Xem mẫu

Chöông IV NHÖÕNG TÖ TÖÔÛNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA THEÁ KYÛ XVIII ÔÛ PHAÙP I. HOAØN CAÛNH LÒCH SÖÛ NÖÔÙC PHAÙP THEÁ KYÛ XVIII Nöôùc Phaùp tröôùc caùch maïng tö saûn laø moät nöôùc quaân chuû chuyeân cheá phong kieán. Töø giöõa theá kyû XVII ñeán giöõa theá kyû XVIII neàn quaân chuû chuyeân cheá aáy ñaõ phaùt trieån ñeán trình ñoä cao nhaát ñeå ñi vaøo giai ñoaïn suy taøn. Vua Lui XIV maát vaø ñöôïc bí maät ñem choân vì sôï quaàn chuùng noåi loaïn. Vua Lui XV coøn nhoû tuoåi khoâng ñuû söùc vöïc nuôùc Phaùp ñang suy suïp. Vò theá nöôùc Phaùp khoâng ngöøng suùt giaûm. Trong khi nöôùc Anh tieán maïnh treân con ñöôøng coâng nghieäp hoaù tö baûn chuû nghóa thì nöôùc Phaùp luùc baáy giôø vaãn coøn laø moät nöôùc noâng nghieäp laïc haäu. Ñaát ñai trong caû nöôùc thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa nhaø vua. Nhaø vua laáy ruoäng ñaát ñoù caáp cho quaàn thaàn. Moãi quyù toäc sôû höõu nhöõng vuøng ñaát ñai roäng lôùn. Nhaø thôø cuõng chieám moät phaàn ruoäng ñaát ñaùng keå. Cho ñeán cuoái theá kyû XVII yeáu toá tö baûn chuû nghóa trong noâng thoân ñaõ xuaát hieän nhöng coøn raát nhoû beù. Neàn coâng thöông nghieäp Phaùp tuy thua Anh nhöng noù cuõng ñaõ laøm cho boä maët cuûa nhöõng thaønh phoá thôøi trung coå thay ñoåi haún. Hình thöùc toå chöùc saûn xuaát coâng nghieäp phoå bieán laø coâng tröôøng thuû coâng, trong ñoù hình thöùc coâng tröôøng thuû coâng phaân taùn laø aùp duïng roäng raõi trong caû nöôùc. Thöông nghieäp cuõng coù nhöõng böôùc tieán. Nöôùc Phaùp môû roäng buoân baùn vôùi nhieàu nöôùc ôû chaâu AÂu, chaâu Myõ… Trong khi ñoù thì cheá ñoä phong kieán aùp duïng nhöõng quy cheá khaét khe nhö thueá naëng, haïn cheá soá löôïng coâng nhaân vaø saûn phaåm… Ñieàu naøy ñaõ ngaên caûn söï phaùt trieån cuûa coâng thöông nghieäp. Xoaù boû nhöõng raøng buoäc ngaët ngheøo cuûa phong kieán ñoái vôùi noâng coâng thöông nghieäp trôû thaønh moät yeâu caàu khaùch quan vaø taát yeáu cuûa lòch söû. Söï xuaát hieän cuûa nhöõng yeáu toá tö baûn chuû nghóa ñaõ daãn ñeán söï ra ñôøi cuûa giai caáp tö saûn. Giai caáp naøy bao goàm nhieàu taàng lôùp khaùc nhau, ñoâng ñaûo nhaát laø taàng lôùp tö saûn coâng thöông nghieäp. Giai caáp naøy muoán tham gia chính quyeàn, muoán xoùa nhöõng luaät leä ngaët ngheøo cuûa nhaø nöôùc quaân chuû chuyeân cheá, muoán môû ñöôøng cho coâng thöông nghieäp phaùt trieån. ÔÛ thaønh thò, thôï thuû coâng, nhöõng coâng nhaân, ngöôøi buoân baùn nhoû… cuõng laø moät löïc löôïng baát maõn saâu saéc ñoái vôùi cheá ñoä xaõ hoäi ñöông thôøi. Hoï bò khinh mieät veà söï ngheøo khoå cuûa baûn thaân vaø khoâng coù moät quyeàn chính trò naøo. ÔÛ noâng thoân, noâng