Xem mẫu
- TÀI LIỆU
RĂNG HÀM MẶT
- L I NÓI U
B nh răng mi ng là b nh ph bi n t i nư c ta và trên th gi i, gây nh hư ng l n n
s c kho con ngư i và s phát tri n chung v văn hoá – kinh t - xã h i. B o v s c kho và
d phòng b nh răng mi ng là m t nhi m v quan tr ng c a ngành y t .
Nh m trang b cho sinh viên y khoa v ki n th c, k năng cơ b n và thái c n thi t
áp ng ư c nhu c u y t a phương và qu c gia trong giai o n hi n nay, Khoa Răng
Hàm M t Trư ng i h c Y Dư c, i h c Hu ã s d ng giáo trình Răng Hàm M t làm tài
li u gi ng d y ào t o bác s a khoa h sáu năm và h b n năm, ng th i làm tài li u tham
kh o cho m t s i tư ng khác.
Giáo trình n y ã ư c t p th gi ng viên c a khoa ã biên so n, ch nh s a và b
sung. N i dung giáo trình th ng nh t v i cu n “Sách Xanh” c a B Y T xu t b n 2006, xác
nh các ki n th c, thái và k năng c n t khi t t nghi p bác s y khoa.
Chúng tôi xin chân thành c m ơn Ban Giám c i h c Hu , Ban Giám Hi u, Phòng
ào T o i H c và toàn th cán b gi ng d y Khoa Răng Hàm M t Trư ng iH cY
Dư c Hu , ã giúp chúng tôi hoàn thành giáo trình n y.
Chúng tôi xin hoan nghênh ti p th m i ý ki n óng góp c a các ng nghi p và các
b n sinh viên giáo trình n y ngày càng hoàn thi n hơn.
Trư ng Ban Biên t p
Trư ng Khoa Răng Hàm M t
TS.BSCKII NGUY N TO I
- BAN BIÊN T P
1. TS.BSCKII Nguy n To i Gi ng viên chính (GVC)
2. ThS.BSCKI Lê H ng Liên GVC
3. ThS.BSCKI Nguy n Thúc Quỳnh Hoa GVC
4. ThS.BSCKI Tr n Thanh Phư c GVC
5. ThS.BSCKI Vũ Th B c H i GVC
- CH BIÊN: TS.BSCKII NGUY N TO I Gi ng viên chính
NH NG NGƯ I BIÊN SO N:
ThS.BSCKI LÊ H NG LIÊN Gi ng viên chính
ThS.BSCKI NGUY N THÚC QUỲNH HOA Gi ng viên chính
ThS.BSCKI TR N THANH PHƯ C Gi ng viên chính
ThS.BSCKI VŨ TH B C H I Gi ng viên chính
- Chương I
RĂNG VÀ B RĂNG
M c tiêu h c t p
1. Phân bi t và g i chính xác tên t ng răng theo danh pháp qu c t .
2. Mô t các ph n và c u trúc c a răng.
3. Phân bi t ư c răng s a và răng vĩnh vi n.
1. CÁC B RĂNG
1.1. B răng s a
Răng s a có vai trò r t quan tr ng trong:
- Tiêu hoá: nhai nghi n th c ăn.
- Gi kho ng cho răng vĩnh vi n.
- Phát âm và th m m .
- ng th i, kích thích s phát tri n c a xương hàm nh t là s phát tri n chi u cao cung răng
qua ho t ng nhai.
B răng s a g m 20 chi c.
m i ph n tư hàm, có hai răng c a (răng c a gi a và răng c a bên), m t răng nanh và
hai răng hàm / c i (răng c i th nh t và răng c i th hai)
1
1: Răng c a gi a và răng c a bên trên
3 2: Răng c a gi a và răng c a bên dư i
3: Răng nanh trên
4: Răng nanh dư i
4 5: Răng hàm (c i) th nh t, th 2 trên
2 6: Răng hàm (c i) th nh t, th 2 dư i.
5
6
Hình 1.1: Răng s a
Tên răng Ký ki u
Răng c a gi a là răng s a s 1
Răng c a bên 2
Răng nanh 3
Răng hàm th nh t (c i 1) 4
Răng hàm th hai (c i 2) 5
1
- 1.2. B răng vĩnh vi n
G m 32 chi c, m i ph n tư hàm, có hai răng c a (răng c a gi a và răng c a bên), m t
răng nanh, các răng này thay th cho các răng s a cùng tên tương ng; hai răng hàm nh (răng
hàm nh th nh t và răng hàm nh th hai, thay th cho các răng hàm s a) và ba răng hàm l n
(răng hàm l n th nh t, răng hàm l n th hai và răng hàm l n th ba; các răng này không thay
th cho răng s a nào c , c bi t răng hàm l n th nh t còn g i là răng-sáu-tu i m c lên r t
s m, cùng t n t i v i các răng s a nên r t d nh m v i răng s a và không chăm sóc úng m c).
7 3 1
5
8 6 4 2
Hình 1.2: Răng vĩnh vi n
1: Răng c a gi a và răng c a bên trên
2: Răng c a gi a và răng c a bên dư i
3: Răng nanh trên
4: Răng nanh dư i
5: Răng hàm (c i) nh th nh t, th hai trên
6: Răng hàm (c i) nh th nh t, th hai dư i
7: Răng hàm (c i) l n th nh t, th hai và răng khôn trên
8: Răng hàm(c i) l n th nh t, th hai và răng khôn dư i
Tên răng Ký hi u
Răng c a gi a là răng vĩnh vi n s 1
Răng c a bên 2
Răng nanh 3
Răng hàm nh th nh t (c i nh 1) 4
Răng hàm nh th hai (c i nh 2) 5
Răng hàm l n th nh t (c i l n 1: răng-sáu-tu i) 6
Răng hàm l n th hai (c i l n 2: răng-mư i-hai-tu i) 7
Răng hàm l n th ba (c i l n 3: răng khôn) 8
2
- 1.3. B răng h n h p
G m răng s a và răng vĩnh vi n cùng t n t i trên cung hàm trong kho ng t 6-12 tu i.
