Xem mẫu
- TRƯ NG ð I H C C N THƠ
KHOA LU T
B MÔN LU T HÀNH CHÍNH
GIÁO TRÌNH
LU T HÀNH CHÍNH VI T NAM
PH N I
NH NG V N ð CHUNG
C A LU T HÀNH CHÍNH
Biên so n: TS. PHAN TRUNG HI N
C N THƠ 02/2009
- 1
M CL C
M C L C............................................................................................................................................ 1
CHƯƠNG I .......................................................................................................................................... 6
KHÁI QUÁT CHUNG V LU T HÀNH CHÍNH ............................................................................ 6
Bài 1 NH NG V N ð CHUNG V LU T HÀNH CHÍNH .......................................................... 6
1. KHÁI NI M V QU N LÝ HÀNH CHÍNH NHÀ NƯ C ................................................... 6
1.1 Khái ni m và ñ c ñi m qu n lý.................................................................................................. 6
1.2 Qu n lý nhà nư c ....................................................................................................................... 7
1.3 Qu n lý hành chính nhà nư c..................................................................................................... 8
2. LU T HÀNH CHÍNH- M T NGÀNH LU T ð C L P................................................... 10
2.1 ð i tư ng ñi u ch nh c a lu t hành chính................................................................................ 10
2.2 Phương pháp ñi u ch nh c a lu t hành chính Vi t Nam .......................................................... 15
3. M I TƯƠNG QUAN GI A LU T HÀNH CHÍNH V I M T S NGÀNH LU T KHÁC
16
3.1 Lu t hành chính và lu t hi n pháp ........................................................................................... 17
3.2 Lu t hành chính và lu t ñ t ñai ................................................................................................ 17
3.3 Lu t hành chính và lu t hình s ............................................................................................... 17
3.4 Lu t hành chính và lu t dân s ................................................................................................. 18
3.5 Lu t hành chính và lu t lao ñ ng ............................................................................................. 19
3.6 Lu t hành chính và lu t tài chính ............................................................................................. 19
4. NGÀNH LU T HÀNH CHÍNH VÀ VAI TRÒ LU T HÀNH CHÍNH VI T NAM ......... 20
4.1 H th ng ngành Lu t Hành chính Vi t Nam............................................................................ 20
4.2 Vai trò c a lu t Hành chính Vi t Nam..................................................................................... 20
5. NGU N C A LU T HÀNH CHÍNH VI T NAM.............................................................. 21
5.1 Văn b n lu t ............................................................................................................................. 21
5.2 Văn b n dư i lu t ..................................................................................................................... 22
6. H TH NG HOÁ NGU N C A LU T HÀNH CHÍNH VI T NAM............................... 24
6.1 T p h p hóa.............................................................................................................................. 24
6.2 Pháp ñi n hóa ........................................................................................................................... 24
7. KHOA H C LU T HÀNH CHÍNH ..................................................................................... 25
7.1 ð i tư ng nghiên c u............................................................................................................... 25
7.2 Nhi m v c a khoa h c lu t hành chính .................................................................................. 26
7.3 Phương pháp nghiên c u.......................................................................................................... 26
8. MÔN H C LU T HÀNH CHÍNH ....................................................................................... 27
Bài 2 CÁC NGUYÊN T C CƠ B N TRONG QU N LÝ HÀNH CHÍNH NHÀ NƯ C ............. 30
- 2
1. KHÁI NI M VÀ H TH NG CÁC NGUYÊN T C .................................................................. 30
1.1 Khái ni m ................................................................................................................................. 30
1.2 H th ng các nguyên t c cơ b n trong qu n lý hành chính nhà nư c...................................... 31
2. CÁC NGUYÊN T C CHÍNH TR - XÃ H I .............................................................................. 32
2.1 Nguyên t c ð ng lãnh ñ o trong qu n lý hành chính nhà nư c .............................................. 32
2.2 Nguyên t c nhân dân tham gia qu n lý hành chính nhà nư c.................................................. 34
2.3 Nguyên t c t p trung dân ch ................................................................................................... 36
2.4 Nguyên t c bình ñ ng gi a các dân t c.................................................................................... 39
2.5 Nguyên t c pháp ch xã h i ch nghĩa..................................................................................... 40
3. CÁC NGUYÊN T C T CH C – K THU T.......................................................................... 41
3.1 Nguyên t c qu n lý theo ngành k t h p v i qu n lý theo ñ a gi i hành chính .................. 41
3.2 Nguyên t c qu n lý theo ngành k t h p v i qu n lý theo ch c năng ................................ 43
3.3 Phân ñ nh ch c năng qu n lý nhà nư c v kinh t v i qu n lý s n xu t kinh doanh......... 43
Bài 3 QUY PH M TRONG QU N LÝ NHÀ NƯ C ..................................................................... 45
VÀ QUAN H PHÁP LU T HÀNH CHÍNH .................................................................................. 45
1. HƯƠNG Ư C – QUY PH M XÃ H I TRONG QU N LÝ NHÀ NƯ C............................ 45
1.1 Khái ni m và ñ c ñi m c a hương ư c .................................................................................... 45
1.2 N i dung, tác d ng c a hương ư c trong qu n lý nhà nư c .............................................. 46
1.3 Các bi n pháp thư ng, ph t ñ ñ m b o th c hi n hương ư c .......................................... 47
1.4 Hình th c th hi n c a hương ư c ..................................................................................... 48
1.5 Trình t , th t c so n th o, thông qua hương ư c ............................................................. 48
1.6 T ch c th c hi n và s a ñ i, b sung hương ư c ............................................................ 50
1.7 Qu n lý hương ư c............................................................................................................. 50
1.8 Th c tr ng v vi c xây d ng và th c hi n hương ư c hi n nay ........................................ 51
2. QUY PH M PHÁP LU T HÀNH CHÍNH.............................................................................. 52
2.1 Khái ni m và ñ c ñi m c a quy ph m pháp lu t hành chính............................................. 52
2.2 N i dung c a quy ph m pháp lu t hành chính ................................................................... 54
2.3 Phân lo i quy ph m pháp lu t hành chính.......................................................................... 54
2.4 D u hi u c a m t văn b n quy ph m pháp lu t hành chính............................................... 56
2.5 Hi u l c quy ph m pháp lu t hành chính........................................................................... 57
2.6 Vi c th c hi n quy ph m pháp lu t hành chính ................................................................. 61
3. QUAN H PHÁP LU T HÀNH CHÍNH................................................................................. 62
3.1 Khái ni m và ñ c ñi m c a quan h pháp lu t hành chính ................................................ 62
3.2 C u thành c a quan h pháp lu t hành chính ..................................................................... 63
3.3 Cơ s c a s phát sinh, thay ñ i và ch m d t quan h pháp lu t hành chính.................... 65
3.4 Phân lo i quan h pháp lu t hành chính............................................................................. 66
CHƯƠNG II....................................................................................................................................... 70
- 3
CH TH C A LU T HÀNH CHÍNH VI T NAM....................................................................... 70
Bài 4 CƠ QUAN CÓ TH M QUY N QU N LÝ NHÀ NƯ C..................................................... 70
VÀ CƠ QUAN QU N LÝ NHÀ NƯ C .......................................................................................... 70
1. QUAN NI M V CƠ QUAN CÓ TH M QUY N QU N LÝ NHÀ NƯ C ............................ 70
2. KHÁI NI M VÀ ð C ðI M C A CƠ QUAN QU N LÝ NHÀ NƯ C.................................. 71
2.1 Khái ni m cơ quan qu n lý nhà nư c (cơ quan hành chính nhà nư c).................................... 71
2.2 ð c ñi m c a cơ quan hành chính nhà nư c............................................................................ 71
3. PHÂN LO I CƠ QUAN HÀNH CHÍNH NHÀ NƯ C ............................................................... 73
3.1 Theo căn c pháp lý ñ thành l p............................................................................................. 73
3.2 Theo ñ a bàn ph m vi ho t ñ ng .............................................................................................. 74
3.3 Căn c vào tính ch t và ph m vi th m quy n .......................................................................... 76
3.4 Căn c vào cách th c t ch c và gi i quy t công vi c ............................................................ 77
4. H TH NG CƠ QUAN HÀNH CHÍNH NHÀ NƯ C ............................................................ 78
5. CƠ QUAN HÀNH CHÍNH NHÀ NƯ C TRUNG ƯƠNG.................................................. 79
5.1 Chính ph - cơ quan hành chính nhà nư c cao nh t ................................................................ 79
