Xem mẫu
- CHƯƠNG 8
K THU T S N XU T H T GI NG CÂY T TH PH N
Nhóm cây t th ph n bao g m nhi u h , chi và loài có ñ c ñi m, phương th c sinh
s n khác nhau, do v y bên c nh nh ng nguyên lý chung v công ngh c n có nh ng
k thu t ñ c cho t ng loài, t ng gi ng khác nhau. H t gi ng thu n c a c p h t tác
gi và siêu nguyên ch ng nhóm cây t th ph n có hai h th ng s n xu t là: h
th ng duy trì và h th ng ph c tráng gi ng. H th ng duy trì áp d ng khi ñã có h t
tác gi hay h t siêu nguyên ch ng c n duy trì c p h t gi ng này ñ cung c p cho s n
xu t h t gi ng nguyên ch ng hàng v hay hàng năm. H th ng ph c tráng áp d ng
v i nh ng gi ng ñã thoái hóa nhưng s n xu t có nhu c u, c n ti n hành ph c tráng
t o l p h t gi ng siêu nguyên ch ng. H t gi ng ưu th lai F1 qua hai giai ño n s n
xu t, giai ño n th nh t nhân dòng b m v i c p h t SNC,NC, xác nh n và giai
ño n th hai s n xu t h t lai.
Hình 8.1: Các lo i và c p h t gi ng cây t th ph n
8.1 S n xu t h t gi ng thu n cây t th ph n
8.1.1 S n xu t duy trì h t gi ng tác gi ho c h t gi ng siêu nguyên ch ng
S n xu t duy trì áp d ng v i nh ng gi ng ñã có h t tác gi ho c gi ng ñã có h t siêu
nguyên ch ng. H th ng duy trì th c hi n trong hai v t o l p ñư c lô h t tác gi
hay siêu nguyên ch ng th h m i.
V 1: Gieo tr ng vư n v t li u duy trì
K thu t gieo tr ng t i ưu v i loài cây tr ng ñó, nh ng k thu t khác bi t v i s n
xu t thương ph m bao g m:
+ Chu n b lô h t tác gi ho c SNC (có ch ng ch c p h t gi ng) s lư ng tùy
thu c vào loài cây tr ng và lư ng h t tác gi (SNC) s n xu t yêu c u, nhưng
qu n th t i thi u ñ ch n ñư c 1500 cá th .
+ Ch n ñ t t t, thu n l i tư i tiêu và có h th ng giao thông n i ñ ng t t
+ Cách ly theo quy ñ nh ñ i v i m i loài cây tr ng như lúa thu n 20m,
+ Gieo tr ng 01 cây,01 h t , 01 hom trên khóm
117
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- + M t ñ thưa hơn s n xu t thương ph m và áp d ng k thu t chăm sóc t i ưu v i
loài cây tr ng và gi ng
+ Ch n l c nh ng cá th t t nh t, s ch b nh, kh e m nh và ñúng gi ng thu riêng,
phơi riêng ñ gieo tr ng ñánh giá dòng v 2
Ghi chú: G ( generation) là th h ch n nhân dòng
Hình 8.2: Sơ ñ s n xu t duy trì h t gi ng cây t th ph n
V 2: ðánh giá và ch n dòng
+ M i cá th thu ñư c v 1 gieo thành 01 hàng hay 01 ô nh g i là 01 dòng
+ K thu t gieo tr ng như v 1, các dòng cách nhau 30 – 40 cm ñ thu n ti n
cho theo dõi, ñánh gía và ch n l c
+ Theo dõi m i dòng 30 cá th trên các tính tr ng quan tr ng, lo i b cây khác
d ng, cây sâu b nh, cây x u và cây còi c c
+ Ch n nh ng dòng t t nh t, ñúng gi ng (có th dùng ch s ch n l c ñ ch n
nh ng dòng t t nh t, ñúng gi ng).
+ H n h p h t c a các dòng ch n t o l p lô h t tác gi hay lô h t siêu nguyên
ch ng m i
Th c hi n ki m ñ nh ñ ng ru ng và ki m ñ nh trong phòng theo quy ñ nh ñ có
ch ng ch h t gi ng, lô h t gi ng duy trì có th lưu thong trên th trư ng.
8.1.2 S n xu t ph c tráng t o l p lô h t siêu nguyên ch ng
Ph c tráng áp d ng v i nh ng gi ng ñang s d ng trong s n su t nhưng ñã có bi u
hi n thoái hóa ho c ñã thoái hóa. ð c bi t nh ng gi ng không rõ ngu n g c hay tác
gi ch n t o.
ði u ki n ph c tráng:
+ S n xu t có nhu c u h t gi ng c a gi ng cây tr ng ñó
+ Có b n mô t gi ng g c ho c tài li u có liên quan làm cơ s ph c tráng
+ Cán b chuyên môn sâu và n m v ng ñ c ñi m c a gi ng
V 1: Gieo tr ng v t li u và ch n dòng.
118
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- Ch n cây, ch n bông ñ t o dòng là công vi c ñ u tiên ph i làm trong trình t ph c
tráng m t gi ng ñã b thoái hoá. K thu t gieo tr ng vư n v t li u như phương pháp
duy trì. Căn c vào b n mô t gi ng g c ñ ch n nh ng cá th t t nh t, ñúng mô t
c a gi ng g c, s ch b nh thu riêng ñ gieo tr ng ñánh giá dòng v 2.
Hình 8.3: Sơ ñ ph c tráng h t gi ng cây t th ph n
V 2: So sánh dòng và ch n dòng các dòng t t, ñúng gi ng
Các cá th thu ñư c v 1 gieo riêng thành hàng hay ô nh , theo dõi và ñánh gía
các dòng. S cây theo dõi trên m t dòng ít nh t là 30 cây (khóm), tính giá tr trung
bình c a m i ch tiêu ñánh giá ch n ra 25 - 30 dòng t t nh t thông qua quan sát ñánh
giá trên ñ ng ru ng và áp d ng ch s ch n l c ch n s dòng này ñ ñưa sang so
sánh và nhân dòng.
V 3: So sánh và nhân dòng ch n
Các dòng ñư c ch n v 2, chia h t thành 2 ph n, m t ph n th c hi n thí nghi m
so sánh dòng và m t ph n ñưa sang nhân dòng cách ly.
+ Khu thí nghi m so sánh các dòng b trí thí nghi m kh i ng u nhiên hoàn
ch nh (RCB) v i 4 l n nh c l i và có ñ i ch ng. ð i ch ng cho thí nghi m
này có th s d ng 2 ñ i ch ng là qu n th ban ñ u và gi ng tiêu chu n. Thu
th p s li u, phân tích ñánh giá ñ xác ñ nh dòng t t nh t, ñúng gi ng. K t
lu n này là cơ s ñ ch n các dòng trong khu nhân dòng t o l p lô h t SNC
+ Khu nhân dòng áp d ng k thu t như ñ i v i ch n l c, ch n lo i b cây x u,
sâu b nh và cây khác d ng ra kh i dòng. Nh ng dòng ñư c k t lu n trong thí
nghi m so sánh là t t, ñúng gi ng, h t c a chúng thu ho ch khu nhân dòng
thu hoach t o l p lô h t siêu nguyên ch ng ñ u tiên.
Th c hi n ki m ñ nh ñ ng ru ng và ki m ñ nh trong phòng theo quy ñ nh ñ nh n
ch ng ch h t gi ng.
119
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- 8.1.3 Nh ng k thu t cơ b n trong s n xu t h t nguyên ch ng cây t th
ph n
Cơ quan s n xu t:
H t gi ng nguyên ch ng ñư c các tr m, tr i, công ty c a nhà nư c hay tư nhân và
có th là các h và nhóm nông dân nhưng ph i ñư c ñăng ký c p phép s n xu t.Cá
nhân, cơ quan s n ph i ñăng ký ki m nghi m ñ c p ch ng ch h t gi ng
Lô h t gi ng g c:
S n xu t h t gi ng nguyên ch ng b t bu c lô h t gi ng g c ñ nhân ph i là lô h t tác
gi ho c siêu nguyên ch ng có ch ng ch h t gi ng do cơ quan có th m quy n c p.
