Xem mẫu
- Đặng Vũ Bình
GIÁO TRÌNH GIỐNG VẬT NUÔI
WWW.THUQUAN.NET, 2008.
- Môc lôc
Trang
Më ®Çu 4
Ch−¬ng I: Kh¸i niÖm vÒ gièng vµ c«ng t¸c gièng vËt nu«i
1. Kh¸i niÖm vÒ gièng vµ ph©n lo¹i gièng vËt nu«i
6
1.1. Kh¸i niÖm vÒ vËt nu«i
7
1.2. Kh¸i niÖm vÒ gièng, dßng vËt nu«i
9
1.3. Ph©n lo¹i gièng vËt nu«i
10
2. Giíi thiÖu mét sè gièng vËt nu«i phæ biÕn ë n−íc ta
11
2.1. C¸c gièng vËt nu«i ®Þa ph−¬ng
18
2.2. C¸c gièng vËt nu«i chñ yÕu nhËp tõ n−íc ngoµi
28
3. Kh¸i niÖm vµ ý nghÜa cña c«ng t¸c gièng trong ch¨n nu«i
28
3.1. Kh¸i niÖm vÒ c«ng t¸c gièng vËt nu«i
29
3.2. ý nghÜa cña c«ng t¸c gièng trong ch¨n nu«i
29
4. C¬ së sinh häc cña c«ng t¸c gièng
30
5. C©u hái vµ bµi tËp ch−¬ng 1
Ch−¬ng II: Chän gièng vËt nu«i
31
1. Kh¸i niÖm vÒ tÝnh tr¹ng
32
2. Nh÷ng tÝnh tr¹ng c¬ b¶n cña vËt nu«i
32
2.1. TÝnh tr¹ng vÒ ngo¹i h×nh
35
2.2. TÝnh tr¹ng vÒ sinh tr−ëng
38
2.3. C¸c tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm
43
2.4. C¸c ph−¬ng ph¸p m« t¶, ®¸nh gi¸ c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng
2.5. ¶nh h−ëng cña di truyÒn vµ ngo¹i c¶nh ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng
45
sè l−îng
46
3. Chän gièng vËt nu«i
46
3.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ chän gièng vËt nu«i
55
3.2. Chän läc c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng
62
4. C¸c ph−¬ng ph¸p chän gièng vËt nu«i
62
4.1. Chän läc vËt gièng
65
4.2. Mét sè ph−¬ng ph¸p chän gièng trong gia cÇm
68
5. Lo¹i th¶i vËt gièng
68
6. C©u hái vµ bµi tËp ch−¬ng II
Ch−¬ng III: Nh©n gièng vËt nu«i
1
- 1. Nh©n gièng thuÇn chñng
71
1.1. Kh¸i niÖm
71
1.2. Vai trß t¸c dông cña nh©n gièng thuÇn chñng
72
1.3. HÖ phæ
74
1.4. HÖ sè cËn huyÕt
77
1.5. Nh©n gièng thuÇn chñng theo dßng
78
2. Lai gièng
78
2.1. Kh¸i niÖm
78
2.2. Vai trß t¸c dông cña lai gièng
78
2.3. ¦u thÕ lai
81
2.4. C¸c ph−¬ng ph¸p lai gièng
90
3. C©u hái vµ bµi tËp ch−¬ng III
Ch−¬ng IV: HÖ thèng tæ chøc trong c«ng t¸c gièng vËt nu«i
92
1. HÖ thèng nh©n gièng vËt nu«i
93
2. HÖ thèng s¶n xuÊt con lai
97
3. Mét sè biÖn ph¸p c«ng t¸c gièng
97
3.1. Theo dâi hÖ phæ
98
3.2. LËp c¸c sæ, phiÕu theo dâi
98
3.3. §¸nh sè vËt nu«i
99
3.4. LËp sæ gièng
100
4. C©u hái «n tËp ch−¬ng IV
Ch−¬ng V: B¶o tån nguån gen vËt nu«i vµ ®a d¹ng sinh häc
101
1. T×nh h×nh chung
102
2. Kh¸i niÖm vÒ b¶o tån nguån gen vËt nu«i
102
3. Nguyªn nh©n b¶o tån nguån gen vËt nu«i
103
4. C¸c ph−¬ng ph¸p b¶o tån nguån vµ l−u gi÷ quü gen vËt nu«i
104
5. §¸nh gi¸ møc ®é ®e do¹ tiÖt chñng
105
6. VÊn ®Ò b¶o tån nguån gen vËt nu«i ë n−íc ta
111
7. C©u hái vµ bµi tËp ch−¬ng V
C¸c bµi thùc hµnh
112
Bµi 1: Quan s¸t, nhËn d¹ng ngo¹i h×nh c¸c gièng vËt nu«i
113
Bµi 2: Theo dâi, ®¸nh gi¸ sinh tr−ëng cña vËt nu«i
115
Bµi 3: Mét sè biÖn ph¸p qu¶n lý gièng
2
- 115
3.1. Gi¸m ®Þnh ngo¹i h×nh vµ ®o c¸c chiÒu ®o trªn c¬ thÓ con vËt
115
3.2. Mæ kh¶o s¸t n¨ng suÊt thÞt cña vËt nu«i
116
Bµi 4: KiÓm tra d¸nh gi¸ phÈm chÊt tinh dÞch cña ®ùc gièng
119
Ngo¹i kho¸: Tham quan tr¹m truyÒn tinh nh©n t¹o
Phô lôc 1: Tiªu chuÈn ViÖt Nam - Lîn gièng - Ph−¬ng ph¸p gi¸m
120
®Þnh
Phô lôc 2: Tiªu chuÈn ViÖt Nam - Lîn gièng - Quy tr×nh mæ kh¶o
123
s¸t phÈm chÊt thÞt nu«i bÐo
127
Phô lôc 3: Mæ kh¶o s¸t thÞt gia cÇm
128
Tr¶ lêi vµ h−íng dÉn gi¶i c¸c bµi tËp
132
Tra cøu thuËt ng÷
135
Tõ vùng
142
Tµi liÖu tham kh¶o
3
- Më ®Çu
Gièng vËt nu«i lµ m«n khoa häc øng dông c¸c quy luËt di truyÒn ®Ó c¶i tiÕn
vÒ mÆt di truyÒn ®èi víi n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm cña vËt nu«i. §Ó cã thÓ
hiÓu ®−îc b¶n chÊt nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p cña m«n häc vµ nh÷ng øng dông trong
thùc tiÔn s¶n xuÊt, ®ßi hái ng−êi ®äc ph¶i cã kiÕn thøc vÒ di truyÒn sè l−îng, x¸c
suÊt, thèng kª vµ ®¹i sè tuyÕn tÝnh. Theo h−íng ®ã, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, mét
sè gi¸o tr×nh, s¸ch tham kh¶o cña chóng ta ®· cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ vÒ c¬ cÊu
vµ néi dung, ngµy cµng tiÕp cËn h¬n nh÷ng kiÕn thøc hiÖn ®¹i vµ thùc tiÔn phong
phó cña c«ng t¸c chän läc vµ nh©n gièng cña c¸c n−íc tiªn tiÕn. Víi khu«n khæ
mét gi¸o tr×nh cña hÖ cao ®¼ng, trong lÇn xuÊt b¶n nµy, chóng t«i chØ ®Ò cËp nh÷ng
kh¸i niÖm c¬ b¶n vµ cè g¾ng tr×nh bÇy c¸c vÊn ®Ò mét c¸ch ®¬n gi¶n vµ dÔ hiÓu,
®ång thêi nªu ra nh÷ng øng dông thùc tiÔn cã thÓ ¸p dông trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt
ch¨n nu«i ë n−íc ta.