5.2 B , cơ quan ngang B .............................................................................................................. 84
5.3 Các cơ quan thu c Chính ph .................................................................................................. 89
5.4 Phân bi t B (B , cơ quan ngang B ) và cơ quan thu c Chính ph ........................................ 93
6. CƠ QUAN HÀNH CHÍNH NHÀ NƯ C ð A PHƯƠNG ................................................... 94
6.1 y ban nhân dân các c p.......................................................................................................... 95
6.2 Các cơ quan có th m quy n chuyên môn c p t nh................................................................ 96
6.3 Các cơ quan có th m quy n chuyên môn c p huy n (g i chung là s ) .............................. 104
7. CÁC ðƠN V CƠ S TR C THU C CƠ QUAN HÀNH CHÍNH NHÀ NƯ C ................ 109
8. C I CÁCH B MÁY HÀNH CHÍNH.................................................................................... 109
Bài 5 QUY CH PHÁP LÝ HÀNH CHÍNH C A CÁN B , CÔNG CH C................................ 112
1. NH NG V N ð CHUNG V CÁN B , CÔNG CH C ........................................................ 112
1.1 Khái ni m ............................................................................................................................... 112
1.2 ð c ñi m ................................................................................................................................ 112
1.3 Xác ñ nh ñ i tư ng là các b , công ch c ............................................................................... 115
2. QU N LÝ CÁN B , CÔNG CH C .......................................................................................... 116
2.1 Các nguyên t c qu n lý cán b , công ch c ............................................................................ 116
2.2 Cơ s pháp lý ñi u ch nh ñ i tư ng “cán b , công ch c” và “viên ch c”............................. 116
2.3 Phân lo i cán b , công ch c................................................................................................... 117
2.4 Phân lo i công ch c ............................................................................................................... 118
2.5 Ng ch công ch c .................................................................................................................... 118
3. ðI U ð NG, B NHI M, LU N CHUY N, BI T PHÁI, TƯ CH C, MI N NHI M CÁN
B , CÔNG CH C........................................................................................................................... 119
- 4
3.1 Nguyên t c th c hi n.............................................................................................................. 119
3.2 ði u ñ ng công ch c.............................................................................................................. 120
3.3 B nhi m công ch c gi ch c v lãnh ñ o, qu n lý .............................................................. 120
3.4 Luân chuy n công ch c.......................................................................................................... 121
3.5 Bi t phái công ch c................................................................................................................ 121
3.6 T ch c ho c mi n nhi m ñ i v i công ch c ........................................................................ 121
4. NH NG V N ð CHUNG V CÔNG V NHÀ NƯ C ........................................................ 122
4.1 Khái ni m công v nhà nư c ................................................................................................. 122
4.2 Các nguyên t c c a công v nhà nư c ................................................................................... 123
5. QUY CH PHÁP LÝ HÀNH CHÍNH C A CÁN B , CÔNG CH C ..................................... 125
5.1 S phát tri n c a quy ch cán b , công ch c nư c ta ......................................................... 125
5.2 Quy n h n và quy n l i c a cán b , công ch c ..................................................................... 126
5.3 Nghĩa v c a cán b , công ch c............................................................................................. 127
5.4 Khen thư ng cán b , công ch c............................................................................................. 128
5.5 Trách nhi m pháp lý c a cán b , công ch c trong trong ho t ñ ng công v ......................... 128
5.6 Truy c u trách nhi m pháp lý ................................................................................................ 133
Bài 6 QUY CH PHÁP LÝ HÀNH CHÍNH C A CÁC T CH C XÃ H I............................... 138
1. QUAN NI M V CÁC T CH C XÃ H I NƯ C TA ....................................................... 138
1.1 Khái ni m v h th ng chính tr và các t ch c xã h i .......................................................... 138
1.2 ð c ñi m c a các t ch c xã h i............................................................................................ 139
2. CÁC LO I T CH C XÃ H I NƯ C TA........................................................................... 143
2.1 T ch c chính tr : ð ng C ng s n Vi t Nam......................................................................... 143
2.2 Các t ch c chính tr - xã h i ................................................................................................. 146
2.3 Các t ch c xã h i – ngh nghi p .......................................................................................... 154
2.4 Các t ch c t qu n................................................................................................................ 155
2.5 Các h i qu n chúng ................................................................................................................ 155
3. S ðI U CH NH PHÁP LU T ð I V I HO T ð NG C A CÁC TCXH .......................... 156
4. M I QUAN H GI A CÁC T CH C XÃ VÀ CÁC CƠ QUAN NHÀ NƯ C .................... 158
4.1 S h p tác phát sinh trong quá trình thi t l p các cơ quan Nhà nư c.................................... 158
4.2 S h p tác phát sinh trong quá trình xây d ng pháp lu t....................................................... 158
4.3 S h p tác trong lĩnh v c th c hi n pháp lu t ....................................................................... 159
4.4 Quan h ki m tra l n nhau, m i quan h này th hi n hai chi u......................................... 159
5. QUY N VÀ NGHĨA V C A CÁC T CH C XÃ H I TRONG QU N LÝ HÀNH CHÍNH
NHÀ NƯ C..................................................................................................................................... 160
Bài 7 QUY CH PHÁP LÝ HÀNH CHÍNH C A CÔNG DÂN VI T NAM, NGƯ I NƯ C
NGOÀI, NGƯ I KHÔNG QU C T CH........................................................................................ 164
1. QUAN NI M V QUY CH PHÁP LÝ HÀNH CHÍNH C A CÔNG DÂN........................... 164
- 5
1.1 Khái ni m qu c t ch và công dân ........................................................................................... 164
1.2 Sơ lư c v ngu n g c quy ch pháp lý hành chính công dân nư c ta ................................ 164
1.3 Xác ñ nh qu c t ch Vi t Nam ................................................................................................. 166
1.4 Khái ni m và ñ c ñi m c a quy ch pháp lý hành chính c a công dân ........................... 167
1.5 Quy n và nghĩa v cơ b n c a công dân trong qu n lý hành chính nhà nư c ................. 168
2. CÔNG DÂN- CH TH QU N LÝ (CÓ TH M QUY N QU N LÝ)................................... 170
2.1 Là ch th qu n lý tr c ti p.............................................................................................. 170
2.2 Là ch th qu n lý gián ti p ............................................................................................. 170
3. CÔNG DÂN- CH TH C A QU N LÝ (CH U S QU N LÝ) .......................................... 171
3.1 ði u ki n phát sinh, thay ñ i, ch m d t quan h pháp lu t hành chính v i m t bên ch th là
công dân ....................................................................................................................................... 171
3.2 Các trư ng h p công dân th c hi n quy n và nghĩa v ......................................................... 173
3.3 Các ñi u ki n b o ñ m th c thi quy n và nghĩa v pháp lý hành chính c a công dân.......... 174
4. QUAN NI M V QUY CH PHÁP LÝ HÀNH CHÍNH C A NGƯ I NƯ C NGOÀI, NGƯ I
KHÔNG QU C T CH..................................................................................................................... 176
4.1 Khái ni m ngư i nư c ngoài, ngư i không qu c t ch............................................................ 176
4.2 ð c ñi m c a quy ch pháp lý hành chính............................................................................. 177
5. N I DUNG QUY CH PHÁP LÝ HÀNH CHÍNH C A NGƯ I NƯ C NGOÀI, NGƯ I
KHÔNG QU C T CH T I VI T NAM......................................................................................... 177
5.1 Ngư i nư c ngoài- ch th qu n lý hành chính nhà nư c ..................................................... 178
5.2 Ngư i nư c ngoài- ch th c a qu n lý hành chính nhà nư c như công dân Vi t Nam ....... 178
5.3 Ngư i nư c ngoài- ch th qu n lý hành chính nhà nư c h n ch ........................................ 178
5.4 Nh ng b o ñ m pháp lý hành chính ñ i v i vi c th c hi n các quy n và nghĩa v pháp lý
hành chính c a ngư i nư c ngoài cư trú t i Vi t Nam ................................................................ 183
DANH M C TÀI LI U THAM KH O ......................................................................................... 185
D1. SÁCH, T P CHÍ, CÔNG TRÌNH NGHIÊN C U .................................................................. 185
D2. VĂN B N THAM KH O........................................................................................................ 186
- 6
CHƯƠNG I
KHÁI QUÁT CHUNG V LU T HÀNH CHÍNH
Bài 1: NH NG V N ð CHUNG V LU T HÀNH CHÍNH
1. KHÁI NI M V QU N LÝ HÀNH CHÍNH NHÀ NƯ C
1.1 Khái ni m và ñ c ñi m qu n lý
Có nhi u cách gi i thích khác nhau cho thu t ng "hành chính" và "lu t hành chính".