2. CÁCH G I TÊN RĂNG THEO LIÊN OÀN NHA KHOA QU C T (FDI)
10/1970
g i y và g n tên các răng theo v trí ph i trái, trên dư i, ngư i ta dùng hai ch
s ký hi u là xy:
2.1. Ch s u (x) ch vùng
Răng hai hàm ơc chia thành 4 vùng:
2.1.1. i v i răng vĩnh vi n
- Vùng 1: cho t t c các răng hàm trên bên ph i.
- Vùng 2: cho t t c các răng hàm trên bên trái.
- Vùng 3: cho t t c các răng hàm dư i bên trái.
- Vùng 4: cho t t c các răng hàm dư i bên ph i.
2.1.2. i v i răng s a
- Vùng 5: cho t t c các răng hàm trên bên ph i.
- Vùng 6: cho t t c các răng hàm trên bên trái.
- Vùng 7: cho t t c các răng hàm dư i bên trái.
- Vùng 8: cho t t c các răng hàm dư i bên ph i.
2.2. Ch s sau (y) ch lo i răng
1 2 5 6
87654321 12345678 54321 12345
87654321 12345678 54321 12345
4 3 8 7
Sơ 1.1: B n vùng c a răng vĩnh vi n Sơ 1.2: B n vùng c a răng s a.
Ví d : G i tên răng hàm l n th hai hàm trên bên ph i vĩnh vi n là răng 17.
G i tên răng hàm th nh t hàm d ơi bên trái s a là răng 74.
3. CÁC PH N C A RĂNG
Răng có hai ph n: Thân răng và chân răng, ư c phân cách b i c răng gi i ph u ( ư ng
men-ximăng).
3.1. Thân răng là ph n trông th y ư c trên c răng gi i ph u, thân răng có 5 m t:
3.1.1. M t nhai (c a răng hàm), rìa c n (c a nhóm răng c a trư c): qua ó, có s ti p xúc các
răng hàm i di n c n xé, nhai, nghi n th c ăn. m t nhai có các núm (múi) răng, ư c
phân cách nhau b i các rãnh.
3.1.2. M t ngoài: còn g i là m t má (hành lang) i v i răng hàm (c i), m t môi (ti n ình) i
v i răng trư c c a.
3.1.3. M t trong: còn g i là m t vòm mi ng i v i các răng hàm trên, m t lư i i v i các răng
hàm dư i.
3.1.4. Hai m t bên: m t g n là m t bên c a răng n m g n ư ng gi a, m t xa là m t bên c a
răng n m xa ư ng gi a.
3
- 3.2. Chân răng
Là ph n ư c c m vào xương răng c a xương hàm, ư c che ph trên cùng b i l i
bám c răng, t n cùng b ng chóp chân răng. S lư ng chân tùy lo i răng và v trí c a nó.
3.2.1. i v i răng vĩnh vi n
- M t chân: các răng c a, răng nanh, các răng hàm (c i) nh hàm dư i, răng hàm (c i) nh th
hai hàm trên.
- Hai chân: răng hàm (c i) nh 1 hàm trên (g m m t chân ngoài và m t chân trong), răng hàm
(c i) l n 1 và răng hàm (c i) l n 2 hàm dư i (g m m t chân xa và m t chân g n).
- Ba chân: răng hàm (c i) l n th nh t và th hai hàm trên (g m hai chân ngoài và m t chân
trong).
- S chân b t thư ng: răng khôn và các trư ng h p ngo i l các răng khác có s lư ng chân
thay i.
3.2.2. i v i răng s a
- M t chân: các răng c a, răng nanh.
- Hai chân: các răng hàm (c i) dư i (g m m t chân xa và m t chân g n).
- Ba chân: các răng hàm (c i) trên (g m hai chân ngoài và m t chân trong).
4. C U TRÚC RĂNG
Răng ư c c u t o b i ba thành ph n: men, ngà và t y răng.
4.1. Men răng
Men răng là thành ph n c ng nh t cơ th , g m 96% vô cơ, ch y u là Hydroxy apatit,
3% nư c, 1% h u cơ. Men bao ph thân răng, h u như không có c m giác.
4.2. Ngà răng
Ngà răng ít c ng hơn men răng, g m 70% vô cơ, 30% h u cơ và nư c, ngà liên t c t
thân n chân răng, t n cùng chóp răng (apex), trong lòng ch a bu ng t y và ng t y. Ngà có
c m giác vì ch a các ng th n kinh Tomes. Ph m t ngoài ngà chân răng là ximăng chân răng,
ư c hình thành cùng v i s hình thành chân răng, là ch bám c a dây ch ng nha chu.
4.3. T y răng
Tu răng là mô l ng l o trong bu ng và ng t y, là ơn v s ng ch y u c a răng. Trong
t y có m ch máu, th n kinh, b ch m ch...
Men
Ngà
Bu ng tu
ng tu
Chóp (Apex)
Hình 1.3: C u trúc răng
4
- 5. PHÂN BI T RĂNG S A VÀ RĂNG VĨNH VI N
5.1. Thân răng
- Thân răng s a th p hơn răng vĩnh vi n, kích thư c g n-xa l n hơn chi u cao.
- M t nhai thu h p nhi u
- C răng th t l i nhi u và thu h p hơn.
- L p men và ngà m ng hơn
- Màu răng sáng hơn, thành ph n vô cơ ít hơn.
- Răng c a và răng nanh s a nh và không thanh như răng vĩnh vi n: chi u g n-xa nh hơn
nhưng chi u ngoài-trong ph ng hơn.
- Răng hàm (c i) s a l n hơn răng hàm (c i) nh vĩnh vi n, c n phân bi t k v i răng hàm (c i)
l n th nh t vĩnh vi n.
5.2. Tu răng
- T y răng s a l n hơn n u so theo t l kích thư c thân răng.
- S ng t y n m g n ư ng n i men-ngà hơn.
- Có nhi u ng t y ph .
Vì v y, khi i u tr sâu răng s a, c n lưu ý không làm t n thương t y; khi viêm t y thì
ph n ng r t nhanh và d b ho i t .
