- Trang Chủ
- Địa Lý
- Giáo trình Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục địa lý trong nhà trường: Phần 2 - PGS.TS. Nguyễn Đức Vũ
Xem mẫu
- Ch−¬ng II
c¸C PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU KHOA HäC GI¸O DôC Cô THÓ TRONG §ÞA
Lý NHμ TR¦êNG
I. Môc ®Ých cña ch−¬ng nh»m trang bÞ cho ng−êi häc mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ
ho¹t ®éng NCKH vμ c¸c ph−¬ng ph¸p cô thÓ thùc hiÖn c¸c b−íc NCKHGD trong ®Þa lý.
N¾m ®−îc ch−¬ng nμy vμ ¸p dông vμo thùc tÕ ng−êi häc sÏ cã ®−îc mét sè kü n¨ng c¬ b¶n
lμ c«ng t¸c NCKHGD trong ®Þa lý nhμ tr−êng.
II. Néi dung cña ch−¬ng gåm c¸c phÇn:
1. Ph¸t hiÖn vÊn ®Ò nghiªn cøu, x¸c ®Þnh ®Ò tμi khoa häc.
2. X¸c ®Þnh môc tiªu, néi dung, ®èi t−îng vμ ph¹m vi nghiªn cøu.
3. §Æt gi¶ thuyÕt nghiªn cøu.
4. Ph−¬ng ph¸p thu thËp vμ xö lý th«ng tin.
- Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt.
- Ph−¬ng ph¸p quan s¸t
- Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, kh¶o s¸t, pháng vÊn c¸c gi¸o viªn. c¸c nhμ gi¸o dôc, c¸c c¸n bé
qu¶n lý gi¸o dôc.
- Ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm s− ph¹m
- Ph−¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc trong ph©n tÝch kÕt qu¶ thùc nghiÖm
- Ph−¬ng ph¸p tæng kÕt kinh nghiÖm.
- Ph−¬ng ph¸p thang ®iÓm tæng hîp - m· sè.
III. §©y lμ ch−¬ng cung cÊp nh÷ng tri thøc quan träng cho viÖc h×nh thμnh c¸c kü n¨ng
NCKH, nªn c¸c néi dung cña ch−¬ng ®Òu cã tÇm quan träng nh− nhau ®èi víi ng−êi häc.
IV. Mét sè kh¸i niÖm cÇn n¾m v÷ng trong ch−¬ng
1. VÊn ®Ò nghiªn cøu: lμ nh÷ng ®iÒu ch−a biÕt, hoÆc ch−a biÕt thÊu ®¸o vÒ b¶n chÊt, lμ
mét c©u hái cÇn ph¶i gi¶i ®¸p trong nghiªn cøu.
30
- 2. Môc tiªu nghiªn cøu: lμ c¸i ®Ých nghiªn cøu mμ ng−êi nghiªn cøu v¹ch ra ®Ó thùc
hiÖn, ®Ó ®Þnh h−íng nç lùc nghiªn cøu trong qu¸ tr×nh t×m kiÕm. Môc tiªu nghiªn cøu nh»m
tr¶ lêi c©u hái “lμm c¸i g×?"
3. §èi t−îng nghiªn cøu: lμ sù vËt hoÆc hiÖn t−îng ®−îc lùa chän ®Ó xem xÐt trong
nhiÖm vô nghiªn cøu.
4. Gi¶ thuyÕt nghiªn cøu: lμ mét kÕt luËn gi¶ ®Þnh vÒ b¶n chÊt sù vËt hoÆc hiÖn t−îng
do ng−êi nghiªn cøu ®Æt ra ®Ó theo ®ã xem xÐt, ph©n tÝch, kiÓm chøng trong toμn bé qu¸
tr×nh nghiªn cøu.
5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt: lμ ph−¬ng ph¸p s−u tÇm, ph©n tÝch, tæng hîp t−
liÖu, viÕt tãm t¾t khoa häc.
6. Thùc nghiÖm s− ph¹m: ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cã hÖ thèng vμ l«gÝc mét hiÖn t−-
îng, mét qu¸ tr×nh gi¸o dôc nh»m tr¶ lêi c©u hái: "NÕu hiÖn t−îng hay qu¸ tr×nh ®ã ®−îc
thùc hiÖn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®· ®−îc khèng chÕ, kiÓm so¸t cÈn thËn vμ chñ ®éng th× nã
sÏ diÔn biÕn nh− thÕ nμo vÒ chiÒu h−íng ph¸t triÓn, vÒ tÝnh liªn hÖ gi÷a nguyªn nh©n vμ kÕt
qu¶?"
7. Thèng kª to¸n häc: lμ mét bé phËn cña lý thuyÕt x¸c suÊt, cã ®èi t−îng nghiªn cøu lμ
viÖc thu thËp, ph©n tÝch sè liÖu vμ rót ra kÕt luËn tõ nh÷ng sè liÖu thèng kª.
8. Ph−¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm (test) lμ mét ph−¬ng ph¸p khoa häc dïng ®Ó nghiªn cøu
mét hay nhiÒu ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch hay mét ®èi t−îng, vÊn ®Ò cã thÓ ph©n ®Þnh ranh giíi vÒ
kinh nghiÖm nh»m ®−a ra nhËn xÐt cã kh¶ n¨ng ®Þnh h−íng lín nhÊt vÒ møc ®é biÓu hiÖn
cña ®Æc ®iÓm, ®èi t−îng hay vÊn ®Ò ®ã.
V. Néi dung cô thÓ ch−¬ng II:
C¸C PH¦¥NG PH¸P NGHI£N cøu KHOA HäC GI¸O Dôc Cô THÓ TRONG
§ÞA Lý NHμ TR¦êNG
Ho¹t ®éng NCKHGD trong ®Þa lý nhμ tr−êng, còng gièng nh− NCKHGD trong c¸c bé
m«n kh¸c, th«ng th−êng thùc hiÖn mét tr×nh tù thao t¸c gåm c¸c b−íc sau:
- Ph¸t hiÖn vÊn ®Ò nghiªn cøu, x¸c ®Þnh ®Ò tμi khoa häc.
- Môc tiªu (hay lμ chØ tiªu) lý luËn hay thùc tiÔn.
- §Æt gi¶i thuyÕt nghiªn cøu.
- Thu thËp tæng hîp, ph©n tÝch xö lý, hÖ thèng ho¸ t− liÖu sè liÖu vμ c¸c tμi liÖu thùc
tiÔn.
- KiÓm chøng gi¶ thuyÕt nghiªn cøu.
31
- Mçi b−íc nh− vËy ®−îc thùc hiÖn bëi mét sè ph−¬ng ph¸p nhÊt ®Þnh.
i. ph¸t hiÖn vÊn ®Ò nghiªn cøu, x¸c ®Þnh ®Ò tμi khoa häc
VÊn ®Ò nghiªn cøu lμ nh÷ng ®iÒu ch−a biÕt hoÆc ch−a biÕt thÊu ®¸o vÒ b¶n chÊt, lμ mét
c©u hái cÇn gi¶i ®¸p trong nghiªn cøu. Tõ vÊn ®Ò nghiªn cøu sÏ n¶y sinh ®Ò tμi khoa häc.
Th«ng th−êng trong nghiªn cøu KHGD, qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh mét ®Ò tμi nghiªn cøu gåm c¸c
giai ®o¹n sau:
HiÖn thùc gi¸o dôc → m©u thuÉn → vÊn ®Ò khoa häc → ®Ò tμi
VÝ dô:
HiÖn thùc gi¸o dôc: Gi¸o dôc d©n sè
M©u thuÉn: M©u thuÉn g× cÇn gi¶i quyÕt trong gi¸o dôc d©n sè hiÖn nay? (§ã lμ m©u
thuÉn gi÷a mét bªn lμ yªu cÇu ®¶m b¶o chÊt l−îng tÝch hîp gi¸o dôc d©n sè qua bé m«n ®Þa
lý vμ mét bªn lμ: quan niÖm trong gi¸o viªn ch−a thèng nhÊt, néi dung tÝch hîp ch−a x¸c
®Þnh ®Çy ®ñ, ph−¬ng ph¸p tÝch hîp ch−a gi¶i quyÕt râ rμng, ®Çy ®ñ ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y
GDDS qua m«n häc ch−a mang l¹i hiÖu qu¶ cao cho GDDS).
VÊn ®Ò khoa häc: Gi¸o dôc d©n sè qua d¹y häc ®Þa lý nh− thÕ nμo.
I. §Ò tμi: X¸C §ÞNH C¸C Néi DUNG Vμ Ph−¬ng PH¸P D¹Y HäC GI¸O DôC
D¢N Sè QUA M¤N §ÞA Lý PTTH.
