thöùc veà nhöõng chuaån möïc xaõ hoäi ) * Ñoù laø ba maõnh cuûa moät con ngöôøi- moãi maõnh sinh hoaït theo moät nguyeân taéc : - Maõnh thöù nhaát ( baûn naêng ) theo nguyeân taéc thoaû maõn - Maõnh thöù hai ( caùi toâi ) theo nguyeân taéc hieän thöïc - Maõnh thöù ba ( caùi sieâu toâi ) theo nguyeân taéc pheâ phaùn. Toaøn boä cuoäc soáng cuûa con ngöôøi laø söï maâu thuaãn lieân tuïc giöõa ba khoái, caùi naøy xoâ ñaåy caùi kia. Taâm lyù con ngöôøi veà baûn chaát chính laø söï bieåu hieän cuûa caùc hieän töôïng voâ thöùc, cuûa söï ñam meâ tình duïc. Ví duï minh hoaï: xem caâu chuyeän Ô ñíp laøm vua cuûa nhaø soaïn kòch coå ñaïi Hy Laïp Xoâphoâcôlô ( 497-406 TCN ) hay coù saùch goïi laø Xoâ phoác * Taâm lyù hoïc phaân taâm laø moät thöù trieát hoïc cuûa nhöõng ngöôøi “trung bình chuû nghóa “ nhöõng ngöôøi soáng gaáp tranh thuû höôûng thuï, troán traùnh cuoäc ñaáu tranh xaõ hoäi. OÂâng quy veà soá khoâng ( 0) caùi yù thöùc vaø ñeà cao caùi voâ thöùc. b.Taâm lyù hoïc Ghestan Do Wertheimer (1880 – 1943 ), Koffka ( 1886- 1941 ) vaø Ko’hler ( 1887 – 1967) saùng laäp ra ôû Ñöùc. Ghestan – tieáng Ñöùc coù nghóa laø toaøn veïn, laø caáu truùc ( xem theâm baøi baùo vôùi nhan ñeà “ taâm lyù hoïc Ghestan vôùi vaên hoïc cuûa taùc giaû Phöông Löïu ñaêng treân baùo Baùo vaên ngheä soá 22 ( 1794 ) ngaøy 28 thaùng 05 naêm 1994, trang 09 ). Phaùi naøy muoán tìm caùch nghieân cöùu khaùch quan cho Taâm lyù hoïc: ñi töø caáu truùc cuûa söï vaät tôùi caáu truùc cuûa taâm lyù. Söï vaät bao giôø cuõng toaøn veïn, do ñoù caáu truùc taâm lyù cuõng vaäy. Theo phaùi naøy chæ thaáy caáu truùc cuûa vaät theå laø nguyeân nhaân ban ñaàu quyeát ñònh caáu truùc cuûa taâm lyù. Tröôøng phaùi naøy coøn coi naõo voán coù khaû naêng toaøn veïn, khaû naêng böøng hieåu. Cho neân con ñöôøng khaùch quan do taâm lyù hoïc Ghestan ñeà ra khoâng ñi xa hôn thuyeát laáy sinh lyù quyeát ñònh taâm lyù töùc laø khaùch quan nöûa vôøi. c.Taâm lyù hoïc haønh vi Moác môùi treân ñöôøng xaây döïng Taâm lyù hoïc khaùch quan laø chuû nghóa haønh vi do Watson (1878- 1958) môû ñaàu ôû Myõ. Doøng taâm lyù hoïc naøy chæ nghieân cöùu maët cöû ñoäng, nhöõng phaûn öùng töø beân ngoaøi laø caùi coù theå quan saùt, coù theå ghi cheùp vaø ño ñaïc ñöôïc. Coù theå thu goïn vaøo coâng thöùc sau: S _ R Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  11. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông - 11 - Trong ñoù : S (Stimulate) laø kích thích R (Reaction ) laø phaûn öùng Coâng vieäc nghieân cöùu taâm lyù theo chuû nghóa haønh vi ruùt cuïc chæ tìm xem “S” naøo taïo ra “R” naøo, coù “R” roài töùc laø coù ”S”, coù S1 töùc laø coù R1, S2 – R2 v.v… Toaøn boä söï giaùo duïc vaø hình thaønh con ngöôøi theo thuyeát haønh vi ñeàu phoù maëc cho ngoaïi caûnh xaõ hoäi beân ngoaøi. Con ñöôøng khaùch quan do thuyeát haønh vi ñeà ra ñeå caûi toå neàn taâm lyù hoïc duy taâm cuoái cuøng vaãn naèm trong voøng cuûa lyù thuyeát duy vaät maùy moùc vaø thöïc duïng. Töø chuû nghóa haønh vi nhö ñaõ neâu ôû treân, sau naøy xuaát hieän moät soá chuû nghóa haønh vi khaùc,chaúng haïn: - Chuû nghóa haønh vi môùi: nghieân cöùu caùi gì ñaõ xaûy ra giöõa S vaø R. - Chuû nghóa haønh vi baûo thuû: Ñöa taát caû caùc luaän ñieåm cuûa Watson ñeà ra ñeán choã cöïc ñoan. Coi con ngöôøi nhö laø moät “ boä maùy vaät lyù lieân hoaøn”… 5.Taâm lyù học hoạt ñoäng Trong lòch söû phaùt trieån cuûa khoa hoïc coù caùi ñuùng coù choã sai, ñoù laø chuyeän bình thöôøng. ÔÛ ñaây khoâng coù moät ñöôøng thaèng loùt nhung saün. Ngöôøi sau bieát ôn ngöôøi tröôùc, ngöôøi naøy tieáp tay ngöôøi kia nghieân cöùu, tìm toøi, suy nghó… Vaø phaùt hieän ra tri thöùc, chaân lyù môùi. Nhöõng ngöôøi ñi sau hoïc nhöõng caùi ñuùng cuûa ngöôøi ñi tröôùc vaø caû nhöõng caùi sai cuõng laáy laøm baøi hoïc kinh nghieäm. Ñeå coù moät neàn taâm lyù hoïc thöïc söï khaùch quan, töùc laø coù khaû naêng ñi ñuùng vaøo baûn chaát cuûa theá giôùi tinh thaàn vaø caùc quy luaät cuûa noù. Tröôùc heát phaûi coù moät hoïc thuyeát ñuùng ñaén