daân laø giai caáp ñoâng ñaûo nhaát nhöng cuõng laø giai caáp cuøng khoå nhaát trong ñaúng caáp thöù ba.Hoï chòu ba taàng aùp böùc boùc loät cuûa cheá ñoä phong kieán. Ñoù laø laõnh chuùa, nhaø nöôùc vaø nhaø thôø. Tröôùc caùch maïng, neàn kinh teá noâng nghieäp ngaøy caøng suy suïp, noâng daân bò phaù saûn phaûi lang thang ñeå kieám soáng, naïn ñoùi dieãn ra lieân tieáp. Taát caû nhöõng giai caáp taàng lôùp aáy hôïp thaønh ñaúng caáp thöù ba. Trong khi ñoù giai caáp quyù toäc Phaùp vaãn tieáp tuïc soáng xa hoa truïy laïc. Quaàn chuùng ngaøy caøng khoán khoå veà moïi maët bôûi söï thoáng trò cuûa nhaø thôø Cô ñoác giaùo vaø nhaø nöôùc quaân chuû chuyeân cheá. Chính vì vaäy xaõ hoäi Phaùp vaøo theá kyû XVIII ñaõ chia thaønh hai traän tuyeán ñoái laäp: moät beân laø phong kieán vaø beân kia laø ñaúng caáp thöù ba. Nhöõng ñaïi bieåu cuûa giai caáp tö saûn coù theå töï nhaän khoâng phaûi laø ñaïi bieåu cuûa moät giai caáp rieâng bieät naøo maø laø ñaïi bieåu cuûa toaøn theå nhaân loaïi ñau khoå. Vaøo nhöõng naêm 50 cuûa theá kyû XVIII caùch maïng ñaõ leân men soâi suïc. Trong boái caûnh aáy xuaát hieän nhieàu tö töôûng, quan nieäm môùi veà chính trò, xaõ hoäi, trong ñoù ñaùng chuù yù laø nhöõng tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa vôùi caùc ñaïi bieåu Giaêng Meâlieâ, Phraêngxoa Moârenli, Gabrien Bonnoâ Ñô Mabli, Graéccô Babôùp. II. CAÙC NHAØ TÖ TÖÔÛNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA KHOÂNG TÖÔÛNG TIEÂU BIEÅU ÔÛ PHAÙP VAØO THEÁ KYÛ XVIII 1. Giaêng Meâlieâ (Jean Meslier, 1664-1729) Tieåu söû cuûa G.Meâlieâ cho ñeán nay vaãn chöa ñöôïc bieát moät caùch ñaày ñuû. OÂng sinh ôû laøng Mañecni (Mazerny) thuoäc mieàn Saêmpanhô (Champagne) trong moät gia ñình thôï deät, hoïc ôû tröôøng doøng. OÂng töøng nghieân cöùu nhöõng taùc phaåm cuûa Ñeâcaùctô (Descarte,1596 -1650), cuûa trieát gia duy vaät voâ thaàn coå ñaïi Luycôrexô1 (Lucretius Carus, khoaûng 95-55TCN), cuûa nhaø hoaøi nghi luaän Misen ñô Moângtenhô2 (Michel de Montaigne, 1533-1592). Naêm 23 tuoåi oâng ñöôïc phong laøm muïc sö vaø giaûng ñaïo taïi laøng Etôrôpeânhi (Etrepigny) cho ñeán khi qua ñôøi. Meâlieâ hieåu raát roõ tình traïng naëng neà cuûa ngöôøi noâng daân Phaùp. Thoâng caûm hoï, hieåu bieát saâu saéc thöïc teá nöôùc Phaùp ñöông thôøi, mong muoán caûi taïo xaõ hoäi laø nhöõng neùt ñaëc tröng cuûa theá giôùi quan Meâlieâ. OÂng ñaõ töøng bò Giaùo hoäi quôû phaït vì ñaõ cuøng noâng daân choáng laïi chuùa ñaát (1716) . Trong nhöõng naêm cuoái ñôøi oâng vieát moät luaän vaên mang teân Di chuùc goàm 366 trang vieát tay. Di chuùc ñaõ coù nhöõng aûnh höôûng maïnh meõ vaø hieäu quaû ñeán nhöõng trieát gia thuoäc phaùi