Xem mẫu

  1. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET CHƯƠNG 4 TRANSISTOR HIỆU ỨNG TRƯỜNG – FET 4.1. KHÁI NIỆM Transistor hiệu ứng trường - FET (Field Effect Transistor) là một dạng linh kiện bán dẫn tích cực. Khác với BJT là loại linh kiện được điều khiển bằng dòng điện, FET là linh kiện được điều khiển bằng điện áp. FET có ba chân cực là cực nguồn (S-Source), cực cổng (G- Gate) và cực máng (D- Drain). FET có các ưu điểm nổi bật sau đây:  FET có trở kháng vào rất cao.  Nhiễu trong FET ít hơn nhiều so với BJT.  FET không bù điện áp tại dòng I = 0, do đó nó là linh kiện chuyển mạch tuyệt vời.  FET có độ ổn định về nhiệt cao.  FET có tần số làm việc cao.  Kích thước của FET nhỏ hơn của BJT nên có nhiều ưu điểm trong vi mạch. Tuy nhiên, nhược điểm chính là hệ số khuếch đại điện áp của FET thấp hơn nhiều so với BJT 4.2. TRANSISTOR HIỆU ỨNG TRƯỜNG LOẠI MỐI NỐI – JFET (JUNCTION FET) 4.2.1. Cấu tạo JFET là loại linh kiện bán dẫn tích cực, có 3 cực, có hai loại là JFET kênh N và JFET kênh P, cấu tạo của JFET được trình bày trong hình 4.1. Drain(D) Drain(D) kênh n kênh p p n p n p n Gate(G) Gate(G) Source(S) Source(S) (a) Cấu tạo của JFET kênh N và kênh P D D G G S S Kênh N Kênh P (b) Kí hiệu của JFET kênh N và kênh P (c) Hình dạng Hình 4.1. Cấu tạo, kí hiệu và hình dạng của JFET kênh N và JFET kênh P 4.2.2. Nguyên lý hoạt động và đặc tuyến Volt-Ampe Để JFET hoạt động thì ta cần phân cực hai mối nối D-S và G-S. Trang 97
  2. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET 4.2.2.1. Xét trường hợp VGS = 0 (ngắn mạch G-S), VDS>0: Hình 4.2. Mạch phân cực cho JFET kênh N với VGS = 0. Với chiều điện áp VDD phân cực như hình 4.2, các điện tử sẽ di chuyển từ cực nguồn S đến cực máng D và bị hút về phía cực dương của nguồn VDD tạo nên dòng điện ID ngược chiều với chiều chuyển động của hạt dẫn. Dòng điện này chạy vào cực D chạy dọc theo kênh dẫn và chạy ra khỏi cực S nên ta luôn có: ID = IS (4.1) Vì mối nối P-N giữa cực G và cực D luôn được phân cực ngược nên ta có IG ≈ 0 (4.2) Hai biểu thức (4.1) và (4.2) là luôn đúng với mọi trường hợp phân cực của cả hai loại JFET kênh N và kênh P. Cụ thể hơn, khi cố định VGS= 0 (VG = VS) và điện áp VDS tăng từ 0(V) đến vài (V), tương đương với điện áp phân cực ngược cho mối nối P-N tăng lên. Dòng điện ID sẽ tăng và xác định theo định luật Ohm với VDS. Khi VDS tăng lớn hơn thì bề rộng miền nghèo tăng lên, tiết diện kênh dẫn giảm dần. Khi VDS đạt giá trị Vp (pinch off) thì vùng nghèo phình to chạm nhau tại một điểm và hiện tượng thắt kênh xảy ra như hình 4.4. Trong vùng này quan hệ ID và VDS tuân theo định luật Ohm, kênh dẫn đóng vai trò như một điện trở nên còn gọi là vùng điện trở (Ohmic) được thể hiện bằng đoạn OA trên hình 4.3. điểm đánh thủng C ID điểm thắt kênh A các mức bão hòa B IDSS VGS=0 điện trở kênh dẫn VDS 0 VP Hình 4.3. Đặc tuyến ngõ ra của JFET kênh N khi VGS= 0 và thay đổi VDS> 0 Trang 98