veà con ngöôøi. Hoïc thuyeát naøy ta thaáy trong chuû nghóa Maùc. Con ngöôøi laø chuû theå cuûa caùc quan heä xaõ hoäi, chuû theå cuûa lòch söû, chuû theå cuûa quaù trình taïo ra cuûa caûi vaät chaát vaø tinh thaàn. Vaø nhôø vaäy, trong nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh coù theå laøm chuû baûn thaân. Maùc ñaõ vieát trong luaän cöông thöù saùu veà Fuertbach ( 1804 – 1872 ) : “Trong tính hieän thöïc cuûa noù, baûn chaát cuûa con ngöôøi laø toång hoaø cuûa caùc moái quan heä xaõ hoäi”. Trong söï vaät xung quanh ( moâi tröôøng kích thích vaøo con ngöôøi chuùng ta), Maùc cuõng thaáy coù chöùa ñöïng caû hoaït ñoäng thöïc tieãn ôû ñoù. Quan nieäm ñoù cho ta thaáy moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi theá giôùi xung quanh laø quan heä hoaït ñoäng maø con ngöôøi laøm chuû, chöù khoâng phaûi laø moái quan heä tinh thaàn naøo bí aån, hay ngöôïc laïi laø moái quan heä maùy moùc moät chieàu.Trong moái quan heä aáy con ngöôøi chòu söï taùc ñoäng cuûa theá giôùi khaùch quan. Taâm lyù con ngöôøi ñöôïc nghieân cöùu trong moái quan heä aáy. Ñoù laø con ñöôøng nghieân cöùu taâm lyù thöïc söï khaùch quan. a. Hoïc thuyeát Maùc xit veà con ngöôøi Muoán hieåu ñöôïc taâm lyù con ngöôøi, tröôùc heát phaûi coù quan nieäm ñuùng veà con ngöôøi. Quan nieäm coi con ngöôøi laø toàn taïi cuûa xaõ hoäi, toàn taïi cuûa lòch söû, toàn taïi coù lyù trí (coù yù thöùc), toàn taïi coù lao ñoäng, toàn taïi coù tình caûm. Ñoái vôùi taâm lyù con ngöôøi quan heä cô theå vaø moâi tröôøng quaù chaät heïp. Vaán ñeà cô theå vaø moâi tröôøng trong taâm lyù hoïc Maùc xit trôû thaønh vaán ñeà con ngöôøi vaø xaõ hoäi, lòch söû vaø taâm lyù, con ngöôøi vaø theá giôùi xung quanh; trong ñoù coù theá giôùi lao ñoäng cuûa con ngöôøi taïo ra, quan heä giöõa ngöôøi naøy vôùi ngöôøi khaùc, vaø cuoái cuøng laø quan heä con ngöôøi vôùi chính baûn thaân mình. Muoán hieåu ñöôïc boä maët taâm lyù ngöôøi töùc laø caùi tính ngöôøi thaät laø ngöôøi trong con ngöôøi, phaûi xuaát phaùt töø con ngöôøi xaõ hoäichöù khoâng phaûi con ngöôøi cô theå ñoái laäp vôùi xaõ hoäi. Con ngöôøi luoân nghó veà cuoäc soáng ñeå ñoái laäp vôùi xaõ hoäi. Con ngöôøi luoân nghó veà cuoäc soáng ñeå ñoái choïi vôí cuoäc ñôøi, bo bo vôùi söï toàn taïi moät caùch coâ laäp maø khinh reû Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  12. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông - 12 - cuoäc ñôøi, sôï haõi caùi cheát, baên khoaên veà söï sinh toàn cuûa cô theå, phuû ñònh baûn chaát con ngöôøi. Ñoù laø taâm lyù hoïc hieän sinh hoaøn toaøn xa laï, traùi haún vôùùi taâm lyù hoïc Mac xit; maëc duø môùi xem töôûng nhö caû hai ñeàu laáy con ngöôøi vaø lyù thuyeát veà con ngöôøi laøm trung taâm. b. Hoïc thuyeát Macxit veà hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi Maùc ñaõ tieáp thu saùng taïo yù kieán cuûa Heâghen (1770-1831) nhaø trieát hoïc duy taâm vó ñaïi ngöôøi Ñöùc cho raèng: con ngöôøi laø saûn phaåm cuûa chính hoï, caùi goïi laø tính ngöôøi laø saûn phaåm cuûa chính lao ñoäng cuûa baûn thaân. Maùc ñaõ xaây döïng hoïc thuyeát duy vaät bieän chöùng veà hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Taâm lyù phaûn aùnh thöïc taïi khaùch quan, cuoäc soáng thöïc, hoaït ñoäng cuûa chuû theå. Trong taùc phaåm “Chuû nghóa duy vaät vaø chuû nghóa kinh nghieäm pheâ phaùn” Leânin ñaõ phaùt trieån nguyeân taéc: “Thöïc tieãn laø cô sôû cuûa nhaän thöùc, laø tieâu chuaån cuûa chaân lyù” thaønh nguyeân taéc cô baûn nhaát trong lyù luaän nhaän thöùc cuûa chuû nghóa Maùc. c. Lyù luaän Macxít veà yù thöùc YÙ thöùc ñöôïc saûn xuaát ra bôûi caùc moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi theá giôùi xung quanh. YÙ thöùc ôû ñaây coù nghóa roäng, keå caû tri thöùc veà söï vaät, caû nhaän xeùt, phaân tích, thaùi ñoä veà tri thöùc ñoù. YÙ thöùc ñöôïc saûn xuaát ra chöù khoâng phaûi töï nhieân coù. Lyù luaän Macxit veà yù thöùc daãn ñeán vaán ñeà giaùo duïc, xaây döïng yù thöùc, töùc laø daãn ñeán moät vaán ñeà raát