AÙnh saùng. Theo Voânte3 (1694 - 1778) thì ñaây laø di chuùc “choáng Gieâsu” vaø söï pheâ phaùn moïi maët ñoái vôùi xaõ hoäi ñöông thôøi theå hieän trong taùc phaåm ñaõ khieán Voânte run leân vì sôï haõi. Nhöõng ñoaïn trích trong taùc phaåm ñoù ñaõ ñöôïc Voânte coâng boá vaø ñeán naêm 1864 toaøn boä taùc phaåm ñöôïc xuaát baûn. Ñaây laø moät trong nhöõng taùc phaåm ñöôïc chuù yù nhaát vaøo luùc baáy giôø. Trong Di chuùc, Meâlieâ vaïch traàn baûn chaát vaø vai troø aùp böùc cuûa toân giaùo. Theo oâng, khoâng chæ rieâng Thieân chuùa giaùo maø toân giaùo noùi chung ñeàu chæ laø söï töôûng töôïng cuûa con ngöôøi, laø söï meâ tín. Toân giaùo laø vuõ khí noâ dòch nhaân daân lao ñoäng “Toân giaùo uûng hoä chính phuû xaáu xa nhaát coøn chính phuû thì uûng hoä toân giaùo ngu ngoác nhaát…”. Toân giaùo toàn taïi vì söï baát coâng, aùp böùc, laø ñoøi hoûi tuaân thuû chính quyeàn. Nhaø vua ban thöôûng cho giaùo só vì caùc giaùo só ñaõ lôïi duïng söï ngu doát cuûa nhaân daân ñeå tuyeân truyeàn quan nieäm traät töï hieän thôøi laø do Chuùa sinh ra, traät töï aáy laø vónh cöûu, coøn caûnh noâ leä cuûa daân chuùng laø traïng thaùi töï nhieân. Thay vì giuùp nhaân daân, nhaø thôø laïi boùc loät hoï. Caùc giaùo só löøa doái nhaân daân 1 Luycôrexô, nhaø thô vaø nhaø trieát hoïc duy vaät La Maõ, ngöôøi keá tuïc EÂpiquya. OÂng laø nhaø khai saùng vó ñaïi cuûa theá giôùi La Maõ. Thô oâng aûnh höôûng lôùn ñeán söï phaùt trieån cuûa trieát hoïc duy vaät thôøi Phuïc höng. 2 Misen ñô Moângtenhô (1533-1592), nhaø trieát hoïc ngöôøi Phaùp thôøi Phuïc höng. Taùc phaåm chính: nhöõng kinh nghieäm (1580). Ñieåm xuaát phaùt cuûa hoïc thuyeát cuûa oâng laø chuû nghóa hoaøi nghi. 3 Voânte (Voltaire,1694-1778) – nhaø trieát hoïc Khai saùng, nhaø söû hoïc, nhaø vaên lôùn cuûa nöôùc Phaùp. Taùc phaåm chính: Trieát hoïc boû tuùi (1764), Zañich (1747), Chaát phaùc (1767),... lao ñoäng, lôïi duïng söï taêm toái vaø ngu doát cuûa hoï. Döôùi maét oâng, giaùo só laø moät trong nhöõng caùi aùc cuûa xaõ hoäi do ñoù caàn “treo coå taát caû boïn quyù toäc baèng ruoät cuûa thaày tu”. Baèng nhöõng neùt veõ saéc saûo, taùc phaåm ñaõ phaùc hoïa tình traïng baàn cuøng taêm toái cuûa ngöôøi noâng daân vôùi söï thöông xoùt vaø phaãn noä. Meâlieâ ñaõ leân aùn xaõ hoäi ñöông thôøi coù quaù nhieàu keû aên baùm. Theo oâng muoán laøm cho xaõ hoäi laønh maïnh tröôùc heát phaûi xoaù boû tình traïng naøy. OÂng nghieâm khaéc pheâ phaùn vua chuùa ôû nöôùc Phaùp nhaát laø vua Lui XIV maø khoâng heà ngaàn ngaòï. Theo oâng, nhöõng cuoäc chieán tranh maø vua chuùa ñaõ tieán haønh chæ laø vì lôïi ích cuûa giai caáp thoáng trò. Nhaø nöôùc caàm quyeàn chuyeân cheá laø moät trong nhöõng