Ch n ñ t :
Ch n ru ng li n khu, ñ t t t và ñ ng ñ u và ñi u ki n tư i tiêu thu n l i, giao thông
v n chuy n d dàng, không s n xu t gi ng trên khu ñ t cây tr ng trư c cùng h ,
cùng loài. K thu t này ñ c bi t quan tr ng v i cây h cà vì cây tr ng trư c là môi
gi i truy n m m b nh cho ru ng s n xu t gi ng.
Cách ly:
M c dù cây t th ph n nhưng v n có m t t l có kh năng nhân ph n ngoài, do
v y cách ly là b t bu c khi s n xu t h t gi ng nguyên ch ng. Phương pháp cách ly
g m cách ly không gian, cách ly th i gian hay cách ly b ng v t ch n. Cây tr ng khác
nhau yêu c u cách ly khác nhau theo quy ñ nh trong TCVN ho c tiêu chu n ngành.
Ví d v i lúa h t gi ng tác g a, siêu nguyên ch ng phái cách ly không gian 20m,
s n xu t h t nguyên ch ng và xác nh n cách ly 3 m. Cà chua s n xu t h t s n xu t
nguyên ch ng ph i cách ly t i thi u là 50m và s n xu t h t xác nh n là 25m. Nh ng
cây t th ph n nhưng có kh năng nh n ph n ngoài cao như cà chua nho, t kho ng
cách cách ly ph i tương t như cây giao ph n 300 m
Chu n b ñ t:
ð t ñư c chu n b k theo yêu c u k thu t c a loài cây tr ng, v sinh ñ ng ru ng
trư c khi ti n hành s n xu t. Thông thư ng ñ t s n xu t gi ng ñư c chu n b trư c
15 – 20 ngày ñ di t c d i, sâu b nh. Nh ng cây tr ng c n sau làm ñ t lên lu ng,
ph lu ng b ng ni lông ñ h n ch c d i, sâu b nh và gi m t t
Gieo tr ng:
Gieo tr ng vào th i v thích h p nh t trong năm ñ i v i loài cây tr ng, ch gieo
tr ng 1 h t, 1 cây trên khóm, m t ñ thưa và th ng hàng ñ thu n ti n cho chăm sóc,
ch n l c và kh l n. Nh ng loài cây tr ng yêu c u gieo cây con trong vư n ươm ñ
qu n lý chăm sóc t t hơn như cà chua, khi cây con ñ tiêu chu n, s ch b nh m i
tr ng ra ru ng s n xu t gi ng
Chăm sóc:
Phân bón, tư i nư c và phòng tr sâu b nh áp d ng k thu t t i ưu ñ i v i gi ng
cây tr ng ñó, ñ c bi t là phân bón yêu c u cân ñ i các lo i phân ña lư ng và b sung
trung lư ng hay vi lư ng theo yêu c u ñ c thù c a loài.
Kh l n:
Kh l n phái ti n hành ít nh t là 3 l n là th i kỳ cây con, th i kỳ ra hoa và trư c thu
ho ch lo i b toàn b cây khác d ng, cây b b nh và c d i
Thu ho ch ch bi n h t gi ng:
120
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- Chu n b d ng c thu ho ch ñ y ñ và là d ng c riêng cho m i lo i gi ng như sân
phơi, phương ti n v n chuy n, tách h t, tu t ñ p, và các d ng c b o qu n ph i riêng
bi t cho m i lo i gi ng ho c ph i v sinh s ch nhi u l n trư c khi thu ho ch. Thu
ho ch khi qu h t chín hoàn toàn ñ ñ m b o ch t lư ng h t, nh ng loài cây tr ng
yêu c u chín ti p t c sau thu ho ch thì b o qu n trong ñi u ki n mát vài ngày r i
m i tách h t. Áp d ng k thu t tách h t phù h p yêu c u không làm t n thương h t
gi ng, n u tách h t b ng máy c n ñi u ch nh t c ñ h p lý ñ không làm d p v h t
gi ng. Làm khô , làm s ch và phân lo i h t gi ng theo k thu t riêng cho m i loài
cây tr ng ñ m b o tiêu chu n quy ñ nh cho m i c p gi ng và loài cây tr ng quy
ñ nh trong tiêu chu n ngành ho c tiêu chu n Vi t Nam.
Ki m nghi m và ch ng ch h t gi ng
Th c hi n ki m ñ nh ñ ng ru ng và ki m ñ nh trong phòng theo quy ñ nh ñ nh n
ch ng ch h t gi ng, nhưng lô h t gi ng có ch ng ch m i ñư c cung c p cho s n
xu t h t nguyên ch ng.
8.1.4 Nh ng k thu t cơ b n trong s n xu t h t gi ng xác nh n
H t gi ng xác nh n là c p h t gi ng cu i cùng trong quá trình nhân gi ng cung c p
thương m i. H t gi ng c p này s lư ng l n do v y có th s n xu t các tr m tr i
hay trên h nông dân. C p h t gi ng này quan tr ng nh t là ki m soát và qu n lý quá
trình s n xu t ñ ñ m b o ch t lư ng. S n xu t h t gi ng xác nh n yêu c y k thu t
tương t như s n xu t h t nguyên ch ng, nh ng ñi m khác v i s n xu t h t nguyên
ch ng như sau:
+ Lô h t gi ng g c ñ nhân s n xu t h t xác nhân ph i là lô h t nguyên ch ng
+ Gieo tr ng có th 2 – 3 h t, cây trên khóm
+ Tiêu chu n ph m c p th p hơn h t nguyên ch ng
8.2 S n xu t h t gi ng lai cây t th ph n
8.2.1 K thu t nhân và duy trì dòng b m
Cây t th ph n s n xu t h t lai có hai nhóm khá khác bi t ñó là nhóm cây không
b t bu c s d ng b t d c ñ c như cà chua, cà tím, t..và nhóm cây b t bu c s d ng
b t d c ñ c như lúa. Như v y nhân dòng và s n xu t h t lai m i nhóm có nh ng k
thu t ñ c thù.
8.2.1.1 Nhân duy trì dòng b m trong s n xu t h t gi ng UTL không s d ng b t d c
Nh ng loài cây tr ng t o gi ng ưu th lai không nh t thi t ph i s d ng b t d c ñ c
như cà chua, t… nhân dòng b m ñư c áp d ng như k thu t duy trì gi ng thu n
siêu nguyên ch ng. Tuy nhiên trong cùng m t v s n xu t SNC c dòng m và dòng
b , do v y c n 2 ru ng riêng và cách ly gi a ru ng b và m ñ m b o như s n xu t
SNC c a gi ng thu n. ð ñ m b o duy trì b m ñúng ki u gen và có ưu th lai, các
cá th ưu tú c a dòng b m ch n và lai nhau t ng c p. Thu ho ch riêng các cá th
ch n và con lai ñưa sang ñánh giá dòng và con lai v 2. Nh ng cá th t t nh t ,
ñúng gi ng và con lai F1 v n gi nguyên ñư c ưu th lai m i ch n h n h t t o l p lô
h t SNC dòng b và m .