Mét ®Ò tμi (hay vÊn ®Ò, ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu) bao giê còng ph¶i dùa trªn mét lý
thuyÕt nhÊt ®Þnh, mét t− t−ëng chñ ®¹o, nÕu kh«ng th× mét mÆt kh«ng cã ph−¬ng h−íng chØ
®¹o cho viÖc thu thËp c¸c sù kiÖn cÇn thiÕt vμ mÆt kh¸c sù tÝch luü sù kiÖn, dï cã nhiÒu ®Õn
®©u, còng khã cã thÓ hÖ thèng ho¸ theo mét chñ ®Ò nhÊt ®Þnh ®−îc. Quay trë l¹i vÝ dô ®Ò tμi
®· x¸c ®Þnh ë trªn vÒ gi¸o dôc d©n sè th× t− t−ëng chñ ®¹o ë ®©y lμ gi¸o dôc d©n sè qua d¹y
häc ®Þa lý nghÜa lμ néi dung còng nh− ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y gi¸o dôc d©n sè ®−îc lång
ghÐp vμo m«n häc ®Þa lý theo ph−¬ng ph¸p tÝch hîp, chø kh«ng ph¶i t¸ch riªng thμnh mét
néi dung ®éc lËp vμ tiÕn hμnh song song víi néi dung bμi ®Þa lý. H−íng tÝch hîp ®ã lμm c¬
së cho viÖc nghiªn cøu thùc tÕ còng nh− x¸c ®Þnh ®óng ®¾n c¸c néi dung còng nh− ph−¬ng
ph¸p gi¶ng d¹y GDDS thÝch hîp vÒ sau.
II. CïNG Víi VIÖC X¸C §ÞNH T£N §Ò Tμi NG−êi NGHi£N CøU CÇN N£U râ
MôC TI£U, Néi DUNG, §èi T¦îNG Vμ PH¹M VI NGHI£N CøU Mét C¸CH Cô
THÓ, §i S¢U VμO Cèt LâI CñA VÊN §Ò NGHI£N CøU.
- Môc tiªu nghiªn cøu cã thÓ lμ mét hoÆc mét hÖ thèng c¸c môc tiªu. §ã lμ c¸i ®Ých
nghiªn cøu mμ ng−êi nghiªn cøu v¹ch ra ®Ó thùc hiÖn, ®Ó ®Þnh h−íng nç lùc nghiªn cøu
32
- trong qu¸ tr×nh t×m kiÕm. Môc tiªu nghiªn cøu nh»m tr¶ lêi c©u hái "lμm c¸i g×?" (kh¸c víi
môc ®Ých nghiªn cøu nh»m tr¶ lêi c©u hái "®Ó nh»m vμo c¸i g×?”). Tuú thuéc vμo lo¹i h×nh
nghiªn cøu mμ môc tiªu nghiªn cøu cã thÓ lμ: mét hoÆc mét hÖ thèng qui luËt cÇn ph¸t hiÖn
(trong nghiªn cøu c¬ b¶n), mét hoÆc mét hÖ thèng nguyªn lý gi¶i ph¸p cÇn ®Ò xuÊt (nghiªn
cøu øng dông), mét hoÆc mét hÖ thèng m« h×nh cÇn x©y dùng (nghiªn cøu triÓn khai).
- §èi t−îng nghiªn cøu lμ sù vËt hoÆc hiÖn t−îng ®−îc lùa chän ®Ó xem xÐt trong nhiÖm
vô nghiªn cøu.
§èi t−îng nghiªn cøu kh«ng ph¶i bao giê còng ®−îc xem xÐt nghiªn cøu toμn diÖn, mμ
nã ®−îc giíi h¹n trong ph¹m vi nghiªn cøu nhÊt ®Þnh cã thÓ ®ã lμ ph¹m vi (giíi h¹n) vÒ mÆt
qui m« cña ®èi t−îng, cã thÓ lμ ph¹m vi kh«ng gian hay thêi gian cña tiÕn tr×nh cña sù vËt
vμ hiÖn t−îng.
Sau ®©y lμ mét sè thÝ dô vÒ ®Ò tμi, môc tiªu, ®èi t−îng vμ ph¹m vi nghiªn cøu cña mét sè
®Ò tμi NCKHGD trong ®Þa lý nhμ tr−êng
§Ò tμi: X¸C LËP HÖ THèNG C¤NG T¸C §éC lËp CñA HäC SINH TRONG D¹Y
HäC §ÞA Lý KINH TÕ - X· Héi THÕ GIíI ë ptth. (T¸c gi¶: TrÇn §øc TuÊn, Khoa
§Þa, §HSP Hμ Néi I).
1. Môc ®Ých nghiªn cøu: X¸c lËp hÖ thèng c«ng t¸c ®éc lËp (CT§L) cña häc sinh vÒ ®Þa
lý kinh tÕ x· héi thÕ giíi trong c¸c giê häc ë trªn líp ë tr−êng PTTH cã tÝnh kh¶ thi vμ tÝnh
hiÖu qu¶.
2. NhiÖm vô nghiªn cøu
- Nghiªn cøu c¸c c¬ së lý luËn vμ thùc tiÔn cña viÖc x©y dùng hÖ thèng CT§L cña häc
sinh trong d¹y häc ®Þa lý kinh tÕ thÕ giíi ë PTTH.
- X¸c lËp néi dung cña hÖ thèng CT§L cña häc sinh vÒ ®Þa lý kinh tÕ x· héi thÕ giíi ë
tr−êng PTTH vμ ®−a ra nh÷ng chØ dÉn chÝnh ®Ó gi¸o viªn cã thÓ sö dông thuËn tiÖn vμ cã kÕt
qu¶ hÖ thèng CT§L ®· ®−îc so¹n th¶o.
- TiÕn hμnh thùc nghiÖm nh»m kiÓm chøng tÝnh kh¶ thi vμ tÝnh hiÖu qu¶ cña viÖc ¸p
dông hÖ thèng CT§L cña häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý kinh tÕ x· héi thÕ giíi ë
PTTH.
3. §èi t−îng nghiªn cøu
§Ò tμi tËp trung nghiªn cøu cÊu tróc vμ néi dung cña hÖ thèng CT§L cña häc sinh trong
c¸c giê häc trªn líp vÒ ®Þa lý kinh tÕ x· héi thÕ giíi ë PTTH vμ nghiªn cøu mét sè biÖn
ph¸p c¬ b¶n nh»m ®−a hÖ thèng nμy vμo thùc tiÔn d¹y häc ®Þa lý kinh tÕ x· héi thÕ giíi ë
PTTH.
33
- §Ò tμi: NéI DUNG Vμ PH¦¥NG PH¸P TÝCH HîP GI¸O DôC d©n sè trong
s¸ch gi¸o khoa ®Þa lý nhμ tr−êng ptth viÖt nam (T¸c gi¶: NguyÔn QuÝ
Thao, thùc hiÖn t¹i tr−êng §HSP Hμ Néi I).
1. Môc ®Ých ®Ò tμi:
X©y dùng c¬ së lý luËn vμ thùc tiÔn cho viÖc tiÕn hμnh tÝch hîp gi¸o dôc d©n sè (GDDS)
trong s¸ch gi¸o khoa ®Þa lý PTTH. X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng ®−a kiÕn thøc, kü n¨ng vÒ d©n sè vμ
gi¸o dôc d©n sè mét c¸ch cã hÖ thèng, cã hiÖu qu¶ vμ tèi −u chuÈn bÞ cho c¸c em ra ®êi thùc
hiÖn tèt chÝnh s¸ch d©n sè cña nhμ n−íc.
2. NhiÖm vô
- X©y dùng c¬ së lý luËn, c¸c nguyªn t¾c ®Ó chØ ®¹o viÖc tÝch hîp GDDS trong SGK ®Þa
lý. Tæng kÕt, v¹ch ra mét qui ®Þnh tÝch hîp vμ vËn dông nã trong ®iÒu kiÖn kh¶ thi ë ViÖt
Nam.
- X¸c ®Þnh hÖ thèng kiÕn thøc, kh¸i niÖm GDDS ®Ó ®−a vμo SGK ®Þa lý PTTH theo tõng
líp, phï hîp víi l«gÝc khoa häc bé m«n.
- X©y dùng mét sè mÉu minh ho¹ (case study) cho c¸c luËn ®iÓm, nguyªn t¾c vμ ph−¬ng
ph¸p ®Ò ra.
Qua c¸c vÝ dô trªn, còng thÊy râ thªm c¸ch ®Æt tªn cho mét ®Ò tμi NCKHGD, ph¶n ¸nh
c« ®äng néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tμi, mang mét ý nghÜa hÕt søc khóc chiÕt, ®¬n trÞ kh«ng
t¹o ra sù hiÓu hai hoÆc nhiÒu nghÜa. Th«ng th−êng tªn ®Ò tμi ph¶i Ýt ch÷ nhÊt nh−ng chøa
®ùng mét l−îng th«ng tin cao chÊt. Trong thùc tÕ NCKH, nhiÒu nhμ khoa häc cã kinh
nghiÖm khuyÕn c¸o c¸c nhμ nghiªn cøu trÎ kh«ng nªn ®Æt tªn ®Ò tμi NCKH theo d¹ng nh−
"VÒ vÊn ®Ò...", "Thö bμn vÒ...", "Vμi suy nghÜ vÒ ...", "Gãp phÇn vμo viÖc nghiªn cøu vÒ ...".
Cã thÓ sö dông c¸c côm tõ ®ã cho mét sè bμi b¸o hoÆc bμi tham luËn trong c¸c cuéc héi
th¶o...