caùi aùc cuûa xaõ hoäi. Haønh ñoäng cuûa nhaø nöôùc chæ laø söï cöôùp boùc hôïp phaùp. OÂng pheâ phaùn söï phaân hoaù giaøu ngheøo trong xaõ hoäi. OÂng quan nieäm raèng trong ñôøi soáng xaõ hoäi thì söï phuï thuoäc laãn nhau laø caàn thieát ñeå con ngöôøi toàn taïi, nhöng khoâng theå ñeán möùc ngöôøi thì coù taát caû maø khoâng heà phaûi lao ñoäng trong khi nhöõng ngöôøi khaùc laïi chæ coù nghóa vuï, tai hoïa vaø ñau khoå. Ñoù laø “söï phuï thuoäc quaù ñaùng”. Meâlieâ keâu goïi xoùa boû söï phuï thuoäc quaù ñaùng aáy ñeå thieát laäp söï phuï thuoäc ñuùng ñaén laãn nhau, khoâng coøn tình traïng cheânh leäch lôùn veà ñieàu kieän soáng. OÂng hoaøn toaøn tin raèng ñieàu aáy coù theå vaø caàn phaûi trôû thaønh hieän thöïc. OÂng vieát: “Taát caû chuùng ta ñeàu sinh ra töø moät nguoàn goác. Khoâng ai sinh ra ñaõ laø quyù oâng, quyù baø. Thieân nhieân sinh ra chuùng ta vôùi tö caùch laø nhöõng ngöôøi töông thaân töông aùi vì thieân nhieân sinh ra chuùng ta töø cuøng moät baûn chaát vaø cuøng moät muïc ñích.” Söï baát bình ñaúng trong xaõ hoäi töø tröôùc ñeán nay khoâng phaûi laø söï ban phaùt cuûa töï nhieân maø naûy sinh töø chính con ngöôøi. Vaø noù khoâng phaûi laø hieän töôïng vónh cöûu. Tinh thaàn caùch maïng nhieät thaønh cuûa oâng theå hieän roõ trong taùc phaåm. Ñeå xoùa boû söï baát bình ñaúng, oâng keâu goïi: “Lieân hieäp laïi hôõi nhaân daân caùc daân toäc neáu caùc ngöôi muoán töï cöùu khoûi caûnh khoán cuøng. Haõy töông trôï nhau vì lôïi ích chung cuûa taát caû caùc daân toäc”. Nhaân daân caàn phaûi töï vuõ trang vôùi söï giuùp ñôõ cuûa quaân ñoäi. Meâlieâ khaúng ñònh “Soá phaän caùc ngöôi naèm trong tay caùc ngöôi”. Con ñöôøng xoaù boû baát bình ñaúng maø Meâlieâ chæ ra chính laø con ñöôøng caùch maïng nhaân daân. ÔÛ phöông dieän naøy, Meâlieâ toû ra gaàn guõi vôùi Toâmaùt Muynxô. Soáng cuøng vôùi nhaân daân, Meâlieâ ñaõ nhaïy caûm nhaän ra caùch maïng laø söï nghieäp trong moät töông lai gaàn. Meâlieâ ñaõ baùo truôùc cuoäc caùch maïng saép noå ra. OÂng laø söù giaû nhieät thaønh cuûa caùch maïng. Mô öôùc laät ñoå ngoâi vua cuûa oâng ñaõ ñöôïc thöïc hieän trong cuoäc ñaïi caùch maïng daân chuû tö saûn Phaùp (1789). Tuy nhieân oâng khoâng chæ mô öôùc cuûa laät ñoå boïn vua chuùa maø coøn mô öôùc xaây döïng moät xaõ hoäi môùi vì lôïi ích cuûa nhaân daân. Ñoù laø xaõ hoäi döïa treân neàn taûng laø cheá ñoä coâng höõu, nhaát laø coâng höõu ñoái vôùi ruoäng ñaát. Cheá ñoä tö höõu bò thuû tieâu bôûi leõ noù laø nguoàn goác cuûa nhöõng tai hoïa xaõ hoäi; moïi ngöôøi yeâu thöông nhau nhö trong moät gia ñình; cuûa caûi xaõ hoäi ñöôïc quaûn lyù chung ñuû ñeå phaân phoái cho nhu caàu cuûa moïi ngöôøi (nhôø kinh