lôùn trong taâm lyù hoïc laø vaán ñeà hình thaønh vaø phaùt trieån taâm lyù yù thöùc. Chuû nghóa Mac-Leânin khoâng phuû nhaän nhöõng thaønh töïu veà khoa hoïc taâm lyù maø nhaân loaïi ñaõ ñaït ñöôïc. Chuû nghóa Mac-Leânin keá thöøa moät caùch coù choïn loïc vaø coù pheâ phaùn ñeå ñi ñeán lyù giaûi Taâm lyù hoïc laø gì? Theo chuû nghóa Maùc: Taâm lyù hoïc laø söï phaûn aùnh hieän thöïc khaùch quan cuûa naõo. Naõo laø moät daïng toå chöùc cao nhaát cuûa vaät chaát. * Taâm lyù laø söï phaûn aùnh khaùch quan cuûa naõo. - Theá naøo laø phaûn aùnh: Phaûn aùnh laø söï taùc ñoäng qua laïi laãn nhau giöõa hai heä thoáng vaät chaát vaø ñoàng thôøi laø keát quaû cuûa söï taùc ñoäng noù. Theo Leânin: phaûn aùnh laø thuoäc tính chung cuûa vaät chaát. - Coù ba daïng phaûn aùnh: + Söï phaûn aùnh vaät lyù: coù ôû vaät chaát voâ sinh. + Söï phaûn aùnh sinh lyù: cuûa nhöõng vaät chaát coù khaû naêng soáng nhöng chöa coù heä thaàn kinh phaùt trieån. + Söï phaûn aùnh taâm lyù: ôû vaät chaát höõu sinh coù heä thaàn kinh phaùt trieån. * Phaûn aùnh taâm lyù laø söï phaûn aùnh cao nhaát noù ñöôïc bieåu hieän ôû hai maët: - Laø loaïi phaûn aùnh mang tính chaát tích cöïc bôûi vì söï phaûn aùnh ñoù coù lieân quan tröïc tieáp tôùi söï toàn taïi tieáp theo cuûa chuû theå phaûn aùnh. - Laø loaïi phaûn aùnh sinh ñoäng, linh hoaït trong ñôøi soáng thöïc cuûa con ngöôøi. Theo Maùc, Taâm lyù laø chöùc naêng cuûa naõo nhöng naõo khoâng phaûi laø taâm lyù: Hieän thöïc khaùch quan taùc ñoäng -> naõo -> hình thaønh Taâm lyù. Ñöùng veà maët tieán hoaù vaät chaát, taâm lyù laø keát quaû cuûa söï tieán hoùa laâu daøi cuûa vaät chaát. Töø khi coù heä thoáng thaàn kinh maáu (haïch) baét ñaàu coù maàm moáng taâm lyù. Theo lòch söû tieán hoùa, heä thaàn kinh ngaøy Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  13. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông - 13 - caøng toå chöùc chaët cheõ, vaø cuoái cuøng thaønh naõo vaø voõ naõo. Ñoù laø cô sôû vaät chaát cuûa hoaït ñoäng taâm lyù. Khoâng coù naõo vaø voõ naõo hoaëc naõo vaø voõ naõo khoâng bình thöôøng thì khoâng coù taâm lyù hay khoâng coù taâm lyù bình thöôøng. Nhöng taâm lyù khoâng phaûi laø naõo, vaø caøng khoâng phaûi laø chaát do naõo tieát ra, gioáng nhö maät do gan tieát ra nhö nhöõng nhaø duy vaät maùy moùc quan nieäm. Baèng hoaït ñoäng cuûa mình, töøng ngöôøi taïo ra trong naõo cuûa mình caùc heä thoáng chöùc naêng ñeå thöïc hieän moät quaù trình hay moät traïng thaùi taâm lyù. * Baûn chaát cuûa taâm lyù + Taâm lyù laø söï phaûn aùnh hieän thöïc khaùch quan trong haønh ñoäng vaø hoaït ñoäng cuûa caù nhaân: Con ngöôøi phaûn aùnh hieän thöïc khaùch quan ñeå thích öùng vaø caûi taïo noù. + Taâm lyù mang tính chuû theå: - Baûn thaân naõo moãi ngöôøi töø luùc sinh ra ñaõ khaùc nhau. Söï khaùc nhau cuûa nhöõng neáp nhaên treân voõ naõo, nhöõng neáp nhaên ñoù ñöôïc hình thaønh trong quaù trình thaønh laäp phaûn xaï coù ñieàu kieän ñeå thích nghi vôùi moâi tröôøng thay ñoåi. - Hoaøn caûnh soáng cuï theå cuûa moãi ngöôøi cuõng khaùc nhau, möùc ñoä tích cöïc cuûa moãi ngöôøi tham gia vaøo moái quan heä xaõ hoäi cuõng khoâng gioáng nhau. Do ñoù moïi höùng thuù, nhu caàu, nguyeän voïng, naêng löïc cuûa moãi ngöôøi cuõng khaùc nhau. Nhöõng neùt khaùc nhau ñoù taïo neân tính chuû theå cuûa taâm lyù. - Khi phaûn aùnh hieän thöïc khaùch quan chuû theå huy ñoäng toaøn boä voán kinh nghieäm cuûa mình. Ñaáy laø laêng kính chuû quan cuûa con ngöôøi… (taâm lyù ngöôøi treû khaùc ngöôøi giaø…) + Taâm lyù mang tính baûn chaát lòch söû- xaõ hoäi: Trong moät xaõ hoäi coù nhöõng quan heä xaõ hoäi khaùc nhau. Khi xaõ hoäi thay ñoåi thì quan heä xaõ hoäi thay ñoåi: cheá ñoä phong kieán khaùc cheá ñoä tö baûn chuû nghóa v.v… “Baûn chaát cuûa con ngöôøi laø toång hoøa cuûa caùc moái quan heä xaõ hoäi”. Do vaäy taâm lyù ngöôøi cuõng thay ñoåi. Baûn chaát xaõ hoäi cuûa taâm lyù ñöôïc bieåu hieän ôû caùc maët: - Taâm lyù coù nguoàn goác töø xaõ hoäi: Taâm lyù chæ ñöôïc hình thaønh khi con