M t s ñi m khác bi t ñư c trình bày trong sơ ñ sau:
121
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- Hình 8.4: Sơ ñ nhân và duy trì h t b m là dòng, gi ng thu n
8.2.2.1 Nhân dòng b m A, B và R trong h th ng lúa lai h ba dòng
Duy trì nh ng dòng A, B và R ñã ph c tráng ho c m i ch n t o là quá trình nhân và
duy trì dòng A, B và R ñ m b o dòng A ñúng nguyên b n, b t d c hoàn toàn và có
UTL khi lai v i R, dòng B ñúng nguyên b n có kh năng duy trì tính b t d c c a
dòng A, và dòng R ñúng nguyên b n có kh năng ph c h i b t d c c a dòng A và
cho con lai F1 có ưu th lai. Dòng A, B và R có th b thoái hóa trong các th h
nhân do v y k thu t nhân c n ñ m b o t khâu nhân h t tác gi hay siêu nguyên
ch ng. Theo Nguy n Trí Hoàn s thoái hóa x y ra c dòng A, B và R và bi u hi n
như sau:
Bi u hi n s thoái hóa c a dòng A:
+ Phân ly v ki u hình, th i gian sinh trư ng, s lá trên thân chính và suy gi m các
tính tr ng kinh t , nông sinh h c
+ Hoàn toàn gi m sút v m c ñ b t d c c a cây m
+ Gi m sút v kh năng k t h p nên năng su t h t lai F1 th p
+ Xu t hi n cây bán b t d c trong dòng A
+ T p tính n hoa m s cây A không t t, th i gian n hoa c a cây A kéo dài
không t p trung
+ T l hoa không m tăng, t l nhô vòi nhu c a hoa A gi m
+ T l tr không tho t c a cây A tăng
S thoái hoá c a dòng duy trì ( B) và dòng ph c h i (R)
+ Tương t như dòng a, dòng B và dòng R cũng có hi n tư ng thoái hoá
+ S thoái hoá c a dòng B và R bi u hi n và nguyên nhân gi ng như lúa thu n tuy
nhiên có m t s bi u hi n khác như:
+ Gi m kh năng ph c h i tính b t d c c a dòng R và kh năng duy trì c a dòng B
+ Lư ng ph n gi m
Bi u hi n s thoái hoá trên ru ng lúa lai F1
+ ð ñ ng ñ u qu n th kém
122
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- T l ñ u h t th p, t l lép cao
+
Kh năng ch ng ch u gi m sút
+
Năng su t cây lai gi m d n ñ n hi u ng UTL gi m
+
K thu t duy trì các dòng b m A , B và R trong h th ng lúa lai h ba dòng th c
hi n trong 3 v ñ t o l p lô h t A, B và R siêu nguyên ch ng
V 1: tr ng các cây A, B và R ñ ñánh giá, ch n và lai c p
Th i v
Ch n th i v thích h p nh t v i dòng b t d c CMS, dòng m b t d c không
ph n ng ánh sáng và nhi t ñ có th nhân trong c hai v xuân và v mùa
Cách ly:
V i s cá th nhi u vi c cách ly kh ng gian r t khó th c hi n, thông thư ng
áp d ng cách ly b ng v t ch nho c bao cách ly. Cách ly b ng v t ch n dùng
ni lông tr ng cách ly gi a các cây A , B và R theo nh ng ô zíc z c.
Hình 8.5: Phương pháp cách ly các cá th b ng ni lông
Khu nhân dòng cách ly v i các khu v c s n xu t lúa khác theo tiêu chu n
ngành. ð thu n ti n cho lai c p và cách ly khu nhân và duy trì dòng th c
hi n trong khu có các ô xây là t t nh t cho chăm sóc ñánh giá và cách ly
K thu t gieo tr ng
Áp d ng k thu t gieo tr ng t i ưu như k thu t gieo m , c y, chăm sóc và
phòng tr sâu b nh áp d ng t i ưu v i yêu c u c a m i t h p lai. K thu t
quan trong nh t là xác ñ nh th i v gieo tr ng ñ b m tr trùng kh p. Căn
c ñ xác ñ nh th i v gieo tr ng b m d a trên th i gian sinh trư ng c a A,
B và R, d a trên s lá và hi u qu tích nhi t h u hi u (EAT) c a hai b m .
Nh ng thông s này ñã ñư c nghiên c u trư c khi nhân duy trì dòng
Ch n cá th và lai c p
Ch n các cá th ñi n hình ñúng dòng v ki u hình, sinh trư ng phát tri n t t
và s ch b nh, m i cá th ch n dòng A lai v i 1 cá th dòng R và m t cá th
dòng B theo t ng c p như sơ ñ 8.6
M i cây A ph i lai c p v i m t cây B ñ thu ñư c h t b t d c và lai v i m t
cây R ñ thu ñư c h t lai F1. T t c h t c a t ng cây A, và R thu riêng o
qu n riêng ñ gieo tr ng ñánh giá v 2
123
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- Hình 8.6: Sơ ñ nhân dòng b t d c CMS
Ghi chú: Ví d có các cây A1…An như trên sau v 2 ñánh giá và ch n ch ñư c cây A s 2 cho b t
d c hoàn toàn, F1 có ưu th lai , B và R thu n , các dòng ñ u có ñ c ñi m ñúng như nguyên b n
Th i v nhân dòng A, B và R
+ Vu 2:ðánh giá dòng và con lai
Gieo tr ng A và con lai F1 c a t ng c p khu cách ly, phương pháp cách ly
b ng v t ch n như v 1. ðánh giá và ch n các cây A b t d c hoàn toàn F1
có ưu th lai. C c p lai ñư c ch n ñ nhân h t siêu nguyên ch ng v 3
+ V 3:Nhân dòng A và R siêu nguyên ch ng
Nhân h t A siêu nguyên ch ng
Cây A ñã ch n tr ng và lai v i cây B ñã ch n v i k thu t như s n xu t h t
lai F1(tham kh o ph n k thu t s n xu t h t lúa lai F1), dòng A và dòng B
không sai khác nhi u v ki u hình và th i gian sinh trư ng cho nên k thu t
thu n l i hơn. ð thu n c a h t A siêu nguyên ch ng r t quan tr ng v i h t
nguyên ch ng và h t lai do v y ngoài nh ng k thu t gieo tr ng c n ñ m b o
nh ng k thu t quan tr ng sau:
+ Cách ly nghiêm ng t, khu nhân h t A phái cách ly v i các khu có s n xu t
lúa khác ít nh t 500 m
+ Ki m tra h t ph n b t d c khi lúa tr
+ Kh b cây khác d ng, cây b b nh khi cây con , th i k tr và trư c thu
ho ch tri t ñ
Nhân dòng R và dòng B siêu nguyên ch ng
H t dòng B trong ru ng nhân dòng A chính là h t B siêu nguyên ch ng. H t
R siêu nguyên ch ng ñư c nhân t cây R ñã ch n theo quy trình s n xu t h t
siêu nguyên ch ng c a gi ng lúa thu n
124
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- 8.2.2.2 Duy trì và nhân h t dòng b m trong s n xu t h t gi ng lúa lai h 2 dòng
(TGMS và PGMS)
a) Nhân và duy trì dòng b t d c TGMS siêu nguyên ch ng
Quy trình ch n và nhân dòng siêu nguyên ch ng ñã ñư c m t s tác gi ñ c p và
công b . Trong tài li u này trích nh ng k thu t cơ b n c a PGS.TS Nguy n Th
Trâm và c ng s 2006. Quy trình th c hi n 4 v như sau:
Hình 8.7: Sơ ñ ch n và nhân dòng b m trong lúa lai khi s d ng dòng m TGMS
V 1:Ch n cá th b m và lai c p
Gieo tr ng nhi t ñ cao, v mùa
Gieo tr ng b m trên hai ru ng kho ng 100m2
L a ch n các cá th b m kh ng 500 cá th m i dòng
Khi tr lai t ng c p, ph i ñánh s các c p lai c n th n
Thu h t riêng t ng c p lai và h t cây b và b o qu n
Các cây ch n trên dòng m c t ñ g c r , chăm sóc dòng m chuy n sang v thu
ñông khi nhi t ñ th p dư i 24oC thu h t m trên lúa chét, h t t ng cây m ch n
cũng thu, b o qu n riêng ñ ñánh giá v 2
V 2: ( v xuân)
ðánh giá các dòng b m và con lai F1
Ru ng 1: gieo các cá th m ch n v trư c thành các dòng ñ ñánh giá ch n
Ru ng 2: gieo ñánh giá ch n b
Ru ng 3: ñánh giá con lai
Xác ñ nh nhưng b m ñúng dòng, con ưu th lai
Nh ng c p ch n thu riêng ñ nhân siêu nguyên ch ng
V 3: Ki m tra ngư ng chuy n ñ i tính d c c a m
125
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- M i dòng m l y 400 h t gieo thành 4 th i v , m i th i v cách nhau 7 ngày trong
nhà lư i. Khi phân hóa ñòng x lý nhi t ñ theo ngư ng chuy n hóa c a dòng
Bư c 3 ñánh 10 cây
Bư c 4 x lý 10 cây
Bư c 5 x lý 10 cây
Sau x lý ñưa ra tr ng trong nhà lư i (có 10 cây trong nhà lư i làm ñ i ch ng).