teá phaùt trieån); taát caû seõ ñöôïc phaân phoái gioáng nhau töø quaàn aùo, giaøy deùp, nhaø ôû… ñeå ñaûm baûo ñieàu kieän soáng nhö nhau; moïi ngöôøi ñeàu phaûi lao ñoäng döôùi söï quaûn lyù cuûa nhöõng ngöôøi khoân ngoan nhaát. Ñaây laø söï phuï thuoäc chính ñaùng. Nhö vaäy söï phuï thuoäc vaø tuaân thuû trong xaõ hoäi lyù töôûng khoâng mang tính chính trò, tính giai caáp; ñôn vò cô sôû cuûa traät töï xaõ hoäi laø nhöõng coâng xaõ noâng thoân hoaëc thaønh thò; trong xaõ hoäi do khoâng coù tö höõu neân nhöõng toäi loãi do noù gaây ra nhö troäm caép, gieát ngöôøi, doái traù seõ khoâng toàn taïi. Vôùi tö töôûng xoùa boû tö höõu, xaùc laäp cheá ñoä coâng höõu, Meâlieâ laø nhaø coäng saûn chuû nghóa ñaàu tieân cuûa nöôùc Phaùp. OÂng ñaõ theå hieän hoaøi baõo cuûa daân ngheøo noâng thoân Phaùp ñöông thôøi, vaø laø nhaø khoâng töôûng coù xu höôùng caùch maïng. 2. Phôraêngxoa Moârenli (Francois Morelly) Khoâng roõ tieåu söû cuûa oâng. Taùc phaåm lôùn nhaát cuûa Moârenli laø Boä luaät cuûa töï nhieân. Boä luaät cuûa töï nhieân xuaát baûn laàn ñaàu khuyeát danh taïi Amxteùcñam vaøo naêm 1755. Naêm 1841 ñöôïc taùi baûn, ghi teân taùc giaû laø Moârenli. Theo Moârenli, trong giai ñoaïn ñaàu xaõ hoäi loaøi ngöôøi khoâng coù cheá ñoä tö höõu. Trong kyù öùc cuûa nhieàu daân toäc vaãn coøn löu laïi nhöõng aán töôïng veà traïng thaùi aáy, thaäm chí Moârenli cho raèng vaãn coøn caùc coäng ñoàng nguyeân thuûy nhö vaäy ôû moät soá vuøng hoang daõ thuoäc Baéc Myõ. Ñaây laø traïng thaùi töï nhieân phuø hôïp vôùi baûn tính töï nhieân cuûa con ngöôøi. Sau ñoù do thieáu lyù trí, con ngöôøi khoâng bieát caùch toå chöùc cuoäc soáng cuûa mình, khoâng töï giaùc ñoái vôùi xaõ hoäi neân ñaõ thieát laäp cheá ñoä tö höõu. Söï ra ñôøi cuûa cheá ñoä tö höõu ñaõ khoâng laøm cho xaõ hoäi toát hôn maø ngöôïc laïi. Tö höõu ñaõ daãn ñeán baát coâng kinh teá vaø sau ñoù laø baát coâng chính trò. Cheá ñoä tö höõu lan roäng ñaõ laøm tieâu tan nhöõng luaät leä xa xöa, nhöõng quan heä bình ñaúng töï nhieân, söï gaén boù thaân thieát giöõa nhöõng con ngöôøi… Nhö vaäy con ngöôøi ñaõ thoaùt khoûi thieân ñöôøng nguyeân thuûy vaø ñaùnh maát söï voâ toäi nguyeân thuûy. Traûi qua moät thôøi gian ñau khoå, vôùi nhöõng kinh nghieäm cay ñaéng, con ngöôøi seõ tænh ngoä. Khi aáy con ngöôøi nhaän thöùc ñöôïc raèng cheá ñoä coäng ñoàng nguyeân thuûy laø öu vieät vaø seõ tìm caùch ñeå quay trôû veà traïng thaùi naøy. Nhö vaäy söï trôû laïi cuûa tính coäng ñoàng laø keát quaû cuûa söï yù thöùc chöù khoâng phaûi laø tính coäng ñoàng baûn naêng nhö luùc ñaàu. Tö töôûng noåi baät nhaát cuûa taùc phaåm Boä luaät cuûa töï nhieân laø xoaù boû cheá ñoä tö höõu. Theo oâng, “trong