Môc tiªu cña gi¸o tr×nh nµy nh»m cung cÊp cho gi¸o viªn vµ sinh viªn c¸c
tr−êng cao ®¼ng s− ph¹m khèi kü thuËt n«ng nghiÖp nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ
gièng vËt nu«i, nh÷ng øng dông trong c«ng t¸c gièng vËt nu«i ë n−íc ta.
Gi¸o tr×nh ®−îc biªn so¹n trªn c¬ së phÇn gièng vËt nu«i cña gi¸o tr×nh ®µo
t¹o gi¸o viªn trung häc c¬ së hÖ cao ®¼ng s− ph¹m: Ch¨n nu«i 1 (Thøc ¨n vµ Gièng
vËt nu«i) do nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc xuÊt b¶n n¨m 2001. LÇn biªn so¹n nµy, chóng
t«i ®· bæ sung thªm mét sè néi dung, cËp nhËt thªm c¸c th«ng tin, h×nh ¶nh cÇn
thiÕt.
Gi¸o tr×nh gåm hai phÇn chÝnh: lý thuyÕt vµ thùc hµnh. PhÇn lý thuyÕt gåm
5 ch−¬ng, cung cÊp nh÷ng kh¸i niÖm chung vÒ gièng vµ c«ng t¸c gièng vËt nu«i,
nh÷ng kiÕn thøc liªn quan tíi chän läc, nh©n gièng, b¶o tån nguån gen vËt nu«i,
còng nh− nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt chñ yÕu cña c«ng t¸c gièng vËt nu«i. Trong
mçi ch−¬ng ®Òu cã phÇn giíi thiÖu chung, cuèi mçi ch−¬ng cã c©u hái vµ bµi tËp.
C¸c kh¸i niÖm, ®Þnh nghÜa, thuËt ng÷ ®Òu ®−îc in nghiªng. PhÇn thùc hµnh gåm 4
bµi thùc tËp vµ mét bµi ngo¹i kho¸ tham quan kiÕn tËp. Bµi thùc tËp sè 3 gåm 2 néi
dung: “Gi¸m ®Þnh ngo¹i h×nh vµ ®o c¸c chiÒu ®o trªn c¬ thÓ con vËt” lµ b¾t buéc
thùc hiÖn, néi dung: “Mæ kh¶o s¸t n¨ng suÊt thÞt vËt nu«i” lµ tuú thuéc vµo ®iÒu
kiÖn vËt chÊt cã thÓ thùc hiÖn ë tõng nhãm hoÆc chØ kiÕn tËp chung cho c¶ líp.
4
- Ngoµi ra, gi¸o tr×nh cßn cã c¸c phÇn phô lôc, b¶ng tra cøu thuËt ng÷, tõ
vùng vµ h−íng dÉn gi¶i c¸c bµi tËp khã.
§Ó t×m hiÓu réng thªm hoÆc s©u thªm nh÷ng kiÕn thøc liªn quan mµ gi¸o
tr×nh ®· ®Ò cËp, ng−êi ®äc cÇn tham kh¶o c¸c tµi liÖu sau:
1. §Æng Vò B×nh: Gi¸o tr×nh chän läc vµ nh©n gièng vËt nu«i. NXB N«ng
nghiÖp, 2000.
2. §Æng Vò B×nh: Di truyÒn sè l−îng vµ chän gièng vËt nu«i. NXB N«ng
nghiÖp, 2002.
3. NguyÔn V¨n ThiÖn: Di truyÒn sè l−îng øng dông trong ch¨n nu«i. NXB
N«ng nghiÖp, 1995.
Ng−êi ®äc cã thÓ t×m ®äc thªm c¸c bµi viÕt liªn quan tíi chän läc vµ nh©n
gièng vËt nu«i, b¶o tån quü gen vËt nu«i ®¨ng trong c¸c t¹p chÝ trong ngoµi n−íc,
còng nh− c¸c h×nh ¶nh, giíi thiÖu tãm t¾t vÒ c¸c gièng vËt nu«i trong n−íc hoÆc
gièng lai vµ nhËp néi trªn trang web cña ViÖn Ch¨n nu«i:
www.vcn.vn/qg/giongnoi/giongnoi_v.htm
www.vcn.vn/qg/giongngoai/giongngoai.htm
Xin ch©n thµnh c¶m ¬n nh÷ng ý kiÕn trao ®æi cña b¹n ®äc vÒ lÇn xuÊt b¶n
cuèn gi¸o tr×nh nµy.
T¸c gi¶
5
- PhÇn 1
Lý thuyÕt
Ch−¬ng I
kh¸i niÖm vÒ gièng vμ c«ng t¸c Gièng vËt nu«i
Trong ch−¬ng nµy, chóng ta sÏ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ vËt nu«i,
gièng, dßng vËt nu«i. Trªn c¬ së c¸c c¨n cø ph©n lo¹i kh¸c nhau, c¸c gièng vËt nu«i
®−îc ph©n lo¹i thµnh c¸c nhãm nhÊt ®Þnh. C¸c nhãm vËt nu«i kh¸c nhau trong cïng
mét c¨n cø ph©n lo¹i ®ßi hái nh÷ng ®Þnh h−íng sö dông, ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i vµ qu¶n
lý kh¸c nhau. PhÇn cuèi cïng cña ch−¬ng nh»m giíi thiÖu s¬ l−îc vÒ c¸c gièng vËt
nu«i chñ yÕu hiÖn ®ang ®−îc sö dông trong s¶n xuÊt ch¨n nu«i ë n−íc ta. §Ó t×m hiÓu
chi tiÕt thªm vÒ nguån gèc, n¨ng suÊt, h−íng sö dông cña c¸c gièng vËt nu«i nµy, cã
thÓ tham kh¶o tµi liÖu trong trang Web cña ViÖn Ch¨n nu«i: www.vcn.vnn.vn
1. Kh¸i niÖm vÒ gièng vµ ph©n lo¹i gièng vËt nu«i
1.1. Kh¸i niÖm vÒ vËt nu«i
Kh¸i niÖm vËt nu«i ®Ò cËp trong gi¸o tr×nh nµy ®−îc giíi h¹n trong ph¹m vi c¸c
®éng vËt ®· ®−îc thuÇn ho¸ vµ ch¨n nu«i trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp. Chóng ta còng
chØ xem xÐt 2 nhãm vËt nu«i chñ yÕu lµ gia sóc vµ gia cÇm.
C¸c vËt nu«i ngµy nay ®Òu cã nguån gèc tõ c¸c ®éng vËt hoang d·. Qu¸ tr×nh biÕn
c¸c ®éng vËt hoang d· thµnh vËt nu«i ®−îc gäi lµ thuÇn ho¸, qu¸ tr×nh nµy ®−îc thùc
hiÖn bëi con ng−êi. C¸c vËt nu«i ®−îc xuÊt hiÖn sau sù h×nh thµnh loµi ng−êi, thuÇn
ho¸ vËt nu«i lµ s¶n phÈm cña sù lao ®éng s¸ng t¹o cña con ng−êi. Chóng ta cÇn ph©n
biÖt sù kh¸c nhau gi÷a vËt nu«i vµ vËt hoang d·. Theo Isaac (1970), nh÷ng ®éng vËt
®−îc gäi lµ vËt nu«i khi chóng cã ®ñ 5 ®iÒu kiÖn sau ®©y:
- Cã gi¸ trÞ kinh tÕ nhÊt ®Þnh, ®−îc con ng−êi nu«i víi môc ®Ých râ rµng;
- Trong ph¹m vi kiÓm so¸t cña con ng−êi;
- Kh«ng thÓ tån t¹i ®−îc nÕu kh«ng cã sù can thiÖp cña con ng−êi;
6
- - TËp tÝnh ®· thay ®æi kh¸c víi khi cßn lµ con vËt hoang d·;
- H×nh th¸i ®· thay ®æi kh¸c víi khi cßn lµ con vËt hoang d·.