III. §Æt Gi¶ THUYÕT NGHiªn CøU
Gi¶ thuyÕt nghiªn cøu, cßn gäi lμ gi¶ thuyÕt khoa häc lμ mét kÕt luËn gi¶ ®Þnh vÒ b¶n
chÊt sù vËt hoÆc hiÖn t−îng do ng−êi nghiªn cøu ®Æt ra ®Ó theo ®ã xem xÐt, ph©n tÝch, kiÓm
chøng trong toμn bé qu¸ tr×nh nghiªn cøu. 1 Gi¶ thuyÕt lμ mét sù pháng ®o¸n, mét sù kh¼ng
®Þnh t¹m thêi, bao gåm mèi quan hÖ gi÷a hai hay nhiÒu biÕn tham gia vμo trong tËp hîp c¸c
®èi t−îng muèn nghiªn cøu Môc ®Ých cña c«ng t¸c nghiªn cøu lμ c«ng nhËn hay phñ ®Þnh,
nªu bËt s¾c th¸i cña gi¶ thuyÕt. §Æt gi¶ thuyÕt lμ c«ng viÖc quan träng nhÊt cña nghiªn cøu.
1
Vò Cao §μm. Ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu khoa häc. Nxb KH&KT 1996
34
- NÕu nh− kh«ng cã nã th× kh«ng cã nghiªn cøu khoa häc, vμ lóc ®ã c¸c c«ng tr×nh nghiªn
cøu vÒ thùc chÊt lμ sù tÝch luü nh÷ng sù kiÖn vμ th«ng tin rêi r¹c.
Muèn ®Æt ®−îc gi¶ thuyÕt ng−êi nghiªn cøu ph¶i vËn dông vèn v¨n ho¸, kinh nghiÖm, trÝ
th«ng minh vμ tinh thÇn s¸ng t¹o. C¸c gi¶ thuyÕt ®−îc ®Æt ra trªn c¬ së nh− vËy sÏ cã chøc
n¨ng cô thÓ ho¸ quan ®iÓm tiÕp cËn ®Ó nghiªn cøu, lμ nh÷ng con ®−êng dÉn ®Õn gi¶i ph¸p
gi¶ ®Þnh ®Ó tr¶ lêi cho nh÷ng c©u hái cña ®Ò tμi.
Mét gi¶ thuyÕt chØ ®−îc xem lμ gi¶ thuyÕt khoa häc khi héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn:
- Gi¶ thuyÕt ph¶i ®−îc x©y dùng trªn c¬ së c¸c ®iÒu kiÖn ®−îc quan s¸t.
- Gi¶ thuyÕt kh«ng ®−îc tr¸i víi nh÷ng lý thuyÕt ®· ®−îc x¸c nhËn tÝnh ®óng ®¾n vÒ mÆt
khoa häc.
- Gi¶ thuyÕt ph¶i cã thÓ kiÓm chøng b»ng lý thuyÕt hoÆc b»ng thùc nghiÖm.
C¸c gi¶ thuyÕt cã thÓ ®−îc h×nh thμnh trªn c¬ së tμi liÖu lý luËn hoÆc trªn c¬ së c¸c kinh
nghiÖm thùc tÕ, do ®ã viÖc quan s¸t hoÆc kh¸i qu¸t ho¸ c¸c thùc nghiÖm, viÖc xem xÐt c¸c
lý luËn hiÖn nay còng nh− tr−íc ®©y, viÖc tham kh¶o c¸c ý kiÕn chuyªn gia ®Òu ph¶i ®−îc
coi träng trong khi h×nh thμnh gi¶ thuyÕt. Cã thÓ biÓu hiÖn ®iÒu ®ã b»ng mét s¬ ®å ®¬n gi¶n
(H.3)
HiÖn thùc kh¸ch quan
Kh¸ch thÓ
§èi t−îng nghiªn cøu
Lý luËn vÒ ®èi t−îng Thùc nghiÖm thùc
tÕ liªn quan ®Õn ®èi
(HÖ thèng c¸c ph¸t
+ t−îng (HÖ thèng
biÓu Ti vÒ ®èi t−îng) c¸c ph¸t biÓu Ti vÒ
Gi÷ ®èi t−îng)
nguyªn Söa
Ti ®æi Ti
T1 T2 ........ Tn
Gi¶ thuyÕt vÒ Ti: H, Ti
Theo s¬ ®å trªn, cã hai gi¶ thuyÕt vÒ Ti: Ti, vμ H. NÕu ®ã lμ Ti th× gi÷ nguyªn (tÊt nhiªn
ph¶i qua thùc nghiÖm kiÓm chøng ®Ó chÊp nhËn hay b¸c bá) vμ nÕu lμ H th× ph¶i söa ®æi Ti.
35
- IV. PH¦¥NG PH¸P THU THËP Vμ Xö Lý TH«NG TIN:
IV.1. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt:
§©y lμ ph−¬ng ph¸p kh«ng thÓ thiÕu trong bÊt kú c«ng tr×nh NCKH nμo, bao gåm s−u
tÇm, ph©n tÝch, tæng hîp t− liÖu viÕt tãm t¾t khoa häc.
- S−u tÇm t− liÖu: C¸c nguån t− liÖu cã thÓ khai th¸c phôc vô cho viÖc nghiªn cøu ®Ò tμi
lμ c¸c t− liÖu dù tr÷, c¸c sè liÖu thèng kª, t− liÖu sèng, c¸c v¨n b¶n vÒ quan ®iÓm, ®−êng lèi
ph¸t triÓn gi¸o dôc cña §¶ng vμ ChÝnh phñ, c¸c kinh nghiÖm gi¸o dôc vμ d¹y häc ®−îc tæng
kÕt hoÆc c«ng bè. . .
C¸c nguån t− liÖu nμy cã thÓ cã ë thêi kú hiÖn t¹i, hoÆc ®· ghi chÐp l¹i nh÷ng viÖc ®·
diÔn ra tr−íc ®©y, cã thÓ trong hoÆc ngoμi n−íc, hoÆc t¹i ®Þa ph−¬ng ng−êi nghiªn cøu.
- Ph©n tÝch t− liÖu: Xem xÐt t− liÖu cã ®ñ kh¸ch quan, x¸c thùc kh«ng; néi dung cña t−
liÖu nh− thÕ nμo; xem xÐt c¸c b»ng chøng ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh tin cËy, kh¸ch quan cña t− liÖu,
t×m ra c¸c nguyªn nh©n cña viÖc thiÕu tin cËy...
- Tæng hîp t− liÖu: bao gåm viÖc bæ sung t− liÖu cßn thiÕu, lùa chän, s¾p xÕp t− liÖu, hÖ
thèng hãa theo chñ ®Ò,...
- Tãm t¾t khoa häc: môc ®Ých nh»m xö lý nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt tÝch luü cho nghiªn
cøu. Tãm t¾t khoa häc cã nhiÒu d¹ng nh− tãm t¾t mét bμi b¸o, mét cuèn s¸ch, tãm t¾t theo
mét ®Ò môc nghiªn cøu cã nhiÒu t¸c gi¶ tham gia, tãm t¾t theo mét t¸c gi¶ vÒ nhiÒu c«ng
tr×nh nghiªn cøu, tãm t¾t mét héi nghÞ khoa häc...
CÊu tróc néi dung cña mét tãm t¾t khoa häc gåm phÇn giíi thiÖu chung, tãm t¾t c¸c ý
kiÕn lËp luËn trong tμi liÖu, nªu ®ãng gãp míi cña t¸c gi¶, nhËn xÐt cña b¶n th©n ng−êi
nghiªn cøu vÒ c¸i míi, ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn, ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ë trong tμi liÖu, ph¸t
hiÖn nh÷ng ®iÓm h¹n chÕ cña nh÷ng nghiªn cøu ®· tr×nh bμy trong c¸c tμi liÖu.
IV.2. Ph−¬ng ph¸p quan s¸t
Quan s¸t lμ sù tri gi¸c c¸c vËt thÓ vμ qu¸ tr×nh cña thùc tÕ trong thêi gian nhÊt ®Þnh cã
môc ®Ých, cã kÕ ho¹ch cô thÓ. Quan s¸t lμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc quan
träng, nã cã mÆt trong c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu kh¸c.
NhiÖm vô cña quan s¸t lμ ph¸t hiÖn ra c¸c bé phËn hîp thμnh cña sù vËt hiÖn t−îng
(ch¼ng h¹n nh− c¸c kh©u cña tiÕt lªn líp) mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c bé phËn ®ã víi nhau,
gi÷a sù vËt hiÖn t−îng ®−îc kh¶o s¸t víi c¸c sù vËt hiÖn t−îng kh¸c. Tõ viÖc quan s¸t c¸c
hiÖn t−îng riªng rÏ, ®¬n nhÊt nhiÒu lÇn ®i tíi ph¸t hiÖn ra c¸i chung, c¸i b¶n chÊt.