5.3. Chân răng
- Chân răng c a và răng nanh s a dài và m nh hơn n u so theo t l v i kích thư c thân răng.
- Chân răng hàm s a tách nhau g n c răng hơn và càng v phía chóp thì càng tách xa hơn.
Vì v y, chân răng s a d b gãy khi nh răng.
Hình 1.4: S khác bi t v hình th gi a răng s a và răng vĩnh vi n
A: chi u dày l p men răng s a m ng hơn
B: chi u dày l p ngà h rãnh răng s a tương i dày hơn.
C : t l bu ng tu răng s a l n hơn và s ng tu n m g n ư ng n i men ngà hơn.
D: g c răng s a nhô cao.
E: tr men răng s a nghiêng v m t nhai
F: c răng s a th t l i rõ r t và thu h p hơn
G: chân răng s a dài và m nh hơn (so v i kích thư c thân răng).
H: chân răng hàm s a tách ra g n c răng hơn và càng g n v phía chóp thì càng tách xa hơn.
5
- CÂU H I T LƯ NG GIÁ
Câu 1. tu i 12, có bao nhiêu răng vĩnh vi n ?
A. 20 D. 28
B. 24 E. 32
C. 26
Câu 2. Ký hi u c a răng hàm (c i) s a th nh t hàm dư i bên trái là :
A. 54 D. 85
B. 65 E. 55
C. 74
Câu 3. Ch s ký hi u v trí c a răng hàm trên vĩnh vi n bên ph i là:
A. 1 D. 4
B. 2 E. 5
C. 3
Câu 4. 74 là ký hi u c a răng:
A. răng hàm (c i) s a th nh t hàm trên bên ph i
B. răng hàm (c i) s a th hai hàm trên bên ph i
C. răng hàm (c i) s a th nh t hàm dư i bên trái
D. răng hàm (c i) s a th hai hàm dư i bên trái
E. răng hàm (c i) s a th nh t hàm dư i bên ph i
Câu 5. Răng hàm (c i) s a th nh t hàm trên có:
A. Hai chân: 1 trong, 1 ngoài D. Ba chân: 2 trong,1 ngoài
B. Hai chân: 1 xa, 1 g n E. Ba chân: 2 xa, 1 g n.
C. Ba chân: 1 trong, 2 ngoài
Câu 6. Răng hàm (c i) l n th nh t vĩnh vi n hàm dư i có:
A. Hai chân: 1 trong, 1 ngoài D. Ba chân: 2 trong, 1 ngoài
B. Ba chân: 1 trong, 2 ngoài E. Ba chân: 2 xa, 1 g n.
C. Hai chân: 1 xa, 1 g n
Câu 7. Thành ph n c u t o c a ngà răng:
A. 96% vô cơ, 4% h u cơ và nư c. D. 30% vô cơ, 70% h u cơ và nư c
B. 70% vô cơ, 30% h u cơ và nư c E. 4% vô cơ, 96% h u cơ và nư c.
C. 50% vô cơ, 50% h u cơ và nư c.
Câu 8. Răng hàm (c i) s a có c i m:
A. Nh hơn răng vĩnh vi n thay nó D. T y nh hơn răng vĩnh vi n
B. S ng t y n m xa ư ng n i men-ngà E. Ít ng t y ph
C. Các chân răng tách xa nhau phía chóp
Câu 9. Viêm t y răng s a có ph n ng r t nhanh và d b ho i t hơn răng vĩnh vi n vì:
A. Thân răng th p hơn răng vĩnh vi n D. T y l n hơn
B. Ít ng t y ph E. Răng s a ít thành ph n vô cơ hơn
C. S ng t y n m xa ư ng n i men-ngà
Câu 10. Răng s a nào có kích thư c l n hơn răng vĩnh vi n thay th nó:
A. Răng c i D. Răng c a bên
B. Răng nanh E. Răng c a gi a
C. Các răng c a trên
TÀI LI U C THÊM
1. Hoàng T Hùng (2002), Gi i Ph u Răng, NXB Y H c TP.HCM.
2. Nguy n To i (2003), Giáo Trình Nha Khoa Hình Thái, Khoa RHM Trư ng H Y Hu
6
- Chương 2
S M C RĂNG VÀ D PHÒNG L CH L C RĂNG
M c tiêu
1. Trình bày ư c s hình thành và phát tri n răng, phân bi t ư c s khác bi t v c u t o
mô h c và hình thái gi a răng s a và răng vĩnh vi n
2. Nêu ư c tu i m c và thay răng s a, tu i m c răng vĩnh vi n, ch n oán ư c các bi n
ch ng m c răng và s l ch l c răng
3. Gi i thích và tư v n ư c cho ngư i b nh và gia ình cách d phòng l ch l c răng.
1. CÁC GIAI O N PHÁT TRI N RĂNG
Giai o n phôi c a h răng s a b t u vào tu n l th 6 n th 8 trong bào thai và kéo
dài n kho ng tháng th 6 sau khi sinh. Giai o n phôi c a răng vĩnh vi n b t u t tháng th
3 n tháng th 5 và kéo dài n tháng th 9 sau khi sinh, riêng m m răng khôn n 4 tu i.
Không có m t cơ quan nào khác trong cơ th ngư i l i c n m t th i gian dài như th t ư c
hình th sau cùng như h răng.
1.1. V phương di n hình th
Răng tr i qua các giai o n phát tri n sau ây:
1.1.1. Lá răng
Th hi n b i giai o n kh i u.
1.1.2. Giai o n m m
Là s dày lên c a lá răng, th hi n s tăng sinh và bi t hóa v phương di n hình th .