NhiÒu tµi liÖu cho r»ng thuÇn ho¸ vËt nu«i g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ch¨n th¶, ®iÒu ®ã
còng cã nghÜa lµ qu¸ tr×nh thuÇn ho¸ vËt nu«i g¾n liÒn víi nh÷ng ho¹t ®éng cña con
ng−êi ë nh÷ng vïng cã c¸c b·i ch¨n th¶ lín. C¸c qu¸ tr×nh thuÇn ho¸ vËt nu«i ®· diÔn
ra chñ yÕu t¹i 4 l−u vùc s«ng bao gåm L−ìng Hµ (Tigre vµ Euphrate), Nil, Indus vµ
Hoµng Hµ, ®©y còng chÝnh lµ 4 c¸i n«i cña nÒn v¨n minh cæ x−a (b¸n ®¶o Arab, Ai
CËp, Ên §é vµ Trung Quèc). Cã thÓ thÊy qu¸ tr×nh thuÇn ho¸ g¾n liÒn víi lÞch sö loµi
ng−êi qua th«ng qua c¸c ph¸t hiÖn kh¶o cæ. Cho tíi nay, cã nhiÒu ý kiÕn x¸c nhËn
r»ng, chã lµ vËt nu«i ®−îc con ng−êi thuÇn ho¸ ®Çu tiªn. C¸c b»ng chøng kh¶o cæ häc
ph¸t hiÖn nh÷ng dÊu vÕt c¸c loµi vËt nu«i ®Çu tiªn nh− sau:
N¨m (tr−íc CN) Vïng L−ìng Hµ Hy L¹p Trung ¢u Ucraina
12.000 Chã
10.000 Chã
9.000 Cõu
8.000 Lîn
7.500 Dª Chã
7.000 Lîn
6.500 Bß Lîn
6.000 Dª
3.500 Ngùa
1.2. Kh¸i niÖm vÒ gièng, dßng vËt nu«i
1.2.1. Kh¸i niÖm vÒ gièng vËt nu«i
Kh¸i niÖm vÒ gièng vËt nu«i trong ch¨n nu«i kh¸c víi kh¸i niÖm vÒ gièng trong
ph©n lo¹i sinh vËt häc. Trong ph©n lo¹i sinh vËt häc, gièng lµ ®¬n vÞ ph©n lo¹i trªn loµi,
mét gièng gåm nhiÒu loµi kh¸c nhau. Cßn gièng vËt nu«i lµ ®¬n vÞ ph©n lo¹i d−íi cña
loµi, cã nhiÒu gièng vËt nu«i trong cïng mét loµi.
Cã nhiÒu kh¸i niÖm vÒ gièng vËt nu«i kh¸c nhau dùa trªn c¸c quan ®iÓm ph©n tÝch
so s¸nh kh¸c nhau. HiÖn t¹i, chóng ta th−êng hiÓu kh¸i niÖm vÒ gièng vËt nu«i nh−
sau: Gièng vËt nu«i lµ mét tËp hîp c¸c vËt nu«i cã chung mét nguån gèc, ®−îc h×nh
thµnh do qu¸ tr×nh chän läc vµ nh©n gièng cña con ng−êi. C¸c vËt nu«i trong cïng mét
gièng cã c¸c ®Æc ®iÓm vÒ ngo¹i h×nh, tÝnh n¨ng s¶n xuÊt, lîi Ých kinh tÕ gièng nhau vµ
c¸c ®Æc ®iÓm nµy di truyÒn ®−îc cho ®êi sau.
Trong thùc tÕ, mét nhãm vËt nu«i ®−îc coi lµ mét gièng cÇn cã nh÷ng ®iÒu kiÖn
sau:
- Cã nguån gèc, lÞch sö h×nh thµnh râ rµng;
- Cã mét sè l−îng nhÊt ®Þnh: Sè l−îng ®ùc c¸i sinh s¶n kho¶ng vµi tr¨m con ®èi
víi tr©u, bß, ngùa; vµi ngh×n con ®èi víi lîn; vµi chôc ngh×n con ®èi víi gµ, vÞt;
7
- - Cã c¸c ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña gièng, c¸c ®Æc ®iÓm nµy kh¸c biÖt víi c¸c gièng
kh¸c vµ ®−îc di truyÒn mét c¸ch t−¬ng ®èi æn ®Þnh cho ®êi sau;
- §−îc Héi ®ång gièng vËt nu«i quèc gia c«ng nhËn lµ mét gièng.
C¸c gièng vËt nu«i hiÖn ®ang ®−îc sö dông réng r·i trong s¶n xuÊt ch¨n nu«i n−íc
ta gåm c¸c gièng trong n−íc ®−îc h×nh thµnh tõ l©u ®êi vµ c¸c gièng ngo¹i ®−îc nhËp
vµo n−íc ta. Ch¼ng h¹n, tr©u ViÖt Nam, bß vµng, lîn Mãng C¸i, gµ Ri, vÞt Cá lµ c¸c
gièng trong n−íc; tr©u Murrah, bß Holstein Friesian, lîn Yorkshire, gµ Tam Hoµng, vÞt
CV Super Meat lµ c¸c gièng nhËp néi. Trong nh÷ng n¨m 1970-1980, lîn §B-I - s¶n
phÈm cña mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu t¹o gièng míi - ®· ®−îc Héi ®ång gièng quèc gia
c«ng nhËn lµ mét gièng, nh−ng hiÖn nay gièng nµy hÇu nh− kh«ng cßn tån t¹i trong
s¶n xuÊt n÷a. Mét sè gièng vËt nu«i cã thÓ cã nguån gèc, lÞch sö h×nh thµnh kh«ng thËt
râ rµng, nh−ng vÉn ®−îc c«ng nhËn lµ mét gièng. Ch¼ng h¹n, cho tíi nay ng−êi ta cho
r»ng bß Lai Sind lµ kÕt qu¶ lai gi÷a bß vµng ViÖt Nam víi Red Sindhi vµ cã thÓ c¶ bß
Ongon do ng−êi Ph¸p nhËp vµo n−íc ta tõ ®Çu thÕ kû 19, nh−ng bß Lai Sind vÉn ®−îc
coi lµ mét gièng.
CÇn l−u ý lµ c¸c nhãm con lai, ch¼ng h¹n lîn lai F1 gi÷a 2 gièng Mãng C¸i vµ
Yorkshire tuy cã nguån gèc, ®Æc ®iÓm ngo¹i h×nh, sinh lý, sinh ho¸, lîi Ých kinh tÕ râ
rµng, chóng còng cã mét sè l−îng rÊt lín, song kh«ng thÓ coi ®ã lµ mét gièng v× c¸c
®Æc ®iÓm cña chóng kh«ng ®−îc di truyÒn cho ®êi sau mét c¸ch æn ®Þnh.
1.2.2. Kh¸i niÖm vÒ dßng vËt nu«i
Dßng lµ mét nhãm vËt nu«i trong mét gièng. Mét gièng cã thÓ vµi dßng (kho¶ng 2
- 5 dßng). C¸c vËt nu«i trong cïng mét dßng, ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña gièng
cßn cã mét hoÆc vµi ®Æc ®iÓm riªng cña dßng, ®©y lµ c¸c ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng cho
dßng. Ch¼ng h¹n, hai dßng V1 vµ V3 thuéc gièng vÞt siªu thÞt CV Super Meat ®· ®−îc
nhËp vµo n−íc ta. Dßng V1 lµ dßng trèng cã tèc ®é sinh tr−ëng nhanh vµ khèi l−îng c¬
thÓ lín, trong khi ®ã dßng V3 lµ dßng m¸i cã khèi l−îng nhá h¬n, tèc ®é sinh tr−ëng
chËm h¬n, nh−ng l¹i cho s¶n l−îng trøng vµ c¸c tû lÖ liªn quan tíi Êp në cao h¬n.
