Xem mẫu
- Ch−¬ng VII
ChØnh lý sè liÖu mùc n−íc vμ nhiÖt ®é n−íc
§7-1. Môc ®Ých, nhiÖm vô cña c«ng t¸c chØnh lý sè liÖu
thñy v¨n nãi chung
I. T×nh tr¹ng cña tµi liÖu thñy v¨n thùc ®o :
• Trong c¸c yÕu tè thñy v¨n cã yÕu tè ®o ®¹c, quan s¸t ®¬n gi¶n cã thÓ ®o ®¹c ®−îc
liªn tôc (1) hoÆc ®o ®−îc t¹i tõng thêi ®iÓm c¸ch ®Òu nhau (1) theo qui ®Þnh nh− mùc n−íc,
nhiÖt ®é n−íc v.v... Cßn cã nh÷ng yÕu tè ®o ®¹c phøc t¹p, tèn thêi gian vµ c«ng søc nh− l−u
l−îng n−íc, l−u l−îng bïn c¸t, mÆt c¾t ngang ... th× chØ cã thÓ ®o ®−îc t¹i c¸c thêi ®iÓm rêi
r¹c kh«ng qui luËt (2) chØ cã tÝnh ®¹i biÓu cho qu¸ tr×nh thay ®æi cña yÕu tè ®ã.
• Trong ®o ®¹c vµ tÝnh to¸n sè liÖu thùc ®o cßn cã sai sè do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c
nhau g©y ra nh− m¸y mãc, thiÕt bÞ ®o cã sai sè, do chñ quan cña con ng−êi, do ®iÒu kiÖn
thiªn nhiªn v.v...
V× vËy tµi liÖu thùc ®o ch−a thÓ sö dông ®−îc mµ ph¶i qua c«ng t¸c “chØnh lý tµi liÖu”.
II. Môc ®Ých, nhiÖm vô cña c«ng t¸c chØnh lý sè liÖu thñy v¨n :
• ThiÕt lËp c¸c quan hÖ vËt lý gi÷a c¸c yÕu tè (1) vµ c¸c yÕu tè (2), tõ yÕu tè (1) sÏ kÐo
dµi, bæ sung ®Ó c¸c yÕu tè (2) trë thµnh liªn tôc hoÆc ®¸p øng ®−îc yªu cÇu ®Ò ra.
• Trong qu¸ tr×nh chØnh lý cßn ph¸t hiÖn ra c¸c sai sè cña tµi liÖu thùc ®o vµ dïng c¸c
ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó hiÖu chØnh l¹i nh÷ng sè liÖu sai ®ã.
• TÝnh to¸n c¸c tµi liÖu ®Æc tr−ng nh− trÞ sè b×nh qu©n, lín nhÊt, nhá nhÊt thêi ®o¹n,
thèng kª chóng d−íi d¹ng biÓu, b¶ng, biÓu ®å ... ®Ó tiÖn l−u tr÷ vµ sö dông.
• C«ng t¸c chØnh lý tµi liÖu thñy v¨n ph¶i dùa trªn c¬ së tµi liÖu thùc ®o cã ®é tin cËy
nhÊt ®Þnh. C¸c ph−¬ng ph¸p chØnh lý ph¶i dùa trªn c¸c mèi quan hÖ gi÷a hai hoÆc nhiÒu yÕu
tè. C¸c quan hÖ ®ã ph¶i cã c¬ së vËt lý vµ hîp l«gÝc. Tµi liÖu ®−îc bæ sung, kÐo dµi, söa
ch÷a ... vµ tÝnh to¸n ph¶i cã ®é chÝnh x¸c cÇn thiÕt, míi sö dông ®−îc.
§7-2. Tãm t¾t néi dung chØnh lý sè liÖu mùc n−íc
ChØnh lý sè liÖu mùc n−íc ®−îc thùc hiÖn khi kÕt thóc mét n¨m ®o ®¹c. NÕu ®¬n vÞ
thêi gian tÝnh theo n¨m thñy v¨n (tõ ®Çu mïa lò n¨m tr−íc tíi cuèi mïa kiÖt n¨m kÕ tiÕp) th×
sÏ rÊt thuËn lîi cho viÖc ph©n tÝch, nhËn xÐt kÕt qu¶ ®o ®¹c, tuy nhiªn kh«ng thuËn lîi cho
c«ng t¸c qu¶n lý hµnh chÝnh, do ®ã th−êng chän thêi gian tÝnh to¸n theo n¨m d−¬ng lÞch.
Sè liÖu sau mçi n¨m ®o mùc n−íc gåm cã :
• Mùc n−íc ®o hµng giê trong n¨m (tõ 1-I ®Õn 31-XII)
http://www.ebook.edu.vn 143
- • Mùc n−íc b×nh qu©n ngµy (tÝnh tõ mùc n−íc ®o hµng giê)
•Mùc n−íc ®Æc tr−ng cao nhÊt (Hmax), thÊp nhÊt (Hmin) trong tõng th¸ng, trong
n¨m vµ mùc n−íc b×nh qu©n n¨m ( H n¨m).
XÐt tæng thÓ víi sè liÖu ®o vµ tÝnh c¸c ®Æc tr−ng nªu trªn cã thÓ ph¶n ¸nh ®−îc qu¸
tr×nh diÔn biÕn cña mùc n−íc t¹i tr¹m ®o trong n¨m vµ sè liÖu nµy cã thÓ sö dông cho c¸c
yªu cÇu khai th¸c lîi dông nguån n−íc.