Tuy nhiên, t t c ñ u th ng nh t m t ñi m chung: Lu t Hành chính là ngành lu t v qu n
lý nhà nư c. Do v y, thu t ng "hành chính" luôn luôn ñi kèm và ñư c gi i thích thông qua
khái ni m "qu n lý" và "qu n lý nhà nư c".
1.1.1 Khái ni m qu n lý
M t cách t ng quát nh t, qu n lý ñư c xem là quá trình "t ch c và ñi u khi n các
ho t ñ ng theo nh ng yêu c u nh t ñ nh", ñó là s k t h p gi a tri th c và lao ñ ng trên
phương di n ñi u hành. Dư i góc ñ chính tr : qu n lý ñư c hi u là hành chính, là cai tr ;
nhưng dư i góc ñ xã h i: qu n lý là ñi u hành, ñi u khi n, ch huy. Dù dư i góc ñ nào ñi
chăng n a, qu n lý v n ph i d a nh ng cơ s , nguyên t c ñã ñư c ñ nh s n và nh m ñ t
ñư c hi u qu c a vi c qu n lý, t c là m c ñích c a qu n lý.
Tóm l i, qu n lý là s ñi u khi n, ch ñ o m t h th ng hay m t quá trình, căn c vào
nh ng quy lu t, ñ nh lu t hay nguyên t c tương ng cho h th ng hay quá trình y v n ñ ng
theo ñúng ý mu n c a ngư i qu n lý nh m ñ t ñư c m c ñích ñã ñ t ra t trư c. Là m t y u
t thi t y u quan tr ng, qu n lý không th thi u ñư c trong ñ i s ng xã h i. Xã h i càng
phát tri n cao thì vai trò c a qu n lý càng l n và n i dung càng ph c t p. T ñó, qu n lý th
hi n các ñ c ñi m.
1.1.2 ð c ñi m c a qu n lý
+ Qu n lý là s tác ñ ng có m c ñích ñã ñư c ñ ra theo ñúng ý chí c a ch th qu n lý
ñ i v i các ñ i tư ng ch u s qu n lý. "ðúng ý chí c a ngư i qu n lý" cũng ñ ng nghĩa v i
vi c tr l i câu h i t i sao ph i qu n lý và qu n lý ñ làm gì.
+ Qu n lý là s ñòi h i t t y u khi có ho t ñ ng chung c a con ngư i.
+ Qu n lý trong th i kỳ nào, xã h i nào thì ph n ánh b n ch t c a th i kỳ ñó, xã h i ñó.
Ví d : th i kỳ công xã nguyên thu thì ho t ñ ng qu n lý còn mang tính ch t thu n tuý,
ñơn gi n vì lúc này con ngư i lao ñ ng chung, hư ng th chung, ho t ñ ng lao ñ ng ch
y u d a vào săn b n, hái lư m, ngư i qu n lý b y gi là các tù trư ng. Th i kỳ này chưa có
- 7
nhà nư c nên ho t ñ ng qu n lý d a vào các phong t c, t p quán ch chưa có pháp lu t ñ
ñi u ch nh. ðây g i là qu n lý xã h i d a trên các quy ph m xã h i.
+ Qu n lý mu n ñư c th c hi n ph i d a trên cơ s t ch c và quy n uy. Quy n uy là
th th ng nh t c a quy n l c và uy tín. Quy n l c là công c ñ qu n lý bao g m h th ng
pháp lu t và h th ng k lu t nhà nư c. Uy tín th hi n ki n th c chuyên môn v ng ch c,
có năng l c ñi u hành, cùng v i ph m ch t ñ o ñ c. Nói m t cách ng n g n, có quy n uy thì
m i ñ m b o s ph c tùng c a cá nhân ñ i v i t ch c. Quy n uy là phương ti n quan tr ng
ñ ch th qu n lý ñi u khi n, ch ñ o cũng như b t bu c ñ i v i ñ i tư ng qu n lý trong
vi c th c hi n các m nh l nh, yêu c u mà ch th qu n lý ñ ra.
1.2 Qu n lý nhà nư c
1.2.1 Nhà nư c
Là m t b ph n trung tâm c a h th ng chính tr , nhà nư c là ch th duy nh t n m
gi quy n qu n lý nhà nư c trên toàn xã h i, phân bi t v i các t ch c khác qua các ñ c
ñi m:
- Nhà nư c là ñ i di n chính th c cho ý chí và nguy n v ng c a toàn dân, là ñ i di n
chính th c c a toàn xã h i;
- Nhà nư c là ch th duy nh t có quy n ban hành pháp lu t và áp d ng b t bu c ñ i
v i t t c m i cơ quan, t ch c, cá nhân;
- Nhà nư c th c hi n vi c qu n lý th ng nh t trên t t c các lĩnh v c c a ñ i s ng xã
h i;
- Nhà nư c có b máy cư ng ch , bao g m l c lư ng c nh sát, quân ñ i, nhà tù, toà
án...làm nhi m v b o v pháp lu t, b o v ch ñ ;
- Nhà nư c là ch th duy nh t có quy n thu thu ;
- Nhà nư c là ñ i di n chính th c c a qu c gia trong quan h ñ i ngo i v i các qu c
gia khác trên th gi i.
1.2.2 Qu n lý nhà nư c
Qu n lý nhà nư c là qu n lý xã h i mang tính quy n l c nhà nư c, s d ng quy n l c
nhà nư c ñ ñi u ch nh các quan h xã h i. T khi xu t hi n, nhà nư c ñi u ch nh các quan
h xã h i ñư c xem là quan tr ng, c n thi t. Qu n lý nhà nư c ñư c th c hi n b i toàn b
ho t ñ ng c a các cơ quan trong b máy nhà nư c nh m th c hi n ch c năng ñ i n i và ñ i
ngo i c a nhà nư c. ði m khác nhau cơ b n gi a qu n lý nhà nư c và các hình th c qu n lý
khác (ví d : qu n lý c a xã h i c ng s n nguyên thu ...) th hi n:
- Qu n lý nhà nư c mang tính quy n l c nhà nư c g n li n v i cư ng ch nhà nư c khi
c n thi t;
- 8
- Qu n lý nhà nư c ñư c th c hi n b ng b máy qu n lý chuyên nghi p;
- Qu n lý nhà nư c ph i d a ch y u trên cơ s pháp lu t;
- Qu n lý nhà nư c th hi n c tính giai c p và tính xã h i;
- Có ñ i ngũ cán b qu n lý nhà nư c chuyên trách có ch ñ ñãi ng riêng.
1.3 Qu n lý hành chính nhà nư c
1.3.1 Khái ni m
Qu n lý hành chính nhà nư c là ho t ñ ng ch p hành, ñi u hành c a cơ quan hành
chính nhà nư c, c a các cơ quan nhà nư c khác và các t ch c ñư c nhà nư c u quy n
qu n lý trên cơ s c a lu t và ñ thi hành lu t nh m th c hi n ch c năng t ch c, qu n lý,
ñi u hành các quá trình xã h i c a nhà nư c.
Qu n lý hành chính nhà nư c (nói t t là qu n lý nhà nư c) chính là qu n lý nhà nư c
ch y u di n ra trong lĩnh v c hành pháp - ñư c th c hi n b i ít nh t m t bên có th m quy n
hành chính nhà nư c.
Vì v y, qu n lý hành chính nhà nư c trư c h t và ch y u ñư c th c hi n b i h
th ng cơ quan hành chính nhà nư c: Chính ph , các B và các cơ quan chính quy n ñ a
phương các c p, ngo i tr các t ch c tr c thu c nhà nư c mà không n m trong cơ c u
quy n l c như các doanh nghi p.
1.3.2 ð c ñi m c a qu n lý hành chính nhà nư c
Qu n lý hành chính nhà nư c là ho t ñ ng v a mang tính ch p hành, v a mang tính
ñi u hành.
- Các cơ quan hành chính nhà nư c th c thi quy n hành pháp, không có quy n l p pháp
và tư pháp nhưng góp ph n quan tr ng vào quy trình l p pháp và tư pháp. Tính ch p
hành c a ho t ñ ng qu n lý hành chính nhà nư c ñư c th hi n s th c hi n trên th c
t các văn b n hi n pháp, lu t, pháp l nh và ngh quy t c a cơ quan l p pháp- cơ quan
dân c .