ngöôøi ñoù soáng trong xaõ hoäi, neáu taùch khoûi moâi tröôøng xaõ hoäi thì con ngöôøi khoâng coù taâm lyù (naêm 1921, nhaø taâm lyù hoïc Aán Ñoä gaëp hai em nhoû bò soùi baét trong röøng…). - Soáng trong xaõ hoäi naøo, giai caáp naøo thì taâm lyù con ngöôøi mang ñaëc ñieåm xaõ hoäi cuûa giai caáp ñoù. Ñoù laø tính chaát giai caáp trong taâm lyù con ngöôøi. “Con nhaø toâng khoâng gioáng loâng cuõng gioáng caùnh”. - Trong quaù trình hình thaønh xaõ hoäi loaøi ngöôøi, caùc daân toäc cuõng ñöôïc hình thaønh maø moãi con ngöôøi laïi soáng trong moät daân toäc nhaát ñònh. Do vaäy, taâm lyù con ngöôøi luoân chòu aûnh höôûng taâm lyù cuûa daân toäc mình. - Taâm lyù con ngöôøi ñöôïc naûy sinh vaø phaùt trieån trong quaù trình hoaït ñoäng thöïc tieãn. Moãi con ngöôøi coù moät lónh vöïc hoaït ñoäng nhaát ñònh. Do vaäy, taâm lyù con ngöôøi coøn phaûn aùnh caû ñaëc tröng ngheà nghieäp cuûa ngöôøi ñoù ñang laøm. Toùm laïi: Taâm lyù laø söï phaûn aùnh khaùch quan cuûa naõo, söï phaûn aùnh ñoù mang tính chuû theå saâu saéc vaø baûn chaát xaõ hoäi – lòch söû. Taâm lyù caù nhaân vöøa laø khaùch quan vöøa laø chuû quan. Chuû quan bôûi vì noù laø hieän töôïng tinh thaàn cuûa moät caù nhaân cuï theå, laø khaùch quan bôûi vì noù laø hoaït ñoäng cuûa heä thaàn kinh maø moâ hình laø cuûa hieän thöïc. Taâm lyù laø söï thoáng nhaát giöõa caùi chuû quan vaø caùi khaùch quan. Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  14. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông - 14 - Noùi caùch khaùc: hieän töôïng taâm lyù laø moät loaïi tinh thaàn ñöôïc taïo ra do thöïc taïi khaùch quan taùc ñoäng vaøo naõo cuûa moät ngöôøi cuï theå baèng hoaït ñoäng cuûa ngöôøi aáy. Hieän töôïng taâm lyù mang tính xaõ hoäi – lòch söû vaø mang maøu saéc rieâng trong hình aûnh cuûa baûn thaân veà thöïc taïi aáy trong voõ naõo, giuùp con ngöôøi thöïc hieän hoaït ñoäng cuûa baûn thaân. III. ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU CUÛA TAÂM LYÙ HOÏC Noùi ñeán ñoái töôïng cuûa moät khoa hoïc töùc laø ñaët ra vaø giaûi quyeát vaán ñeà khoa hoïc aáy nghieân cöùu caùi gì? Taâm lyù hoïc nghieân cöùu caùc hieän töôïng taâm lyù, phaùt hieän ra caùc söï kieän cuûa khoa hoïc taâm lyù; nghieân cöùu chuùng ñeå tìm ra caùc quy luaät ñieàu khieån, giaùo duïc, hình thaønh (vaø khi caàn thì thay ñoåi) caùc hieän töôïng aáy noùi rieâng, caû con ngöôøi coù nhöõng hieän töôïng aáy noùi chung. Vaán ñeà ñoái töôïng cuûa taâm lyù hoïc cuõng nhö vaán ñeà ñoái töôïng cuûa caùc khoa hoïc khaùc laø moät vaán ñeà heát söùc phöùc taïp. ÔÛ ñaây chæ xin löu yù, thöôøng ngöôøi ta chia hieän töôïng taâm lyù ra caùc quaù trình taâm lyù, traïng thaùi taâm lyù va caùc thuoäc tính taâm lyù. Caûm giaùc, tri giaùc, bieåu töôïng, trí nhôù, tö duy, töôõng töôïng laø caùc quaù trình taâm lyù. Chuù yù vaø moät soá daïng bieåu hieän moät caùch toång hôïp khaùc nhö tình caûm, thaùi ñoä…cuûa con ngöôøi laø caùc traïng thaùi taâm lyù. Caùc thuoäc tính veà nhaân caùch, tính caùch, yù thöùc… laø caùc thuoäc tính taâm lyù. Caùch phaân loaïi naøy döaï vaøo moät soá tieâu chuaån, trong ñoù hai tieâu chuaån sau ñaây ñöôïc coi laø choå döïa chính: -Caùch bieåu hieän cuûa chuùng: coù môû ñaàu, dieãn tieán vaø keát thuùc. -Ñoä oån ñònh cuûa caùc hieän töôïng taâm lyù: thuoäc tính taâm lyù coù ñoä oån ñònh cao nhaát, tieáp ñeán laø caùc traïng thaùi taâm lyù vaø cuoái cuøng laø caùc quaù trình taâm lyù. Caùc quaù trình taâm lyù, traïng thaùi taâm lyù, thuoäc tính taâm lyù coù quan heä chaët cheõ vôùi nhau. Söï phaân loaïi naøy chæ coù tính chaát töông ñoái. Caùc quaù trình phaùt trieãn ñeán moät möùc ñoä naøo ñoù thaønh thuoäc tính taâm lyù vaø thuoäc tính ñaït ñeán moät ñoä beàn naøo ñaáy coù theå chi phoái thaønh caùc quaù trình… (Xem theâm trang 17, 18 Cuoán Taâm lyù hoïc cuûa PTS. Thaùi Trí Duõng, PGS.PTS.Traàn Vaên Thieän. Tröôøng Ñaïi hoïc Kinh teá TP. Hoà Chí Minh, 1994.) Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  15. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông - 15 - CHÖÔNG II: CHÖÙC NAÊNG CUÛA TAÂM LYÙ TRONG ÑÔØI SOÁNG I. CHÖÙC NAÊNG, VÒ TRÍ,VAI TROØ CUÛA TAÂM LYÙ TRONG ÑÔØI SOÁNG 1.Chöùc naêng chung cuûa taâm lyù - Chöùc naêng ñaàu tieân laø chöùc naêng ñònh höôùng cho caùc hoaït ñoäng cuûa caù nhaân. Cô sôû ñònh höôùng caøng toát thì hoaït ñoäng döïa treân cô sôû ñoù caøng coù keát quûa. - Thöù hai laø ñieàu khieån caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. - Thöù ba laø ñieàu chænh caùc hoïat ñoäng cuûa con ngöôøi. - Chöùc naêng cuoái cuøng: Laø ñoäng löïc thuùc ñaãy caùc haønh ñoäng vaø hoaït ñoäng. 2. Vò trí cuûa taâm lyù hoïc - Trieát hoïc chæ ñaïo tö töôõng cho moïi ngaønh khoa hoïc. - Khoa hoïc töï nhieân nghieân cöùu caùc quy luaät hình thaønh vaø phaùt trieån…veà theá giôùi töï nhieân noùi chung. - Khoa hoïc xaõ hoäi nghieân cöùu nhöõng quy luaät vaän ñoäng cuûa xaõ hoäi, caùc daïng khaùc nhau cuûa yù thöùc xaõ hoäi. - Taâm lyù hoïc laø khoa hoïc thuoäc ngaønh khoa hoïc xaõ hoäi, coù söï keát hôïp vôùi khoa hoïc töï nhieân. Bôûi vì : +Vieäc nghieân cöùu taâm lyù con ngöôøi laø nghieân cöùu baûn chaát cuûa caùc quan heä xaõ hoäi vaø caùc quan heä xaõ hoäi ñoù ñöôïc phaûn aùnh vaøo töøng con ngöôøi cuï theå. Do ñoù, nghieân cöùu baûn chaát con ngöôøi laø nghieân cöùu baûn chaát cuûa xaõ hoâïi, nhö vaäy noù thuoäc khoa hoïc xaõ hoäi. + Con ngöôøi laø moät thöïc theå cuûa töï nhieân, chòu moïi söï chi phoái cuûa caùc quy luaät töï nhieân maø aûnh höôûng tröïc tieáp laø caùc quy luaät sinh hoïc. Do vaäy, noù mang tính chaát cuûa khoa hoïc töï nhieân 3 . Vai troø cuûa taâm lyù trong ñôøi soáng Taâm lyù coù vai troø to lôùn trong vieäc ñieàu chænh, ñònh höôùng, ñieàu khieån caùc hoïat ñoäng cuûa caù nhaân. Vaø taâm lyù coù söùc maïnh tích cöïc qua caùc öùng duïng sau: - Baèng caùc bieän phaùp khaùc nhau ngöôøi ta coù theå söû duïng yeáu toá taâm lyù ñeå chöõa beänh. - Duøng yù chí ñeå ñieàu khieån hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan trong cô theå. - Tröïc tieáp tham gia vaøo vieäc taêng naêng suaát lao ñoäng. - Ñöôïc öùng duïng roäng raõi trong taát caû caùc nghaønh kinh teá quoác daân, vaên hoaù ngheä thuaät… Hieän nay ñaõ xuaát hieän raát nhieàu nghaønh taâm lyù: taâm lyù hoïc ngheä thuaät, taâm lyù hoïc y hoïc, taâm lyù hoïc sö phaïm, taâm lyù hoïc löaù tuoåi, taâm lyù hoïc thöông nghieäp, taâm lyù hoïc quaân söï, taâm lyù hoïc theå thao, taâm lyù hoïc haøng khoâng , taâm lyù hoïc quaûn lyù … Nhöng, ngöôïc laïi taâm lyù cuõng coù nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc : Do töï aùm thò, do thaát voïng trong cuoäc ñôøi… neân nhieàu ngöôøi sinh beänh taâm thaàn, loeùt daï daøy, beänh - phoåi ... Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  16. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông - 16 - Aûnh höôûng xaáu ñeán taâm tö nguyeän voïng, sôû thích, tính tình … cuûa con ngöôøi. - Toùm laïi : Taâm lyù ñaõ trôû thaønh löïc löôïng tröïc tieáp saûn xuaát ra cuûa caûi, vaät chaát, coù taùc duïng to lôùn trong vieäc ñieàu chænh ñôøi soáng noäi taâm cuûa con ngöôøi vaø coù theå giaùo duïc, reøn luyeän con ngöôøi nhöõng phaåm chaát taâm lyù caàn thieát. II. YÙ THÖÙC 1.Ñònh nghóa YÙ thöùc laø chöùc naêng taâm lyù cao caáp ôû con ngöôøi , giuùp con ngöôøi hieåu ñöôïc caùc tri thöùc veà thöïc taïi khaùch quan noùi chung maø ngöôøi ñoù tieáp thu ñöôïc vaø naêng löïc hieåu ñöôïc theá giôùi chuû quan trong chính baûn thaân ngöôøi ñoù. Taâm lyù caáp cao chæ coù ôû con ngöôøi: khi coù ngoân ngöõ môùi xuaát hieän yù thöùc, yù thöùc chæ coù ôû con ngöôøi bôûi vì chæ coù con ngöôøi môùi coù ngoân ngöõ. YÙ thöùc laø moät hieän töôïng taâm lyù ñaëc bieät . 