  3. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET Hình 4.4. Hiện tượng thắt kênh dẫn. Khi VDS tăng vượt qua giá trị của VP, điện áp phân cực ngược tăng nên điểm thắt sẽ lan rộng ra về phía cực S. Bề rộng vùng ngèo giảm nhưng lực hút hạt dẫn từ nguồn VDD tăng tạo nên một vùng đặc biệt có dòng ID không đổi được gọi là vùng thắt kênh hay vùng bão hòa, tương đương với đoạn AB trên hình 4.3. Do đó có thể nói khi điện áp VDS> VP thì JFET có đặc tính như một là nguồn dòng ID = IDSS có giá trị không phụ thuộc vào VDS, còn giá trị điện áp VDS phụ thuộc vào tải. Nếu VDS tiếp tục quá lớn thì mối nối P-N của JFET sẽ bị đánh thủng, dòng điện ID tăng vọt được thể hiện bằng đoạn BC trên hình 4.3. Kí hiệu IDSS chính là dòng điện cực máng (ID) cực đại trong trường hợp ngắn mạch G-S và VDS>VP. Kí hiệu Vp (pinch off voltage) là điện áp tại đó bắt đầu xảy ra hiện tượng thắt kênh, còn gọi là điện áp thắt kênh hay điện áp nghẽn kênh. 4.2.2.2. Xét trường hợp VGS < 0, VDS > 0: Khi phân cực VGS âm thì điện áp phân cực ngược mối nối P-N của JFET tăng hơn so với trường hợp VGS= 0. Vì thế hiện tượng thắt kênh sẽ xảy ra sớm hơn khi VDS= Vp + VGS, thay vì VDS= VP như khi phân cực VGS= 0, điện trở kênh dẫn tăng hơn nên giá trị dòng ID bão hòa sẽ giảm dần và hiện tượng đánh thủng cũng xảy ra sớm hơn. Nếu tiếp tục giảm VGS âm dần thì dòng ID bão hòa giảm dần. Khi VGS= -Vp thì dòng máng ID giảm xuống bằng 0 do lúc này vùng nghèo mở rộng và hoàn toàn choán hết chỗ của kênh dẫn. Đặc tuyến truyền đạt và đặc tuyến ngõ ra của JFET được trình bày trong hình 4.5. ID (mA) ID (mA) IDSS VGS = 0 A B VGS1 < 0 A1 B1 VGS2 < 0 VGS3 < 0 VGS4 < 0 VGS5 < 0 VGS6 < 0 VP 0 VDS a. Đặc tuyến truyền đạt b. Đặc tuyến ngõ ra Hình 4.5. Đặc tuyến Vôn-Ampe của JFET. Trang 99
  4. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET 4.2.2.3. Vùng thắt kênh – Vùng bão hòa: Ta thấy rằng, trong vùng bão hòa này giá trị dòng điện ID không phụ thuộc vào VDS mà phụ thuộc vào VGS theo phương trình Shockley. Hay nói cách khác ID bị điều khiển bởi VGS. 2  V  I D  I DSS  1  GS  (4.3)  VP  Như vậy, phương trình (4.3) cho thấy mối liên hệ giữa ID và VGS là không tuyến tính, tạo ra một đường cong tăng theo hàm mũ khi tăng giá trị của VGS. Tương tự, đặc tuyến truyền đạt của JFET kênh P ngược lại với JFET kênh N. 4.2.3. Phân cực cho JFET 4.2.3.1. Mạch phân cực cố định (fixed bias): Mạch phân cực cố định sử dụng JFET kênh N như hình 4.6. Trong đó tụ C1 và tụ C2 là các tụ liên lạc đối với tín hiệu vào và tín hiệu ra. Giống như mạch phân cực dùng BJT, các tụ này có chức năng ngăn dòng DC từ nguồn một chiều VDD chạy về nguồn tín hiệu Vi (tụ C1), ngăn dòng DC từ nguồn một chiều VDD chạy về tải (tụ C2), khi phân tích ở chế độ DC thì các các tụ điện này xem như hở mạch. RD Vo D Vi G C2 C1 S RG (2) VDD (1) VGG Hình 4.6. Mạch phân cực cố định cho JFET. Áp dụng định luật