- Tính ñi u hành c a ho t ñ ng qu n lý hành chính nhà nư c th hi n ch là ñ ñ m
b o cho các văn b n pháp lu t c a cơ quan quy n l c ñư c th c hi n trên th c t thì các
ch th c a qu n lý hành chính nhà nư c ph i ti n hành các ho t ñ ng t ch c và ch ñ o
tr c ti p ñ i v i các ñ i tư ng qu n lý thu c quy n.
- ð ñ m b o s th ng nh t c a hai y u t này ñòi h i r t nhi u yêu c u. Trong ñó, qu n
lý hành chính nhà nư c trư c h t ph i b o ñ m vi c ch p hành văn b n c a cơ quan dân
c ñ i di n cho ý chí và nguy n v ng c a nhân dân, t ñó mà th c hi n qu n lý ñi u
hành. M i ho t ñ ng ch p hành và ñi u hành ñ u ph i xu t phát t m c ñích nh m ph c
v cho nhân dân, ñ m b o ñ i s ng xã h i cho nhân dân v m i m t, tương ng v i các
- 9
lĩnh v c trong qu n lý hành chính nhà nư c.
Ho t ñ ng qu n lý hành chính nhà nư c là ho t ñ ng mang tính ch ñ ng và sáng t o.
ði u này th hi n vi c các ch th qu n lý hành chính căn c vào tình hình, ñ c ñi m
c a t ng ñ i tư ng qu n lý ñ ñ ra các bi n pháp qu n lý thích h p. Tính ch ñ ng sáng
t o còn th hi n rõ nét trong ho t ñ ng xây d ng, ban hành văn b n quy ph m pháp lu t
hành chính, áp d ng pháp lu t hành chính ñ ñi u ch nh các ho t ñ ng qu n lý nhà nư c.
Chính do s ph c t p, ña d ng, phong phú c a ñ i tư ng qu n lý, các ch th qu n lý
ph i áp d ng bi n pháp gi i quy t m i tình hu ng phát sinh m t cách có hi u qu nh t.
Tuy nhiên, ch ñ ng và sáng t o không vư t ra ngoài ph m vi c a nguyên t c pháp ch
xã h i ch nghĩa và k lu t nhà nư c. ð ñ t ñư c ñi u này, ñòi h i tôn tr ng tri t ñ t t
c các nguyên t c trong h th ng các nguyên t c qu n lý hành chính nhà nư c.
Ho t ñ ng qu n lý hành chính nhà nư c ñư c b o ñ m v phương di n t ch c b máy
hành chính nhà nư c
- Trư c h t là b máy cơ quan nhà nư c - ñây là h th ng cơ quan nhi u v s lư ng,
biên ch ; ph c t p v cơ c u t ch c; ña d ng v ch c năng, nhi m v cũng như phương
pháp ho t ñ ng; có cơ s v t ch t to l n, có ñ i tư ng qu n lý ñông ñ o, ña d ng, ch th
ch y u là cơ quan hành chính nhà nư c, ñó là ñi u ki n quan tr ng ñ th c hi n nhi m
v qu n lý. Các cơ quan hành chính tr c ti p x lý công vi c hàng ngày c a Nhà nư c,
thư ng xuyên ti p xúc v i dân, gi i quy t các yêu c u c a dân, là c u n i quan tr ng c a
ð ng, nhà nư c v i nhân dân. Nhân dân ñánh giá ch ñ , ñánh giá ð ng trư c h t thông
qua ho t ñ ng c a b máy hành chính.
- B o ñ m tính liên t c và n ñ nh trong ho t ñ ng qu n lý. Liên t c nh m ñ m b o ho t
ñ ng bình thư ng c a b máy hành chính nhà nư c. Tính n ñ nh nh m ñ ñ m b o các
ho t ñ ng như: lưu tr h sơ, gi y t . ðó có th nói là trách nhi m c a cơ quan hành
chính nhà nư c ñ i v i xã h i.
Qu n lý hành chính nhà nư c là ho t ñ ng có m c tiêu chi n lư c, có chương trình và
có k ho ch ñ th c hi n m c tiêu.
Công tác qu n lý hành chính nhà nư c là ho t ñ ng có m c ñích và ñ nh hư ng. Vì v y,
ph i có chương trình, k ho ch dài h n, trung h n và hàng năm. M t khác, c n có các ch
tiêu mang tính ñ nh hư ng trên cơ s h th ng pháp lu t ñư c áp d ng th c thi tri t ñ
cho ho t ñ ng qu n lý, ñ ng th i t o hành lang pháp lý cho ho t ñ ng ñ t dư i s qu n
lý y.
Qu n lý hành chính nhà nư c XHCN không có s cách bi t tuy t ñ i v m t xã h i gi a
ch th qu n lý và ch th c a qu n lý (ch th ch u s qu n lý)
Cán b qu n lý nhà nư c ph i là "công b c" c a nhân dân, bi t l ng nghe ý ki n c a
qu n chúng nhân dân, thu hút ñư c r ng rãi qu n chúng nhân dân tham gia vào vi c qu n
lý nhà nư c và xã h i. Ch ng quan liêu, c a quy n, hách d ch, c hi p qu n chúng.
- 10
Tính chuyên môn hoá và ngh nghi p cao
ðó chính là nghi p v c a m t n n hành chính văn minh, hi n ñ i. Khi nói ñ n m t "n n
kinh t tri th c"- n n kinh t mà ñó giá tr c a tri th c, c a s hi u bi t ñư c ñ t lên
hàng ñ u-thì ñ i ngũ qu n lý n n kinh t tri th c y ph i có m t t m vóc tương x ng.
Qu n lý nhà nư c khác v i ho t ñ ng chính tr ch : trình ñ ki n th c chuyên môn và
k năng qu n lý th c ti n làm tiêu chu n hàng ñ u.
Tính không v l i
Qu n lý hành chính nhà nư c l y vi c ph c v l i ích công làm ñ ng cơ và m c ñích c a
ho t ñ ng. Qu n lý hành chính nhà nư c không ph i vì l i ích thù lao, càng không theo
ñu i m c ñích kinh doanh l i nhu n. Cán b hành chính vì v y ph i b o ñ m "c n ki m,
liêm chính, chí công, vô tư".
2. LU T HÀNH CHÍNH- M T NGÀNH LU T ð C L P
2.1 ð i tư ng ñi u ch nh c a lu t hành chính
ð i tư ng ñi u ch nh c a m t ngành lu t nói chung là nh ng quan h xã h i xác ñ nh
các ñ c tính cơ b n gi ng nhau và do nh ng quy ph m thu c ngành lu t ñó ñi u ch nh. Cùng
v i phương pháp ñi u ch nh, ñ i tư ng ñi u ch nh là cơ s thi t y u ñ phân bi t ngành lu t
này v i ngành lu t khác.
ð i tư ng ñi u ch nh c a lu t hành chính Vi t Nam là nh ng quan h xã h i ch y u
và cơ b n hình thành trong lĩnh v c qu n lý hành chính nhà nư c, hay nói khác hơn ñ i
tư ng ñi u ch nh c a lu t hành chính là nh ng quan h xã h i h u h t phát sinh trong ho t
ñ ng ch p hành và ñi u hành c a nhà nư c. Nhìn chung, ñ i tư ng ñi u ch nh c a lu t hành
chính bao g m nh ng v n ñ sau:
- Tr c ti p ph c v nhu c u v t ch t và tinh th n c a nhân dân. ðây ph i ñư c xác ñ nh
là m c tiêu hàng ñ u c a qu n lý hành chính. B i vì ho t ñ ng qu n lý không ch m c
ñích ñ qu n lý mà ch y u ñ ñ m b o tr t t xã h i, ph c v cho xã h i và t o ñi u
ki n cho s phát tri n toàn xã h i.
- Vi c thành l p, c i ti n cơ c u b máy, c i ti n ch ñ làm vi c, hoàn ch nh các quan
h công tác c a các cơ quan nhà nư c.
- Các ho t ñ ng qu n lý v kinh t , văn hoá, xã h i, an ninh qu c phòng, tr t t xã h i
trên t ng ñ a phương và t ng ngành.
- Khen thư ng, trao danh hi u cho các cá nhân t ch c có ñóng góp và ñ t ñư c nh ng
thành qu nh t ñ nh trong lĩnh v c hành chính nhà nư c ho c trong các lĩnh v c c a
ñ i s ng xã h i theo lu t ñ nh; x lý các cá nhân, t ch c có hành vi vi ph m tr t t
qu n lý hành chính nhà nư c.
Nhóm A: Nhóm quan h cơ b n và ch y u trong Lu t Hành chính.