1.1.3. Giai o n hình nón
Th hi n b i s tăng sinh, bi t hóa v phương di n mô h c và hình th . Giai o n này
m m răng ư c t ch c g m:
- L p thư ng bì men bên trong và l p thư ng bì men bên ngoài
- L p t bào hình sao (trung tâm c a cơ quan t o men)
- Nhú răng có ngu n g c t trung mô (cơ quan t o ngà và t y)
- Bao m m răng có ngu n g c t trung mô
1.1.4. Giai o n hình chuông
Th hi n b ng s i sâu vào bên trong l p trung mô c a t bào thư ng bì men. giai
o n này xu t hi n l p t bào trung gian c a cơ quan t o men và nh ng m m răng vĩnh vi n
cũng xu t hi n t lá răng tiên phát hay còn g i lá răng c a răng s a (răng c a, răng nanh, răng
ti n c i vĩnh vi n).
1.1.5. Giai o n hình chuông ti n tri n
Phát h a ư ng n i men ngà và b t n c a cơ quan t o men t o ra bao thư ng bì chân
răng Hertwig.
1.1.6. Giai o n bao thư ng bì chân răng
L p ngà chân răng u tiên l ng ng và bao thư ng bì chân răng b m t s liên t c.
Nh ng t bào thư ng bì còn sót g i là t bào thư ng bì Malassez.
1.2. V phương di n mô sinh h c
T khi hình thành cho n khi m t i, răng tr i qua các giai o n phát tri n sau ây:
7
- 1.2.1. Giai o n kh i u
Giai o n này x y ra trong m t th i gian ng n:
- Lá răng hình thành vào tu n l th 6 trong bào thai
- Hình thành lá răng tiên phát cho h răng s a
- Lá răng tiên phát hình thành 10 i m m i hàm tương tương ng v i v trí các m m răng s a
sau này.
M m răng bao g m: Cơ quan t o men (ngu n g c thư ng bì niêm m c mi ng); Nhú
răng (trung mô); Bao m m răng (trung mô). Các xáo tr n trong giai o n này có th ưa n s
thi u răng ho c th a răng (vd: mésiodent).
1.2.2. Giai o n tăng sinh
Có s tham gia áng k s lư ng t bào và k t qu c a giai o n này là hình thành cơ
quan t o men. Các xáo tr n trong giai o n này ưa n các b t thư ng v kích thư c, t l , s
lư ng và răng sinh ôi.
1.2.3. Giai o n bi t hóa t bào v phương di n mô h c
Cu i giai o n hình chuông, l p thư ng bì men bên trong c a cơ quan t o men ph n
m t nhai, l p t bào này trư ng thành, hình thành t o men bào. Các t bào c a nhú răng phân
hóa t o thành t o ngà bào. Ranh gi i gi a t o men bào và t o ngà bào phát h a nên ư ng n i
men ngà.
S xáo tr n trong giai o n này ưa n các b t thư ng c a men và ngà: ví d : không
hình thành men ho c hình thành men ít, ho c men có th tách d n ra kh i ư ng n i men ngà
(sinh men b t toàn. Ho c t o ra s sinh ngà b t toàn. lâm sàng khó phân bi t gi a sinh men
b t toàn và sinh ngà b t thư ng mà ch y u d a vào tia X: Trong sinh men b t toàn, bu ng t y
và ng t y chân răng có hình d ng bình thư ng, trong sinh ngà b t toàn, bu ng t y và ng t y
chân răng bít kín, chân răng ng n và u chóp chân răng không nh n.
1.2.4. Giai o n bi t hóa hình th
Là s s p x p các t bào t o nên hình dáng và kích thư c c a thân và chân răng. Giai
o n bi t hóa v phương di n mô h c và hình th x y ra cùng lúc. Bao t bào thư ng bì Hertwig
hình thành b t u t ch l p thư ng bì men bên ngoài và bên trong g p nhau và là k t qu c a
ho t ng phân chia t bào vùng c răng , bao này l n sâu vào l p trung mô bên dư i là m t
màng g m 2 l p t bào hình ng xác nh hình dáng chân răng. Trong trư ng h p răng m üt
chân, bao này v n gi d ng hình ng, trong trư ng h p răng nhi u chân, bao này b phân chia
thành 2 ho c nhi u ng, tùy thu c s chân ư c t o nên.
Xáo tr n trong giai o n này ưa n b t thư ng v hình dáng và kích thư c (thí d , răng
c a bên có hình h t g o).
1.2.5. Giai o n l ng ng ch t căn b n
Sau khi bi t hóa, t o ngà bào b t u ti t ra ch t ti n ngà. S phát tri n c a ch t ti n ngà
nh hư ng n các t bào trư ng thành c a l p thư ng bì men bên trong, kích thích các t bào
phát tri n t o thành t o men bào vào t o men bào b t u l ng ng ch t căn b n. S l ng ng
ch t men và ngà răng b t u x y ra các tu i khác nhau, nhưng nhìn chung x y ra theo m t
trình t tương i khá rõ ràng và theo t ng nhóm:
- Nhóm 1: trư c khi sinh, các răng s a, t tháng th 4 n tháng th 6 trong bào thai.
- Nhóm 2: Khi sinh ra n 5 tháng tu i, g m răng c i vĩnh vi n th nh t và các răng phía trư c.
- Nhóm 3: t 1 tu i rư i n 3 tu i, g m răng c i vĩnh vi n th 2 và 2 răng c i nh .
- Nhóm 4: t 7 n 10 tu i, g m răng c i vĩnh vi n th 3.
M i khi m khuy t giai o n này ư c x p lo i vào s khi m khuy t v s lư ng c a
men và ngà như thi u s n men, ngà và men g c răng.
8
- 2. S KHÁC NHAU V HÌNH TH RĂNG S A VÀ RĂNG VĨNH VI N
2.1. Thân răng
- Thân răng s a th p hơn thân răng vĩnh vi n.
- M t nhai răng s a thu h p nhi u hơn răng vĩnh vi n.
- C răng s a th t l i nhi u và thu h p hơn răng vĩnh vi n.
- L p men và ngà răng s a m ng hơn răng vĩnh vi n.
2.2. T y răng
- N u so sánh theo t l v i kích thư c thân răng thì t y răng s a l n hơn.
- S ng t y răng s a n m g n ư ng n i men ngà hơn răng vĩnh vi n.
- V phương di n mô h c, có r t ít s khác bi t gi a mô t y răng s a và răng vĩnh vi n.