Kirchhoff cho vòng (1) đi qua hai cực G-S ta được: VGG  I G RG  VGS  0 Do đặc điểm của JFET: IG  0 VGS  VGG (4.4) Do VGG là điện áp cung cấp cố định nên điện áp VGS cũng có giá trị cố định do đó mạch được gọi là mạch phân cực cố định. Từ giá trị VGS tìm được ở trên (4.4), thế vào phương trình Shockley ta sẽ tìm được dòng ID: 2 2  V   V  I D  I DSS 1  GS   I DSS 1  GG  (4.5)  VP   VP  Tiếp theo, áp dụng định luật Kirchhoff cho vòng (2) đi qua hai cực D-S ta tính được VDS và viết được phương trình đường tải DC (DCLL): VDD  I D RD  VDS  VDS  VDD  I D RD (4.6) Vậy là điểm Q được xác định Q(VDSQ, ICQ). Ngoài ra từ (4.6) ta có: 1 V ID   VDS  DD (4.7) RD RD Phương trình (4.7) chính là phương trình đường tải DC (DCLL) của mạch và được biểu diễn trên hình 4.7. Trang 100
  5. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET Hình 4.7. Đường tải DC của mạch phân cực cố định cho JFET Việc xác định điểm làm việc tĩnh Q của JFET cũng có thể thực hiện bằng cách khác, cụ thể hình 4.8 minh họa việc xác định điểm làm việc tĩnh Q bằng phương pháp đồ thị. ID(mA) ID(mA) 10 VDD/RD đường đặc tính của linh kiện IDSS 8 VGS = 0(V) đường thẳng VGS=-VGG 6 VGS = -1(V) 4 VGS = -2(V) Q 2 Q VGS = -VGG(V) -2 0 VDSQ(V) VDS(V) VDD(V) VGSQ=-VGG -8 Vp -6 -4 VGS(V) 0 2 4 6 8 10 Hình 4.8. Tìm điểm làm việc tĩnh Q bằng phương pháp đồ thị. Bước 1: Viết phương trình phân cực dựa vào vòng (1): VGG  I G RG  VGS Ta có: VGS  VGG Đây là phương trình có dạng x= const. Trên đặc tuyến truyền đạt ta vẽ đường thẳng này. Giao điểm của phương trình phân cực với đặc tuyến truyền đạt cho ta giá trị IDQ. Bước 2: Từ phương trình DCLL (4.7b). Vẽ đường tải DCLL này trên đồ thị đặc tuyến ngõ ra và giao điểm của DCLL với đặc tuyến ngõ ra của JFET cho ta giá trị VDSQ cần tìm như hình 4.8. Qua phân tích mạch phân cực trên ta thấy vì IG= 0 nên rõ ràng điện trở RG không có tác dụng đối với tín hiệu DC. Tuy nhiên RG có tác dụng rất quan trọng đối với mạch khuếch đại, vấn đề này sẽ được đề cập chi tiết trong việc phân tích mạch khuếch đại dùng JFET. Ví dụ 4.1 Cho mạch điện như hình 4.9. Tìm các thông số : Trang 101
  6. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET a. VGSQ. b. IDQ. c. VDS. d. VD. e. VG. f. VS. Hình 4.9 Giải ví dụ dùng phương pháp đại số: a. VGSQ  VGG  2V 2  V   2V  2 b. I D  I DSS 1  GS   10mA 1    5.625mA  VP   8V  c. VDS  VDD  I D RD  16V  (5.625mA)(2k )  4.75V d. VD  VDS  4.75V e. VG  VGS  2V f. VS  0V Giải ví dụ bằng phương pháp đồ thị: Đường cong Shockley và đường thẳng tại VGS = -2 V được vẽ như hình 4.10. Một điều khó khăn là đọc chính xác được giá trị tĩnh của dòng cực máng theo đồ thị, nhưng giá trị sau khi tìm đươc là 5,6mA như hình 4.10 là chấp nhận được. Hình 4.10 a. Vì vậy, VGSQ  VGG  2V b. I DQ  5.6mA c. VDS  VDD  I D RD  16V  (5.6mA)(2k )  4.8V d. VD  VDS  4.8V Trang 102