Quan s¸t qu¸ tr×nh d¹y häc ë nhμ tr−êng gióp nghiªn cøu vμ tÝch luü nh÷ng hiÓu biÕt
thùc tÕ vÒ néi dung d¹y häc, c¸c h×nh thøc tæ chøc d¹y häc, ph−¬ng ph¸p vμ ph−¬ng tiÖn d¹y
häc ®Þa lý, nhu cÇu vμ høng thó häc tËp ®Þa lý cña häc sinh... Nhê vμo quan s¸t cã hÖ thèng,
36
- ng−êi nghiªn cøu cã thÓ ph¸t hiÖn nh÷ng −u ®iÓm, nh÷ng kinh nghiÖm tèt hoÆc nh÷ng nh−îc
®iÓm, h¹n chÕ cña gi¸o viªn ®Þa lý trong ho¹t ®éng d¹y häc, ®ång thêi biÕt ®−îc kÕt qu¶
nhËn thøc vμ ph¸t triÓn c¸c n¨ng lùc trÝ tuÖ, n¨ng lùc hμnh ®éng cña häc sinh. NÕu nh− viÖc
quan s¸t ®−îc diÔn ra ë nhiÒu tr−êng, th−êng xuyªn th× ng−êi nghiªn cøu thu nhËn ®−îc mét
sè kÕt qu¶ ®¸ng kÓ.
Quan s¸t khoa häc ph¶i cã c¸c ®Æc tÝnh sau:
- TÝnh chñ ®éng: qu¸ tr×nh tri gi¸c diÔn ra khÈn tr−¬ng liªn tôc, cã môc ®Ých.
- TÝnh hÖ thèng: tri gi¸c cã kÕ ho¹ch trong ®iÒu kiÖn ®· x¸c ®Þnh
- TÝnh kh¸ch quan: tri gi¸c diÔn ra kh«ng g©y t¸c ®éng chñ quan vμo ®èi t−îng nghiªn
cøu.
- TÝnh l−u gi÷: quan s¸t cung cÊp kÕt qu¶ cã thÓ ghi chÐp l¹i, l−u gi÷ lμm c¬ së ®Ó h×nh
dung l¹i c¶ sù viÖc.
- TÝnh tÝn hiÖu tèi ®a: quan s¸t thu thËp th«ng tin tõ nhiÒu gi¸c quan.
Quan s¸t cã thÓ diÔn ra chèc l¸t hay kÐo dμi, b»ng nhiÒu gi¸c quan hoÆc c¸c ph−¬ng tiÖn
kh¸c. Sè l−îng, chÊt l−îng quan s¸t phô thuéc vμo ph−¬ng ph¸p thu thËp. ViÖc dïng hay
kh«ng dïng c¸c ph−¬ng tiÖn hç trî (ghi ©m, ghi h×nh...) trong quan s¸t Ýt nhiÒu ®Òu ¶nh
h−ëng ®Õn kÕt qu¶ nghiªn cøu. C¸c th«ng tin thu ®−îc gÇn nh− nguyªn b¶n nÕu viÖc quan
s¸t ®−îc tæ chøc, tÝnh to¸n ®Õn tõng t¸c ®éng.
Muèn ph¶n ¸nh trung thùc c¸c sù kiÖn, c¸c hiÖn t−îng quan s¸t th× cÇn ph¶i chó ý ghi
chÐp ®Çy ®ñ vμ chÝnh x¸c mçi lÇn quan s¸t. VÝ dô khi nghiªn cøu "T×nh h×nh sö dông c¸c
lo¹i ph−¬ng tiÖn trùc quan kh¸c nhau trong tiÕt häc ®Þa lý", ng−êi quan s¸t cÇn ph¶i ghi
chÐp cô thÓ khi nμo thÇy treo b¶n ®å lªn b¶ng, khi nμo sö dông l¸t c¾t ®Þa h×nh; lóc nμo chØ
vμo b¶n ®å; ®Æt c©u hái g× ®Ó h−íng dÉn häc sinh lμm viÖc... TÊt c¶ c¸c chi tiÕt trong lêi nãi
vμ hμnh ®éng cña thÇy nh− trªn ®Òu ph¶i ghi chÐp l¹i ®Çy ®ñ vμ chÝnh x¸c ®Ó sau nμy cã thÓ
t×m hiÓu tÝnh chÊt ®éc ®¸o trong ph−¬ng ph¸p sö dông ph−¬ng tiÖn trùc quan cña gi¸o viªn
vμ hiÖu qu¶ cña nã. Trong ghi chÐp cÇn chó ý c¶ nh÷ng c©u tr¶ lêi, lêi ph¸t biÓu kh¸c vμ c¸c
hμnh ®éng, th¸i ®é cña häc sinh... Nh÷ng quan s¸t vμ ghi chÐp ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vÒ häc sinh
rÊt cÇn thiÕt ®Ó ph©n tÝch hiÖu qu¶ cña nh÷ng ph−¬ng ph¸p vμ biÖn ph¸p d¹y häc cña gi¸o
viªn trªn líp.
§Ó hç trî cho viÖc quan s¸t giê lªn líp, ng−êi nghiªn cøu ph¶i t×m hiÓu c¸c mÆt kh¸c cña
viÖc d¹y häc ë ngoμi tiÕt häc. ThÝ dô t×m hiÓu ng−êi gi¸o viªn, ng−êi häc sinh qua m¹n ®μm
trùc tiÕp, xem gi¸o ¸n, trao ®æi víi nhμ tr−êng, c¸c ®ång nghiÖp.
Trong nhiÒu tr−êng hîp quan s¸t, ng−êi nghiªn cøu cã nh÷ng mÉu néi dung s½n ®Ó ghi
chÐp theo c¸c tiªu chÝ m×nh ®· ®Æt ra (mÉu 1).
37
- MÉU 1: PHIÕU QUAN S¸T C¸C PH¦¥NG PH¸P D¹Y HäC
Ngμy...... th¸ng ...... n¨m ...... Tr−êng Thμnh phè (tØnh)
Líp:
Hä tªn gi¸o viªn:
Tªn bμi:
Nh÷ng ®iÒu kiÖn ¸p dông C¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc
PPGD
Gi¶i thÝch T¸i hiÖn ¥rixtic Nghiªn
- minh ho¹ cøu
1. Khi nghiªn cøu nh÷ng
thμnh phÇn nμo cña néi dung
d¹y häc ®Þa lý vμ mÊy lÇn sö
dông ph−¬ng ph¸p:
a) Nh÷ng sù kiÖn vμ tμi liÖu
miªu t¶.
b) Nh÷ng kiÕn thøc lý luËn,
kh¸i qu¸t (c¸c kh¸i niÖm
chung, nh÷ng mèi liªn hÖ,
nh÷ng quy luËt, t− t−ëng).
c) H×nh thμnh kü n¨ng.
2. Víi sù gióp ®ì cña c¸c
nguån kiÕn thøc nμo vμ mÊy
lÇn ¸p dông ph−¬ng ph¸p:
a) Th«ng b¸o cña gi¸o viªn
vμ bμi viÕt cña SGK
b) Tμi liÖu, sè liÖu, ®å thÞ,
biÓu ®å.
c) B¶n ®å, qu¶ ®Þa cÇu
d) Tranh treo t−êng, tμi liÖu
b»ng phim
3. MÊy lÇn sö dông ph−¬ng
ph¸p trong tiÕt d¹y
38
- IV.3. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, kh¶o s¸t, pháng vÊn c¸c gi¸o viªn, c¸c nhμ gi¸o dôc, c¸c
c¸n bé qu¶n lý gi¸o dôc.
§©y lμ ph−¬ng ph¸p phæ biÕn trong thùc tÕ NCKHGD cho phÐp thu thËp nh÷ng th«ng tin
theo nh÷ng chñ ®iÓm, dù kiÕn, kÕ ho¹ch ®Þnh tr−íc cña ng−êi nghiªn cøu ®Æt ra. Ph−¬ng
ph¸p nμy ®−îc thùc hiÖn theo c¸c h−íng:
- Trao ®æi, m¹n ®μm, pháng vÊn trùc tiÕp. Kinh nghiÖm cho thÊy ®èi víi c¸c ®èi t−îng
kh¸c nhau cÇn cã nh÷ng kiÓu ®Æt c©u hái hoÆc quan hÖ kh¸c nhau míi cho kÕt qu¶ kh¸ch
quan. Tuy nhiªn, trong bÊt cø tr−êng hîp nμo, th¸i ®é cña ng−êi pháng vÊn còng ph¶i cëi
më, ch©n thμnh, th¼ng th¾n vμ tÕ nhÞ, t«n träng c¸c ý kiÕn cña ng−êi ®−îc hái.
§Ó cã kÕt qu¶ kh¸ch quan, cÇn pháng vÊn, ®èi tho¹i trao ®æi nhiÒu lÇn cïng mét vÊn ®Ò
®èi víi mét ng−êi ë vμo c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau, hoÆc trao ®æi, m¹n ®μm víi nhiÒu ng−êi
vÒ cïng mét vÊn ®Ò.
Trao ®æi, m¹n ®μm, pháng vÊn cã thÓ cã nhiÒu lo¹i: chuÈn bÞ tr−íc, kh«ng chuÈn bÞ
tr−íc, trao ®æi trùc tiÕp, trao ®æi qua ®iÖn tho¹i.