2. Ñaëc ñieåm cuûa yù thöùc - YÙ thöùc bao goàm toøan boä söï hieåu bieát cuûa con ngöôøi vôùi theá giôùi khaùch quan. - YÙ thöùc bao goàm khaû naêng taùch mình ra khoûi baûn thaân mình ñeå nhaän thöùc chính mình. (taùch mình ra khoûi caùi “Toâi” ). Xem theâm trang 235 cuoán “ Nhöõng bí aån trong taâm lyù con ngöôøi” cuûa Ñöùc Uy, nxb Ñaø Naüng, 1988. - YÙ thöùc bao goàm khaû naêng ñaët ra muïc ñích cho hoaït ñoäng. - YÙ thöùc bao goàm toaøn boä nhöõng quan heä, thaùi ñoä cuûa caù nhaân ñoái vôùi moâi tröôøng xung quanh vaø baûn thaân mình. 3. Voâ thöùc laø gì ? Laø hình thöùc phaûn aùnh hieän thöïc khaùch quan maø trong ñoù chuùng ta khoâng nhaän thöùc ñöôïc nhöõng hoaït ñoäng ñaõ thöïc hieän, maát khaû naêng ñònh höôùng ñaày ñuû veà khoâng gian vaø thôøi gian cuûa hoaït ñoäng, maát khaû naêng ñieàu chænh haønh vi cuûa mình baèng ngoân ngöõ. Ñoù laø hình thöùc thaáp cuûa söï phaûn aùnh taâm lyù. Caùc haønh vi xaåy ra trong lónh vöïc voâ thöùc : - Xaåõy ra trong traïng thaùi con ngöôøi khoâng yù thöùc ñöôïc moät caùch töï nhieân. - Xaåy ra trong traïng thaùi beänh lyù hoang töôõng, aûo giaùc . - Xaåy ra do nhöõng kích thích döôùi ngöôõng caûm giaùc gaây neân. - Xaåy ra luùc ñaàu voán laø hoaït ñoäng coù yù thöùc nhöng veà sau do quùa trình laëp ñi, laëp laëi nhieàu laàn thaønh thoùi quen trôû thaønh voâ thöùc. * Tröïc giaùc: Hieän töôïng naøy laø söï vuït saùng cuûa moät tö töôõng, moät yù nghó, moät giaûi phaùp ñuùng ñaén töïa nhö coù söï chuaån bò tröôùc . Hieän töôïng voâ thöùc laø hieän töôïng phaûn aùnh taâm lyù coù vai troø to lôùn trong ñôøi soáng nhöng khoâng theå ñoùng vai troø chuû ñaïo trong toaøn boä ñôøi soáng cuûa con ngöôøi. Hoaït ñoäng coù yù thöùc môùi laø hoaït ñoäng chính, chuû ñaïo cuûa con ngöôøi. Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  17. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông - 17 - III. CÔ SÔÛ SINH LYÙ CUÛA CAÙC HIEÄN TÖÔÏNG LYÙ Töø boû caùc quan nieäm: - Quan nieäm ñònh meänh: Thoâng minh voán saün tính trôøi. - Quan nieäm duy taâm khaùch quan: coi taâm lyù, yù thöùc laø söï theå hieän cuûa “ tinh thaàn tuyeät ñoái” lô löõng trong khoâng trung. “Noù” rôi vaøo ai ngöôøi ñoù ñöôïc höôõng phuùc hay chòu hoïa. - Quan nieäm duy taâm chuû quan: Taâm hoàn töø ”Caùi toâi” trong con ngöôøi phaùt ra. Töø boû moïi quan nieäm neâu treân chuyeãn sang tìm cô sôû vaät chaát cuûa taâm lyù ôû trong naûo cuûa Ph. A.Galô. Ñaây laø moät moác tieán boä quan troïng treân ñöôøng nhaän thöùc caùc hieän töôïng taâm lyù theo tö töôõng duy vaät (coù töø theá kyû thöù IV-TCN do baùc syõ thôøi coå ñaïi Hy Laïp Neâ-meâ-di ñeà xuaát ). Tieáp theo laø söï phaùt hieän cuûa Ñeâ-caùc: oâng ñaõ tìm ra cung phaûn xaï. Cô cheá dieãn bieán cuûa caùc hieän töôïng taâm lyù ñôn giaûn trong heä thaàn kinh trung öông. Tieáp ñeán laø Seâ-cheâ-noáp vaø Paùp-loáp ñaõ ñöa hoïc thuyeát phaûn xaï ñeán choã hoaøn chænh, saùng laäp haün ra moät khoa hoïc goïi laø khoa hoïc sinh lyù thaàn kinh cao caáp. Nhôø ñoù taâm lyù hoïc ñaõ khaúng ñònh moät nguyeân taéc goïi laø nguyeân taéc thaàn kinh. Töùc laø caùc hieän töôïng taâm lyù ñöôïc quy ñònh bôûi caùc kích thích khaùch quan taùc ñoäng vaøo cô theå, vaø ñoàng thôøi ñöôïc quy ñònh bôûi söï daãn truyeàn caùc xung ñoäng thaàn kinh töông öùng, cuûng nhö bôûi hoaït ñoäng taïo ra caùc ñöôøng lieân heä thaàn kinh töông öùng;vaøbôûi hoaït ñoäng taïo ra caùc ñöôøng lieân heä thaàn kinh taïm thôøi giöõa trung khu cuûa phaûn xaï naøy vôùi trung khu cuûa phaûn xaï khaùc. Sau naøy Anoâkhin (1898-1974) moät hoïc troø loãi laïc cuûa Paùp-loáp ñaõ phaùt hieän ra voøng phaûn xaï: Bao goàm caùc khaâu cuûa cung phaûn xaï laån khaâu thöù töï baùo hieäu keát quûa cuûa phaûn xaï, cuûa haønh ñoäng, ñoàng thôøi taäp hôïp taát caû nhöõng gì ñeå chuaån bò tröôùc khi coù phaûn xaï khaùc. Theo A. R. Luria phaân loaïi caùc thuyø thaønh ba khoái trong naõo: - Khoái 1: Laø khoái naêng löôïng baûo ñaûm cho naõo coù moät tröông löïc nhaát ñònh, coù moät ñoä tænh taùo nhaát ñònh. - Khoái 2: Laø khoái thoâng tin: nhaän, söõa vaø giöõ thoâng tin töø theá giôùi beân ngoaøi vaøo caùc khu trong naõo. Goàm caùc thuøy ôû nöõa sau cuûa baùn caàu naõo traùi nhö thuyø thaùi döông, thuøy gaùy, thuøy ñænh ñaàu vaø thuøy ñænh naèm giöõa ba thuøy naøy. Khoái 3: Laø khoái ñieàu khieån, ñieàu chænh baûo ñaûm vieäc chöông trình hoùa, ñieàu chænh vaø kieåm tra cöû - ñoäng, hoaït ñoäng. Bao goàm caùc thuøy naèm trong nöûa tröôùc cuûa baùn caàu naûo, trong ñoù coù mieàn traùn. Ba khoái naøy lieân heä chaët cheû vôùi nhau cuøng tham gia thöïc hieän moät hoaït ñoäng taâm lyù naøy hay moät hoaït ñoäng taâm lyù khaùc IV. CAÙC NGUYEÂN TAÉC VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU TAÂM LYÙ CON NGÖÔØI. 