Ki m tra h t ph n khi tr nh ng dòng nào có h t ph n b t d c 100% là ngư ng
chuy n hóa n ñ nh ñư c ch n ñ nhân SNC, l y h t c a dòng ñó v 2 ñ nhân
siêu nguyên ch ng
V 4 Nhân dòng b m SNC
Ru ng 1 nhân dòng m
Th i v gieo 15 – 20/12 và khi nhi t ñ tăng d n ñ n 14oC thì c y, K thu t gieo
tr ng áp d ng t i ưu v i dòng. C y 1 d nh m t ñ 60 – 70 khóm/m2, thu riêng t ng
dòng. Ru ng 2 nhân dòng b theo quy trình SNC c a gi ng thu n.
b) Nhân và duy trì dòng PGMS
Nguyên lý nhân và duy trì tương t như dòng TGMS nhưng c n x lý ánh sáng và
ch n l c trên cơ s ph n ng chuy n ñ i tính d c ñ i v i ñ dài chi u sáng trong
ngày
c) Nhân h t nguyên ch ng dòng TGMS và PGMS
Ch n th i v nhân
Dòng TGMS
D a vào ñ c ñi m và ph n ng tính d c c a dòng ñ xác ñ nh th i v nhân
dòng, dòng TGMS có th i gian c m ng nhi t ñ t 10- 18 ngày trư c khi
tr , ñi m nhi t ñ t i h n gây h u d c < 240C tùy theo dòng. Như v y ñi u
ki n mi n B c Vi t Nam th i v nhân dòng phù h p là v ñông xuân. Gieo
m t 1-20/12, ñi u khi n cho lúa phân hoá ñòng cu i bư c 3 ñ n ñ u bư c 6
vào kho ng t 15/3 - 10/4 là lúc nhi t ñ không quá th p nhưng không cao
hơn 240C, lúa s có ph n h u d c. Khi tr bông s m kho ng 5 ñ n 15/4, nhi t
ñ v n còn th p nên năng su t h t nhân dòng không cao, nh ng dòng ch u
nhi t ñ th p năng su t nhân dòng cao hơn, có th ñ t 1,0 - 1,5 t n/ha.
Dòng PGMS
Dòng PGMS h u d c khi ánh sáng ngày ng n dư i 12h 45 phút, trong ñi u
ki n Vi t Nam ph n ng b t d c và h u d c c n th i gian chi u sáng ng n
hơn vì ngày dài nh t mi n B c cũng ch ñ t 12h 45 phút. Như v y dòng
PGMS ph n ng h u d c hay b t d c 12h 15 phút ñ n 12h 20 phút là phù
h p.
Ví d dòng P5S c a Trư ng ð i h c Nông nghi p I : Yêu c u ñ dài chi u
sáng trong ngày < 12 gi 16 phút, như v y có th nhân dòng hai v :
+ V xuân gieo 10 – 20/12 phân hóa bư c 5 – 6 vào 10 – 20/3 và tr 25/3 -
5/4
+ V mùa gieo 10 – 15/8 phân hóa bư c 5 – 6 vào 20 – 30/9 tr 5-15/10
(Theo Nguy n Th Trâm và C ng s , 2006)
Ch n ñ t và khu ru ng nhân dòng
126
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- Khu nhân dòng yêu c u ñ t t t, ch ñ ng tư i tiêu, ru ng b ng ph ng
Cách ly v i các khu s n xu t khác ít nh t là 500 m, cách ly th i gian là tr l ch
v i s n xu t khác trong khu v c 20 ngày
K thu t làm m
X lý h t gi ng b ng phơi trong n ng nh , nư c m ho c nư c vôi trong trư c
khi gieo tr ng ñ tránh n m b nh. H t c a nh ng dòng có ng ngh c n phá ng
trư c khi gieo, như dòng 103S có th i gian ng sinh lý sau thu ho ch c n phá
ng n u chưa qua giai ño n ng ngh . Lô h t ñã qua th i gian ng sinh lý v n có
ñ c ñi m là n y m m không ñ u, s c n y m m th p kho ng (70-75%) trong khi
lô h t có t l n y m m cao (85-90%). Vì v y v n có th d ng thu c phá ng cho
lô h t ñã qua th i gian ng .
Ngâm h t gi ng: Dòng TGMS và PGMS thư ng h v tr u nên ngâm c n có
k thu t là không lo i b h t l ng, th i gian ngâm 36-40 gi liên t c ñãi b ng
nư c s ch kho ng 6 gi 1 l n.
Chu n b ñ t gieo m như k thu t s n xu t lúa khác làm ñ t k , lên lu ng và
bón lót sau ñó gieo. Lư ng phân bón cho 01 ha ñ t m là 15- 20 t n phân
chu ng + 50kgN + 80 – 90 P2O5 + 50K2O. Bón lót toàn b phân chu ng + lân +
50% ñ m và 50% kali còn l i bón thúc cho m 2 l n, l n 1 khi m có 3 lá l n 2
trư c khi c y.
Chăm sóc m : sau khi gieo gi m 4-5 ngày cho m m c, sau ñó tư i m t l p
nư c m mg 1-2cm, khi m ra 1.5-2,5 lá ti n hành phun MET v i li u lư ng
850g/ ha giúp cho m ñ s m, ñ nhi u; khi m có 4-4,5 lá ti n hành bón thúc
30% ñ m và toàn b kali, s ñ m còn l i bón trư c khi cây 7 – 10 ngày.
K thu t c y và chăm sóc lúa
Chu n b ru ng c y: cày i, b a k , bón lót ñ y ñ bao g m phân chu ng, vôi
(n u ñ t chua), lân + 50% lư ng N + 50% Kali.
M t ñ c y 70 khóm/m2, c y m t d nh chia thành t ng băng r ng 1,5m gi a các
ăng ñ l i ñi 25 – 30 cm thu n l i cho ki m tra, kh l n ch n l c
Lư ng phân bón: 10 t n phân chu ng/ha, t l N:P:K = 1:1:1, li u lư ng
120kgN/ha trên ñ t phù sa sông H ng. Bón lót toàn b phân chu ng, lân, vôi +
50% ñ m + 50% kali, bón thúc 1 ñ nhánh 40% N, bón thúc 2 thúc ñòng 10% N
và 50% kali. Th i kỳ ñ nhánh, phân hoá ñòng, tr bông phun thêm vi lư ng Zn,
Bo ho c h n h p các nguyên t vi lư ng.
K thu t chăm sóc ru ng nhân dòng như qu n lý sâu b nh và c d i như s n
xu t gi ng khác
Ki m tra ru ng nhân dòng th i kỳ tr vì th i kỳ c m ng 8-10 ngày trư c tr ,
n u nhi t ñ trung bình ngày bi n ñ ng 20-240C v i dòng TGMS và ñ dài chi u
sáng ng n hơn 12h 20 phút ñ m b o cho k t h t và năng su t khi nhân dòng
Kh l n và thu ho ch
Trong th i kỳ sinh trư ng sinh dư ng có th quan sát th y m t s cá th bi n d
v hình thái, c n lo i b t t c các cây khác d ng. Th i kỳ tr quan tr ng nh t là
ki m tra h t ph n lo i b nh ng cá th thay ñ i ñi m nhi t ñ chuy n hóa tính
d c, ñ c bi t chuy n hóa tính d c nhi t ñ cao c a dòng TGMS. Kh l n trư c
127
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- thu ho ch có vai trò quy t ñ nh ñ n ch t lư ng h t siêu nguyên ch ng c a các
dòng.