- 11
Như trên ñã trình bày, ch c năng qu n lý nhà nư c ñư c th c hi n ch y u b i cơ
quan hành chính nhà nư c. Nhóm A là nhóm quan h pháp lu t hành chính, trong ñó có ít
nh t m t ch th là cơ quan hành chính nhà nư c, nên là nhóm quan tr ng, cơ b n, ñư c
phân thành hai ti u nhóm sau:.
Nhóm 1: Nh ng quan h qu n lý phát sinh trong quá trình các cơ quan hành chính nhà
nư c th c hi n ho t ñ ng ch p hành và ñi u hành trong ph m vi các cơ quan hành chính
nhà nư c (ngo i tr ho t ñ ng trong quan h công tác n i b ), v i m c ñích chính là
ñ m b o “tr t t qu n lý”, ho t ñ ng bình thư ng c a các cơ quan hành chính nhà
nư c.
Nhóm này thư ng ñư c g i ng n g n là nhóm “hành chính công quy n”. Nói m t
cách ng n g n, quan h pháp lu t hành chính công quy n ñư c hình thành gi a các bên
ch th ñ u mang tư cách có th m quy n hành chính nhà nư c khi tham gia vào quan h
pháp lu t hành chính ñó.
ðây là nhóm nh ng quan h thu c ñ i tư ng ñi u ch nh cơ b n c a lu t hành chính.
Thông qua vi c thi t l p nh ng quan h lo i này, các cơ quan hành chính nhà nư c th c hi n
các ch c năng cơ b n c a mình. Nh ng quan h này r t ña d ng, phong phú bao g m nh ng
quan h ñư c chia thành 2 nhóm nh như sau:
Quan h d c
1. Quan h hình thành gi a cơ quan hành chính nhà nư c c p trên v i cơ quan hành chính
nhà nư c c p dư i theo h th ng d c. ðó là nh ng cơ quan nhà nư c có c p trên, c p dư i
ph thu c nhau v chuyên môn k thu t, cơ c u, t ch c...
Ví d : M i quan h gi a Chính ph v i UBND thành ph C n Thơ; B Tư pháp v i
S Tư pháp thành ph C n Thơ.
2. Quan h hình thành gi a cơ quan hành chính nhà nư c có th m quy n chuyên môn c p
trên v i cơ quan hành chính nhà nư c có th m quy n chung c p dư i tr c ti p nh m th c
hi n ch c năng theo quy ñ nh c a pháp lu t.
Ví d : M i quan h gi a B Tư pháp v i UBND thành ph C n Thơ.
3. Quan h gi a cơ quan hành chính nhà nư c v i các ñơn v , cơ s tr c thu c.
Ví d : Quan h gi a B Giáo d c - ðào t o v i Trư ng ñ i h c C n Thơ, Gi a B Y
t và các b nh vi n nhà nư c.
Quan h ngang
1. Quan h hình thành gi a cơ quan hành chính nhà nư c có th m quy n chung v i cơ quan
hành chính nhà nư c có th m quy n chuyên môn cùng c p.
Ví d : M i quan h gi a Chính ph v i B Tư pháp.
- 12
2. Quan h gi a cơ quan hành chính nhà nư c có th m quy n chuyên môn cùng c p v i
nhau. Các cơ quan này không có s ph thu c nhau v m t t ch c nhưng theo quy ñ nh c a
pháp lu t thì có th th c hi n 1 trong 2 trư ng h p sau:
- M t khi quy t ñ nh v n ñ gì thì cơ quan này ph i ñư c s ñ ng ý, cho phép hay
phê chu n c a cơ quan kia trong lĩnh v c mình qu n lý.
Ví d : M i quan h gi a B Tài chính v i B Giáo d c - ðào t o trong vi c qu n lý
ngân sách Nhà nư c trong lĩnh v c giáo d c – ñào t o; gi a S Lao ñ ng Thương
binh -Xã h i v i S Y t trong vi c th c hi n chính sách xã h i c a Nhà nư c.
- Ph i ph i h p v i nhau trong m t s lĩnh v c c th
Ví d : Thông tư t ch do B giáo d c ñào t o ph i h p v i B Tư pháp ban hành v
v n ñ liên quan ñ n vi c ñào t o c nhân Lu t
3. Quan h gi a cơ quan hành chính nhà nư c ñ a phương v i các ñơn v , cơ s tr c thu c
trung ương ñóng t i ñ a phương ñó.
Ví d : quan h gi a UBND thành ph C n Thơ v i Trư ng ñ i h c C n Thơ.
Tuy nhiên, m i cơ quan nhà nư c ñ u có ch c năng cơ b n riêng và mu n hoàn thành
ch c năng cơ b n c a mình, m i cơ quan nhà nư c ph i ti n hành nh ng ho t ñ ng như
ki m tra n i b trong m t cơ quan, nâng cao trình ñ nghi p v chuyên môn c a cán b ,
ph i h p ho t ñ ng gi a các b ph n c a cơ quan, công vi c văn phòng, ñ m b o nh ng
ñi u ki n v t ch t c n thi t. ðây là ho t ñ ng t ch c n i b còn g i là quan h công tác n i
b khác v i quan h pháp lu t hành chính, nhưng có quan h ch t ch v i ho t ñ ng hành
chính. N u ho t ñ ng này ñư c t ch c t t thì hi u qu ho t ñ ng c a cơ quan hành chính y
s cao và ngư c l i, n u vi c t ch c n i b quá c ng k nh thì ho t ñ ng hành chính c a cơ
quan ñó s mang l i hi u qu không cao.
Nhóm 2: Các quan h qu n lý hình thành khi các cơ quan hành chính nhà nư c th c hi n
ho t ñ ng ch p hành và ñi u hành trong các trư ng h p c th liên quan tr c ti p t i
các ñ i tư ng không có th m quy n hành chính nhà nư c ho c tham gia vào quan h ñó
không v i tư cách c a cơ quan hành chính nhà nư c, v i m c ñích chính là ph c v tr c
ti p nhân dân, ñáp ng các quy n và l i h p pháp c a công dân, t ch c.
Nói ng n g n, ñây là quan h pháp lu t hành chính công - tư, hình thành gi a m t
bên ch th tham gia v i tư cách ch th có th m quy n hành chính nhà nư c và m t bên
ch th tham gia không v i tư cách ch th có th m quy n hành chính nhà nư c. Nhóm
này ñư c g i ng n g n là nhóm “hành chính công - tư". ðây là m c ñích cao nh t c a
qu n lý hành chính nhà nư c khi cơ quan hành chính- cơ quan ñư c xem là “công b c”
c a nhân dân, qu n lý hành chính vì quy n l i nhân dân, vì tr t t chung cho toàn xã h i,
bao g m các quan h c th sau ñây:
- 13
1. Quan h gi a cơ quan hành chính nhà nư c, cán b có th m quy n hành chính nhà nư c
v i các ñơn v kinh t thu c các thành ph n kinh t ngoài qu c doanh. Các ñơn v kinh t
này ñư c ñ t dư i s qu n lý thư ng xuyên c a cơ quan hành chính nhà nư c có th m
quy n.
Ví d : Gi a UBND Thành ph C n thơ v i các Công ty khu công nghi p Trà nóc.
2. Quan h gi a cơ quan hành chính nhà nư c, cán b có th m quy n hành chính nhà nư c
v i các t ch c xã h i, ñoàn th qu n chúng.
Ví d : Quan h gi a Chính ph v i M t tr n t qu c Vi t Nam ho c các t ch c thành
viên c a M t tr n.
3. Quan h gi a cơ quan hành chính nhà nư c, cán b có th m quy n hành chính nhà nư c
v i công dân Vi t Nam, ngư i nư c ngoài, ngư i không qu c t ch ñang làm ăn cư trú t i
Vi t Nam.
Ví d : quan h gi a c nh sát giao thông v i cá nhân (g m công dân Vi t Nam, ngư i
nư c ngoài, ngư i không qu c t ch) vi ph m tr t t an toàn giao thông.