- §iÒu tra, kh¶o s¸t b»ng c¸c phiÕu c©u hái. HiÖn nay ®©y lμ ph−¬ng ph¸p th«ng dông
cho phÐp ®iÒu tra kh¶o s¸t, lÊy ý kiÕn trªn diÖn réng ë c¸c ®Þa bμn kh¸c nhau trong cïng
mét thêi ®iÓm. §iÓm mÊu chèt cña h×nh thøc nμy lμ néi dung c¸c phiÕu ®iÒu tra ph¶i ®−îc
so¹n th¶o sao cho lÊy ®−îc ý kiÕn kh¸ch quan cña ng−êi ®−îc kh¶o s¸t.
§Ó cã mét phiÕu ®iÒu tra tèt, ng−êi nghiªn cøu ph¶i n¾m v÷ng nhiÖm vô cña ®Ò tμi, vËn
dông c¸c kü thuËt lËp phiÕu ®iÒu tra, ®Æt c¸c c©u hái râ rμng, gän vμ lμm sao cho ng−êi tr¶
lêi hiÓu ®óng c©u hái vμ tr¶ lêi kh¸ch quan. HiÖn nay c¸c mÉu phiÕu ®iÒu tra cã c¸c d¹ng
sau:
+ D¹ng 1: MÉu phiÕu ®ßi hái ng−êi ®−îc kh¶o s¸t tr¶ lêi c¸c c©u hái b»ng nh÷ng c©u
v¨n viÕt ®Çy ®ñ, ph¶n ¸nh nh÷ng suy nghÜ, quan ®iÓm vμ nhËn thøc cña m×nh.
VÝ dô: PhiÕu kh¶o s¸t gi¸o viªn ®Þa lý vμ phiÕu kh¶o s¸t c¸n bé qu¶n lý ë c¸c tr−êng
PTTH néi tró miÒn Trung vμ T©y Nguyªn (n¨m 1995) vÒ ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Þa lý (mÉu
sè 2 vμ sè 3).
39
- MÉU Sè 2: PHIÕU TH¡M dß ý KIÕN CñA GI¸O VI£N §ÞA Lý
Hä vμ tªn: Tuæi:
§Þa chØ:
Th©m niªn d¹y häc:
C¸c néi dung:
1. Xin ®ång chÝ cho biÕt néi dung s¸ch gi¸o khoa hiÖn nay cã g× phï hîp, ch−a phï hîp
®èi víi häc sinh c¸c tr−êng d©n téc néi tró
a. KiÕn thøc c¬ b¶n:
b. C¸c h×nh vÏ, s¬ ®å, b¶ng biÓu:
c. VÒ c¸c c©u hái, bμi tËp vμ bμi thùc hμnh:
d. §èi víi häc sinh d©n téc, s¸ch gi¸o khoa cÇn cã nh÷ng l−u ý g× cho phï hîp
2. §ång chÝ cho biÕt mét sè th«ng tin vÒ häc sinh d©n téc thuéc c¸c khÝa c¹nh d−íi ®©y:
a. §Æc ®iÓm t©m lý (®èi víi viÖc häc tËp, quan hÖ thÇy, b¹n trong viÖc gióp ®ì t−−¬ng trî
nhau vÒ häc tËp, ®êi sèng).
b. Tr×nh ®é nhËn thøc, n¨ng lùc t− duy trõu t−îng (suy luËn, ph¸n ®o¸n v.v. ..)
c Kh¶ n¨ng giao tiÕp b»ng tiÕng ViÖt, c¸c nhu cÇu vÒ nguyÖn väng häc tËp n©ng cao
tr×nh ®é.
3. Xin ®ång chÝ vui lßng kÓ tªn c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc th«ng dông mμ §/c ®· thùc
hiÖn trong d¹y häc tõ tr−íc ®Õn nay? Ph−¬ng ph¸p nμo theo ®ång chÝ lμ tèt nhÊt trong d¹y
häc ®Þa lý cho häc sinh d©n téc?
4. HiÖn nay, nÕu ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña c¸c häc
sinh (®μm tho¹i, gîi më, nªu vÊn ®Ò vμ sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc hiÖn ®¹i nghiªn
cøu, th¶o luËn) ë c¸c tr−êng phæ th«ng d©n téc néi tró sÏ gÆp nh÷ng khã kh¨n g×? H−íng
kh¾c phôc?
5. S¸ch gi¸o khoa, c¸c tμi liÖu tham kh¶o, c¸c ph−¬ng tiÖn d¹y häc ®Þa lý ë tr−êng §/c
cßn cã nh÷ng khã kh¨n g×? Cã b¶o ®¶m sè l−îng, chÊt l−îng cã tèt kh«ng?
6. §/c cã nh÷ng ®Ò nghÞ g× xung quanh viÖc d¹y häc ®Þa lý ë tr−êng phæ th«ng d©n téc
néi tró?
Ngμy.... th¸ng... n¨m 1995
Ký tªn
40
- MÉU Sè 3: PHIÕU TH¡M Dß ý kiÕn cña c¸n Bé Qu¶n Lý
Hä vμ tªn: Tuæi
Chøc vô :
§Þa chØ:
Xin §/c vui lßng cho biÕt ý kiÕn cña §/c vÒ c¸c néi dung sau:
1. Môc tiªu cô thÓ cña nhμ tr−êng PTDT néi tró vμ nh÷ng nÐt ®Æc thï cña tr−êng §/c:
2. Sù quan t©m cña §¶ng, ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng vμ ngμnh ®èi víi c«ng t¸c gi¸o dôc
cña tr−êng §/c?
3. Kh¶ n¨ng, tr×nh ®é häc tËp, nhËn thøc x· héi vμ ®Æc ®iÓm t©m sinh lý cña häc sinh
PTDT néi tró tr−êng §/c?
4. Nhμ tr−êng ®· cã nh÷ng chñ tr−¬ng biÖn ph¸p cô thÓ g× ®Ó n©ng cao chÊt l−îng häc
tËp cña häc sinh?
5. Nhμ tr−êng ®· vμ ®ang gÆp nh÷ng khã kh¨n g× vÒ c¬ së vËt chÊt, ph−¬ng tiÖn trang
thiÕt bÞ phôc vô d¹y häc? Dù ®Þnh h−íng kh¾c phôc?
6. Xin §/c cho biÕt ý kiÕn cña m×nh vÒ vai trß, vÞ trÝ cña ho¹t ®éng gi¶ng d¹y, häc tËp
m«n §Þa lý ë tr−êng m×nh?
Ngμy ..... th¸ng .... n¨m 1995
Ký tªn
+ D¹ng 2: MÉu phiÕu cã ghi c¸c néi dung c©u hái vμ gi¸o viªn chØ chän lùa c©u tr¶ lêi
cho mét trong hai ph−¬ng ¸n: cã, kh«ng (hay ®ñ, thiÕu, tèt, ch−a tèt ...)
VÝ dô:
41
- MÉU 4
PHIÕU KH¶O S¸T ý KIÕN Gi¸o viªN §ÞA Lý vÒ MéT sè §iÒu KIÖN cña
PH¦¥NG PH¸P D¹Y Häc
Nh÷ng néi dung kh¶o s¸t §ñ Kh«ng ®ñ
- Tμi liÖu lý luËn d¹y häc ®−îc ph©n §ñ, cã Kh«ng ®ñ (hoÆc
ph¸t kh«ng cã)
- Khi lμm viÖc theo gi¸o tr×nh nμy TruyÒn thô cho HS Tæ chøc c«ng
PPDH nμo anh (chÞ) thÊy thÝch hîp nh÷ng kiÕn thøc t¸c ®éc lËp cña
h¬n c¶ ®· chuÈn bÞ s½n häc sinh
- Anh (chÞ) cã b»ng lßng víi chÊt Hμi lßng Kh«ng hμi lßng
l−îng gi¶ng d¹y cña m×nh kh«ng?
- Nh÷ng c¸i g× sau ®©y ®−îc coi lμ ë møc ®é lín Bé phËn
khã kh¨n cho viÖc d¹y häc cña anh
(chÞ)?
a) Tμi liÖu thiÕu
b) ThiÕt bÞ d¹y häc ë tr−êng PTTH
thiÕu
c) Sù qu¸ t¶i cña häc sinh, sù thiÕu
hôt thêi gian häc tËp.
- Häc sinh cña anh (ChÞ) −a thÝch GV minh ho¹ tμi C«ng t¸c ®éc
PPDH nμo? liÖu lËp
- Häc sinh cña anh (chÞ) −a thÝch Thùc hiÖn theo C«ng t¸c ®éc
nh÷ng kiÓu nμo cña c«ng t¸c ®éc mÉu hay kÕ ho¹ch lËp s¸ng t¹o
lËp? mÉu
- Trong tr−êng hîp nμo theo sù Khi truyÒn ®¹t Khi sö dông
quan s¸t cña anh (chÞ), kiÕn thøc kiÕn thøc ®· chuÈn c«ng t¸c ®éc
cña häc sinh thu nhËn ®−îc tèt nhÊt bÞ s½n lËp cña häc
sinh
+ D¹ng 3: MÉu phiÕu chØ yªu cÇu ng−êi ®−îc hái ®¸nh dÊu x vμo nh÷ng « thÝch hîp,
hoÆc võa cã c©u hái yªu cÇu ®¸nh dÊu x võa cã c©u hái ®Ó ng−êi kh¶o s¸t tr¶ lêi tù do vÒ
mét vÊn ®Ò nμo ®ã.