2.3. Chân răng
- Chân các răng trư c s a dài và mãnh hơn khi so theo t l v i kích thư c thân răng.
- Chân răng c i s a tách nhau ra g n c răng và càng xa nhau khi i v phía chóp chân răng,
t o ch cho m m răng vĩnh vi n bên dư i.
2.4. Màu s c
Răng s a có màu tr ng c trong khi răng vĩnh vi n có màu tr ng ngà.
3. S M C RĂNG
- S m c răng góp ph n quan tr ng trong vi c hình thành khuôn m t, giúp hoàn thi n s phát âm
và ch c năng nhai
- Các m m răng ư c hình thành t trong xương hàm, l n lư t di chuy n và m t ph n thóat ra
kh i cung hàm, ó chính là ph n thân răng nhìn th y trong xoang mi ng.
- S m c răng b t u t khi thân răng ư c hình thành và ti p di n trong su t i c a răng.
- Răng m c lên ư c, m t ph n do chân răng c u t o dài ra, m t ph n do s tăng trư ng c a
xương hàm. khi chân răng ã c u t o hoàn t t, răng v n ti p t c m c lên ư c, nh vào s b i
p liên t c ch t cement chóp chân răng.
- M i răng có l ch th i gian m c và v trí nh t nh trên cung hàm, nh v y các răng hàm trên
và dư i s p x p th t và ăn kh p v i nhau.
- Chân răng ư c c u t o d n d n và hoàn t t sau 3 năm k t th i i m răng m c (hi n tư ng
óng chóp).
Tu i óng chóp = tu i m c răng + 3
Ví d : Răng s 6 m c lúc 6 tu i nên tu i óng chóp răng 6 là: 6 + 3 = 9 tu i.
- Có hai th i kỳ m c răng:
+ Th i kỳ m c răng s a
+ Th i kỳ m c răng vĩnh vi n
3.1. Th i kỳ m c răng s a
3.1.1 V trí và t m quan tr ng c a răng s a
- Răng s a là b răng t n t i giai o n quan tr ng nh t c a s tăng trư ng và phát tri n tr
em. Răng s a ư c hình thành t tu n th 7 n tu n th 10 c a bào thai, ư c l ng ng ch t
men và ngà (s khoáng hóa) t tháng 4 n tháng th 6 sau khi sinh .
- Răng s a m c vào trong xoang mi ng kho ng tháng th 6 sau khi sinh. n 2 ho c 3 tu i, tr
em có b răng s a g m 20 răng (10 răng hàm trên và 10 răng hàm dư i).
- Ngoài ch c năng ăn nhai, phát âm, răng s a óng vai trò quan tr ng trong vi c phát tri n c a
xương hàm và gi úng v trí cho răng vĩnh vi n m c lên sau này.
9
- - Chân răng s a tiêu d n khi i n tu i thay, răng vĩnh vi n thay th m c d n lên th vào v trí
răng s a.
- Tr em t 6-11 tu i hi n di n c răng s a và răng vĩnh vi n trên cung hàm, g i là răng h n h p
(denture mixte).
3.1.2. Tu i m c và thay răng s a: răng hàm dư i thư ng m c và thay s m hơn răng hàm trên
B ng 2.1: Tu i m c và thay răng s a
Tên Răng Tu i M c Tu i Thay
Hàm dư i
- Răng c a gi a 6 tháng 6 - 7 tu i
- Răng c a bên 7 tháng 7 - 8 tu i
- Răng hàm (c i) s a1 12 tháng 9 – 10 tu i
- Răng nanh 16 tháng 10 – 11 tu i
- Răng hàm (c i) s a2 24 tháng 11 tu i
Hàm trên
- Răng c a gi a 7 tháng 7 tu i
- Răng c a bên 9 tháng 8 tu i
- Răng hàm (c i) s a1 14 tháng 11 - 12 tu i
- Răng nanh 18 tháng 11 - 12 tu i
- Răng hàm (c i) s a2 24 tháng 12 tu i
3.2. Th i kỳ m c răng vĩnh vi n
3.2.1. Tu i m c răng vĩnh vi n
B ng 2.2: Tu i m c răng vĩnh vi n
Tên Răng Hàm dư i Hàm trên
- Răng c a gi a 6-7 tu i 7 tu i
- Răng c a bên 7-8 tu i 8 tu i
- Răng hàm (c i) nh 1 9-10 tu i 9-10 tu i
- Răng nanh 10-11 tu i 11 tu i
- Răng hàm (c i) nh 2 11-12 tu i 12 tu i
- Răng hàm (c i) l n 1 6-7 tu i 6-7 tu i
- Răng hàm (c i) l n 2 11-13 tu i 12-13 tu i
- Răng hàm (c i) l n 3 17-21 tu i 17-21 tu i
(Răng khôn)
3.2.2. c i m c a răng vĩnh vi n
- M m răng vĩnh vi n, m t s ư c hình thành trong th i kỳ bào thai, t tháng th 3 n tháng
th 5, s còn l i hình thành sau khi sinh n tháng th 9. Riêng m m răng khôn lúc 4 tu i
- Răng vĩnh vi n ư c l ng ng ch t men, ngà (s khóang hóa) b t u t lúc sinh ra n 6 - 7
tu i. Riêng m m răng khôn lúc 10 tu i
- Răng vĩnh vi n b t u m c thay th d n răng s a khi tr ư c 6 tu i.
- Khi tr 12 - 13 tu i, t t c răng s a s ư c thay th b ng răng vĩnh vi n
- Lúc 17 - 21 tu i có b răng vĩnh vi n g m 32 răng.
10
- 3.3. Các y u t nh hư ng n s m c răng
- Chi u cao và cân n ng
Tr cao và m p, răng m c s m hơn tr th p và g y.
- Gi i tính
N m c s m hơn nam.
- Kích thư c xương hàm
Hàm r ng, răng m c s m và thưa, hàm h p,răng m c ch m và chen chúc
- Răng s a
Răng s a r ng s m ho c ch m s làm ch m m c răng vĩnh vi n.