M i liên h gi a hành chính công - tư và hành chính công quy n
Th t ra m i s phân chia ch mang tính ch t tương ñ i ñ t o ñi u ki n thu n l i cho
quá trình nghiên c u. Hai lĩnh v c hành chính công - tư và hành chính công quy n liên
quan tr c ti p và tương h cho m c ñích c a qu n lý hành chính nhà nư c. Qu n lý hành
chính công quy n là cơ s ñ b o ñ m ho t ñ ng bình thư ng c a cơ quan hành chính
nhà nư c. Trong khi ñó, qu n lý hành chính công - tư th hi n rõ tr c ti p m c ñích c a
qu n lý hành chính, gi gìn tr t t qu n lý xã h i theo nguyên v ng c a nhân dân. Trong
quá trình qu n lý, có nh ng công vi c liên quan ñ n c hai lĩnh v c ho c r t khó phân
bi t gi a hai ph m vi: hành chính công - tư và hành chính công quy n. Ch ng h n như
khi nh n ñư c ñơn khi u n i v vi c c p gi y phép xây d ng cho m t cá nhân công dân
ñ i v i cơ quan hành chính nhà nư c c p dư i, cơ quan c p trên tr c ti p ra ch th bu c
cơ quan hành chính c p dư i ph i xem xét l i quy t ñ nh c a cơ quan y. Trư ng h p
này phát sinh này có 3 quan h pháp lu t hành chính (hai quan h pháp lu t hành chính
công - tư, m t quan h pháp lu t hành chính công quy n).
Nhóm B: Nhóm quan h th y u trong Lu t Hành chính.
Th c ti n c a ho t ñ ng qu n lý hành chính nhà nư c cho th y trong m t s trư ng
h p pháp lu t quy ñ nh có th trao quy n th c hi n ho t ñ ng ch p hành - ñi u hành cho m t
s các cơ quan nhà nư c khác (không ph i là cơ quan hành chính nhà nư c), các t ch c, cá
nhân. ði u này có nghĩa là ho t ñ ng qu n lý hành chính nhà nư c không ch do các cơ quan
hành chính nhà nư c ti n hành. Hi n pháp 1980 có quy ñ nh “Qu c h i có th ñ nh cho mình
nh ng nhi m v , quy n h n khi xét th y c n thi t” (ði u 83- Hi n pháp 1980). ði u này cho
th y, Qu c h i có th m r ng ph m vi quy n h n c a mình: ngoài ch c năng l p pháp, còn
có th th c hi n ch c năng hành pháp- qu n lý nhà nư c. Hi n pháp 1992 không còn quy
ñ nh này. Tuy nhiên, hi n nay Qu c h i v n th c hi n vi c qu n lý nhà nư c khi quy t ñ nh
- 14
k ho ch nhà nư c; b u, bãi nhi m, mi n nhi m Th tư ng Chính ph ; quy t ñ nh thành l p
ho c bãi b các b , cơ quan ngang b .
Nh ng quan h có tính ch t qu n lý, hình thành trong quá trình các cơ quan nhà nư c
xây d ng, c ng c t ch c b máy và ch ñ công tác c a h th ng cơ quan, như th c
hi n vi c b nhi m, chuyên chuy n, ch ñ trách nhi m... nh m n ñ nh v t ch c ñ
hoàn thành ch c năng, nhi m v c a mình.
Ví d : quan h gi a Chánh án nhân dân t i cao và Toà án nhân dân t nh A.
Nh ng quan h qu n lý hình thành trong quá trình m t s t ch c chính tr -xã h i và
m t s cá nhân th c hi n ch c năng qu n lý nhà nư c ñ i v i nh ng v n ñ c th
ñư c pháp lu t quy ñ nh.
Ví d : Quan h gi a các ng c viên v i M t tr n t qu c, khi M t tr n t qu c ñư c
giao quy n qu n lý và t ch c h i ngh hi p thương.
Ví d : Công ñoàn ñư c giao qu n lý m t s m t v b o h lao ñ ng.
Ví d : Các ñ i dân phòng t qu n xã, phư ng, p ñư c giao nhi m v gi gìn tr t t
công c ng, an ninh.
Lưu ý r ng, ho t ñ ng c a các cơ quan nhà nư c khác, các t ch c ho c cá nhân ñư c
trao quy n có t t c các h u qu pháp lý như ho t ñ ng c a các cơ quan hành chính nhà
nư c nhưng ho t ñ ng này ch gi i h n trong vi c th c hi n ho t ñ ng ch p hành ñi u hành.
ði u này cho th y, vi c qu n lý trong n i b c a các t ch c xã h i ñư c ñi u l t ch c ñó
quy ñ nh và vì v y, không thu c ph m vi ñi u ch nh c a Lu t hành chính. Tuy nhiên, t t c
các quan h qu n lý nhà nư c trong t ng lĩnh v c c a ñ i s ng xã h i do Lu t Hành chính
ñi u ch nh. Ví d : qu n lý nhà nư c trong lĩnh v c ñ t ñai, nhà , kinh t , văn hóa-xã h i...
Nh ng quan h hình thành do cá nhân ñư c “ y nhi m“, “u quy n” qu n lý nhà nư c
trong nh ng trư ng h p nh t ñ nh, xác ñ nh rõ trong các quy ph m pháp lu t hành chính
Ví d : Khi tàu bay, tàu bi n ñã r i sân bay, b n c ng, ngư i ch huy máy bay, tàu
bi n ñó có quy n t m gi ngư i theo th t c hành chính (ði u 45, Pháp l nh X lý vi ph m
hành chính có hi u l c 01/10/2002). Trong trư ng h p, pháp lu t th m chí không gi i h n,
không phân bi t là công Vi t Nam hay ngư i nư c ngoài, ngư i không qu c t ch, n u là
ngư i ch huy thì có th m quy n hành chính nhà nư c nêu trên.
Trên cơ s phân tích ñ c ñi m c a các v n ñ liên quan ñ n lu t hành chính, ñ i
tư ng ñi u ch nh c a lu t hành chính, có th ñưa ra ñ nh nghĩa lu t hành chính như sau:
“Lu t hành chính là m t ngành lu t bao g m t ng th các quy ph m pháp lu t ñi u ch nh
nh ng quan h xã h i phát sinh trong quá trình qu n lý hành chính nhà nư c c a các cơ
quan hành chính nhà nư c, các quan h xã h i phát sinh trong quá trình các cơ quan nhà
nư c xây d ng và n ñ nh ch ñ công tác c a h th ng cơ quan, các quan h xã h i trong
quá trình các cơ quan nhà nư c, các t ch c xã h i, cá nhân th c hi n ho t ñ ng qu n lý
- 15
hành chính nhà nư c ñ i v i các v n ñ c th do pháp lu t quy ñ nh”.
Ngoài ra có th ñ nh nghĩa lu t hành chính m t cách ng n g n hơn: “Lu t hành chính
là m t ngành lu t trong h th ng pháp lu t Vi t Nam bao g m t ng th các quy ph m pháp
lu t ñi u ch nh các quan h xã h i phát sinh trong quá trình t ch c và th c hi n ho t ñ ng
ch p hành - ñi u hành c a các cơ quan mà ch y u là cơ quan hành chính nhà nư c”.
Như v y, qua ñ nh nghĩa trên ta th y r ng ch có th nói ñ n ñi u ch nh b ng pháp
lu t hành chính khi trong quan h qu n lý ph i có ít nh t m t bên có th m quy n v i tư cách
là ch th (không ch là cơ quan hành chính) th c hi n ch c năng ch p hành và ñi u hành
c a nhà nư c. N u cơ quan hành chính nhà nư c ho t ñ ng không ph i trong ph m vi, lĩnh
v c th m quy n c a mình, không s d ng quy n l c nhà nư c, thì ho t ñ ng ñó ñư c th c
hi n không ph i thu c ñ i tư ng ñi u ch nh c a pháp lu t hành chính.
2.2 Phương pháp ñi u ch nh c a lu t hành chính Vi t Nam
Phương pháp ñi u ch nh c a m t ngành lu t là cách th c tác ñ ng ñ n các quan h xã
h i cùng nhóm ñ i tư ng ñi u ch nh b ng công c pháp lu t. Phương pháp ñi u ch nh là y u
t quan tr ng ñ xác ñ nh ngành lu t ñó có ph i là ngành lu t ñ c l p hay không. Ngoài ra,
phương pháp ñi u ch nh còn góp ph n xác ñ nh ph m vi ñi u ch nh c a các ngành lu t trong
trư ng h p nh ng quan h xã h i có ch g n k ho c ñan xen v i nhau.
ð c trưng c a phương pháp ñi u ch nh c a lu t hành chính là tính m nh l nh ñơn
phương, xu t phát t quan h “quy n uy - ph c tùng” gi a m t bên có quy n nhân danh nhà
nư c và ra nh ng m nh l nh b t bu c ñ i v i bên có nghĩa v ph c tùng. S áp ñ t ý chí
ñư c th hi n trong các trư ng h p sau:
- C hai bên ñ u có nh ng quy n h n nh t ñ nh do pháp lu t quy ñ nh nhưng bên này
quy t ñ nh v n ñ gì thì ph i ñư c bên kia cho phép, phê chu n. ðây là quan h ñ c
trưng c a hành chính công quy n.