  7. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET e. VG  VGS  2V f. VS  0V Kết quả đã khẳng định được thực tế là dù sử dụng phương pháp đại số hoặc phương pháp đồ thì thì kết quả thu được là gần giống nhau. Ví dụ 4.2: Tìm điểm làm việc tĩnh Q(ID, VDS) của mạch phân cực cho JFET sau: + 16V ID 2,2k Vo D IDSS = 8mA G Vi VDS VP =  4V 1M S 3V Hình 4.11 0 0 Áp dụng định luật Kirchhoff cho vòng đi qua mối nối G-S với IG= 0 và ID= IS ta được: VGS  I G 1M   3V  3V Thế VGS vào phương trình Shockley: 2  V   3  2 I D  I DSS 1  GS   8 1    0.5mA  VP   4  Áp dụng định luật Kirchhoff cho vòng đi qua hai cực D-S với ID= IS ta được: VDS  VDD  I D RD  16V  (0.5mA)(2.2k )  14.9V Vậy, điểm làm việc tĩnh Q(0.5mA;14.9V) 4.2.3.2. Mạch tự phân cực: Mạch tự phân cực cho JFET được trình bày trong hình 4.12. Mạch không sử dụng nguồn VGG. ID RD Vo D Vi G C2 C1 S (2) RG VDD (1) RS Hình 4.12. Mạch tự phân cực cho JFET Áp dụng định luật Kirchhoff cho vòng đi qua hai cực G-S (vòng 1) như hình 4.12 ta được: IG RG  VGS  I S RS  0 Trang 103
  8. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET Do đặc tính của JFET: IG  0 Và ID  IS VGS   I D RS (4.8) Chú ý: Trong trường hợp này điện áp VGS là hàm biến thiên theo dòng điện ID nên giá trị sẽ không cố định như với mạch phân cực cố định. Thay giá trị điện áp VGS từ phương trình (4.8) vào phương trình Shockley được: 2 2 2  V   I R   I R  I D  I DSS 1  GS   I DSS 1  D S   I DSS 1  D S  (4.9)  VP   VP   VP  Khai triển hằng đẳng thức từ phương trình (4.9) ta sẽ được phương trình bậc hai theo biến ID có dạng như sau: I D2  k1I D  k2  0 Giải phương trình trên được hai nghiệm ID và chọn nghiệm dựa vào đặc tính của JFET kênh N: - V p  VGS  0 . Tiếp theo áp dụng định luật Kirchhoff cho vòng (2) đi qua hai cực D-S ta tính được VDS và viết được phương trình DCLL: VDD  I D RD  VDS  I D RS  VDS  VDD  I D  RD  RS  (4.10) Vậy là điểm Q được xác định Q(VDSQ, ICQ). Ngoài ra từ phương trình trên ta có: 1 VDD ID   VDS  (4.11) RD  RS RD  RS Đây chính là phương trình đường tải DC (DCLL) của mạch và được biểu diễn trên hình 4.13. Hình 4.13. Đường tải DC của mạch tự phân cực cho JFET Phương pháp vừa trình bày ở trên là phương pháp toán học, sau đây sẽ trình bày phương pháp đồ thị để xác định dòng điện ID. Bước 1: Dựa vào mạch vòng (1), phương trình (4.8) ta có phương trình đường phân cực: 1 I D   VGS RS Đây là phương trình có dạng y= ax. Trên đặc tuyến truyền đạt ta vẽ đường thẳng này. Giao điểm của phương trình phân cực với đặc tuyến truyền đạt cho ta giá trị IDQ. Bước 2: Từ phương trình DCLL (4.11). Vẽ đường tải DCLL này trên đồ thị đặc tuyến ngõ ra và giao điểm của DCLL với đặc tuyến ngõ ra của JFET cho ta giá trị VDSQ cần tìm như hình 4.14. Trang 104