8.3 K thu t s n xu t h t nguyên ch ng m t s cây t th ph n
8.3.1 K thu t s n xu t h t gi ng lúa nguyên ch ng
a) ð c ñi m ngu n g c cây lúa
Cây lúa tr ng Oryza sativa L. là cây hàng năm và là cây lương th c quan tr ng nh t
nư c ta. Trung tâm phát sinh lúa tr ng có nhi u ý ki n cho r ng Trung Qu c và
n ð là trung tâm phát sinh lúa tr ng Châu Á (Ting 1993, Shampath, S. và N.
Rao 1951). Chang T.T. (1976) lúa tr ng Châu á Oryza sative L. t lưu v c sông
Ganges dư i chân dãy núi Himalaya qua Myanma ñ n B c Thái Lan qua Lào ñ n
Vi t Nam và Nam Trung Qu c. Theo Khush GS.,1997 thì hai loài ph Indica và
Japonica có nhi u ngu n g c, Indica có th ñư c thu n hoá chân núi Himalaya
Tây n ð , lúa Indica phát tán r ng kh p vùng nhi t ñ i và á nhi t ñ i c a n ð .
Loài ph Japonica di th c v t mi n Nam Trung Qu c ñ n phía B c, mi n Nam và
ðông Nam Châu á, Tây Châu Phi và Brazil hình thành các lo i hình sinh thái khác
nhau. Lúa là cây t th ph n có c u t o hoa lư ng tính, nh và nh y trong cùng m t
hoa. Hoa có c u t o hai v tr u là v tr u l n và v tr u nh , trong hoa có 6 nh ñ c
m ng 6 bao ph ncâu t o hoa mô t ñ y ñ
Hình 8.8: C u t o hoa lúa
b) H t gi ng g c:
S n xu t h t gi ng lúa nguyên ch ng ph i ñư c nhân lên t lô h t siêu nguyên
ch ng ho c h t tác gi có ch ng ch h t gi ng
c) Ch n ru ng s n xu t:
Ch n ru ng li n khu, ñ t t t và ñ ng ñ u và ñi u ki n tư i tiêu thu n l i, giao
thông v n chuy n d dàng
d) Cách ly: Khu ru ng s n xu t h t gi ng lúa nguyên ch ng cách ly v i các khu s n
xu t lúa khác 3 m ho c cách ly th i gian khi tr l ch v i khu s n xu t lúa li n k
ít nh t là 15 ngày
e) Làm ñ t :
Làm ñ t k theo các phương pháp bình thư ng, nhưng ph i lưu ý nh ng ru ng
v trư c c y lo i lúa khác thì ph i cày i ho c cày v trư c khi làm ñ t ít nhât
15- 20 ngày ñ di t c d i và nh ng h t r ng v trư c m c l i gây l n cơ gi i.
128
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- f) Làm m :
X lý h t gi ng: h t gi ng siêu nguyên ch ng ph i ñư c phơi l i, làm s ch trư c
khi ngâm . L c gi ng b ng nư c mu i ho c nư c bùn có t tr ng 1,13 ñ lo i b
lép l ng sau ñó r a s ch b ng nư c s ch cho h t nư c mu i ho c nư c bùn r i
ñưa vào ngâm. Ngâm gi ng các khu riêng bi t và ph i làm s ch trư c khi
ñưa gi ng vào ngâm tránh l n gi ng. Ngâm h t gi ng trong th i gian 60 gi
(n u mùa ñông ngâm b ng nư c m 2 sôi 3 l nh) trong quá trình ngâm ph i ñãi
r a chua 3 l n là sau 12 gi , l n 2 sau 24 gi , l n 3 sau 48 gi . Sau 60 gi v t
ñãi s ch ñ ráo nư c cho vào khi m m dài b ng 1/2 h t thóc là ñ tiêu chu n
gieo.
K thu t gieo: M s n xu t gi ng nguyên ch ng ph i cách xa các khu v c khác
ñ tránh l n cơ gi i.Gieo ñ ng ñ u và m t ñ thưa ñ m c ng cây ñanh d nh,
lư ng h t gi ng gieo phù h p t 0,2 ñ n 0,4 kg thóc gi ng trên 10m2 ñ t m .
Chăm sóc, làm c , tư i nư c, phân bón và phòng tr sâu b nh k p th i ñ m b o
cho m sinh trư ng phát tri n t t, s ch b nh, ñã ñ ñư c 2 - 3 nhánh trong ru ng
m
g) Qu n lý ru ng s n xu t h t gi ng lúa nguyên ch ng
Chu n b ñ t và bón lót: làm ñ t k s n ph ng ñ thu n ti n cho ñi u ti t nư c và
chăm sóc. Bón lót toàn b phân chu ng, lân và 30% ñ m, 50% lư ng kali c a
quy trình k thu t c a gi ng
K thu t c y: M c y ñ tu i, không ñ m ôi, c y thành băng, m i băng kho ng
10 - 15 hàng lúa l i ñ l i ñi 30 cm ñ ñi l i chăm sóc và kh l n. M t ñ và s
d nh c y: m t ñ 55 – 60 khóm/m2 , c y 1 d nh là phù h p v i s n xu t h t
gi ng lúa nguyên ch ng
Bón phân thúc l n 1 sau c y 15 - 20 ngày 50% lư ng ñ m theo quy trình, bón
thúc l n 2 trư c khi phân hoá ñòng toàn b s phân còn l i, chú ý giai ño n này
c n ñ kali ñ ñ m b o ch t lư ng h t gi ng
Tư i nư c ñ y ñ theo nhu c u nư c c a cây lúa , ñ c bi t không ñ thi u nư c
th i kỳ tr
Phòng tr c d i, sâu b nh áp d ng k thu t IPM v i ru ng s n xu t h t gi ng
lúa là t t nh t. Nh ng c d i nguy hi m ñ i v i h t gi ng lúa nguyên ch ng là c
l ng v c c n (Echinoocloa colona), c l ng v c nư c (Echinoocloa crusgalli) c
l ng v c tím (Echinoocloa glarescens) c ñuôi phư ng (Leplochioa chinesnis) và
lúa c ( Oryza sativa L. var. fatua prain). Nh ng b nh nguy hi m như b c lá(
Xanthomonas oryxae pv. Oryzicola), ñ o ôn (Pyricularia oryzae), khô v n(
Rhizoctonia solani) hoa cúc ( Ustilaginoidea virens)
h) Kh l n :
Kh l n l n 1: th i kỳ m trư c khi nh c y kh b cây l n, c phân bi t b ng
màu s c thân lá m v i gi ng l n
Kh l n l n 2 : khi lúa con gái cũng ch y u phân bi t b ng màu s c thân lá
Kh l n l n 3: khi tr xong : Căn c vào màu s c thân lá, chi u cao, d ng cây,
d ng bong, d ng h t ñ kh l n và
129
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- Kh l n l n th 4 : Trư c khi thu ho ch, ñây là l n kh l n quan tr ng nh t, ph i
căn c vào t t c các ñ c ñi m than , lá và h t ñ lo i b tri t ñ cây khác d ng,
sâu b nh và còi c c
i) Thu ho ch và ch bi n h t gi ng
Chu n b d ng c thu ho ch ñ y ñ và là d ng c riêng cho m i lo i gi ng Như
sân phơi, phương ti n v n chuy n, tu t ñ p, và các d ng c b o qu n ph i ri ng
bi t cho m i lo i gi ng ho c ph i v sinh s ch nhi u l n trư c khi thu ho ch.