baát cöù cheá ñoä xaõ hoäi naøo, quyeàn tö höõu veà nhöõng cuûa caûi ñöôïc phaân chia ñeàu laø nguoàn goác cuûa nhöõng tai hoaï taøy trôøi. “ÔÛ nôi naøo khoâng coù quyeàn tö höõu thì ôû ñoù khoâng coù moät haäu quaû nguy haïi naøo cuûa noù…” Moârenli ñaõ mô öôùc xaõ hoäi toát ñeïp vôùi nhöõng ñaëc tröng: Cheá ñoä coâng höõu laø neàn taûng xaõ hoäi. Ñaây laø neùt noåi baät trong taùc phaåm Boä luaät cuûa töï nhieân. Theo Moârenli, cheá ñoä coâng höõu phuø hôïp vôùi ñöùc haïnh töï nhieân cuûa con ngöôøi; moãi ngöôøi ñeàu laøm vieäc tuyø theo söùc löïc, khaû naêng vaø ñeàu ñöôïc xaõ hoäi chaêm soùc; trong xaõ hoäi, lao ñoäng khoâng phaûi chæ laø nghóa vuï maø chuû yeáu laø do töï giaùc bôûi leõ lao ñoäng laø nhu caàu cuûa con ngöôøi. Khaùc vôùi Meâlieâ, Moârenli cho raèng söï ra ñôøi cuûa xaõ hoäi môùi laø ñôn giaûn, baèng con ñöôøng hoøa bình: nhôø söï töï nhaän thöùc vaø luaät phaùp. OÂng quan nieäm: cheá ñoä ñöông thôøi ñaày baát coâng, doái traù do thieáu hieåu bieát, do con ngöôøi khoâng bieát toå chöùc cuoäc soáng cuûa mình. Laïc quan, Moârenli tin raèng “maëc duø con ngöôøi rôøi boû chaân lyù, song chaân lyù khoâng theå bò tieâu dieät”. Coù theå thay ñoåi xaõ hoäi baèng caùch: Naâng cao nhaän thöùc cuûa con ngöôøi nhaát laø nhöõng ngöôøi caàm quyeàn, laøm cho con ngöôøi coù ñaïo ñöùc vaø xaây döïng moät heä thoáng luaät leä môùi toát hôn. Trong Boä luaät cuûa töï nhieân, Moârenli ñaõ ñöa ra heä thoáng luaät leä raát chi tieát, ñoù laø “hình maãu luaät phaùp töông öùng vôùi ñoøi hoûi töï nhieân”: luaät ruoäng ñaát, luaät khoa hoïc giaùo duïc, luaät hoân nhaân, luaät phaân phoái, luaät quy hoaïch thaønh phoá, luaät caám xa xæ- AÊng ghen nhaän xeùt: ñieàu naøy theå hieän chuû nghóa coäng saûn khaéc kyû bình quaân. Moârenli cho raèng nhöõng luaät leä ñöa ra caàn phaûi ñuùng ñaén, ngaén goïn vaø roõ raøng. Toùm laïi, Moârenli ñaõ theå hieän ra nhö laø moät nhaø khoâng töôûng voâ thaàn nhöng trong caùch ñaët vaán ñeà vaø giaûi quyeát vaán ñeà thì laïi laø ngöôøi duy taâm chuû quan veà maët lòch söû. OÂng chæ môùi ñöa ra moät sô ñoà cöùng nhaéc veà xaõ hoäi lyù töôûng, chöa neâu ñöôïc moái quan heä giöõa xaõ hoäi ñöông thôøi vôùi xaõ hoäi maø oâng mô öôùc. Vaû laïi baûn thaân oâng cuõng khoâng heà tin raèng xaõ hoäi aáy trôû thaønh hieän thöïc. Trong keát luaän ôû phaàn ñaàu cuûa taùc phaåm, oâng thuù nhaän: “Toâi khoâng coù tham voïng taùo baïo muoán caûi taïo xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Hieän nay haàu nhö chöa ñuû ñieàu kieän ñeå thieát laäp moät nöôùc coäng hoøa nhö vaäy”. Tuy nhieân neùt tích cöïc cuûa Moârenli laø nhöõng tö töôûng höôùng thieän cuûa oâng. OÂng ñaõ thöïc loøng mong