VÝ dô:
42
- MÉU 5
PHIÕU KH¶O S¸T ý KIÕN GI¸O VI£N D¹Y §ÞA Lý
Hä vμ tªn gi¸o viªn:
Tuæi: Tuæi nghÒ
Tr−êng PTTH: TØnh
1. Xin §/c vui lßng cho biÕt møc ®é sö dông c¸c PPDH trong khi §/c d¹y néi dung d©n
c− - x· héi bμi ®Þa lý XI b»ng c¸ch ®¸nh dÊu (x) vμo chç thÝch hîp.
Nhãm PPDH vμ c¸c Gi¶i thÝch - D¹y häc ph¸t LÊy HSTT (t×m
PPDH cô thÓ minh ho¹ triÓn t− duy tßi kh¸m ph¸,
(gi¶ng gi¶i ®μm häc sinh (nªu nghiªn cøu, th¶o
tho¹i, so s¸nh, vÊn ®Ò ®μm luËn, nghiªn cøu
sö dông tμi liÖu tho¹i gîi më, thùc tÕ, lμm viÖc
thèng kª, lμm t¸i hiÖn theo ®éc lËp víi c¸c
viÖc víi b¶n ®å, mÉu cã s¸ng ph−¬ng tiÖn d¹y
Møc ®é
biÓu ®å, thùc t¹o ...) häc ...)
sö dông hμnh ...)
- RÊt nhiÒu (sö dông
trong 12 - 24 bμi)
- NhiÒu phiÕu (sö
dông trong 9 - 12
bμi)
- B×nh th−êng (sö
dông trong 3 - 6 bμi)
- RÊt Ýt (sö dông
d−íi 3 bμi)
2. Xin §/c vui lßng cho biÕt ý kiÕn cña m×nh vÒ c¸c vÊn ®Ò sau b»ng c¸ch:
- §¸nh dÊu (x) vμo c¸c vÞ trÝ thÝch hîp, nÕu thuËn lîi:
- §¸nh dÊu (O) vμo c¸c vÞ trÝ thÝch hîp, nÕu kh«ng thuËn lîi.
PPDH Gi¶i thÝch Ph¸t triÓn LÊy
minh ho¹ t− duy HSTT
C©u hái
1. Tr×nh ®é gi¸o viªn hiÖn nay cã thuËn
lîi (hay khã kh¨n) cho viÖc sö dông phæ
biÕn PPDH nμo?
43
- 2. Tr×nh ®é nhËn thøc cña HS hiÖn nay
cã thuËn lîi (hay khã kh¨n) cho viÖc sö
dông PPDH nμo?
3. SGK hiÖn nay cã thuËn lîi (hay khã
kh¨n) cho PPDH nμo?
4. C¸c PPDH hiÖn nay cã thuËn lîi (hay
khã kh¨n) cho PPDH nμo?
3. Theo §/c khã kh¨n lín nhÊt hiÖn nay gi¸o viªn d¹y ®Þa lý XI gÆp ph¶i trong viÖc c¶i
tiÕn PPDH lμ g×? Lμm g× ®Ó kh¾c phôc?
Ngμy ..... th¸ng .... n¨m .....
Ký tªn
- Ph−¬ng ph¸p héi ®ång:
Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra pháng vÊn ë trªn cã −u ®iÓm lμ khai th¸c ®−îc c¸c ý kiÕn ®éc lËp
gi÷a c¸c chuyªn gia, nh−ng kh«ng t¹o ra ®−îc kh«ng khÝ t− duy vμ sù phèi hîp gi÷a hä.
Ph−¬ng ph¸p héi ®ång t¹o ®iÒu kiÖn kh¾c phôc mÆt h¹n chÕ nμy.
Néi dung cña ph−¬ng ph¸p héi ®ång lμ ®−a ý kiÕn ra tr−íc c¸c nhãm chuyªn gia kh¸c
nhau ®Ó hä th¶o luËn, tranh luËn, ph©n tÝch. Kh«ng cã ai kÕt luËn trong c¸c cuéc th¶o luËn
nμy. Ng−êi nghiªn cøu ghi nhËn l¹i tÊt c¶ c¸c ý kiÕn ®ã ®Ó nghiªn cøu, ph©n tÝch.
§Ó ph−¬ng ph¸p héi ®ång ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao, ng−êi tæ chøc th¶o luËn cÇn chó ý mét
sè vÊn ®Ò sau:
- T¹o bÇu kh«ng khÝ tù do t− t−ëng, tho¶i m¸i vÒ tinh thÇn, kh«ng cã bÊt kú sù h¹n chÕ
nμo vÒ c¸c ý t−ëng ®−îc ph¸t ra.
- CÊm mäi chØ trÝch, ch©m biÕm hoÆc mäi hμnh ®éng g©y ph−¬ng h¹i tù do t− t−ëng.
- KhuyÕn khÝch vμ l¾ng nghe mäi ý kiÕn, kÓ c¶ nh÷ng ý kiÕn l¹c ®Ò, v« lý, v× nh÷ng ý
kiÕn nμy ®«i khi dÉn ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ bÊt ngê.
Ph−¬ng ph¸p héi ®ång bao gåm nhiÒu d¹ng kh¸c nhau, nh− héi nghÞ bμn trßn, héi th¶o
khoa häc...
IV.4. Ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm s− ph¹m:
a) Thùc nghiÖm s− ph¹m lμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cã hÖ thèng vμ l«gÝc mét hiÖn
t−îng, mét qu¸ tr×nh gi¸o dôc nh»m tr¶ lêi c©u hái: "NÕu hiÖn t−îng trong qu¸ tr×nh ®ã ®−îc
thùc hiÖn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®· ®−îc khèng chÕ kiÓm so¸t cÈn thËn vμ chñ ®éng th× nã
44
- sÏ diÔn biÕn nh− thÕ nμo vÒ chiÒu h−íng ph¸t triÓn, vÒ tÝnh liªn hÖ gi÷a nguyªn nh©n vμ kÕt
qu¶?".
Thùc nghiÖm s− ph¹m ®−îc thùc hiÖn bëi nh÷ng quan s¸t c¸c sù vËt, hiÖn t−îng, qu¸
tr×nh, nh−ng kh¸c víi quan s¸t, khi tiÕn hμnh thùc nghiÖm ®Ó t×m hiÖu qu¶ mét néi dung
míi, mét s¸ng t¹o míi trong ph−¬ng ph¸p, trong c¸ch tæ chøc, t×m hiÓu chÊt l−îng n¾m
v÷ng tri thøc cña häc sinh trong qu¸ tr×nh häc tËp, ng−êi nghiªn cøu chñ ®éng ®Ò ra nh÷ng
thay ®æi nhÊt ®Þnh ®Ó th¨m dß. C¸c thay ®æi ®ã ph¶i cã c¬ së lý luËn, ®−îc chuÈn bÞ tr−íc vμ
®−îc tÝnh to¸n kü. VÝ dô: muèn nghiªn cøu hiÖu qu¶ cña mét ph−¬ng ph¸p d¹y häc míi,
ng−êi nghiªn cøu thay ®æi ph−¬ng ph¸p d¹y, cßn th× gi÷ nguyªn kh«ng ®æi nh÷ng ®iÒu kiÖn
kh¸c nh− néi dung d¹y häc, ph−¬ng tiÖn d¹y häc, gi¸o viªn ®iÒu khiÓn. B»ng c¸ch ®ã ta cã
thÓ am hiÓu ®−îc ¶nh h−ëng cña tõng nh©n tè trong d¹y häc vμ lμm s¸ng tá hiÖu qu¶ t−¬ng
®èi cña nã mét c¸ch kh¸ch quan, ®¸ng tin cËy (tÊt nhiªn ph¶i cã kü thuËt thùc nghiÖm vμ
ph¶i lÆp l¹i nhiÒu lÇn).
b) Thùc nghiÖm s− ph¹m cã hai lo¹i:
- Thùc nghiÖm kiÓm tra nh»m xem xÐt tÝnh ®óng ®¾n hay sai lÇm cña c¸c kinh nghiÖm
gi¸o dôc cßn mang nÆng tÝnh côc bé, ®Þa ph−¬ng, tr−íc lóc cho ¸p dông réng r·i, ®¹i trμ.
- Thùc nghiÖm s¸ng t¹o: nh»m chñ ®éng t×m ra c¸i míi cho c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc, ®Æc
biÖt trong c¸c nghiªn cøu c¬ b¶n vμ nghiªn cøu øng dông.
c) Trong thùc nghiÖm ph¶i t«n träng mét sè nguyªn t¾c sau:
- §Ò ra nh÷ng chuÈn ®¸nh gi¸ vμ ph−¬ng thøc ®¸nh gi¸.