Tách h t b ng máy tu t nh ñ không làm xây sát h t, v h t gi ng sau ñó ph i
làm s ch t p ch t, tr u và các l n t p khác. Phơi trên sân xi măng ho c sân g ch
khi n ng g t c n phơi dày, phơi ñ n khi ñ m ñ t 13%. Trong trư ng h p tr i
mưa và có ñi u ki n làm khô dùng máy s y
Hình 8.9 Tu t ñ p b ng máy nh và làm khô t nhiên
( ngu n Manual for Hybrid Rice Seed Production, IRRI)
Làm s ch, phân lo i và ñóng bao: Làm s ch h t lép l ng và t p ch t b ng qu t, rê
sau ñó ñóng bao, b o qu n nơi khô ráo, thoáng ñ h t gi ng không b m t s c
n y m m. S d ng máy phân lo i h t s cho lô h t gi ng ñ ng ñ u hơn là m t
tiêu chu n ch t lư ng h t gi ng lúa.
j) Ki m nghi m và c p ch ng ch h t gi ng
S n xu t h t gi ng ph i ñư c ki m nghi m và c p ch ng ch ph m c p h t
nguyên ch ng v i cơ quan ki m nghi m do B Nông nghi p và Phát tri n nông
thôn quy ñ nh
8.3.2 K thu t s n xu t h t gi ng cà chua nguyên ch ng
a) ð c ñi m cây cà chua
Cà chua (Lycopersicon esculentum Mill) có ngu n g c Nam M b i vì các loài
d i tìm th y Ecuador ñ n Chile, cũng có b ng ch ng cà chua có ngu n g c t
Mexico. ði u này có nghĩa là cà chua ñã phát tán t Nam M , ñ n Châu Âu
trư c khi ñ n nư c M . Cà chua tr ng L. esculentum có th ti n hóa t loài d i
Lycopersicon pimpinellifolium b n ñ a Peru và Ecuador. Loài L. esculentum
var. cerasiforme (cà chua anh ñào) là m t loài d i nhi t ñ i và á nhi t ñ i. L.
esculentum là m t loài cây tr ng r t ña d ng v màu s c, kích thư c, d ng qu và
phân thành hai nhóm sinh tư ng h u h n và vô h n. Cây rau r t ph bi n Châu
Á cũng như nư c ta. S n xu t h t cà chua (các gi ng và dòng thu n) th c hi n
d dàng vì không c n có khu v c cách ly l n, s lư ng h t t o ra t m t cây
nhi u, m t cây có th cho hàng nghìn h t. K thu t canh tác trong s n xu t h t
cà chua không khác nhi u so v i s n xu t bình thư ng.
130
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- b) Yêu c u ngo i c nh:
Cà chua nư c ta thư ng ñư c tr ng chính vào v ñông, tuy nhi n g n ñây
nhi u gi ng cà chua ch u nhi t ñã ñư c ph bi n ra s n xu t có th tr ng các v
s m và mu n, nhưng s n xu t h t gi ng nên b trí vào chính v ñ có năng su t
và ch t lư ng h t gi ng t t
c) H t gi ng g c
S n xu t h t gi ng cà chua thu n c p nguyên ch ng ph i ñư c nhân lên t lô h t
siêu nguyên ch ng ho c h t tác gi có ch ng ch h t gi ng
d) Ch n ru ng :
Ch n ru ng ñ t t t , thoát nư c, làm ñ t và lên lu ng ñ tr ng s n xu t h t cà
chua. Nh ng ñ t v trư c không tr ng cây h cà ñ tránh lây nhi m b nh vào
cà chua gi ng c n s n xu t.
e) Cách ly:
Cà chua là cây t th ph n và c u trúc hoa thích h p cho t thu ph n hoa lư ng
tính, ñ c và cái trên cùng m t hoa. Nhưng có m t s gi ng cà chua nho
(Lycopersicon pimpinellifolium) và gi ng L. esculentum có ki u vòi nhu thò ra
kh i hoa r t d ti p xúc v i côn trùng ñ nh n ph n ngoài c n ph i ph lư i cách
ly khi s n xu t h t cà chua là c n thi t tránh ñ côn trùng th c hi n truy n ph n
lô h t không ñ m b o ñ thu n. Cách ly ñ i v i cà chua theo tiêu chu n Vi t
Nam là 50 m v i s n xu t h t nguyên ch ng và 25 m v i s n xu t h t xác nh n.
V i loài cà chua ph bi n nư c ta là loài Lycopersicon esculentum Mill.
f) Vư n ươm:
Vư n ươm tr ng cây con cà chua cho s n xu t h t gi ng nên gieo thưa hơn v i
s n xu t bình thư ng ñ m b o cho cây con kho . Lu ng h t gi ng gieo trung
bình 2 - 2,5 g h t/m2 vư n ươm.
g) K thu t tr ng và qu n lý ru ng s n xu t h t gi ng nguyên ch ng:
S c kho cây là ti n ñ cho s c kho c a h t cà chua do v y t o ñi u ki n chăn
sóc t i ưu , phòng tr sâu b nh k p th i là m t yêu c u trong s n xu t h t cà
chua. Chăm sóc t t cũng là ñi u ki n cho năng su t qu và h t cao t o ñi u ki n
gi m giá thành h t gi ng.
Làm ñ t lên lu ng như t ng cà chua trong s n xu t, ñ t cày b a k ñ tơi x p,
lên lu ng v i r ng m t lu ng 1 ñ n 1,2 m, , chi u r ng rãnh 25 - 30 cm , sâu
rãnh 20 - 25 cm ñ thoát nư c t t. M t ñ kho ng cách tr ng v i nh ng gi ng
chi u cao cây trung bình hàng cách hàng 70 cm, cây cách cây 45 cm v i s n
xu t h t gi ng là h p lý. Nh ng gi ng cao cây và phân cành m nh có th tr ng
thưa hơn, nhưng gi ng th p cây, phân cành y u có th tr ng dày hơn ñ có năng
su t h t cao.
Phân bón cho s n xu t h t cà chua ñ m b o cân ñ i lư ng ñ m, lân và kali,
phân h u cơ là phân chu ng hoai m c không s d ng phân tươi d truy n m m
b nh sang ru ng s n xu t gi ng. Lư ng phân bón tuỳ theo gi ng, ñ t và mùa
v , nhưng lư ng bón trung bình 15 - 20 t n phân chu ng , 100 kg N, 70kgP2O5
và 120 kg k2O/ha.
131
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- Làm dàn và t a cành : Sau tr ng m t tháng có th làm dàn ñ ñ cây và ñ qu ,
t a b t cành nh , lá già thư ng xuyên ñ thông thoáng t o ñi u ki n ti p nh n
ánh sáng c a các t ng lá và gi m kh năng lây nhi m b nh.
Các k thu t khác như tư i nư c, làm c , phòng tr sâu b nh ñư c áp d ng như
s n xu t bình thư ng, c n chú ý phòng tr sâu b nh và t a nh cây b nh ñ m
b o cho ch t lư ng lô h t gi ng. ð c bi t là b nh n m, vi khu n và virus như
b nh ñ m vòng (Alternaria solani Sorauer), ñ m nâu (Stemphylium solani
Weber), kh m (Tobacco mosaic virus), héo xanh (Fusarium oxysporum f. sp.
lycopersici), héo xanh vi khu n (Pseudomonas solanacearum).
Hình 8.10: M t s sâu b nh h i cà chua
h) Kh b cây khác d ng và cây b b nh:
D a vào các ñ c ñi m như ki u cây, lá, qu và ñ c bi t là ñ c ñi m c a qu chín
lo i b t t c nh ng cây khác d ng (off-type) ra kh i qu n th ru ng gi ng.
Ngoài lo i b cây khác d ng cây sâu b nh, cây còi c c, d d ng cũng lo i b tri t
ñ là m t k thu t quan tr ng v i s n xu t h t gi ng cà chua
i) Thu ho ch ch bi n h t gi ng:
+ Thu h ach
S qu thu ho ch tuỳ thu c vào lo i qu to hay nh , thư ng thu 30 qu trên cây
v i lo i qu to, 40 qu v i lo i trong bình và 50 qu trên cây v i lo i qu nh .
Ch n qu và ñ trên cây ñ n khi chín hoàn toàn m i thu ho ch ñ h t già và chín
sinh lý hoàn toàn. N u thu s m thì ñ t trong nơi mát, khô che ñ y c n th n 3 - 4
ngày ñ n khi chín ñ . ð ng qu thu ho ch trong tuí lư i ni lông, n u d ng c
ch a khác khi qu b d p h t n m trong nư c c a qu th i gian dài gây nh
hư ng ñ n s c s ng và gía tr gieo tr ng c a h t.