Tuy nhiªn, trong thùc tÕ ng−êi ta cã nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau vÒ dßng. C¸c
quan niÖm chñ yÕu bao gåm:
- Nhãm huyÕt thèng: Lµ nhãm vËt nu«i cã nguån gèc tõ mét con vËt tæ tiªn. Con
vËt tæ tiªn th−êng lµ con vËt cã ®Æc ®iÓm næi bËt ®−îc ng−êi ch¨n nu«i −a chuéng. C¸c
vËt nu«i trong mét nhãm huyÕt thèng ®Òu cã quan hÖ hä hµng víi nhau vµ mang ®−îc
phÇn nµo dÊu vÕt ®Æc tr−ng cña con vËt tæ tiªn. Tuy nhiªn, do kh«ng cã chñ ®Þnh ghÐp
phèi vµ chän läc râ rµng nªn nhãm huyÕt thèng th−êng chØ cã mét sè l−îng vËt nu«i
nhÊt ®Þnh, chóng kh«ng cã c¸c ®Æc tr−ng râ nÐt vÒ tÝnh n¨ng s¶n xuÊt mµ th«ng th−êng
chØ cã mét vµi ®Æc ®iÓm vÒ h×nh d¸ng, mµu s¾c ®Æc tr−ng.
8
- - Nhãm vËt nu«i ®Þa ph−¬ng: Lµ c¸c vËt nu«i trong cïng mét gièng ®−îc nu«i ë
mét ®Þa ph−¬ng nhÊt ®Þnh. Do mçi ®Þa ph−¬ng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ
x· héi nhÊt ®Þnh, do vËy h×nh thµnh nªn c¸c nhãm vËt nu«i ®Þa ph−¬ng mang nh÷ng
®Æc tr−ng riªng biÖt nhÊt ®Þnh.
- Dßng cËn huyÕt: Dßng cËn huyÕt ®−îc h×nh thµnh do giao phèi cËn huyÕt gi÷a
c¸c vËt nu«i cã quan hÖ hä hµng víi mét con vËt tæ tiªn. Con vËt tæ tiªn nµy th−êng lµ
con ®ùc vµ ®−îc gäi lµ ®ùc ®Çu dßng. §ùc ®Çu dßng lµ con ®ùc xuÊt s¾c, cã thµnh tÝch
næi bËt vÒ mét vµi ®Æc ®iÓm nµo ®ã mµ ng−êi ch¨n nu«i muèn duy tr× ë c¸c thÕ hÖ sau.
§Ó t¹o nªn dßng cËn huyÕt, ng−êi ta sö dông ph−¬ng ph¸p nh©n gièng cËn huyÕt trong
®ã c¸c thÕ hÖ sau ®Òu thuéc huyÕt thèng cña ®ùc ®Çu dßng nµy.
1.3. Ph©n lo¹i gièng vËt nu«i
Dùa vµo c¸c c¨n cø ph©n lo¹i kh¸c nhau, ng−êi ta ph©n chia c¸c gièng vËt nu«i
thµnh c¸c nhãm nhÊt ®Þnh:
1.3.1. C¨n cø vµo møc ®é tiÕn ho¸ cña gièng, c¸c gièng vËt nu«i ®−îc ph©n thµnh 3
nhãm sau:
- Gièng nguyªn thuû: Lµ c¸c gièng vËt nu«i míi ®−îc h×nh thµnh tõ qu¸ tr×nh thuÇn
ho¸ thó hoang. C¸c vËt nu«i thuéc nhãm gièng nµy th−êng cã tÇm vãc nhá, n¨ng suÊt
thÊp, thµnh thôc vÒ tÝnh dôc vµ thÓ vãc muén, ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng chóng ë møc ®é
®¬n gi¶n. Mét sè gièng gia sóc hiÖn nu«i ë c¸c tØnh miÒn nói n−íc ta thuéc nhãm
gièng nµy: lîn MÑo (NghÖ An), lîn Sãc (vïng T©y Nguyªn), dª Cá...
- Gièng qu¸ ®é: Lµ c¸c gièng nguyªn thuû nh−ng ®· tr¶i qua mét qu¸ tr×nh chän
läc trong mèi quan hÖ t¸c ®éng cña c¸c ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng ch¨m sãc ë møc ®é nhÊt
®Þnh. Do vËy, so víi nhãm gièng nguyªn thuû, c¸c gièng qu¸ ®é ®−îc c¶i tiÕn h¬n vÒ
tÇm vãc, n¨ng suÊt, thêi gian thµnh thôc vÒ tÝnh dôc vµ thÓ vãc. Tuy nhiªn chóng còng
®ßi hái ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng ch¨m sãc ë møc ®é cao h¬n. Lîn Mãng C¸i, vÞt Cá, vÞt
BÇu... cña n−íc ta thuéc nhãm gièng nµy.
- Gièng g©y thµnh: VÒ thêi gian, chóng lµ nhãm gièng ®−îc h×nh thµnh sau cïng
do kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh lai t¹o kÕt hîp víi chän läc vµ nu«i d−ìng ch¨m sãc trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng thÝch hîp. VËt nu«i trong nhãm gièng nµy cã h−íng s¶n
xuÊt chuyªn dông hoÆc kiªm dông. So víi hai nhãm gièng trªn, chóng cã tÇm vãc lín
h¬n, thµnh thôc vÒ tÝnh dôc vµ thÓ vãc sím h¬n, song chóng còng ®ßi hái nh÷ng ®iÒu
kiÖn nu«i d−ìng ch¨m sãc ë møc ®é cao h¬n. C¸c gièng gia sóc gia cÇm ®−îc nhËp vµo
n−íc ta trong thêi gian gÇn ®©y phÇn lín ®Òu thuéc nhãm gièng g©y thµnh: lîn
Yorkshire, Landrace, bß Holstein Friesian, Santa Gertrudis, gµ Leghorn, gµ BE 88, vÞt
Khaki Campbell, CV Super Meat...
9
- 1.3.2. C¨n cø vµo h−íng s¶n xuÊt, c¸c gièng vËt nu«i ®−îc ph©n thµnh 2 nhãm sau:
- Gièng chuyªn dông: Lµ nh÷ng gièng cã n¨ng suÊt cao vÒ mét lo¹i s¶n phÈm nhÊt
®Þnh. Ch¼ng h¹n, bß cã c¸c gièng chuyªn cho s÷a nh− Holstein Friesian, chuyªn cho
thÞt nh− Blanc Bleu Belge (viÕt t¾t lµ BBB)...; gµ cã gièng chuyªn cho trøng nh−
Leghorn, chuyªn cho thÞt nh− Cornish; ngùa cã gièng chuyªn ®Ó c−ìi, chuyªn ®Ó cµy
kÐo; vÞt cã gièng chuyªn cho trøng nh− Khaki Campbell, chuyªn cho thÞt nh− CV
Super Meat, lîn cã gièng chuyªn cho n¹c nh− PiÐtrain, Landrace...
- Gièng kiªm dông: Lµ nh÷ng gièng cã thÓ sö dông ®Ó s¶n xuÊt nhiÒu lo¹i s¶n
phÈm, n¨ng suÊt tõng lo¹i s¶n phÈm cña c¸c gièng nµy th−êng thÊp h¬n so víi c¸c
gièng chuyªn dông. Ch¼ng h¹n, gièng bß kiªm dông s÷a-thÞt nh− bß n©u Thuþ SÜ
(Brown Swiss), gièng lîn kiªm dông thÞt-mì nh− lîn Cornwall; gièng gµ kiªm dông
trøng-thÞt Rhode Island...