muoán thöùc tænh moïi ngöôøi töø nhöõng kinh nghieäm soáng ñeå vöôn ñeán moät xaõ hoäi môùi toát ñeïp hôn. 3. Gabrien Bonnoâ Ñô Mabli (Gabriel Bonnet de abli, 1709 -1785) Mabli xuaát thaân trong moät gia ñình quyù toäc. Boá oâng laø nghò só. OÂng theo hoïc ôû tröôøng trung hoïc cuûa Gíao hoäi, sau hoïc taïi chuûng vieän ôû Pari. Hoïc xong, nhaän chöùc tu vieän tröôûng nhöng sau ñoù oâng ñaõ töø boû cuoäc ñôøi toân giaùo vaø chuyeân taâm vaøo vieäc nghieân cöùu lòch söû, chính trò. Mabli vieát raát nhieàu (khoaûng 30 taùc phaåm xuaát baûn trong 50 naêm, töø naêm 1740 ñeán naêm 1786). Moät soá taùc phaåm quan troïng cuûa oâng: + Söï so saùnh nhöõng ngöôøi Roâmanh vaø ngöôøi Phaùp (1741), + Nhöõng nhaän xeùt veà ngöôøi La Maõ (1751). + Quyeàn vaø nghóa vuï coâng daân (1758). + Nhaän xeùt veà lòch söû nöôùc Phaùp (1758)… Nhöõng quan ñieåm trieát hoïc cuûa Loác cô (1632-1704, Anh), cuûa Coângñiaéc (1715-1780, Phaùp) laø cô sôû lyù luaän cuûa caùc tö töôûng xaõ hoäi – chính trò cuûa Mabli. Döïa treân nhöõng lyù thuyeát aáy, oâng xaây döïng lyù thuyeát veà nhöõng söï say meâ. Theo oâng, nhöõng söï ñam meâ, nhöõng tình caûm boäc loä ra cuûa con ngöôøi quy ñònh khuynh höôùng cuûa ngöôøi ñoù; Tröôùc khi coù cheá ñoä tö höõu thì chæ coù nhöõng say meâ toát ñeïp. Ñoù laø söï say meâ lao ñoäng vaø tình yeâu thöông giöõa con ngöôøi - con ngöôøi; Tö höõu xuaát hieän laø do söï sai laàm, söï ngu ngoác muoán soáng nhaøn haï baèng söùc lao ñoäng cuûa ngöôøi khaùc. Söï xuaát hieän aáy ñaõ laøm naåy sinh nhöõng ham muoán khoâng laønh maïnh, nhöõng tính xaáu nhö baàn tieän, thoùi xa hoa… Noù taïo neân xung ñoät, baát coâng kinh teá, baát coâng chính trò. Do ñoù caàn xoaù boû cheá ñoä tö höõu. Ñoái vôùi tö höõu, Mabli baøy toû söï caêm gheùt cuûa mình. Khoâng theå sang Myõ theo lôøi môøi cuûa Añam vaø Phraêng Klanh – nhöõng taùc giaû cuûa Tuyeân ngoân ñoäc laäp, oâng ñaõ vieát quyeån Nhaän xeùt veà Hoa Kyø. Trong taùc phaåm naøy, Mabli chuùc möøng nhaân daân Myõ vöøa giaønh ñöôïc ñoäc laäp, ñoàng thôøi oâng löu yù nhaân daân Myõ veà söï phaùt trieån cuûa cheá ñoä quyù toäc taøi chính, söï gia taêng tình traïng baát bình ñaúng… vaø khaúng ñònh söï phaùt trieån theo höôùng aáy seõ daãn ñeán choã xaùc laäp moät cheá ñoä baïo taøn cuûa keû giaøu vaø nhöõng cuoäc chieán tranh xaâm löôïc. Nhöõng lôøi tieân ñoaùn cuûa oâng ñaõ ñöôïc thöïc teá xaùc nhaän laø ñuùng ñaén. Ngay töø luùc baáy giôø giai caáp tö saûn ñaõ nhaän thaáy oâng laø keû thuø cuûa cheá ñoä tö höõu. Do ñoù maëc duø oâng laø moät trong nhöõng ngöôøi chuaån bò veà maët tinh thaàn cho caùch maïng daân chuû tö saûn Phaùp nhöng khi ... - tailieumienphi.vn
nguon tai.lieu . vn