- Dinh dư ng
Dinh dư ng kém s làm răng m c ch m (b nh còi xương)
- Viêm nhi m xương hàm
Xương hàm b viêm nhi m trong th i kỳ m c răng s làm răng m c s m
- Y u t di truy n
3.4. Bi n ch ng m c răng
- Khi m c răng tr em thư ng có nh ng bi u hi n sau: s t, ho, i ch y, ch y nư c b t, qu y
khóc, ng a l i răng.
X trí: dùng h s t, an th n, v sinh răng mi ng t t.
- i v i răng khôn (răng hàm / c i l n 3) khi m c thư ng gây nhi u bi n ch ng, thư ng bi u
hi n b ng tình tr ng viêm quanh thân răng.
X trí: kháng sinh, gi m au, chuy n chuyên khoa.
4. HÌNH THÁI LÂM SÀNG L CH L C RĂNG, I U TR , D PHÒNG
4.1. S chen chúc răng c a
D u hi u chen chúc u tiên h răng h n h p thư ng trùng v i s m c răng vĩnh vi n.
Thi u chi u dài cung răng có th bi u hi n b ng nhi u cách t xoay răng c a và l ch l c nh n
chen chúc răng c a tr m tr ng. i u quan tr ng là phân tích kho ng tr ng và xác nh m c
thi u kho ng.
4.1.1. Chen chúc nh
- S chen chúc nh ư c coi là bình thư ng b nh nhân không có m t chi u dài cung răng.
Không c n i u tr , ch theo dõi.
- N u răng c a bên m c ngiêng v phía lư i, có th i u tr ơn gi n b ng cách mài m t g n
răng nanh s a b ng ĩa gi y nhám v i tay khoan th ng ho c b ng mũi khoan siêu t c v i mũi
khoan chóp nh n.
4.1.2. Chen chúc trung bình
Chi u dài cung răng thi u m c dư i 5mm. Trư ng h p này thư ng do m t kho ng sau
nh răng ho c m t s m răng s a, c n ư c chuy n các nhà i u tr chuyên môn v i nh ng khí
c c nh ho c tháo l p di chuy n răng, l y l i kho ng tr ng ã m t.
4.1.3. Chen chúc tr m tr ng
M t chi u dài cung răng trên 5mm ư c coi là tr m tr ng, c n ư c i u tr c bi t
b ng cách n i r ng cung răng ho c nh ch n l c m t s răng vĩnh vi n.
11
- 4.2. Sai l ch răng theo chi u trư c sau
4.2.1. C n chéo răng trư c
Là tình tr ng các răng c a trên n m phía trong (sau) các răng c a dư i khi ng m hàm,
nh ng b nh nhân này môi trên b lép (móm), nguyên nhân có th do răng ho c xương. N u
nguyên nhân do xương thì c n có ý ki n c a chuyên viên, n u do răng và nh ng trư ng h p ơn
gi n (c n chéo m t vài răng) có th can thi p ư c b ng nh ng khí c tháo l p ơn gi n như m t
ph ng nghiêng ho c hàm nh a v i lò xo ngón tay...
4.2.2. Răng c a ưa ra trư c
Là tình tr ng các răng c a trên ho c các răng c a dư i ưa ra phía trư c mà ngư i ta có
th g i nôm na là "hô". Nguyên nhân có th do răng ho c xương, n u do xương c n tham kh o
chuyên viên, n u do răng có th i u tr b ng cách y răng nghiêng v phía sau b ng nh ng khí
c tháo l p có cung môi và nh ng cung bù tr hình ch U.
4.3. Sai l ch răng theo chi u ng
Sai l ch răng theo chi u ng thư ng bi u hi n giai o n răng h n h p là c n h và c n
sâu.
4.3.1. C n h
Thư ng g p nh t là do thói quen mút ngón tay làm c n tr s m c răng y c a các
răng trư c. Vi c i u tr cơ b n là i u tr thói quen mút ngón tay giai o n răng s a b ng
cách làm các khí c ngăn c n thói quen mút ngón tay như t m ch n kh u cái, t m c n này
ngoài công d ng i u tr t t mút tay còn ngăn không cho lư i chèn vào gi a cung răng trên và
dư i, ho c nh n rào c n ngón tay…
4.3.2. C n sâu
Là tình tr ng các răng trư c m c quá m c ho c răng sau m c không y . Bình thư ng
tư th ngh , b c n răng c a trên cách ư ng môi trên kho ng 2mm, n u kho ng cách này trên
2mm c n quan tâm n s m c qúa m c c a răng trư c hàm trên. Vi c i u tr là ph c t p c n
có s can thi p c a các chuyên gia ch nh hình.