CÇn chó ý lµ c¸c gièng vËt nu«i b¶n ®Þa th−êng ®−îc sö dông theo nhiÒu h−íng s¶n
xuÊt kh¸c nhau, ch¼ng h¹n bß vµng, tr©u ViÖt Nam ®−îc nu«i víi nhiÒu môc ®Ých: cµy
kÐo, lÊy thÞt, lÊy ph©n. MÆc dï vÒ kü thuËt ng−êi ta ®· cã thÓ ®iÒu khiÓn ®−îc viÖc sinh
s¶n ®ùc hoÆc c¸i theo ý muèn, nh−ng do gi¸ thµnh cßn cao nªn ch−a øng dông réng
trong thùc tiÔn, v× vËy trong s¶n xuÊt th−¬ng phÈm mét sè gièng chuyªn dông nh− gµ
h−íng trøng (ch¼ng h¹n gµ Leghorn), ng−êi ta ph¶i lo¹i th¶i toµn bé gµ trèng ngay tõ
lóc mét ngµy tuæi; hoÆc ®èi víi bß chuyªn s÷a Holstein, bß c¸i sinh ra lu«n cã gi¸ trÞ
cao h¬n bß ®ùc. §©y còng lµ mét trong c¸c h¹n chÕ cña c¸c gièng chuyªn dông.
1.3.3. C¨n cø vµo nguån gèc, c¸c gièng vËt nu«i ®−îc chia lµm 2 nhãm sau:
- Gièng ®Þa ph−¬ng: Lµ c¸c gièng cã nguån gèc t¹i ®Þa ph−¬ng, ®−îc h×nh thµnh
vµ ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi, tù nhiªn cña ®Þa ph−¬ng. Ch¼ng h¹n, lîn
Mãng C¸i, bß vµng, vÞt Cá lµ c¸c gièng ®Þa ph−¬ng cña n−íc ta. C¸c gièng ®Þa ph−¬ng
cã kh¶ n¨ng thÝch øng cao víi ®iÒu kiÖn vµ tËp qu¸n ch¨n nu«i cña ®Þa ph−¬ng, søc
chèng bÖnh tèt, song n¨ng suÊt th−êng bÞ h¹n chÕ.
- Gièng nhËp: Lµ c¸c gièng cã nguån gèc tõ vïng kh¸c hoÆc n−íc kh¸c. C¸c
gièng nhËp néi th−êng lµ nh÷ng gièng cã n¨ng suÊt cao hoÆc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm tèt
næi bËt so víi gièng ®Þa ph−¬ng. Ch¼ng h¹n lîn Yorkshire, bß Holstein, vÞt Khaki
Campbell lµ c¸c gièng nhËp néi. Tuy nhiªn, do nguån gèc xuÊt ph¸t ë vïng cã ®iÒu
kiÖn m«i tr−êng kh¸c biÖt víi n¬i nhËp vµo nu«i, c¸c gièng nhËp ph¶i thÝch øng víi
®iÒu kiÖn sèng míi. §iÒu nµy tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng thÝch nghi cña gièng nhËp, vµo
nh÷ng ®iÒu kiÖn mµ con ng−êi t¹o ra nh»m gióp chóng dÔ thÝch øng ®−îc víi ®iÒu kiÖn
sèng ë n¬i ë míi.
2. Giíi thiÖu mét sè gièng vËt nu«i phæ biÕn ë n−íc ta
10
- LÞch sö ph¸t triÓn cña c«ng t¸c chän läc vµ nh©n gièng vËt nu«i n−íc ta g¾n liÒn
víi sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt ch¨n nu«i n−íc ta. Theo Niªn gi¸m thèng kª, n¨m 2001
c¶ n−íc ta cã 2.819.400 tr©u, 3.896.000 bß, 21.741.000 lîn, 569.400 dª, 158.037.000
gµ vµ 57.973.000 vÞt, ngan, ngçng.
C¸c gièng vËt nu«i ®Þa ph−¬ng ®· ®−îc h×nh thµnh tõ l©u ®êi trong hoµn c¶nh
c¸c nÒn s¶n xuÊt kÕt hîp gi÷a trång trät vµ ch¨n nu«i víi c¸c tËp qu¸n canh t¸c kh¸c
nhau cña c¸c vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp kh¸c nhau. §Æc ®iÓm chung cña c¸c gièng ®Þa
ph−¬ng lµ cã h−íng s¶n xuÊt kiªm dông (cho 2 lo¹i s¶n phÈm ch¨n nu«i trë lªn), tÇm
vãc nhá, n¨ng suÊt thÊp, phï hîp víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ch¨n nu«i tËn dông ®iÒu kiÖn
thiªn nhiªn còng nh− s¶n phÈm phô cña c©y trång, thÝch øng víi m«i tr−êng khÝ hËu
nãng Èm, kh¶ n¨ng chèng chÞu bÖnh tËt cao.
2.1. C¸c gièng vËt nu«i ®Þa ph−¬ng
2.1.1. Tr©u ViÖt Nam
Tr©u ViÖt Nam thuéc nhãm tr©u ®Çm
lÇy (swamp buffalo), ®−îc nu«i ë c¸c vïng
sinh th¸i kh¸c nhau, sö dông víi nhiÒu môc
®Ých: cµy kÐo, lÊy thÞt vµ lÊy ph©n. Tr©u cã
tÇm vãc kh¸ lín, ngo¹i h×nh t−¬ng ®èi ®ång
nhÊt, toµn th©n mÇu ®en, cæ ngùc cã d¶i
tr»ng h×nh ch÷ V, kho¶ng 5% tr©u cã mÇu
tr¾ng. NghÐ s¬ sinh cã khèi l−îng 28 -
30kg. Khèi l−îng tr©u ®ùc vµ tr©u c¸i tr−ëng thµnh cã thÓ ph©n thµnh 3 møc ®é to,
trung b×nh vµ nhá (t−¬ng øng nh− sau: 450 - 500 vµ 400 - 450kg, 400 - 450 vµ 350 -
400kg vµ 350 - 400 vµ 300 - 350kg) tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng, chän läc vµ
sö dông. Dùa vµo tÇm vãc, ng−êi ta cßn chia tr©u thµnh hai nhãm: tr©u ngè lµ tr©u cã
tÇm vãc lín vµ tr©u giÐ lµ tr©u cã tÇm vãc nhá. Nh×n chung, tr©u ë miÒn nói cã tÇm vãc
lín h¬n tr©u ë vïng ®ång b»ng. Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña tr©u thÊp: tuæi ®Î løa ®Çu muén
(4 - 5 tuæi), biÓu hiÖn ®éng dôc kh«ng râ nÐt, nhÞp ®Î th−a (1,5 - 2 n¨m/løa). S¶n l−îng
s÷a thÊp (600 - 700kg/chu kú), tû lÖ mì s÷a cao (9 - 12%). Tèc ®é sinh tr−ëng chËm, tû
lÖ thÞt xÎ thÊp (43 - 48%). Mét sè ®Þa ph−¬ng sau ®©y th−êng cã tr©u tÇm vãc lín: Hµm
Yªn, Chiªm Ho¸ (Tuyªn Quang), Lôc Yªn (Yªn B¸i), M−êng Vµ, Mai S¬n (Lai Ch©u),
Thanh Ch−¬ng (NghÖ An), Qu¶ng Nam, B×nh §Þnh, T©y Ninh.