- Gi÷ æn ®Þnh c¸c nh©n tè kh«ng bÞ ng−êi nghiªn cøu khèng chÕ.
- M« h×nh ®−îc lùa chän trong thùc nghiÖm ph¶i mang tÝnh phæ biÕn ®Ó cho kÕt qu¶ thùc
nghiÖm ®−îc kh¸ch quan.
- §−a ra mét sè gi¶ thiÕt ®iÒu kiÖn gi¶ ®Þnh trong thùc nghiÖm ®Ó lo¹i bít nh÷ng nh÷ng
yÕu tè t¸c ®éng phøc t¹p.
d) Trong ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm s− ph¹m, c¸c líp thùc nghiÖm gi÷ mét vai trß quan
träng. Thùc nghiÖm s− ph¹m, th−êng ®−îc tiÕn hμnh trªn nh÷ng líp häc b×nh th−êng vμ
nh÷ng líp ®Æc biÖt.
- Líp b×nh th−êng: lμ nh÷ng líp häc kh«ng cÇn ph¶i chän lùa theo nh÷ng tiªu chÝ nμo
®ã. Trong nh÷ng líp nμy c«ng t¸c thùc nghiÖm ®−îc tiÕn hμnh theo ph−¬ng ¸n nghiªn cøu
®· ®Þnh. C¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña líp ®−îc gi÷ nguyªn, kÓ c¶ gi¸o viªn vμ häc sinh, chØ
cã ®iÒu kiÖn s− ph¹m ®Þnh nghiªn cøu lμ ®−îc biÕn ®æi
VÝ dô: Thùc nghiÖm nghiªn cøu hiÖu qu¶ cña ph−¬ng ph¸p d¹y häc th¶o luËn so víi
ph−¬ng ph¸p gi¶i thÝch minh ho¹. Ng−êi nghiªn cøu lùa chän mét néi dung, ch¼ng h¹n "§Þa
45
- lý ngμnh trång trät ViÖt Nam", so¹n hai gi¸o ¸n theo néi dung ®ã sao cho khèi l−îng tri
thøc, yªu cÇu vÒ kü n¨ng, kü x¶o trong c¸c gi¸o ¸n ®ã nh− nhau, chØ kh¸c c¸ch tr×nh bμy.
Gi¸o ¸n sö dông ph−¬ng ph¸p d¹y häc th¶o luËn ë líp 12B, gi¸o ¸n sö dông ph−¬ng ph¸p
gi¶i thÝch minh ho¹ ë líp 12A. C¶ hai líp ®Òu do mét gi¸o viªn d¹y theo 2 ph−¬ng ph¸p
kh¸c nhau, häc sinh cã tr×nh ®é t−¬ng ®−¬ng. Sau khi kiÓm tra, tuú kÕt qu¶ ®¹t ®−îc vÒ chÊt
l−îng tri thøc häc sinh, cã thÓ kÕt luËn vÒ hiÖu qu¶ s− ph¹m t−¬ng ®èi cña mét ph−¬ng
ph¸p.
§Ó thu ®−îc kÕt qu¶ tin cËy, trªn thùc tÕ ph¶i thùc nghiÖm ë cïng nhiÒu líp song song,
nh÷ng líp d¹y theo ph−¬ng ph¸p thÝ ®iÓm ®−îc gäi lμ líp thùc nghiÖm, cßn líp d¹y theo
ph−¬ng ph¸p cò dïng lμm mèc so s¸nh gäi lμ líp ®èi chøng. ë vÝ dô trªn líp 12A lμ líp ®èi
chøng.
- Líp ®Æc biÖt: §Ó tr¸nh nh÷ng nh−îc ®iÓm cña líp thùc nghiÖm b×nh th−êng ë trªn, cã
thÓ tæ chøc nh÷ng líp häc ®Æc biÖt gåm mét sè nhãm nhá häc sinh? d¹y mét vÊn ®Ò x¸c
®Þnh cña ch−¬ng tr×nh. Trong líp ®Æc biÖt nμy, nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng cña ®iÒu kiÖn d¹y häc
mμ ng−êi nghiªn cøu ®Þnh kh¶o s¸t kü sÏ ®−îc nªu bËt lªn, viÖc nghiªn cøu kh«ng bÞ rμng
buéc nh− ë líp b×nh th−êng. Líp ®Æc biÖt ®−îc ¸p dông ®Ó xem xÐt hiÖu qu¶ cña mét ®o¹n
nμo ®ã trong ch−¬ng tr×nh, cña mét ph−¬ng ph¸p míi nμo ®ã. Nã cã −u ®iÓm lμ cho phÐp ®i
s©u vμo qu¸ tr×nh lÜnh héi tri thøc cña mét lo¹i häc sinh, ph¸t hiÖn ra mét kiÓu t− duy nμo ®ã
khi tiÕp thu tri thøc, nh−ng nh−îc ®iÓm cña nã lμ lμm cho viÖc d¹y diÔn ra ngoμi khung c¶nh
b×nh th−êng cña líp häc. V× vËy, khi nghiªn cøu cÇn ph¶i phèi hîp c¶ hai h×nh thøc thùc
nghiÖm trªn ®©y ®Ó lîi dông mÆt −u ®iÓm vμ h¹n chÕ nh÷ng mÆt khuyÕt ®iÓm.
- C¸c líp thùc nghiÖm chÐo:
Khi thùc nghiÖm ë nh÷ng líp song song, mét trong nh÷ng khã kh¨n mμ ng−êi nghiªn
cøu th−êng gÆp ph¶i lμ khã chän lùa ®−îc nh÷ng cÆp líp t−¬ng ®−¬ng vÒ tr×nh ®é häc tËp vμ
c¸c mÆt kh¸c (vÝ dô gièng nhau vÒ sè häc sinh giái, trung b×nh vμ kÐm, gièng nhau vÒ thμnh
phÇn nam n÷...). §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nμy, ng−êi nghiªn cøu sö dông c¸c líp thùc
nghiÖm chÐo. ThÝ dô khi nghiªn cøu hiÖu qu¶ ph−¬ng ph¸p th¶o luËn so víi ph−¬ng ph¸p
gi¶i thÝch - minh ho¹ ë líp 12A vμ 12B nh− ë vÝ dô trªn, ®Ó san b»ng c¸c sai kh¸c vÒ thμnh
phÇn, cã thÓ bè trÝ thùc nghiÖm nh− sau:
Líp 12A Bμi d¹y Líp 12B
Thμnh phÇn häc sinh M Thμnh phÇn häc sinh N
D¹y theo PP gi¶i thÝch - minh 1 D¹y theo PP th¶o luËn
häa
D¹y theo PP th¶o luËn 2 D¹y theo PP gi¶i thÝch - minh ho¹
46
- Víi c¸ch bè trÝ b¾t chÐo nh− trªn th× nÕu d¹y theo ph−¬ng ph¸p th¶o luËn tèt h¬n ph−¬ng
ph¸p gi¶i thÝch - minh ho¹ trong bμi 1 kÕt qu¶ ë líp 12B sÏ cao h¬n ë líp 12A vμ ë bμi 2,
ng−îc l¹i 12A ph¶i cao h¬n 12B.
- Trong thêi gian gÇn ®©y ë trªn thÕ giíi vμ ë n−íc ta, ®Ó t¨ng c−êng tÝnh linh ho¹t vμ ®é
tin cËy cña ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm s− ph¹m, ®· cã mét h×nh thøc thùc nghiÖm míi ra ®êi
dùa trªn viÖc sö dông m« h×nh nhãm ®èi chøng cã tiÒn vμ hËu tr¾c nghiÖm - tr−íc vμ sau khi
häc, ®−îc minh ho¹ nh− sau:
Pretest Postest
Nhãm thùc nghiÖm O1 x O2
Nhãm ®èi chøng O3 ~x O4
Trong ®ã Ol vμ O3: C¸c bμi kiÓm tra tr−íc khi häc
O2 vμ O4: C¸c bμi kiÓm tra sau khi häc.
x: Ph−¬ng ph¸p ®−îc thùc nghiÖm.
HiÖu qu¶ t¸c ®éng cña ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm ®−îc kh¼ng ®Þnh nÕu nh− O2 > O4 hoÆc
(O2 - O1) > (O4 - O3).
¦u ®iÓm c¬ b¶n cña h×nh thøc thùc nghiÖm nμy cho phÐp tÝnh to¸n ®−îc "®é chªnh" (hay
cßn gäi lμ sù tiÕn bé, sù t¨ng tiÕn) cña kÕt qu¶ do t¸c ®éng cña ph−¬ng ph¸p ®−îc thùc
nghiÖm t¹o nªn. Ngoμi ra nã cßn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ng−êi nghiªn cøu trong viÖc
chän líp, chän häc sinh thùc nghiÖm (kh«ng bÞ rμng buéc bëi c¸c líp t−¬ng ®−¬ng nhau).