1. Nhöõng nguyeân taéc cô baûn Tuaân theo nhöõng nguyeân taéc cuûa phöông phaùp bieän chöùng (duy vaät bieän chöùng vaø duy vaät lòch söû) cuûa Maùc : - Nghieân cöùu khaùch quan: trong söï bieåu hieän töï nhieân cuûa noù. Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  18. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông - 18 - - Nghieân cöùu trong moái quan heä giöõa chuùng vôùi nhau (giöõa caùc hieän töôïng taâm lyù) . - Nghieân cöùu trong söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa chuùng. Bôûi vì caùc hieän töôïng taâm lyù luoân luoân thay ñoåi vaø phaùt trieån. - Nghieân cöùu trong ñieàu kieän cuï theå vaø con ngöôøi cuï theå . 2. Caùc phöông phaùp nghieân cöùu a. Phöông phaùp quan saùt Quan saùt caàn tuaân theo nhöõng yeâu caàu sau: - Quan saùt trong nhöõng ñieàu kieän bình thöôøng (khoâng phaûi ñaëc bieät ) - Quan saùt caàn tieán haønh trong ñieàu kieän tieâu bieåu. - Quan saùt trong nhieàu khiaù caïnh. - Laäp keá hoaïch quan saùt chi tieát. Tìm hieåu taâm lyù con ngöôøi thöôøng duøng maét, tai ñeå quan saùt: Caàn chuù yù caáu truùc cuûa khuoân maët, maét, muõi, traùn, mieäng ,da, ñoâi baøn tay, hình daùng cô theå ( hình töôùng ) vaø aùnh maét, nuï cöôøi, daùng ñieäu, tö theá, taùc phong, neùt ñi daùng ñöùng, daùng ngoài, caùch aên maëc. Beân caïnh ñoù caàn chuù yù tôùi lôùi noùi, caùch duøng töø, phaùt aâm, gioïng ñieäu, ngöõ ñieäu, aâm ñieäu…vaø haønh vi cöû chæ ñi keøm. b. Phöông phaùp tieåu söû Laø phöông phaùp moâ taû con ngöôøi nhö moät nhaân caùch, moät chuû theå hoaït ñoäng, thu thaäp vaø phaân tích caùc taøi lieäu coù tính chaát tieåu söû cuûa moät con ngöôøi cuï theå nhö thö töø, nhaät kyù, caùc saùng taùc vaên hoïc… Khi phaân tích caùc baøi thô ,baøi baùo… ngöôøi ta coù theå hieåu ñöôïc caùch suy nghó, khaûû naêng, sôû thích, tính neát, quan ñieåm cuûa ngöôøi ñoù. Phöông phaùp naøy do S.Buller (ngöôøi Ñöùc) ñeà xöôùng vaøo ñaàu theá kyû XX. Sau ñoù ñöôïc caùc nhaø taâm lyù hoïc cuûa tröôøng Ñaïi hoïc Leningrat hoaøn chænh vaø phaùt trieån. c. Phöông phaùp thöïc nghieäm Laø phöông phaùp chuû ñoäng taïo ra nhöõng tình huoáng , yeáâu toá caàn thieát ñeå tìm hieåu ñöôïc nhöõng phaûn öùng, nhöõng dieãn bieán taâm lyù cuûa ñoái töôïng. Coù hai loaïi thöïc nghieäm : - Thöïc nghieäm töï nhieân: Tieán haønh toå chöùc trong nhöõng ñieàu kieän töï nhieân, trong ñieàu kieän bình thöôøng. Nhieàu khi ngöôøi ta tham gia vaøo thöïc nghieäm cuõng khoâng bieát mình tham gia thöïc nghieäm (tìm hieåu nhaân vieân, caùn boä…) . - Thöïc nghieäm trong phoøng thí nghieäm :Söû duïng thieát bò ñaëc bieät trong phoøng thí nghieäm, ñoái töôïng bieát roõ mình ñang tham gia vaøo thöïc nghieäm. Ví duï: Tri giaùc nhìn, ngöôøi ta duøng duïng cuï ño caùc cöû ñoäng cuûa maét hoaëc duøng maùy ño nhòp thôû cuûa tim… Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  19. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông - 19 - d. Phöông phaùp traéc nghieäm ( Test ) Phuïc vuï cho muïc ñích thöû nghieäm. Traéc nghieäm laø pheùp thöû ñeå ño löôøng taâm lyù. Ví duï: Ngöoøi ta coù theå ñöa ra nhieàu baøi taäp nhoû, hoaëc moät chuoãi nhöõng baøi taäp ñeå cho ñoái töôïng giaûi baøi taäp. Döïa vaøo keát quûa ñoù ngöôøi nghieân cöùu seû ñaùnh giaù taâm lyù cuûa ñoái töôïng. Phöông phaùp naøy ñöôïc duøng ñeå tuyeån ngöôøi, höôùng nghieäp, daïy ngheà v.v… e.Phöông phaùp duøng caâu hoûi Laø phöông phaùp duøng nhöõng baûng chöùa nhöõng caâu hoûi ñaët ra cho moät soá lôùn ñoái töôïng nhaèm thu thaäp yù kieán cuûa hoï (chuû quan). Coù nhieàu daïng caâu hoûi. Ví duï daïng caâu hoûi ñoùng, töùc laø coù