11
- 2.1.2. C¸c gièng bß ViÖt Nam
Bß vµng
Bß ®−îc nu«i ®Ó lÊy thÞt, cÇy kÐo vµ
lÊy ph©n. HÇu hÕt chóng cã l«ng da mÇu
vµng nªn gäi lµ bß vµng. Nh×n chung, bß
vµng cã tÇm vãc nhá, khèi l−îng tr−ëng
thµnh phæ biÕn ë con ®ùc lµ 200 - 250kg,
con c¸i lµ 140 - 160kg, ®ùc gièng tèt: 250 -
280kg, c¸i gièng tèt: 180 - 200kg. Kh¶
n¨ng sinh s¶n t−¬ng ®èi tèt: tuæi ®Î løa ®Çu t−¬ng ®èi sím (30 - 32 th¸ng), nhÞp ®Î
t−¬ng ®èi mau (13 - 15 th¸ng/løa). S¶n l−îng s÷a thÊp (300 - 400 kg/chu kú), tû lÖ mì
s÷a cao (5,5%). Tèc ®é sinh tr−ëng chËm, tû lÖ thÞt xÎ thÊp (45%). Mét sè ®Þa ph−¬ng
sau ®©y cã c¸c nhãm bß tèt: L¹ng S¬n, bß MÌo (§ång V¨n - Hµ Giang), Thanh Ho¸,
NghÖ An, Phó Yªn.
Bß Lai Sind
C¸ch ®©y kho¶ng 70 n¨m, bß Red
Sindhi ®−îc nhËp vµo n−íc ta vµ nu«i ë mét
sè ®Þa ph−¬ng. ViÖc lai gi÷a bß Sindhi vµ
bß vµng ®· h×nh thµnh nªn gièng bß Lai
Sind. Bß Lai Sind lµ gièng bß tèt, thÝch nghi
cao víi ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng vµ khÝ hËu
n−íc ta. Bß cã tÇm vãc t−¬ng ®èi lín (ë tuæi
tr−ëng thµnh con ®ùc nÆng 250 - 300kg,
con c¸i nÆng 200 - 250kg), mÇu l«ng vµng sÉm, tai to vµ h¬i rñ, yÕm cæ ph¸t triÓn kÐo
dµi tíi rèn, u vai cao. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, cho thÞt vµ cÇy kÐo ®Òu tèt h¬n bß vµng.
Kh¶ n¨ng sinh s¶n t−¬ng ®èi tèt, s¶n l−îng s÷a 790 - 950kg/chu kú, tû lÖ mì s÷a 5%.
Tèc ®é sinh tr−ëng nhanh h¬n bß vµng, tû lÖ thÞt xÎ t−¬ng ®èi cao (50%).
2.1.3. Ngùa ViÖt Nam
Ngùa ViÖt Nam ®−îc nu«i nhiÒu ë vïng
nói, ven ®« thÞ vµ ®−îc dïng ®Ó thå hµng, kÐo xe
hoÆc c−ìi. Nh×n chung, ngùa cã mÇu l«ng kh¸ ®a
d¹ng, tÇm vãc nhá. ë tuæi tr−ëng thµnh, khèi
l−îng con ®ùc 170 - 180kg, con c¸i 160 - 170kg.
Ngùa ViÖt Nam cã thÓ kÐo xe träng t¶i 1400 -
12
- 1500kg, thå ®−îc 160 - 180kg hµng, hoÆc c−ìi víi tèc ®é trung b×nh 25km/giê.
2.1.4. Dª ViÖt Nam
Dª néi
Cã thÓ chia dª néi thµnh hai nhãm:
dª cá vµ dª nói. Dª cá chiÕm ®a sè vµ ®−îc
nu«i chñ yÕu ë vïng trung du, ®ång b»ng
vµ ven biÓn. Dª cá cã mÇu l«ng ®a d¹ng:
tr¾ng, ghi, n©u, ®en; tÇm vãc nhá (ë tuæi
tr−ëng thµnh, con ®ùc 40 - 45kg, con c¸i 26
- 28kg). Dª nói ®−îc nu«i ë c¸c tØnh vïng
nói miÒn B¾c nh− S¬n La, Hµ Giang, L¹ng
S¬n... Chóng cã tÇm vãc lín h¬n dª cá (ë
tuæi tr−ëng thµnh, con ®ùc 40 - 50kg, con c¸i 34 - 36kg). Nh×n chung dª ViÖt Nam cã
tÇm vãc nhá, chñ yÕu ®−îc nu«i ®Ó lÊy thÞt. Kh¶ n¨ng sinh s¶n t−¬ng ®èi tèt: dª c¸i 6
th¸ng tuæi ®· thµnh thôc vÒ tÝnh, tû lÖ ®Î sinh ®«i chiÕm 60 - 65%. S¶n l−îng s÷a thÊp
chØ ®ñ nu«i con. Tèc ®é sinh tr−ëng chËm, tû lÖ thÞt xÎ thÊp (dª cá 43%, dª nói 45%).
Dª B¸ch Th¶o
Dª B¸ch Th¶o cã nguån gèc tõ c¸c
gièng dª Beetal, Jamnpari (Ên §é) vµ
Alpine, Saanen (Ph¸p) ®−îc nhËp vµo n−íc
ta c¸ch ®©y hµng tr¨m n¨m, hiÖn ®−îc nu«i
chñ yÕu ë mét sè tØnh duyªn h¶i miÒn nam
trung bé: Phan Rang, Phan ThiÕt, Kh¸nh
Hoµ. Dª B¸ch Th¶o ®−îc nu«i ®Ó v¾t s÷a,
®a sè dª cã hai säc ®en ch¹y däc theo mÆt,
th©n mÇu ®en, bông c¼ng ch©n vµ ®u«i mÇu tr¾ng. TÇm vãc cña dª B¸ch Th¶o lín h¬n
dª néi, ë tuæi tr−ëng thµnh con ®ùc cã khèi l−îng 65 - 75 kg, con c¸i 42 - 45 kg. Kh¶
n¨ng sinh s¶n t−¬ng ®èi tèt: tuæi ®Î løa ®Çu 12 - 14 th¸ng tuæi, 2/3 sè dª c¸i ®Î 2
con/løa. S¶n l−îng s÷a 170 - 200 kg/chu kú cho s÷a 150 ngµy.
13
- 2.1.5. C¸c gièng lîn néi chñ yÕu
Lîn Ø
Lîn Ø cã nguån gèc tõ Nam §Þnh vµ lµ
gièng lîn ®Þa ph−¬ng cña hÇu hÕt c¸c tØnh
®ång b»ng s«ng Hång. Cã hai nhãm lîn Ø
chÝnh: nhãm bÐo h¬n lµ Ø mì, nhãm thanh
h¬n lµ Ø pha (hoÆc nhãm tÇm vãc lín h¬n lµ Ø
géc) . Nh×n chung, lîn cã tÇm vãc nhá, toµn
th©n mÇu ®en, ®Çu vµ tai nhá, m¾t hÝp, m¸
bÐo xÖ, mâm ng¾n vµ cong, l−ng vâng, ch©n ng¾n vµ nhá th−êng ®i b»ng bµn, bông to,
lîn n¸i chöa xÖ th−êng cã bông xÖ kÐo lª s¸t ®Êt. Lîn Ø thµnh thôc tÝnh dôc sím: con
c¸i lóc 3 - 4 th¸ng tuæi (12 - 18 kg), con ®ùc lóc 1,5 - 2 th¸ng tuæi. Khèi l−îng lóc
tr−ëng thµnh con ®ùc 40 - 50 kg, con c¸i 60 - 80 kg. Kh¶ n¨ng sinh s¶n t−¬ng ®èi kh¸
(®Î 10 - 11 con/løa). Lîn thÞt cã tèc ®é sinh tr−ëng chËm (300 - 350 g/ngµy), tiªu tèn
nhiÒu thøc ¨n (5 - 5,5 kg thøc ¨n/kg t¨ng träng), nhiÒu mì Ýt n¹c (tû lÖ n¹c 32 - 35 %).