CÂU H I T LƯ NG GIÁ
Câu 1: S m c răng ư c b t u khi:
A. Tr 6 tháng
B. Tr 6 tu i
C. Khi răng ã c u t o hoàn t t xong
D. Khi thân răng ư c hình thành xong
E. Khi chân răng ư c c u t o g n xong
Câu 2: Tu i óng chóp chân răng b ng tu i m c răng c ng v i:
A. 2
B. 3
C. 4
D. 5
E. 6
Câu 3: Y u t chính giúp răng ti p t c m c lên sau khi chân răng ã c u t o hoàn t t:
A. S tăng trư ng c a xương hàm
B. S phát tri n c a thân răng
C. S b i p liên t c ch t cément chóp chân răng
D. Chân răng ti p t c c u t o dài ra
E. Răng i u ch nh theo chi u g n-xa
12
- Câu 4: Vai trò quan tr ng khác c a răng s a ngoài ch c năng ăn nhai, phát âm:
A. C u t o m m răng vĩnh vi n
B. B o v m m răng vĩnh vi n
C. Gi v trí cho m m răng vĩnh vi n
D. Giúp s khoáng hoá m m răng vĩnh vi n
E. C n tr s m c lên c a răng vĩnh vi n
Câu 5: M m răng s a ư c hình thành lúc:
A. Tu n th 3- 5 thai kỳ
B. Tháng th 3-5 thai kỳ
C. Tu n th 7-10 thai ký
D. Tháng th 7-10 thai kỳ
E. Sau khi sinh
Câu 6: M m răng s a ư c khoáng hoá lúc:
A. Tháng th 7-10 thai kỳ
B. Tu n th 7-10 thai kỳ
C. Tháng thư 4-6 thai kỳ
D. Tu n th 4-6 Thai kỳ
E. Sau khi sinh
Câu 7: Răng hàm s a th nh t hàm dư i thư ng ư c thay th b ng răng c i nh vĩnh
vi n lúc:
A. 7-8 tu i
B. 8 tu i
C. 9-10 tu i
D. 13 tu i
E. 14 tu i
Câu 8: M m răng khôn ư c hình thành vào lúc:
A. Tháng th 3- 5 thai kỳ
B. Tháng th 9 sau sinh
C. Lúc 4 tu i
D. Lúc 10 tu i
E. Lúc 18 tu i
Câu 9: Răng hàm (c i) l n th nh t m c vào lúc:
A. 4-5 tu i
B. 6-7 tu i
C. 8-9 tu i
D. 10-11 tu i
E. 11-12 tu i
Câu 10: Khi răng hàm s a th hai ph n hàm dư i trái n tu i thay, răng vĩnh vi n m c
lên thay th nó là:
A. Răng 34
B. Răng 44
C. Răng 35
D. Răng 45
E. Răng hàm vĩnh vi n th hai
TÀI LI U C THÊM
1. Hoàng T Hùng (2001), Mô Phôi Răng Mi ng, NXB Y H c TP.HCM.
2. Tr n Thanh Phư c (2003), Giáo Trình Ch nh Hình Răng Mi ng, B môn RHM Trư ng H Y
Hu
13
- Chương 3
B NH SÂU RĂNG
M c tiêu h c t p
1. Trình bày ư c nguyên nhân ch y u gây b nh và y u t nguy cơ.
2. Gi i thích ư c cơ ch gây b nh.
3. Ch n oán ư c các th b nh và li t kê các bi n ch ng c a b nh sâu răng.
4. Nêu ư c nguyên t c i u tr và các bi n pháp d phòng.
1. NH NGHĨA
Sâu răng là m t b nh t ch c c ng c a răng (men, ngà và cement), c trưng b i s kh
khoáng làm tiêu d n các ch t vô cơ, h u cơ men răng, ngà răng t o thành l sâu và không hoàn
nguyên ư c.
Có nhi u nh nghĩa v b nh sâu răng, d a trên nh ng nghiên c u và nh n xét khác nhau
v nguyên nhân cũng như ti n trình c a b nh, b nh sâu răng có th ư c nh nghĩa như sau:
- B nh sâu răng là m t quá trình ng, di n ra trong m ng bám vi khu n dính trên m t răng, ưa
n m t cân b ng gi a mô răng v i ch t d ch chung quanh và theo th i gian, h u qu là s m t
khoáng c a mô răng (Fejerkov và Thylstrup).
- Là b nh nhi m trùng c a mô răng bi u hi n c trưng b i các giai o n m t và tái khoáng xen
k nhau (Silverston).
2. D CH T H C SÂU RĂNG
Sâu răng là m t b nh ph bi n nư c ta cũng như các nư c trên th gi i, b nh m c r t
s m và g p m i l a tu i, m i gi i, m i dân t c, m i vùng a lý khác nhau, m i t ng l p xã
h i, trình văn hóa.
Sâu răng là m t b nh mang tính ch t xã h i và có xu hư ng tăng cùng v i s phát tri n
c a n n kinh t .
Năm 1969, ngân hàng d ki n s c kho răng mi ng th gi i c a T ch c s c kho th
gi i (WHO / OMS) ư c thành l p, cho th y nh hư ng c a b nh sâu răng trên th gi i có hai
khuynh hư ng trái ngư c nhau. T i các nư c phát tri n, sâu răng gi m rõ r t t m c cao xu ng
trung bình hay th p, trong khi ó các nư c ang phát tri n sâu răng có khuynh hư ng tăng t
th p n trung bình hay cao.
2.1. T l b nh và ch s SMT
o lư ng m c b nh sâu răng, ngư i ta dùng t l % và ch s SMT, trong ó S là
răng sâu, M là răng m t do sâu và T là răng trám, SMT là ch s ch áp d ng cho răng vĩnh vi n
và không hoàn nguyên có nghĩa là ch s này m t ngư i ch có tăng ch không có gi m. SMT
t ng ngư i có th ghi t 0 n 32, i v i nghiên c u d ch t h c, SMT c a c ng ng là t ng
s SMT c a t ng cá th chia cho s cá th c a c ng ng. i v i răng s a, khi áp d ng ch s
này s ư c ký hi u b ng ch thư ng smt, trong ó s là răng sâu, m là răng nh và t là răng
trám.
Trên th gi i, so sánh qu c t và giám sát xu hư ng c a b nh sâu răng, ngư i ta tính ch
s SMT l a tu i 12 (s răng sâu m t trám trung bình m t ngư i) theo các m c :
- R t th p : 0,0 - 1,1 Thí d : Trung Qu c
- Th p : 1,2 - 2,6 Cam pu chia, M , Nh t, Úc
14
- - Trung bình : 2,7 - 4,4 B , Canada, Thu i n
- Cao : 4,6 - 6,6 Thái Lan, Na Uy
- R t cao : > 6,6 Chi Lê
Vi t nam theo i u tra cơ b n s c kh e răng mi ng c a toàn qu c năm 1990, t l b nh
sâu răng các l a tu i và các vùng a lý như sau:
B ng 3.1: T l b nh sâu răng theo tu i và vùng a lý
L a T l chung Hà N i Hu (2) TP HCM Cao B ng (1) àL t
tu i (1) (1) (1) Lâm ng
(3)
12 57% 36% 41,2% 83,9% 60% 82,25%
15 60% 44% 43,7% 96% 62%
35-44 72% 76% 64,2% 92% 68%
Sau 10 năm, qua i u tra s c kho răng mi ng toàn qu c năm 2000 (S li u c a Tr n văn
Trư ng - T p chí Y H c Vi t Nam s 10 / 2001), t l sâu răng trên toàn qu c các l a tu i như sau:
- Răng s a: 6 tu i 83,7% , ch s smt 6,15.