  9. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET ID(mA) ID(mA) 10 VDD/(RD+RS) IDSS 8 VGS = 0(V) 6 VGS = -1(V) 4 VGS = -2(V) Q IDQ 2 Q VGS = -VGG(V) -2 0 VDSQ(V) VDS(V) VDD(V) -8 Vp -6 -4 VGS(V) 0 2 4 6 8 10 Hình 4.14. Tìm điểm làm việc tĩnh Q của mạch tự phân cực bằng phương pháp đồ thị Ví dụ 4.3: Sử dụng phương pháp đại số và phương pháp đồ thị để tìm điểm làm việc tĩnh Q(VDS, ID) của mạch như hình sau, biết IDSS= 4mA, Vp = -6V. VDD 9V RD 2.2kΩ RG RS 10MΩ 680Ω Hình 4.15. Giải ví dụ dùng phương pháp đại số: Áp dụng định luật Kirchhoff cho vòng đi qua mối nối G-S với IG= 0 và ID= IS ta được: VGS   I D RS  0.68I D Thế VGS vào phương trình Shockley 2 2 2  V   I R   I R  I D  I DSS 1  GS   I DSS 1  D S   I DSS 1  D S   VP   VP   VP  2  0.68I D   I D  4 1    6  Khai triển ta được phương trình bậc 2 theo ID: 0.0513I D2  1.91I D  4  0 Giải phương trình, được 2 nghiệm ID: ID1= 35.22mA  loại. ID2= 2.22mA  nhận. Vậy ID= 2.22mA và VGS= -0.68x2.22= -1.51V Áp dụng định luật Kirchhoff cho vòng đi qua hai cực D-S với ID= IS ta được: VDS  VDD  I D  RD  RS   9  2.22(2.2  0.68)  2.61V Trang 105
  10. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET Giải ví dụ bằng phương pháp đồ thị: ID(mA) IDSS 4 2.25 VGS(V) -6 -2.72 -1.5 0 Hình 4.16. Trên đặc tuyến truyền đạt của linh kiện, vẽ đường phân cực V V I D   GS   GS (mA) RS 0.68 Đường thẳng này cắt đặc tuyến của linh kiện tại điểm Q có toạ độ khoảng ID= 2.25mA, VGS= -1.5V. Áp dụng định luật Kirchhoff cho vòng đi qua hai cực DS với ID= IS ta được: VDS  VDD  I D  RD  RS   9  2.25(2.2  0.68)  2.52V Ví dụ 4.4: Cho mạch phân cực JFET. Tìm giá trị điện thế VD Hình 4.17. Phương trình dòng từ điện thế nguồn 20V đến điện thế VD: 20 = ID. RD + VD Do ID = 6mA, RD = 2KΩ nên: VD = 20 – 6.2 = 8V. Trang 106
  11. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET Ví dụ 4.5: Tìm điểm tĩnh Q cho mạch điện hình sau nếu: Hình 4.18. a. RS = 100 Ω. b. RS = 10 kΩ. Giải: cả RS = 100 Ω và RS = 10 kΩ đều được vẽ như hình sau: Hình 4.19. a. Với RS = 100 Ω: IDQ ≈ 6.4mA VGSQ = ID.RS ≈ -0.64V b. Với RS = 10 kΩ: VGSQ ≈ -4.6V IDQ = VGSQ / RS = 0.46mA Trong thực tế, với giá trị của RS nhỏ hơn thì đường tải của mạch điện sẽ gần với trục ID, trong khi tăng giá trị của RS thì đường tải sẽ gần với trục VGS. 4.2.3.3. Phân cực dùng cầu phân áp: Mạch phân cực cho JFET dùng cầu phân áp cũng giống như mạch đã áp dụng đối với BJT có dạng như hình 4.20. Trang 107
  12. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET VDD R1 RD RD Vo Vo Vi C2 Vi C2 C1 (2) VDD C1 RGG R2 (1) RS CS CS VGG RS Hình 4.20. Mạch phân cực dùng cầu phân áp Hình 4.21. Mạch tương đương tính phân cực Áp dụng định lý Thevenin: RGG  R1 / / R2 R2 VGG  VDD (4.12) R1  R2 Áp dụng Kirchhoff cho mạch vòng (1), mạch vòng G-S VGS  VGG  I S RS  VGG  I D RS ,  I G  0, I D  I S  (4.13) Thay giá trị điện áp VGS từ (4.12) vào phương trình Shockley được: 2  I R  2  V  R2VDD I D  I DSS 1  GS   I DSS 1   D S  (4.14)  VP    R1  R2 VP VP  Tương tự như mạch tự phân cực, khai triển (4.13) ta sẽ được phương trình bậc hai theo biến ID có dạng như sau: I D2  k1I D  k2  0 Giải phương trình