- M t bên có quy n ñưa ra nh ng yêu c u, ki n ngh còn bên kia có th m quy n xem
xét, gi i quy t, có th tho mãn nh ng yêu c u, ki n ngh này ho c có th bác b .
- M t bên có quy n ra các m nh l nh yêu c u còn bên kia ph i ph c tùng các yêu c u,
m nh l nh ñó.
- M t bên có quy n áp d ng các bi n pháp cư ng ch hành chính bu c ñ i tư ng qu n
lý ph i th c hi n m nh l nh c a mình. S b t bình ñ ng còn th hi n rõ nét trong tính
ch t ñơn phương và b t bu c c a các quy t ñ nh hành chính.
Ví d : Công dân Nguy n Văn A ñ n UBND Qu n B làm h sơ xin c p gi y phép xây
d ng.
Phân tích: Tính ñơn phương th hi n ch là vi c quy t ñ nh c p gi y phép xây d ng
hay không do UBND Qu n quy t ñ nh trong ph m vi quy n h n, mà công dân A không
th can thi p. Trong trư ng h p không ñư c c p gi y phép xây d ng ho c ñư c c p mà
- 16
không tho mãn, v nguyên t c v n ph i ch p hành. Tuy nhiên, công dân A hoàn toàn có
quy n khi u n i, khi u ki n quy t ñ nh hành chính ho c hành vi hành chính ñó ra trư c
các cơ quan nhà nư c có th m quy n.
Các cơ quan hành chính nhà nư c và các ch th qu n lý hành chính nhà nư c, d a
vào th m quy n c a mình trên cơ s phân tích, ñánh giá tình hình có quy n ra nh ng m nh
l nh ho c ñ ra các bi n pháp qu n lý thích h p ñ i v i t ng ñ i tư ng qu n lý c th .
Nh ng quy t ñ nh y có tính ch t ñơn phương vì chúng th hi n ý chí c a ch th qu n lý
hành chính nhà nư c trên cơ s quy n l c ñã ñư c pháp lu t quy ñ nh.
Ngoài ra, có nh ng trư ng h p phương pháp tho thu n ñư c áp d ng trong quan h
pháp lu t hành chính, còn g i là "quan h pháp lu t hành chính theo chi u ngang". C th
như khi ban hành các văn b n liên t ch, ví d : Thông tư liên t ch gi a B trư ng B Tư pháp
và B trư ng B Xây d ng. M t khác, khi m t cá nhân xin chuy n công tác ho c thi biên
ch vào làm vi c trong m t cơ quan hành chính nhà nư c. Quan h này xu t hi n trên cơ s
có s tho thu n, gi a m t bên là cá nhân ngư i lao ñ ng và bên kia là cơ quan nhà nư c,
cán b nhà nư c có th m quy n. Tuy nhiên, t t c các quan h nêu ñ u ph i trên cơ s pháp
lu t và ñ ngh h p pháp c a bên tuy n d ng s có tác d ng nh t ñ nh ñ i v i bên ñư c
tuy n d ng. Nói cách khác, các "quan h pháp lu t hành chính theo chi u ngang" cũng là
ti n ñ cho s xu t hi n "quan h pháp lu t hành chính theo chi u d c". Suy cho cùng, các
quan h pháp lu t hành chính cũng không hoàn toàn bình ñ ng tuy t ñ i. Trên nh ng ñ c
quy n hành chính và th ch hành chính, các bên ch p nh n nh ng ñ ngh c a nhau, cùng
ph c v cho m c ñích qu n lý hành chính nhà nư c.
Tóm l i: Phương pháp ñi u ch nh ch y u c a lu t hành chính Vi t Nam là phương pháp
m nh l nh ñơn phương, ñư c xây d ng trên các nguyên t c sau:
- M t bên ñư c nhân danh nhà nư c s d ng quy n l c ñ ñưa ra các quy t ñ nh hành
chính còn bên kia ph i tuân theo nh ng quy t ñ nh y.
- Quy t ñ nh hành chính ph i thu c ph m vi th m quy n c a bên nhân danh nhà nư c,
vì l i ích nhà nư c, l i ích xã h i, trên cơ s pháp lu t có hi u l c b t bu c thi hành
ñ i v i các bên h u quan và ñư c ñ m b o thi hành b ng s cư ng ch nhà nư c.
T các phân tích trên, có th k t lu n ñư c Lu t Hành chính là ngành lu t ñ c l p trong h
th ng pháp lu t Vi t Nam, có ñ i tư ng ñi u ch nh và phương pháp ñi u ch nh ñ c thù g n
li n v i khái ni m, ñ i tư ng và ph m vi qu n lý hành chính nhà nư c.
3. M I TƯƠNG QUAN GI A LU T HÀNH CHÍNH V I M T S NGÀNH LU T
KHÁC
H th ng pháp lu t Vi t Nam bao g m nhi u ngành lu t khác nhau, m i ngành lu t
ñi u ch nh nh ng quan h xã h i nh t ñ nh v i nh ng ñ i tư ng riêng và b ng nh ng
phương pháp ñi u ch nh nh t ñ nh. Ngoài vi c phân bi t các ngành lu t v i nhau nh m làm
rõ s ñ c thù c a m i ngành lu t, còn ph i th y ñư c m i quan h gi a chúng trong m t
ch nh th hoàn ch nh: h th ng pháp lu t Vi t Nam.
- 17
3.1 Lu t hành chính và lu t hi n pháp
Lu t hi n pháp là ngành lu t có ñ i tư ng ñi u ch nh là nh ng quan h xã h i cơ b n
nh t, quan tr ng nh t như chính sách cơ b n c a nhà nư c trong lĩnh v c ñ i n i ñ i ngo i;
ch ñ kinh t - chính tr ; các nguyên t c t ch c và ho t ñ ng c a h th ng chính tr c a
nư c ta; thi t l p b máy nhà nư c. ð i tư ng ñi u ch nh c a lu t hi n pháp r ng hơn ñ i
tư ng ñi u ch nh c a lu t hành chính.
Lu t hành chính gi vai trò quan tr ng trong vi c c th hóa, chi ti t hóa các quy
ph m pháp lu t nhà nư c ñ t ñó ñi u ch nh nh ng quan h xã h i phát sinh trong ho t
ñ ng ch p hành và ñi u hành c a nhà nư c. Ngư c l i, các v n ñ quy n công dân, v t
ch c b máy b máy nhà nư c ñư c quy ñ nh cơ b n trong hi n pháp, th hi n rõ tính ưu
vi t trong các quy ph m pháp lu t hành chính.
3.2 Lu t hành chính và lu t ñ t ñai
Lu t Hành chính nói ng n g n là ngành lu t v qu n lý nhà nư c. Qu n lý hành chính
nhà nư c trong t ng lĩnh v c c a ñ i s ng xã h i là nh ng m ng tương ng c a lu t hành
chính. Lu t ñ t ñai là m t ví d . Lu t ñ t ñai, v phương di n hành chính là ngành lu t v
qu n lý hành chính nhà nư c trong lĩnh v c ñ t ñai, xu t hi n, thay ñ i và ch m d t khi có
quy t ñ nh giao ñ t, thu h i ñ t c a cơ quan nhà nư c.
Tuy nhiên, các quan h pháp lu t này có nh ng nét ñ c thù riêng. nư c ta, ñ t ñai
thu c s h u toàn dân, do nhà nư c th ng nh t qu n lý (ði u 17 Hi n pháp 1992). Vì v y
không có khái ni m "chuy n quy n s h u ñ t", mà ch có khái ni m "chuy n như ng quy n
s d ng ñ t". Hơn n a, lu t ñ t ñai không ch ñư c cơ quan hành chính nhà nư c ñi u ch nh
như m t lĩnh v c có tính ñ c thù riêng, mà còn ñư c ñi u ch nh trên cơ s quan h pháp lu t
dân s liên quan ñ n các h p ñ ng th ch p ñ t ñai, h p ñ ng chuy n như ng có s tho
thu n. Vì v y, theo quan ñi m ñư c nhi u nhà nghiên c u hi n nay th ng nh t, lu t ñ t ñai
là m t ngành lu t trong h th ng pháp lu t Vi t Nam, v phương di n qu n lý nhà nư c, có
quan h ch t ch v i quan h pháp lu t hành chính. C th , lu t ñ t ñai Vi t Nam là ngành
lu t ñi u ch nh quan h gi a ngư i s d ng ñ t và nhà nư c, trong ñó nhà nư c có tư cách là
ch th duy nh t thi hành quy n s h u ñ i v i ñ t ñai nhưng cũng ñ ng th i là ch th th c
hi n quy n l c nhà nư c.