Tuy nhiªn h×nh thøc thùc nghiÖm nμy ®ßi hái ng−êi nghiªn cøu ph¶i so¹n th¶o kü l−ìng mét
bé c«ng cô thùc nghiÖm chÝnh x¸c, tin cËy vμ phï hîp víi tr×nh ®é häc sinh.
e) Qui tr×nh thùc nghiÖm s− ph¹m th−êng cã 4 b−íc:
- B−íc 1: X¸c ®Þnh ®Ò tμi thùc nghiÖm. §Ò tμi thùc nghiÖm cã thÓ lμ vÊn ®Ò ®ang nghiªn
cøu trong ®Ò tμi NCKH hoÆc qua kh¶o s¸t thùc tiÔn vμ nghiªn cøu lý luËn thÊy cã nh÷ng
m©u thuÉn trong ho¹t ®éng gi¸o dôc dÉn ng−êi nghiªn cøu ®Õn mét hay nhiÒu c©u hái mμ
tr−íc ®ã ch−a ai tr¶ lêi .
- B−íc 2: §Æt gi¶ thiÕt khoa häc (pháng ®o¸n khoa häc). Cïng víi gi¶i thuyÕt khoa häc
lμ ®Ò c−¬ng thùc nghiÖm, tøc lμ b¶n thiÕt kÕ c¸c néi dung vμ c¸c biÖn ph¸p sÏ lμm.
- B−íc 3: Tæ chøc thùc nghiÖm. Trong b−íc nμy cÇn tiÕn hμnh mét sè viÖc sau: chän
mÉu thùc nghiÖm, båi d−ìng céng t¸c viªn, theo dâi thùc nghiÖm.
+ Chän mÉu thùc nghiÖm: Quan t©m ®Õn sè l−îng cña mÉu thùc nghiÖm vμ chän c¸c ®¬n
vÞ lμm mÉu víi sè l−îng cÇn thiÕt.
47
- Sè l−îng mÉu thùc nghiÖm ph¶i ®¹t ®Õn mét møc nμo ®ã ®Ó kÕt luËn rót ra cã gi¸ trÞ vμ
t−¬ng ®èi ®¶m b¶o, khi phæ biÕn ra ®¹i trμ.
§Ó gi¶i quyÕt, ng−êi nghiªn cøu cã thÓ sö dông "B¶ng c¸c sè võa ®ñ" ®Ó tÝnh sè l−îng
mÉu cÇn cã. Sau ®©y lμ mét phÇn cña b¶ng.
ε α
0,15 0,10 0,05 0,01
0,05 207 270 384 663
0,04 323 422 600 1035
0,03 575 755 1067 1843
0,02 1295 1691 2400 4146
0,01 5180 6764 9603 16587
α lμ x¸c suÊt sai cña kÕt luËn −íc l−îng, ε lμ ®é sai lÖch t−¬ng ®èi cña −íc l−îng.
ThÝ dô: víi α = 0,01 (tøc lμ ®é tin cËy b»ng 0,90) vμ ε = 0,05 th× sè t−¬ng øng trªn b¶ng
lμ 270. §iÒu nμy cã nghÜa lμ ph¶i tiÕn hμnh thùc nghiÖm trªn 270 tr−êng (líp) th× khi më
réng ra ®¹i trμ 90% tr−êng (líp) ®ã sÏ cã kÕt qu¶ trung b×nh so s¸nh víi kÕt qu¶ trung b×nh
rót ra tõ thùc nghiÖm kh«ng sai qu¸ 5%.
Sau khi tÝnh sè l−îng mÉu nh− vËy viÖc chän mÉu tiÕn hμnh theo 3 ph−¬ng ph¸p: chän
ngÉu nhiªn, chän m¸y mãc vμ chän ph©n lo¹i.
Chän ngÉu nhiªn ®−îc thùc hiÖn víi viÖc ¸p dông "B¶ng c¸c sè ngÉu nhiªn". D−íi ®©y lμ
mét phÇn cña b¶ng.
3156 5323 6316 2354 800 6263
7877 8832 5991 5238 0807 5277
2550 1796 4554 6380 1775 1189
5080 2105 9885 3645 6958 1740
3371 7649 9660 4899 6005 4765
C¸ch sö dông nh− sau: Gi¶ sö cã 500 tr−êng mμ ta muèn chän 30 ®Ó thùc nghiÖm. Ta
®¸nh sè tõ 1 ®Õn 500. C¸c tr−êng ®−îc chän lμ c¸c tr−êng cã sè liÖu trïng víi c¸c sè liªn
tiÕp trong b¶ng, bá ch÷ sè cuèi cïng hμng ®¬n vÞ). NÕu sau khi bá ch÷ sè cuèi cïng råi mμ
48
- sè cßn l¹i vÉn lín h¬n 500 th× lÊy sè ®ã trõ ®i 500. Nh− vËy 30 tr−êng ®−îc chän lμ nh÷ng
tr−êng mang sè hiÖu 315, 287, 255, 032, 383 ...
Chän m¸y mãc: VÝ dô, cÇn chän 30 trong sè 500 tr−êng, ta ®¸nh sè c¸c tr−êng tõ 1 ®Õn
500. §em 500: 3 ≈16. Sau ®ã ta chän ngÉu nhiªn 1 trong 20 tr−êng ®¸nh sè tõ 1 ®Õn 20
(b»ng c¸ch rót th¨m). NÕu rót th¨m ®−îc sè 15 ch¼ng h¹n, th× c¸c tr−êng ®−îc chän sÏ c¸ch
sè 15 mét kho¶ng lμ 16. Nh− vËy c¸c tr−êng ®−îc chän sÏ lμ c¸c tr−êng mang sè 15, 31, 47,
63...
Chän ph©n lo¹i: Ph©n c¸c tr−êng thμnh c¸c lo¹i theo nh÷ng tiªu chÝ nhÊt ®Þnh, vÝ dô
tr−êng ë thμnh thÞ, n«ng th«n, vïng cao... tr−êng tèt, kh¸, trung b×nh,... vμ chän trong mçi
lo¹i mét sè tr−êng ®Ó thùc nghiÖm sao cho tû lÖ c¸c tr−êng ®−îc chän gÇn b»ng tû lÖ c¸c
tr−êng theo c¸c lo¹i cã trong thùc tÕ.
+ Båi d−ìng céng t¸c viªn: ViÖc thùc nghiÖm tiÕn hμnh trªn mét diÖn réng bao gåm
nhiÒu tr−êng líp ®ßi hái ph¶i cã mét ®éi ngò céng t¸c viªn cïng thùc hiÖn. CÇn båi d−ìng
cho hä hiÓu râ môc ®Ých, néi dung vμ biÖn ph¸p tiÕn hμnh, ph−¬ng ph¸p thu nhËn th«ng tin,
®¸nh gi¸ kÕt qu¶.
+ Theo dâi thùc nghiÖm: CÇn chó ý quan s¸t, ghi chÐp ®Çy ®ñ, ®o ®¹c sù diÔn biÕn, thu
thËp sè liÖu vμ kiÓm tra l¹i tõng b−íc. Cè g¾ng tèi ®a khèng chÕ c¸c biÕn ngo¹i lai.
B−íc 4: §¸nh gi¸ kÕt qu¶.
KÕt qu¶ cña thùc nghiÖm ®−îc ®¸nh gi¸ dùa trªn c¬ së xem xÐt nhiÒu b¸o c¸o cña ng−êi
d¹y, ng−êi häc, phô huynh häc sinh... Qua nhiÒu nhËn xÐt cña nhiÒu ®èi t−îng, ng−êi
nghiªn cøu tæng hîp l¹i mét c¸ch kh¸ch quan trung thùc.
§Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc nghiÖm, hiÖn nay ng−êi nghiªn cøu cã thÓ dïng c¸c ph−¬ng
ph¸p ®Þnh l−îng.
IV.5. Ph−¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc trong ph©n tÝch kÕt qu¶ thùc nghiÖm :
§Ó n©ng cao tr×nh ®é khoa häc cña c¸c ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc, cÇn ph¶i
l−îng ho¸ c¸c kÕt qu¶ thay cho c¸c yÕu tè ®Þnh tÝnh tõ tr−íc ®Õn nay vÉn phæ biÕn nhiÒu
trong c¸c c«ng tr×nh. Mét trong nh÷ng h−íng quan träng lμ sö dông to¸n thèng kª. Thèng kª
to¸n häc lμ mét bé phËn cña lý thuyÕt x¸c suÊt, cã ®èi t−îng nghiªn cøu lμ viÖc thu thËp
ph©n tÝch sè liÖu vμ rót ra kÕt luËn tõ nh÷ng sè liÖu thèng kª. C¸c ®iÓm sè cña häc sinh tham
gia thùc nghiÖm s− ph¹m lμ nh÷ng ®¹i l−îng ngÉu nhiªn vμ gi¸ trÞ cña chóng dao ®éng tuú
theo nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý c¸ nh©n tõng em. NhiÖm vô ®Çu tiªn cña sù ph©n tÝch thèng kª
lμ trªn c¬ së nh÷ng gi¸ trÞ ngÉu nhiªn ®ã t×m ra mét sè Ýt nh÷ng ®¹i l−îng ®Æc tr−ng gióp m«
t¶ toμn bé hiÖn t−îng.
49
nguon tai.lieu . vn