trên được hai nghiệm ID và chọn nghiệm dựa vào đặc tính của JFET kênh N: V p  VGS  0 Tiếp theo áp dụng định luật Kirchhoff cho vòng (2) đi qua hai cực D-S ta tính được VDS và viết được phương trình DCLL: VDD  I D RD  VDS  I D RS  VDS  VDD  I D  RD  RS  (4.15) Vậy là điểm Q được xác định Q(VDSQ, IDQ). Ngoài ra từ phương trình trên ta có: 1 VDD ID   VDS  (4.16) RD  RS RD  RS Đây chính là phương trình đường tải DC (DCLL) của mạch. Hoặc giải bằng đồ thị như hình 4.19. Bước 1: Dựa vào mạch vòng (1), phương trình (4.14), ta có phương trình đường phân cực: 1 1 I D   VGS  VGG RS RS Đây là phương trình có dạng y= ax +b. Trên đặc tuyến truyền đạt ta vẽ đường thẳng này. Giao điểm của phương trình phân cực với đặc tuyến truyền đạt cho ta giá trị IDQ. Bước 2: Từ phương trình DCLL (4.16). Vẽ đường tải DCLL này trên đồ thị đặc tuyến ngõ ra và giao điểm của DCLL với đặc tuyến ngõ ra của JFET cho ta giá trị VDSQ cần tìm như hình 4.22. Trang 108
  13. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET ID(mA) ID(mA) 10 VDD/(RD+RS) IDSS 8 đường phân cực 6 ID=-(VGS-VGG)/RS 4 Q IDQ 2 Q VGSQ -2 0 VDSQ(V) VGSQ VDS(V) VDD(V) Vp -6 -4 VGS(V) 0 2 4 6 8 10 Hình 4.22. Tìm điểm làm việc tĩnh Q của mạch phân cực dùng cầu phân áp bằng phương pháp đồ thị Giải: a. Theo đặc tuyến của FET, nếu ID = IDSS /4 = 8 mA/4 = 2 mA, ta có VGS = VP /2 = -4 V/2 = -2 V. Kết quả đồ thị của phương trình Shockley như hình 4.23 Hình 4.23. Phương trình của mạch điện được định nghĩa như sau: R2 VGG  VDD  1.82V R1  R2 VGS  VGG  I D RS  1.82V  I D (1.5k ) Khi I D  0mA, VGS  1.82V Khi VGS  0V , I D  1.21mA Kết quả đường phân cực như hình với giá trị tĩnh là I DQ  2.4mA VGSQ  1.8V b. VD  VDD  I D RD  10.24V Trang 109
  14. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET c. VS  I D RS  3.6V d. VDS  VDD  I D  RD  RS   6.64V hoặc VDS  VD  VS  6.64V e. Mặc dù hiếm khi được yêu cầu, điện áp VDG có thể dễ dàng tính được bằng cách VDG  VD  VG  8.42V 4.3. TRANSISTOR HIỆU ỨNG TRƯỜNG LOẠI CỰC CỔNG CÁCH LY – MOSFET MOSFET (Metal Oxide Semiconductor FET) là loại transistor trường có cực cửa cách điện với kênh dẫn điện bằng một lớp cách điện mỏng. Lớp cách điện thường dùng là chất oxit nên ta thường gọi tắt là transistor trường loại MOS. Tên gọi MOS được viết tắt từ ba từ tiếng Anh là: Metal - Oxide - Semiconductor. MOSFET có 2 loại là D-MOSFET (MOSFET kênh có sẵn hay kênh liên tục) và E-MOSFET (MOSFET kênh cảm ứng hay kênh gián đoạn). 4.3.1. MOSFET kênh có sẵn D-MOSFET (Deleption MOSFET) 4.3.1.1. Cấu tạo: Cấu tạo và kí hiệu của MOSFET kênh có sẵn kênh N và kênh P được trình bày như hình 4.24. (a) Cấu tạo D-MOSFET kênh P (b) Kí hiệu (c) Hình dạng Hình 4.24. Cấu tạo, kí hiệu và hình dạng của D-MOSFET kênh N và kênh P 4.3.1.2. Nguyên lý hoạt động cơ bản và các đặc tuyến Vôn-Ampe: Khi transistor làm việc, thông thường cực nguồn S được nối với đế và nối đất nên VS=0. Các điện áp đặt vào các chân cực cửa G và cực máng D là so với chân cực S. Nguyên tắc cung cấp nguồn điện cho các chân cực sao cho hạt dẫn đa số chạy từ cực nguồn S qua kênh về cực máng D để tạo nên dòng điện ID trong mạch cực máng. Còn điện áp đặt trên cực cửa có chiều sao cho MOSFET làm việc ở chế độ giàu hạt dẫn hoặc ở chế độ nghèo hạt dẫn. Trang 110