+ Tách h t:
Hai phương pháp tách h t b ng tay ho c tách b ng máy, n u tách h t b ng tay t t
nh t ñ ng qu trong túi lư i ni lông m t nh . Dùng chân làm d p qu nát h t th t
qu sau ñó cho vào ch u l n ñ lên men tách h t ra kh i th t qu , ñ thúc ñ y quá
trình lên men c n ñè m t v t n ng lên trên ñ túi qu ng p trong nư c d ch qu .
Quá trình lên men ph thu c vào nhi t ñ phòng, n u nhi t ñ phòng trên 25oC
quá trình lên men 01 ngày là ñ , n u th p hơn c n 2 ngày nhưng không nên qúa
3 ngày nh hư ng ñ n ch t lư ng h t . Ti p theo m túi ñ h t ra ch u ho c xô
r i cho nư c s ch vào khu y tan r a s ch và g n nư c ra kh i xô ch u, h t l ng
l i phía dư i. (ñãi l y h t) làm như v y m t s l n ñ n khi h t hoàn toàn s ch
132
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- Hình 8.11: ðãi h t cà chua sau lên men
( ngu n R.T.Opeña, J.T.Chen, T.KalbandP.Hanso, AVRDC. 2001)
Tách h t b ng máy khi s n xu t quy mô l n, ñ m b o th i gian và ch t lư ng h t
gi ng. ðưa qu gi ng vào máy tách h t g i là extractor, h n h p th t qu và h t
ñư c thu vào xô, ch u ñ lên men như phương pháp tách h t b ng tay. Có th
thay th lên men b ng s d ng axít HCL 0,7% v i t l 7 ml HCL cho 1 kg h n
h p h t và th t qu , khi cho axit ph i kh y ñ u và ñ trong 40 phút r i cho nư c
r a và g n l y h t như phương pháp tách h t b ng tay. Chú ý không s d ng
n ng ñ cao và th i gian dài hơn s nh hư ng ñ n ch t lư ng h t gi ng
+ Làm khô h t:
ð t h t trong túi lư i s ch ñ róc h t nư c trong mát m t ngày, có th làm róc
nư c nhanh b ng cách quay túi ñ lo i nư c ra kh i túi ñ ng h t. Sau ñó cho h t
ra các khay ñ phơi khô. Khay ph i có ph lư i ni lông, có th ñưa h t vào máy
ñ s y khô, ch t lư ng t t hơn trong trư ng h p tr i mưa. Máy s y ph i duy trì
nhi t ñ 28 - 30 oC trong 3 - 4 ngày n u cao hơn nh hư ng ñ n kh năng n y
m m c a h t. Trong quá trình s y ho c phơi ph i thư ng xuyên ñ o ñ h t khô
ñ ng ñ u.
+ ðóng gói và b o qu n
Bao bì và m u mã ñóng gói là khác nhau gi a các công ty, cơ s s n xu t.
Thông thư ng ñ b o qu n h t cà chua 3 - 5 năm h t ñư c ñ ng trong túi manila,
túi gi y thi c, túi ni lông, l thu tinh. Nhưng t t nh t là ñ ng trong túi thi c, túi
kim lo i kín chân không và không b hút m. ð t h t ñã ñóng gói trong kho b o
qu n mát và khô, nhi t ñ kho b o qu n không vư t quá 20oC và ñ m không
vư t quá 30%.
j) Ki m nghi m và ch ng ch h t gi ng
ðăng ký ki m nghi m khi b t ñ u s n xu t ñ ñư c c p ch ng ch h t gi ng cơ
s pháp lý khi h t lưu thông trên th trư ng
8.3.3 K thu t s n xu t h t gi ng cà tím nguyên ch ng
a) Ngu n g c, ñ c ñi m
Cà tím ( Solanummelogenla L. ) có ngu n g c t n ð và ngày nay ñư c tr ng
kh p vùng nhi t ñ i, á nhi t ñ i và vùng có khí h u m. Cà tím là m t cây rau
ph bi n n ð , Trung Qu c, Nh t B n và Vi t Nam. Tên ti ng Anh
“eggplant” ñư c b t ngu n t d ng qu c a loài rau này gi ng như tr ng gà. M t
s cây cà làm rau nư c ta là cà tím , cà bát và cà pháo. Tài li u này gi i thi u
133
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- quy trình k thu t s n xu t h t gi ng cho cà tím, m t lo i cà ñang ñư c ưa
chu ng nư c ta và có th xu t kh u, quy trình cũng có th áp d ng cho s n
xu t h t gi ng cà bát và cà pháo. Cây cà nói chung không yêu c u kh t khe ánh
sáng ngày dài ñ ra hoa, hoa cà có th là hoa ñơn ho c hoa chùm là là hoa hoàn
ch nh phù h p cho t th ph n
b) Gi ng cà tím:
Gi ng cà tím r t ña d ng v d ng qu và màu s c, ch n gi ng s n xu t h t c n
ch n có d ng qu màu s c phù h p v i th trư ng nư c ta và có nh ng ñ c
ñi m nông h c mong mu n như ng n ngày, năng su t cao , ch ng ch u sâu b nh
và ñ c bi t là ch u nóng m c a Mi n B c. Hi n nay chưa có gi ng cà tím ch n
t o trong nư c ñư c công nh n gi ng, ch y u là gi ng ñ a phương và nh p n i.
Căn c vào hình d ng qu có th chia thành các nhóm gi ng qu tròn và nhóm
gi ng qu dài.
c) Yêu c u ñi u ki n môi trư ng
Th i gian sinh trư ng c a cà tím ñ l y h t kho ng 120 ngày và là cây yêu c u
nhi t ñ m cho sinh trư ng phát tri n, cà tím sinh trư ng t t nh t dư i ñi u ki n
nhi t ñ 21oC ñ n 29oC. Nhi t ñ ban ngày 25 -32oC nhi t ñ ban ñêm 21- 27oC
là t t nh t cho s n xu t h t gi ng. Nhi t ñ th p hơn t l ñ u qu gi m, nhi t ñ
cao hơn và ñ m cao cũng làm gi m năng su t ñáng k . Cà tím có kh năng ch u
h n và lư ng mưa cao, nhưng s không ch ng ch u ñ i v i ñ t sũng nư c trong
th i gian dài b i vì ñ m cao kéo dài cây cà d b b nh n m th i r . Cây cà cũng
không ch ng ch u ñư c sương mu i trong mùa ñông.
d) Lô h t gi ng g c
Lô h t gi ng ñưa vào s n xu t h t nguyên ch ng ph i là lô h t tác gi ho c h t
siêu nguyên ch ng có ch ng ch h t gi ng
e) Ch n ñ t và khu v c s n xu t
ð t s n xu t h t gi ng cà tím c n ch n ñ t t t, thoát nư c và tư i tiêu thu n l i.