HiÖn nay lîn Ø gÇn nh− bÞ tuyÖt chñng, sè l−îng lîn thuÇn cßn rÊt Ýt.
Lîn Mãng C¸i
Lîn Mãng C¸i cã nguån gèc tõ
Qu¶ng Ninh, hiÖn ®−îc nu«i ë mét sè tØnh
®ång b»ng s«ng Hång vµ khu bèn cò. Lîn
Mãng C¸i cã tÇm vãc lín vµ thanh tho¸t
h¬n lîn Ø. L«ng da cã mÇu ®en v¸ tr¾ng,
®Çu ®en cã ®èm tr¾ng ë tr¸n, vai cã d¶i
tr¾ng v¾t ngang, bông vµ 4 ch©n tr¾ng, l−ng
m«ng vµ ®u«i ®en, nh−ng chãp tr¾ng. Gi÷a
hai vïng l«ng vµ ®en tr¾ng cã d¶i ng¨n c¸ch
réng 2 - 5 cm trong ®ã da mµu ®en cßn l«ng mÇu tr¾ng. Nh×n chung, lîn Mãng C¸i cã
kh¶ n¨ng sinh s¶n tèt h¬n lîn Ø (®Î 10 - 12 con/løa). Lîn thÞt cã tèc ®é t¨ng träng 350 -
400 g/ngµy, tiªu tèn 5,0 - 5,5 kg thøc ¨n/kg t¨ng träng, tû lÖ n¹c 33 - 36 %. HiÖn nay
lîn Mãng C¸i chñ yÕu ®−îc sö dông lµm n¸i nÒn lai víi lîn ®ùc ngo¹i s¶n xuÊt lîn lai
F1 nu«i thÞt hoÆc dïng lµm n¸i trong c¸c c«ng thøc lai phøc t¹p h¬n.
Lîn M−êng Kh−¬ng
Lîn M−êng Kh−¬ng ®−îc nu«i ë mét sè ®Þa ph−¬ng vïng nói phÝa B¾c vµ T©y
B¾c. Toµn th©n lîn mÇu ®en, cã 6 ®èm tr¾ng ë tr¸n, bèn ch©n vµ chãp ®u«i, tai to vµ rñ,
14
- mâm dµi. So víi lîn Ø vµ lîn Mãng C¸i, lîn
M−êng Kh−¬ng cã tÇm vãc lín h¬n, dµi m×nh
h¬n, ch©n khoÎ h¬n, nh−ng kh¶ n¨ng sinh s¶n
kÐm (®Î 6 - 8 con/løa), sinh tr−ëng chËm (lîn
thÞt 1 n¨m tuæi cã khèi l−îng 60 - 70 kg).
Lîn MÑo
Lîn MÑo ®−îc nu«i ë vïng nói phÝa t©y
tØnh NghÖ An. Lîn cã mÇu ®en, tai to, mâm
dµi. Kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ cho thÞt cña lîn
MÑo t−¬ng tù nh− lîn M−êng Kh−¬ng.
Lîn Ba Xuyªn
Lîn Ba Xuyªn lµ gièng lîn ®−îc
h×nh thµnh trªn c¬ së lai t¹o gi÷a lîn ®Þa
ph−¬ng Nam bé víi lîn ®Þa ph−¬ng ë ®¶o
H¶i Nam (Trung Quèc), lîn Craonaise
(Ph¸p) t¹o ra lîn Bå Xô. Lîn Bå Xô ®−îc
lai víi lîn Berkshire (Anh) h×nh thµnh nªn
lîn Ba Xuyªn. Lîn Ba Xuyªn cã tÇm vãc
kh¸ lín, mÇu l«ng tr¾ng cã ®iÓm c¸c ®èm
®en. Con ®ùc vµ c¸i tr−ëng thµnh cã khèi
l−îng 120 - 150 kg, Kh¶ n¨ng sinh s¶n ë
møc trung b×nh. L¬n thÞt 10 - 12 th¸ng tuæi nÆng 70 - 80 kg. Lîn Ba Xuyªn ®−îc nu«i
ë c¸c tØnh miÒn T©y Nam Bé.
15
- Lîn Thuéc Nhiªu
Gièng nh− lîn Ba Xuyªn, lîn Thuéc
Nhiªu ®−îc h×nh thµnh tõ viÖc lai lîn Bå
Xô víi lîn Yorkshire (Anh). Lîn Thuéc
Nhiªu cã tÇm vãc kh¸ lín, l«ng da mÇu
tr¾ng. Con ®ùc vµ c¸i tr−ëng thµnh cã khèi
l−îng 120 - 160 kg, kh¶ n¨ng sinh s¶n
t−¬ng ®èi kh¸. Lîn thÞt 8 th¸ng tuæi ®¹t 75 -
85 kg. Lîn Thuéc Nhiªu ®−îc nu«i ë c¸c
tØnh miÒn §«ng Nam Bé.
2.1.6. C¸c gièng gµ chñ yÕu cña ViÖt Nam
Gµ Ri
Lµ gièng gµ néi phæ biÕn nhÊt. Gµ
Ri cã tÇm vãc nhá, ë tuæi tr−ëng thµnh con
trèng nÆng 1,8 - 2,3 kg, con m¸i nÆng 1,2 -
1,8 kg. Gµ Ri cã d¸ng thanh, ®Çu nhá, má
vµng, cæ vµ l−ng dµi, ch©n nhá mÇu vµng.
Phæ biÕn nhÊt lµ gµ trèng cã bé l«ng mÇu
n©u sÉm, gµ m¸i l«ng mÇu vµng nh¹t. Gµ Ri
thµnh thôc vÒ tÝnh t−¬ng ®èi sím (4,5 - 5
th¸ng tuæi). S¶n l−îng trøng 90 - 120
qu¶/m¸i/n¨m, khèi l−îng trøng nhá (38 - 42 g), gµ m¸i cã tÝnh Êp bãng cao, Êp trøng vµ
nu«i con khÐo. Nu«i thÞt cã tèc ®é t¨ng tr−ëng chËm, thÞt th¬m ngon. Gµ Ri thÝch hîp
víi nu«i ch¨n th¶ hoÆc b¸n ch¨n th¶.
Gµ §«ng T¶o
Gµ §«ng T¶o cã nguån gèc tõ th«n
§«ng T¶o thuéc huyÖn Kho¸i Ch©u (H−ng
Yªn). Gµ cã tÇm vãc lín, ®Çu to, mµo nô,
cæ vµ m×nh ng¾n, ngùc në, l−ên dµi, bông
gän, ngùc vµ bông Ýt l«ng, ch©n mµu vµng,
to xï x×. Gµ trèng cã bé l«ng mÇu n©u sÉm
tÝa, con c¸i l«ng mÇu vµng nh¹t. Gµ con
mäc l«ng chËm. Khi tr−ëng thµnh, con
16
- trèng nÆng 3,5 - 4 kg, con m¸i nÆng 2,5 - 3 kg. Kh¶ n¨ng sinh s¶n kÐm, gµ m¸i ®Î
trøng muén, s¶n l−îng trøng 55 - 65 qu¶/m¸i/n¨m, trøng to (50 - 60 g), tû lÖ Êp në
thÊp, gµ m¸i Êp trøng vµ nu«i con vông.
Gµ Hå
Gµ Hå cã nguån gèc tõ th«n Song
Hå thuéc huyÖn ThuËn Thµnh (B¾c Ninh).