  15. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET Hình 4.25. Nguyên lý làm việc của D-MOSFET kênh N (a) và kênh P (b) Nguyên lý làm việc của hai loại transistor kênh P và kênh N giống nhau chỉ có cực tính của nguồn điện cung cấp cho các chân cực là trái dấu nhau. Tương tự như JFET, dòng điện ID của D-MOSFET bị điều khiển bởi điện áp VGS theo phương trình Shockley (4.4). 2  V  I D  I DSS  1  GS   VP  ID (mA) ID (mA) VGS3 > 0 VGS2 > 0 A2 VGS1 > 0 B2 Vùng giàu hạt A VGS = 0 B dẫn trong kênh IDSS Vùng nghèo hạt A1 VGS1 < 0 B1 dẫn trong kênh VGS2 < 0 VGS3 < 0 VDS VP 0 VDS Hình 4.26. Đặc tuyến truyền đạt và đặc tuyến ngõ ra của D-MOSFET Bằng cách thay đổi các giá trị khác nhau của VGS ta được một họ đặc tuyến như hình 4.26. Trên đặc tuyến ngõ ra của D-MOSFET có 3 vùng làm việc: vùng ngắt, vùng bão hòa, vùng khuếch đại (với Vp là điện áp nghẽn, điện áp âm tối thiểu mà tồn tại dòng ID). Tương tự ta có đặc tuyến của D-MOSFET kênh P ngược lại với D-MOSFET kênh N. Tóm lại D-MOSFET là loại MOSFET kênh có sẵn có hai chế độ là nghèo và giàu hạt dẫn tuỳ thuộc vào điện áp VGS. 4.3.1.3. Phân cực D-MOSFET:  Phân cực dùng cầu phân áp: Mạch phân cực dùng cầu phân áp của D-MOSFET thì cũng giống như mạch đã áp dụng đối với JFET có cấu hình mạch như hình 4.27. Trang 111
  16. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET ID(mA) +VDD=+18V 10.67 iD 10 R1 RD 1.8k 110M D IDQ 7.6 Q iG IDSS =6mA VGS(Off)=-3V G S R2 iS RS 150 10M 0 VGSQ VGS(Off) -1 VG VGS(V) 1 -3V 1.5 (a) Mạch phân cực (b) Đường tải DC Hình 4.27. Phân cực D-MOSFET dùng cầu phân áp Áp dụng định lý Thevenin : RGG  R1 / / R2 R2 VGG  VDD R1  R2 Điện áp VGS: VGS  VGG  I S RS  VGG  I D RS ,  I G  0, I D  I S  (4.17) Đặc tuyến truyền: 2 2  V   R2VDD I R  I D  I DSS 1  GS   I DSS 1   D S (4.18)  V    R  R V V   GSoff   1 2 GSoff GSoff  Tương tự như mạch tự phân cực, khai triển phương trình trên ta sẽ được phương trình bậc hai theo biến ID có dạng như sau: I D2  k1I D  k2  0 Giải phương trình trên được hai nghiệm ID và chọn nghiệm dựa vào đặc tính của D-MOSFET kênh N: VGSoff  VGS  0 Tiếp theo áp dụng định luật Kirchhoff đi qua hai cực D-S ta tính được VDS và viết được phương trình DCLL: VDD  I D RD  VDS  I D RS  VDS  VDD  I D  RD  RS  (4.19) Vậy là điểm Q(VDSQ, IDQ) được xác định. Ngoài ra từ phương trình trên ta có: 1 VDD ID   VDS  (4.20) RD  RS RD  RS Đây chính là phương trình đường tải DC (DCLL) của mạch.  Phân cực dùng hồi tiếp điện áp: +VDD iD RD RG D iG iDSS G S Hình 4.28. Mạch phân cực D-MOSFET dùng hồi tiếp điện áp Trang 112