3.3 Lu t hành chính và lu t hình s
C hai ngành lu t này ñ u có các ch ñ nh pháp lý quy ñ nh hành vi vi ph m pháp
lu t và các hình th c x lý ñ i v i ngư i vi ph m. Trong c hai quan h pháp lu t này, ít
nh t là m t bên trong quan h nhân danh nhà nư c, s d ng quy n l c nhà nư c.
- Hơn n a, vi c phân bi t t i ph m v i hành vi vi ph m hành chính ñôi khi khá ph c
t p, nh t là nh ng trư ng h p vi ph m hành chính "chuy n hoá" thành t i ph m.
- Lu t hành chính quy ñ nh nhi u nguyên t c có tính b t bu c chung, ví d như: quy
t c an toàn giao thông, quy t c phòng cháy ch a cháy, quy t c lưu thông hàng hoá, văn hoá
ph m. Trong m t s trư ng h p, khi vi ph m quy t c y có th b truy c u trách nhi m hình
- 18
s . Ví d như: hành vi buôn l u, v n chuy n trái phép hàng hoá, tr n thu ...Nh ng hành vi
nêu trên n u ñư c th c hi n l n ñ u v i s lư ng không l n thì là vi ph m hành chính, còn
n u v i s lư ng l n ho c ñã b x lý hành chính mà còn tái ph m thì ñó là t i ph m. Tuy
nhiên, gi a chúng có s khác bi t cơ b n sau:
Lu t hình s quy ñ nh hành vi nào là t i ph m, hình ph t nào áp d ng cho hành vi
ph m t i, ñi u ki n, th t c áp d ng. ð xác ñ nh hành vi nào thu c ñ i tư ng ñi u ch nh
c a lu t hình s c n ph i xem xét các y u t c u thành c a t i ph m v m t ch quan, khách
quan, ch th , khách th . Thêm n a, lu t hình s phân bi t v i lu t hành chính tính ch t
hành vi có tính ch t nguy hi m cao, m c ñ thi t h i l n hơn. Thi t h i ñ c p ñây bao
g m c thi t h i v v t ch t ho c thi t h i phi v t ch t.
Còn lu t hành chính l i quy ñ nh v các hành vi vi ph m hành chính, các hình th c
x lý vi ph m hành chính và các v n ñ khác liên quan ñ n vi c x lý ñ i v i cá nhân, t
ch c vi ph m hành chính. S khác nhau gi a hai ngành lu t này là tính ch t, m c ñ c a
hành vi vi ph m.
Cũng c n nh n m nh thêm r ng, các hình th c x ph t vi ph m hành chính không
ph i là hình ph t vi ph m hành chính mà là ch tài ñ i v i vi ph m hành chính. Trong h
th ng pháp lu t Vi t Nam, “t i ph m” và “hình ph t” ch ñư c quy ñ nh và áp d ng duy nh t
trong lu t hình s .
3.4 Lu t hành chính và lu t dân s
ð i tư ng ñi u ch nh c a lu t dân s là nh ng quan h tài s n mang tính ch t hàng
hóa ti n t và các quan h nhân thân phi tài s n. Lu t dân s quy ñ nh n i dung quy n s
h u, nh ng hình th c chuy n như ng, s d ng, ñ nh ño t tài s n...và phương pháp ñi u
ch nh c a lu t dân s là phương pháp bình ñ ng, tho thu n. Trong quan h pháp lu t dân s
các ch th bình ñ ng v i nhau v quy n và nghĩa v . Trong khi ñó ñ i tư ng ñi u ch nh c a
lu t hành chính là các quan h xã h i phát sinh trong lĩnh v c ch p hành-ñi u hành. Lu t
hành chính quy ñ nh nh ng v n ñ như th m quy n c a các cơ quan nhà nư c trong qu n lý
nhà v ng ch , trưng mua tài s n...
Phương pháp ñi u ch nh c a lu t hành chính là m nh l nh ñơn phương, d a trên
nguyên t c “quy n uy - ph c tùng”. Các cơ quan qu n lý hành chính nhà nư c có th tr c
ti p ñi u ch nh quan h tài s n thông qua vi c ban hành quy t ñ nh chuy n giao tài s n gi a
các cơ quan, t ch c ñó. M t s cơ quan qu n lý có quy n ra quy t ñ nh t ch thu, kê kiên tài
s n ho c ph t ti n. Nhưng trong cơ ch qu n lý hi n nay, các cơ quan qu n lý nhà nư c ch
y u ñi u ch nh quan h tài s n m t cách gián ti p thông qua các quy t ñ nh v k ho ch, tiêu
chu n, ch t lư ng, v cơ ch ñ nh giá...
M t khác, trong nhi u trư ng h p, các cơ quan qu n lý nhà nư c cũng tham gia tr c
ti p vào quan h pháp lu t dân s . Nhưng ñây, các cơ quan ñó không ho t ñ ng v i tư
cách tr c ti p th c hi n ch c năng qu n lý nhà nư c, mà tham gia v i tư cách m t pháp
nhân, do v y không thu c ñ i tư ng ñi u ch nh c a ngành lu t hành chính.
- 19
3.5 Lu t hành chính và lu t lao ñ ng
Nhi u quy ph m c a Lu t Hành chính và Lu t lao ñ ng ñan xen, ph i h p ñ ñi u
ch nh nh ng v n ñ c th liên quan t i ho t ñ ng công v , lao ñ ng cán b , công ch c,
tuy n d ng, cho thôi vi c ñ i v i cán b , công ch c nhà nư c, nhưng ñi u ch nh t nh ng
góc ñ khác nhau. N u lu t lao ñ ng "n i dung" c a vi c qu n lý trong lĩnh v c quan h lao
ñ ng, "trình t ban hành" các quan h lao ñ ng y l i ñư c quy ñ nh trong lu t hành chính.
Nói m t cách c th :
Lu t lao ñ ng ñi u ch nh nh ng v n ñ liên quan tr c ti p ñ n quy n và l i ích c a
ngư i lao ñ ng như quy n ngh ngơi, quy n ñư c tr lương, quy n hư ng b o hi m xã h i
và b o h lao ñ ng...
Lu t hành chính xác ñ nh th m quy n c a các cơ quan hành chính nhà nư c trong
lĩnh v c lao ñ ng, ñ ng th i ñi u ch nh nh ng quan h xã h i liên quan ñ n vi c t ch c quá
trình lao ñ ng và ch ñ công v , th t c tuy n d ng, thôi vi c, khen thư ng ...
Hai ngành lu t này quan h ch t ch v i nhau, th hi n:
- Quan h pháp lu t hành chính là phương ti n th c hi n quan h pháp lu t lao ñ ng.
Ví d : Sau khi thi ñ u và ñư c công nh n vào ng ch công ch c, cán b A ñư c
hư ng các ch ñ ngh l , t tu t do lu t lao ñ ng quy ñ nh.
- Quan h pháp lu t lao ñ ng l i là ti n ñ c a quan h pháp lu t hành chính.
Ví d : Sau khi ký h p ñ ng lao ñ ng dài h n trong cơ quan nhà nư c, cá nhân A v i
tư cách là thành viên c a c a cơ quan ñó, có quy n tham gia qu n lý nhà nư c trong
doanh nghi p theo nhi m v ñư c phân công.
3.6 Lu t hành chính và lu t tài chính
Lu t tài chính là ngành lu t ñi u ch nh các quan h xã h i trong lĩnh v c ho t ñ ng
tài chính c a nhà nư c, trong ñó bao g m c các lĩnh v c v thu chi ngân sách, phân ph i
ngu n v n c a nhà nư c mang tính ch t ti n t liên quan ñ n ngu n thu nh p qu c dân. Nhìn
m t cách t ng quát, lu t tài chính và lu t hành chính ñ u ñi u ch nh ho t ñ ng tài chính c a
nhà nư c:
+ Là m t b ph n ch p hành, ñi u hành nhà nư c, lu t tài chính cũng s d ng ph
bi n phương pháp m nh l nh.
+ Lu t hành chính quy ñ nh cơ ch ki m toán nh m ñ m b o tính ñúng ñ n trong các
quan h tài chính.
+ Lu t hành chính ch a ñ ng các quy ph m pháp lu t quy ñ nh th m quy n c a các
cơ quan c a các công tác tài chính v a là quy ph m c a lu t hành chính, ñ ng th i là ngu n
c a lu t tài chính.
nguon tai.lieu . vn