nhieàu caâu traû lôøi ñeå cho ñoái töôïng choïn. Coøn daïng thöù hai laø daïng caâu hoûi môû, töùc laø ñoái töôïng traû lôøi nhö theá naøo cuûng ñöôïc. f. Phöông phaùp ñaøm thoaïi (phoûng vaán, vaán ñaùp ) Laø phöông phaùp ñaët caâu hoûi cho ñoái töôïng vaø döïa vaøo caùch traû lôøi cuûa hoï ta coù theå hieåu ñöôïc taâm lyù cuûa ngöôøi ñöôïc hoûi. Coù boán caùch hoûi: - Hoûi tröïc tieáp - Hoûi ñöôøng voøng - Hoûi giaùn tieáp - Hoûi chaën ñaàu (giöông baãy) Khi hoûi caàn xaùc ñònh roõ muïc ñích , vaán ñeà caàn tìm hieåu, coù keá hoaïch höôùng, laùi caâu chuyeän, phaûi linh hoaït, khoâng ñeå loä cho ñoái töôïng bieát muïc ñích nghieân cöùu. (Phaàn IV : Daãn theo taâm lyù hoïc, PGS, PTS. Traàn vaên Tieán, PTS. Thaùi Trí Duõng, Ñaïi hoïc Kinh teá TP. Hoà Chí Minh, 1994.) Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
  20. Taâm lyù hoïc ñaïi cöông - 20 - PHAÀN II : CAÙC HIEÄN TÖÔÏNG TAÂM LYÙ CHUÔNG I: NHÖÕNG QUY LUAÄT CÔ BAÛN CUÛA CAÙC QUÙA TRÌNH TAÂM LYÙ I. CAÛM GIAÙC Con ngöôøi nhaän thöùc caùc söï vaät hieän töôïng baét ñaàu töø caùc thuoäc tính beân ngoaøi nhö hình thuø, maøu saéc, trôn, nhaùm… thoâng qua caùc giaùc quan. Nghóa laø caûm giaùc chæ phaûn aùnh tröïc tieáp caùc söï vaät hieän töôïng, neáu vaéng chuùng thì chuùng ta khoâng theå phaûn aùnh ñöôïc. Ví duï: nhaän bieát quaû cam (maøu vaøng hoaëc xanh, trôn, coù muøi thôm, hình caàu…) 1. Ñònh nghóa Caûm giaùc laø quaù trình taâm lyù ñôn giaûn nhaát, phaûn aùnh nhöõng thuoäc tính rieâng leû cuûa caùc vaät theå vaø caùc traïng thaùi beân trong cuûa cô theå ñöôïc naûy sinh do taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa caùc kích thích baèng vaät chaát leân caùc cô quan caûm giaùc cuûa con ngöôøi. 2. Ñaëc ñieåm - Phaûn aùnh söï vaät hieän töôïng ñang taùc ñoäng tröïc tieáp vaøo con ngöôøi, taùc ñoäng vaøo cô quan caûm giaùc nhö maét, tai, muõi, löôõi, da. - Caûm giaùc chæ phaûn aùnh caùi hieän taïi nhöõng söï vaät hieän töôïng ñang taùc ñoäng ñeán ta luùc ñoù. Caûm giaùc khoâng phaûn aùnh nhöõng caùi thuoäc veà quaù khöù hoaëc trong töông lai. - Caûm giaùc khoâng chæ phaûn aùnh nhöõng thuoäc tính rieâng leû beà ngoaøi cuûa ñoái töôïng maø coøn phaûn aùnh caû nhöõng traïng thaùi beân trong cuûa cô theå. - Caûm giaùc khoâng chæ phaûn aùnh söï vaät hieän töôïng trong theá giôùi hieän thöïc khaùch quan maø coøn phaûn aùnh caû tình traïng beân ngoaøi cuûa cô theå. 3. Phaân loaïi Coù nhieàu caùch ñeå phaân loaïi, caùch phaâm loaïi sau ñaây döï chuû yeáu vaøo nguoàn kích thích töø beân ngoaøi hay beân trong cô theå (vò trí cuûa nguoàn kích thích). Ta coù hai loaïi cô baûn: a. Caûm giaùc beân ngoaøi: Phaûn aùnh nhöõng ñaëc tính cuûa caùc söï vaät vaø hieän töôïng cuûa moâi tröôøng beân ngoaøi. - Nhìn (thò giaùc): Cho ta bieát ñöôïc nhöõng thuoäc tính veà aùnh saùng, maøu saéc, hình thuø cuûa söï vaät hieän töôïng. - Nghe (thính giaùc): cho ta bieát ñöôïc nhöõng thoäc tính veà aâm thanh. - Neám (vò giaùc): cho ta bieát ñöôïc nhöõng thuoäc tính veà vò maën, ñaéng, cay, ngoït, chua… - Ngöûi (khöùu giaùc): cho ta bieát ñöôïc nhöõng thuoäc tính veà muøi thôm, haéc, hoâi, tanh… - Thoâng qua da (Maïc giaùc): cho ta bieát ñöôïc nhöõng thuoäc tính veà nhieät ñoä, söùc eùp cuûa vaät vaøo da (caûm giaùc eùp) söï ñuïng chaïm cuûa vaät vaøo da (xuùc giaùc), söï ñau ñôùn do vaät gaây ra (caûm giaùc ñau). Hai caûm giaùc ñaàu tieân (nhìn vaø nghe) laø quan troïng nhaát bôûi vì thoâng qua hai caûm giaùc ñoù cho pheùp con ngöôøi baét ñöôïc nhöõng kích thích töø xa vaø coù khaû naêng môû roäng moâi tröôøng tieáp xuùc, giuùp con ngöôøi phaûn öùng linh hoaït vôùi moâi tröôøng. Hoaøng Ñöùc Laâm Khoa Sö Phaïm
nguon tai.lieu . vn
Chính trị học Báo chí - Truyền thông Xã hội học Giáo dục học Tâm lý học Lịch sử - Văn hoá Triết học Ngôn ngữ học Thư viện thông tin Văn học nước ngoài Ngư nghiệp Hành chính - Pháp luật Địa lý - Địa danh Văn học Việt nam Lịch sử Đảng CNXH - KH Tư Tưởng HCM Ngụ ngôn - Cổ tích Ca dao - Tục ngữ Hoá học Sinh học Y khoa - Dược Kinh tế học