  17. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET Điện áp VDS = VGS: VGS  VDS  VDD  I D RD ,  I G  0, I D  I S  Đặc tuyến truyền: 2 2  V   V I R  I D  I DSS 1  GS   I DSS 1  DD  D D  (4.21)  V   V VGSoff   GSoff   GSoff Khai triển phương trình trên ta sẽ được phương trình bậc hai theo biến ID có dạng như sau: I D2  k1I D  k2  0 Giải phương trình trên được hai nghiệm ID và chọn nghiệm dựa vào đặc tính của D-MOSFET kênh N: VGSoff  VGS  0 Vậy là điểm Q(VDSQ, IDQ) được xác định. Ví dụ 4.6: Cho D-MOSFET kênh N như hình 4.29, hãy tính: Hình 4.29. a. IDQ và VGSQ. b. VDS. Giải: a. Đối với đặc tuyến chuyển đổi của FET, một điểm để vẽ đồ thị thì được định nghĩa bởi ID = IDSS/4 = 6 mA/4 = 1.5 mA và VGS = VP/2 = -3 V/2 = -1.5 V. Xét giá trị của VP và đồ thị của phương trình Shockley thực tế định nghĩa rằng khi giá trị VGS càng tăng nhanh sẽ càng dương, một điểm để vẽ sẽ được định nghĩa tại VGS = + 1 V. Thay thế vào phương trình Shockley ta có: 2  V  I D  I DSS 1  GS   10.67 mA  VP  Kết quả đường đặc tuyến như hình 4.30: Trang 113
  18. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET Hình 4.30. Quá trình thực hiện giống như được mô tả cho JFET, ta có: 10M x18V VG   1.5V 10M   110 M  VGS  VG  I D RS  1.5V  I D (750) Với I D  0mA ta có VGS  VG  1.5V Với VGS  0V ta có VG ID   2mA RS Đồ thị đường phân cực như ở hình trên. Điểm hoạt động có giá trị I DQ  3.1mA VGSQ  0.8V b. Giá trị điện áp VDS: VDS  VDD  I D  RD  RS   10.1V Ví dụ 4.7: Lặp lại ví dụ 4.6 với RS = 150 Ω: a. Điểm để vẽ thì giống như phương trình đường tải. Đối với đường phân cực VGS  VG  I D RS  1.5V  I D (150) Với I D  0mA ta có VGS  VG  1.5V Với VGS  0V ta có VG ID   10mA RS Trang 114
  19. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET Hình 4.31. Đường phân cực được thể hiện ở hình trên. Chú ý rằng trong trường hợp này điểm tĩnh có dòng điện ở cực máng lớn hơn IDSS với trường hơp giá trị của VGS dương. Kết quả là: I DQ  7.6mA VGSQ  0.35V b. Giá trị điện áp VDS: VDS  VDD  I D  RD  RS   3.18V Ví dụ 4.8: Hãy tính các giá trị bên dưới cho mạch điện hình 4.32 Hình 4.32. a. IDQ và VGSQ. b. VD. Trang 115
  20. Chương 4: Transistor hiệu ứng trường - FET Giải: a. Với dạng mạch tự phân cực ta có VGS = -IDRS Giống như dạng mạch JFET, thiết lập giá trị của VGS bắt buộc phải nhỏ hơn 0 V. Vì vậy không yêu cầu vẽ đường đặc tuyến của linh kiện với VGS dương, mặc dù nó được thực hiện trên cơ sở đặc tuyến của thiết bị. Điểm để vẽ đường đặc tuyến với VGS < 0 V là: I I D  DSS  2mA 4 V VGS  P  4V 2 Và với VGS > 0 V, khi VP = -8 V, ta chọn: VGS = +2 V Và: 2  V  I D  I DSS 1  GS   12.5mA  VP  Kết quả đường đặc tuyến của FET được vẽ như hình 4.33: Hình 4.33. Với đường thẳng phân cực, tại VGS = 0 V, ID = 0 mA. Lựa chọn VGS = -6 V ta có: V I D   GS  2.5mA RS Ta có điểm tĩnh Q là: I DQ  1.7mA VGSQ  4.3V c. Giá trị điện áp VD: VDS  VDD  I D RD  9.46V Trang 116
nguon tai.lieu . vn