- Răng vĩnh vi n:
+ 12 tu i 56,6%, SMT 1,87
+ 15 tu i 67,6% , SMT 2,16
Nhìn chung trên th gi i, nh ng nư c ang phát tri n t l sâu răng còn cao, nh ng nư c
ã phát tri n thì t l sâu răng gi m rõ r t nh các chương trình chăm sóc s c kho răng mi ng
c ng ng, s c i thi n v các d ch v nha khoa phòng ng a.
2.2. c i m d ch t h c c a b nh sâu răng
- T l sâu răng gia tăng theo tu i c h răng s a l n răng vĩnh vi n.
S phân b sâu răng cũng khác nhau gi a các răng và các m t răng, sâu răng gi m d n
t răng c i l n dư i, n răng c i l n trên, răng c i nh , răng c a trên, răng c a dư i. T m t
nhai n m t ti p c n, m t ngoài, m t trong.
- Sâu răng ch u nh hư ng c a môi trư ng gia ình và trư ng h c.
- Trình văn hoá càng cao thì tình tr ng s c kho răng mi ng ư c nâng cao, c bi t là ki n
th c c a ngư i m .
- N n kinh t - xã h i càng phát tri n t l b nh càng gia tăng.
Ngoài ra, phí t n ch a răng r t l n, thí d M 9 t USD / năm, Pháp 8 tri u Franc /
năm, Vi t Nam chưa tính ư c (Võ Th Quang - Phòng b nh sâu răng b ng Fluor - Nhà xu t
b n Y h c), ng th i m t r t nhi u gi công lao ng.
M t khác, b nh còn d n n nhi u bi n ch ng nh hư ng n s c kh e chung, th m m
và d tái phát sau khi i u tr .
3. NGUYÊN NHÂN
Sâu răng g n như là m t b nh m c ph i do i u ki n môi trư ng, vì v y các y u t t i ch
là nguyên nhân cơ b n và ch y u c a b nh sâu răng còn nguyên nhân t ng quát ch là nh ng
y u t nguy cơ.
3.1. Nguyên nhân t i ch
C n t i thi u 4 y u t chính ng th i tương tác v i nhau t o nên sang thương sâu. ó
là: răng nh y c m, vi khu n (m ng bám), ch t ư ng và th i gian (Keyes, 1969).
15
- 3.1.1. Tính nh y c m c a răng
i u hi n nhiên là ph i có s hi n di n c a răng trong môi trư ng mi ng, sau ó m t s
y u t làm tăng tính nh y c m c a răng i v i s kh i phát sâu răng m i cá th như:
- V trí c a răng trên cung hàm
+ Răng m c l ch l c, xoay d b sâu hơn răng m c th ng hàng.
+ Nhóm răng hàm b sâu nhi u hơn nhóm răng c a.
- c i m hình thái h c
+ M t nhai b sâu nhi u nh t vì có nhi u rãnh lõm.
+ M t bên cũng d b sâu vì men răng vùng c m ng, gi t th c ăn.
+ M t trong, ngoài ít b sâu hơn vì trơn láng.
- Thành ph n c u t o c a răng
Răng b khi m khuy t trong c u t o như thi u s n men, ngà r t d b sâu.
- Mòn răng
Răng b mòn ph n men cũng d b sâu hơn (mòn răng có th do ch i răng sai phương
pháp, móc răng gi , nghi n răng, ăn nhai lâu ngày...).
- Tu i răng
Răng m i m c kém c ng, d b tác d ng c a acid, v i th i gian men răng ư c tái khoáng
hoá làm chúng kháng hơn v i acid.
3.1.2. Vi khu n
ây là nguyên nhân c n thi t kh i u cho b nh sâu răng, tuy không có lo i vi khu n
c bi t gây sâu răng, nhưng không ph i t t c vi khu n trong mi ng u gây ra sâu răng. Vi
khu n bao g m lư ng m ng bám, các ch t bi n dư ng và c t c a nó.
Tùy theo vai trò gây sâu răng, các vi khu n ư c chia làm hai nhóm:
- Vi khu n t o acid
Các lo i vi khu n này lên men carbohydrate t o ra acid, làm pH gi m xu ng < 5, s gi m
pH liên t c có th ưa n s kh khoáng trên b m t răng, làm m t vôi các mô c ng c a răng,
quá trình sâu răng b t u x y ra, nhóm này g m:
+ Lactobacillus acidophillus: hi n di n v i s lư ng ít, nhưng l i t o ra acid có pH th p r t
nhanh trong môi trư ng.
+ Streptococcus mutans: ây là tác nhân ch y u gây ra s thành l p m ng bám, dính trên b
m t răng và n u có s hi n di n cùng lúc hai y u t ch t ư ng, th i gian thì s có i u ki n
thu n l i kh i phát sang thương sâu; sau ó L. acidophillus làm sang thương ti n tri n xu ng
bên dư i b m t.
+ Actinomyces: cũng có th gây sâu răng.
- Vi khu n gi i protein
Làm tiêu h y ch t căn b n h u cơ sau khi m t vôi.
3.1.3. Th c ph m
Là nh ng th c ăn c n thi t mà cơ th h p thu vào s ng và ho t ng. Tuy nhiên, th c
ph m cũng là m t y u t liên quan n b nh sâu răng, vì ó cũng là ch t dinh dư ng c a vi
khu n. Tùy theo lo i th c ph m, tính ch t c a th c ph m và ch s d ng nó, mà có th sâu
răng ho c không.
- Carbohydrat
Các ch t b t, ư ng là lo i th c ph m gây sâu răng nhi u nh t. Trong ó ư ng là lo i
th c ph m ch y u gây sâu răng và làm gia tăng sâu răng, c bi t là lo i ư ng sucrose, ây là
16
nguon tai.lieu . vn