TÇm vãc, h×nh d¸ng vµ mÇu s¾c cña gµ Hå
t−¬ng tù gµ §«ng T¶o. ë tuæi tr−ëng thµnh
con trèng nÆng 3,5 - 4 kg, con m¸i nÆng 3 -
3,5 kg. Gµ m¸i ®Î trøng muén, s¶n l−îng
trøng 50 -60 qu¶/m¸i/n¨m, trøng to (50 - 60
g), tû lÖ Êp në thÊp, gµ m¸i Êp trøng vµ nu«i
con vông.
Gµ MÝa
Gµ MÝa cã nguån gèc tõ
th«n §−êng L©m thuéc huyÖn
Ba V× (Hµ T©y). Gµ MÝa cã tÇm
vãc t−¬ng ®èi to, mµo ®¬n (mµo
cê), con trèng cã l«ng mÇu ®en,
con m¸i mÇu n©u sÉm vµ cã
yÕm ë l−ên. ë tuæi tr−ëng
thµnh, con trèng cã khèi l−îng 3 - 3,5 kg, con m¸i 2 - 2,5 kg. Kh¶ n¨ng sinh s¶n thÊp:
gµ m¸i ®Î trøng muén, s¶n l−îng trøng 55 - 60 qu¶/m¸i/n¨m, khèi l−îng trøng 52 - 58
g.
Ngoµi ra cßn cã gµ Tre, gµ ¸c (l«ng tr¾ng, ch©n 5 ngãn, x−¬ng ®en), gµ
H'M«ng.
2.1.7. C¸c gièng vÞt, ngan, ngçng cña ViÖt Nam
VÞt Cá
Lµ gièng vÞt néi phæ biÕn nhÊt, ®−îc nu«i ®Ó lÊy trøng vµ thÞt. VÞt Cá cã mÇu
l«ng kh¸ ®a d¹ng, ®a sè mÇu c¸nh sÎ, tÇm vãc nhá, ë tuæi tr−ëng thµnh con trèng 1,5 -
1,7 kg, con m¸i 1,4 - 1,5 kg. Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña vÞt Cá kh¸ tèt: tuæi ®Î qu¶ trøng
®Çu tiªn 130 - 140 ngµy tuæi, s¶n l−îng trøng 200 - 210 qu¶/m¸i/n¨m, khèi l−îng trøng
17
- 60 - 65 g. VÞt thÞt nu«i ch¨n th¶ giÕt thÞt lóc
2 th¸ng tuæi con trèng nÆng 1,2 - 1,3 kg;
con m¸i nÆng 1,0 - 1,2 kg.
VÞt BÇu
VÞt BÇu cã nguån gèc tõ vïng Chî
BÕn (Hoµ B×nh), mÇu l«ng kh¸ ®a d¹ng
nh−ng chñ yÕu lµ mÇu cµ cuèng. VÞt BÇu chñ
yÕu nu«i lÊy thÞt, vÞt cã tÇm vãc lín: ë tuæi
tr−ëng thµnh con trèng nÆng 2,0 - 2,5 kg, con
m¸i 1,7 - 2,0 kg. Tuæi ®Î trøng qu¶ trøng ®Çu
muén h¬n vÞt cá (154 - 160 ngµy tuæi), s¶n
l−îng trøng còng thÊp h¬n (165 - 175
qu¶/m¸i/n¨m), khèi l−îng trøng lín h¬n (62 -
70 g). Tuy nhiªn, tèc ®é sinh tr−ëng nhanh vµ kh¶ n¨ng cho thÞt tèt h¬n vÞt Cá: nu«i
theo ph−¬ng thøc ch¨n th¶ giÕt thÞt lóc 65 -72 ngµy tuæi vÞt nÆng 1,4 - 1,6 kg.
Ngoµi ra cßn cã vÞt Kú Lõa (L¹ng S¬n) t−¬ng tù nh− vÞt BÇu, vÞt ¤ M«n (VÜnh
Long) cã ngo¹i h×nh, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt t−¬ng tù nh− vÞt Cá, vÞt BÇu Quú (NghÖ An) cã
chÊt l−îng thÞt cao.
Ngan néi
Ngan néi cã ba mÇu l«ng chñ yÕu:
tr¾ng, ®en vµ loang ®en tr¾ng. Ngan néi cã
tÇm vãc nhá, ë tuæi tr−ëng thµnh con trèng
3,8 - 4,0 kg, con m¸i 2,0 - 2,2 kg. Tuæi ®Î
qu¶ trøng ®Çu tiªn: 225 - 235 ngµy tuæi, s¶n
l−îng trøng 65 - 70 qu¶/m¸i/n¨m, khèi
l−îng trøng 65 - 70 g. Ngan nu«i ch¨n th¶
th−êng giÕt thÞt lóc 11 - 12 tuÇn tuæi khèi
l−îng ngan trèng 2,9 - 3,0 kg, ngan m¸i 1,7
18
- - 1,9 kg.
Ngçng Cá
Ngçng Cá (cßn gäi lµ ngçng Sen) cã 3 mÇu l«ng chñ yÕu: tr¾ng, x¸m vµ võa
tr¾ng võa x¸m. Nh×n chóng ngçng Cá tÇm vãc nhá, ë tuæi tr−ëng thµnh con trèng 4,0 -
4,5 kg, con m¸i 3,6 - 4,0 kg. Con m¸i cã s¶n l−îng trøng 60 - 76 qu¶/m¸i/n¨m, khèi
l−îng trøng 140 - 170 g.
2.2. C¸c gièng vËt nu«i chñ yÕu nhËp tõ n−íc ngoµi
C¸c gièng ngo¹i nhËp vµo n−íc ta hoÆc ®−îc nu«i thuÇn chñng ®Ó t¹o s¶n phÈm
ch¨n nu«i, hoÆc ®−îc lai víi c¸c gièng trong n−íc. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®−îc trong lai
gièng lîn, bß, gia cÇm g¾n liÒn víi c¸c tiÕn bé kü thuËt vÒ thô tinh nh©n t¹o ®· lµm ®a
d¹ng ho¸ s¶n phÈm, t¨ng n¨ng suÊt, c¶i tiÕn chÊt l−îng gãp phÇn ®¸p øng nhu cÇu ngµy
mét t¨ng vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng s¶n phÈm ch¨n nu«i theo víi nhÞp ®é gia t¨ng d©n
sè còng nh− tèc ®é t¨ng tr−ëng cña nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc vµ c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh©n
d©n.
2.2.1. C¸c gièng tr©u bß nhËp néi
Tr©u Murrah
Tr©u Murrah ®−îc nhËp tõ Ên §é,
Pakistan lµ nhãm tr©u s«ng (river buffalo).
Tr©u Murrah cã tÇm vãc lín, toµn th©n mÇu
®en, da máng, sõng cong xo¾n. Lóc tr−ëng
thµnh, tr©u ®ùc nÆng 700 - 750 kg, tr©u c¸i
nÆng 500 - 600 kg. Kh¶ n¨ng cho s÷a kh¸:
1.500 - 1.800 kg/chu kú 9 - 10 th¸ng. Tû lÖ
mì s÷a 7 - 9%. Tû lÖ thÞt xÎ: 48%.
Bß s÷a Holstein Fiesian
Lµ gièng bß s÷a «n ®íi næi tiÕng thÕ
giíi cã nguån gèc tõ Hµ Lan. Bß Holstein
Fiesian cã mÇu l«ng lang tr¾ng ®en. Khi
tr−ëng thµnh, bß ®ùc nÆng 800 - 1.000 kg,
bß c¸i nÆng 500 - 550 kg. Bß c¸i cã d¸ng
thanh, ®Çu nhá, da máng, bÇu vó ph¸t triÓn,
19
nguon tai.lieu . vn