C n tránh tuy t ñ i nh ng ru ng cây tr ng v trư c là nh ng cây thu c h cà
như khoai tây, cà chua và t. Ch n ñ t s n xu t h t gi ng luân canh v i lúa nư c
là t t nh t ñ tránh lây m t s b nh vi khu n và n m ñ n ru ng s n xu t h t
gi ng. ð t sét pha cát cho thu ho ch s m và năng su t cao hơn ñ t th t n ng. pH
thích h p cho s n xu t h t gi ng cà tím là 5,5 ñ n 6,5
f) Cách ly
M c dù cà tím là cây t th ph n nhưng do c u t o hoa ñ u nh y nhô cao hơn
bao ph n do v y r t d nh n ph n ngoài. Kh năng nh n ph n ngoài tùy thu c
gi ng, ñi u ki n sinh thái và ho t ñ ng c a côn trùng. Theo k t qu nghiên c u
các gi ng c a n ð t l giao phân t 2 – 48%, các gi ng c a Trung Qu c 3 –
7%, các gi ng t Trung tâm nghiên c u và phát tri n rau Qu c t (AVRDC) t 0
– 8%. Như v y s n xu t h t gi ng c n cách ly t t, cách ly không gian khi s n
xu t h t gi ng nguyên ch ng là 200m, h t xác nh n là 100m
g) Vư n ươm:
Cũng như cây h khác, giai ño n trong vư n ươm r t quan tr ng c n ñư c quan
tâm như ch n ñ t, làm ñ t k , nh lên lu ng ñ gieo h t. Gieo trong vư n ươm
134
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- ñ ñi u ki n chăm sóc t t, ñ t ñai ñ ng ñ u và cây con kho m nh, ñ ng ñ u
trư c khi ñưa ra ru ng s n xu t th i gian trong vư n ươm kho ng 5 tu n. X lý
h t gi ng trư c khi gieo, h t gi ng m i thu ho ch không c n x lý. ð i v i h t
ñã qua b o qu n c n x lý b ng ngâm h t trư c khi gieo trong nư c m 50oC v i
th i gian 30 phút sau ñó tráng qua nư c l nh và hong khô m i ñem gieo nâng
cao s c n y m m và t l n y m m. H t có th x lý b ng thiram ñ ngăn ng a
n m b nh h i r cây con. Phương pháp gieo ươm cây con có th là trong nhà
kính, nhà lư i, gieo trên khay ho c tr c ti p trên lu ng ñ t. Gieo trên khay có
ngăn ñ không làm r i r cây con, cây con ñ ng ñ u hơn và khi cây con ñ tiêu
chu n tr ng ra ru ng s n xu t thu n l i. ð t gieo cây con có th là h n h p ñ t,
phân chu ng, tr u, rơm rác m c ho c ñ t thương m i (ch bi n s n) như ñ t than
bùn + cát…Chăm sóc cây con trong giai ño n vư n ươm ñ t o ra cây con kh e
m nh g m k thu t tư i phân vô cơ pha loãng cho cây con sau gieo 2 tu n, t a b
cây còi c c, sâu b nh. N u gieo trên lu ng c n có rơm m c, tr u ph lu ng ñ
khi tư i không gây váng ñ t và xô h t cũng như cây con. Lu ng gieo h t ph i
thoát nư c, t a b t cây con khi cây có m t lá th t ñ m b o m t ñ thưa cho cây
con kh e
h) K thu t tr ng và qu n lý ru ng s n xu t
Tr ng khi cây con có 3 - 4 lá th t, kho m nh, không b b nh, không b ng ng,
luy n cây trư c khi nh tr ng 6 - 9 ngày như tư i nh , phơi ho c tháo lư i che.
tư i nư c ñ m trư c khi tr ng 12 - 14 gi tránh ñ t r , nh cây con vào bu i
chi u hay nh ng ngày tr i mát. Làm ñ t lên lu ng tr ng v i chi u r ng lu ng
1,5 m cao 20 - 25 cm tr ng 1 hàng, cây cách cây 50 cm v i 13.333 cây/ha. K
thu t ph lu ng ñ gi m c d i và gi ñ m ñ t b ng ni lông, ph trư c khi
tr ng và sau khi ph t o l trên ni long t i v trí tr ng cây con.
+ Bón phân
Cây cà tím yêu c u ñ t t t, c n bón thêm phân chu ng ñ cung c p dinh dư ng và c i
t o ñ t lư ng bón 10 t n phân chu ng. Lư ng phân vô cơ tuỳ theo ñ t, Vi n Nghiên
C u Và Phát Tri n Rau Châu Á khuy n cáo lư ng bón trung bình 170 kg/ha N, 70
kg/ha P2O5, và 180 kg/ha K2O phù h p cho s n xu t h t gi ng cà tím.
B ng 8.1: T l phân bón thúc cho cà tím qua các th i kỳ sinh trư ng
ðvt: ( %)
Lo i phân Bón lót 3 tu n 6 tu n sau Th i kỳ T ng
sau tr ng tr ng thu ho ch
N 30 15 15 40 100
P 50 0 50 0 100
K 30 15 15 40 100
Tư i nư c ñ c bi t quan tr ng ñ i v i nh ng vùng không có ho c ít mưa
trong th i v tr ng cà tím. Tư i nư c quan tr ng nh t th i kỳ ra hoa và ñ u
qu . Thi u nư c th i kỳ này d n ñ n th i các hoa cu i chùm và qu d d ng,
kích thư c và năng su t gi m. Cây héo rũ vào bu i sáng là m t ch th cây
135
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- c n tư i nư c. Cà tím thu c lo i r phát tri n trung bình v i vùng r sâu 90
cm nh ng nơi ñ t thoát nư c t t. ð t ñư c tư i m trong t ng ñ t 45 cm là
ít nh t.
Có th áp d ng phương pháp tư i:
+ Tư i rãnh
+ Tư i theo ñ m ñ t và
+ Tư i theo nhu c u c a cây.
Phương pháp tư i thông thư ng là tư i theo rãnh ho c tư i phun
+ Làm giàn và t a cành
Sau tr ng m t tháng có th làm giàn cho cây ñ ñ qu , tùy theo gi ng nh ng
gi ng qu dài và l n c c giàn có th cao 80 - 120 cm, c c c m c nh cây ñ
ñ cây. T a cây thoáng ñ có màu qu sáng, ch t lư ng qu cao, m i cây ch
ñ m t s cành qu nh t ñ nh, s n xu t h t gi ng ch nên ñ ba cành qu còn
l i c t b . ð ng th i c t b nh ng lá già lá héo dư i tán ñ thông thoáng và
ánh sáng ñ y ñ trong tán cây.
+ Phòng tr c d i và sâu b nh
Cà tím sinh trư ng phát tri n kém n u nhi u c d i, c d i cũng là nơi sâu
b nh trú n phá ho i. Tr c d i b ng cơ gi i ho c hoá ch t, làm c b ng tay
ho c k thu t canh tác ñư c áp d ng v i trang tr i nh , ñ u tư th p. V i di n
tích l n có th áp d ng phương pháp ph ni lông ñen h n ch c d i ñ ng
th i gi m t t cho ñ t. Nhi u lo i sâu b nh h i trên cà tím, m t s sâu b nh
chính là b nh n m, b nh vi khu n như các cây h cà khác, sâu ñ c thân, ñ c
qu , r p. Nh ng b nh nguy hi m là b nh do n m (Pythium, Phytophtora and
Rhizoctonia) vi khu n, virus như cà chua. Bi n pháp phòng tr áp d ng k
thu t IPM gi ng như ñã trình bày trong phòng tr sâu b nh s n xu t h t gi ng
cà chua thu n.
i) Thu ho ch và ch bi n h t gi ng
+ Thu ho ch
Thu ho ch qu màu sáng, qu to, ch c không d p v ñ tách h t gi ng. Thu
ho ch ñư c làm b ng tay, dùng dao s c c t t ng qu , thu ho ch khi qu ñã chín
hoàn toàn ñ ñ m b o ch t lư ng h t gi ng . Thu ho ch 6 - 12 qu t t nh t trên
m t cây không thu qu sâu b nh, còi c c, d d ng. Kh i lư ng qu thu gi ng 300
- 400 gi ng qu to, 100 - 150 g v i g v i gi ng qu nh ( tuỳ theo gi ng)
+ Tách h t, phơi khô và ñóng gói h t gi ng :
Qu thu ho ch b o qu n 3 – 4 ngày ñ qu m m và h t chín hoàn toàn, dùng dao
c t 1/3 ñ u qu nơi không chưa h t, sau ñó b và l y h t trong trư ng h p s
lư ng ít, s lư ng nhi u l y h t b ng làm nát ho c ngâm nư c ñ làm nát qu ñ
tách h t ra kh i th t qu . Sau ñó h t ñư c làm s ch b ng nư c b ng ñãi ho c x i
nư c. Phơi ho c s y ñ n khi ñ t ñ m h t ñ t 8%, làm s ch, ñóng gói và b o
qu n h t gi ng. Năng su t h t gi ng r t khác nhau ñ i v i m i gi ng, nhìn chung
năng su t có th ñ t 600 – 800 kg/ha.
j) Ki m nghi m và ch ng ch h t gi ng
136
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
nguon tai.lieu . vn