Tuy nhiªn víi môc ®Ých ®· nªu ë tiÕt (7-1), sè liÖu mùc n−íc thùc ®o vÉn ph¶i th«ng
qua chØnh lý míi ®¸p øng ®Çy ®ñ yªu cÇu sö dông.
ChØnh lý sè liÖu mùc n−íc gåm c¸c néi dung sau :
1) TÝnh bæ sung mùc n−íc b×nh qu©n ngµy ( H ngµy) nÕu v× lý do nµo ®ã kh«ng ®o
®−îc Hgiê ®Ó ®ñ tÝnh to¸n.
2) TÝnh bæ sung mùc n−íc cao nhÊt (Hmax) thÊp nhÊt (Hmin) trong n¨m nÕu v× lý do
nµo ®ã kh«ng ®o ®−îc hoÆc ®o ®−îc nh−ng kh«ng ph¶n ¶nh ®óng ®iÒu kiÖn tù nhiªn (do x¶y
ra vì ®ª, ph©n lò, chÆn dßng lµm d©ng n−íc v.v...).
3) KiÓm tra ph¸t hiÖn sai sè trong ®o ®¹c vµ tÝnh mùc n−íc
4) ThuyÕt minh vÒ chÊt l−îng sè liÖu
§7-3. TÝnh bæ sung mùc n−íc b×nh qu©n ngμy vμ cùc trÞ
I. Bæ sung mùc n−íc b×nh qu©n ngµy
Trong tr−êng hîp ngµy nµo ®ã kh«ng ®o ®−îc mùc n−íc giê hoÆc cã ®o nh−ng sè lÇn
®o Ýt hoÆc ph©n bè kh«ng hîp lý, kh«ng ®ñ c¬ së ®Ó tÝnh mùc n−íc b×nh qu©n ngµy, cã thÓ
tÝnh bæ sung theo nh÷ng ph−¬ng ph¸p sau :
1. Ph−¬ng ph¸p néi suy
H ngµy(tr−íc) + H ngµy(sau)
H ngµy(thiÕu) =
2
H ngµy(thiÕu) lµ mùc n−íc b×nh qu©n ngµy ®o thiÕu
Trong ®ã :
H ngµy(tr−íc-sau) lµ mùc n−íc b×nh qu©n cña ngµy tr−íc vµ sau liÒn
kÒ víi ngµy ®o thiÕu.
Kh«ng nªn sö dông ph−¬ng ph¸p néi suy khi thiÕu sè liÖu qu¸ hai ngµy liªn tiÕp.
Ph−¬ng ph¸p nµy thÝch hîp trong mïa kiÖt, còng cã thÓ sö dông cho mïa lò nÕu trong
ngµy ®o thiÕu mùc n−íc chØ thay ®æi mét chiÒu (t¨ng dÇn hoÆc gi¶m dÇn). VÊn ®Ò nµy cã
thÓ xem xÐt qua sè liÖu mùc n−íc cña tr¹m phÝa trªn hoÆc d−íi trong cïng hÖ thèng s«ng.
http://www.ebook.edu.vn
144
- 2. Ph−¬ng ph¸p t−¬ng quan mùc n−íc b×nh qu©n ngµy
Sö dông sè liÖu H ngµy cña tr¹m cÇn bæ sung lËp t−¬ng quan víi mùc n−íc H ngµy
t−¬ng øng cña tr¹m phÝa trªn (th−îng l−u) hoÆc phÝa d−íi (h¹ l−u) cïng trong hÖ thèng
s«ng.
H ngµy (tr¹m bæ sung) ~ H ngµy (tr¹m trªn, d−íi)
C¨n cø sai sè t−¬ng quan ®Ó xÐt chän vµ sö dông t−¬ng quan nµo tèt h¬n. Tõ sè liÖu
H ngµy trªn, d−íi sÏ cã H ngµy thiÕu.
Ph−¬ng ph¸p nµy cã thÓ sö dông cho c¶ mïa kiÖt vµ mïa lò víi mùc n−íc thay ®æi ®a
d¹ng (¶nh h−ëng triÒu).
II. TÝnh bæ sung mùc n−íc cùc trÞ (Hmax, Hmin)
Trong tr−êng hîp c«ng tr×nh ®o, m¸y tù ghi cã sù cè, hoÆc do ®iÒu kiÖn thêi tiÕt (b·o,
lò lín) kh«ng thÓ ®o ®−îc mùc n−íc cùc trÞ, hoÆc ®o ®−îc nh−ng kh«ng chÝnh x¸c, kh«ng
ph¶n ¸nh ®óng ®iÒu kiÖn tù nhiªn cã thÓ sö dông ph−¬ng ph¸p t−¬ng quan ®Ó tÝnh bæ sung,
hiÖu chØnh.
C¨n cø sè liÖu ®o trong nhiÒu n¨m cña c¸c tr¹m ®o trªn cïng hÖ thèng s«ng bao gåm
tr¹m cÇn bæ sung vµ tr¹m phÝa trªn, phÝa d−íi ®Ó lËp t−¬ng quan
Hmax (tr¹m bæ sung) ~ Hmax (tr¹m trªn, d−íi)
Hmin (tr¹m bæ sung) ~ Hmin (tr¹m trªn, d−íi)
Trong ®ã c¸c trÞ sè Hmax, Hmin lµ nh÷ng mùc n−íc cùc trÞ t−¬ng øng tr¹m trªn, tr¹m
d−íi. Cã thÓ chän cùc trÞ t−¬ng øng tõng trËn lò, tõng chu kú triÒu hoÆc chän cùc trÞ t−¬ng
øng trong n¨m (cao nhÊt, thÊp nhÊt trong n¨m).
(m)
22
20
B¸i Th−îng
18
16
14
12
15
5 7 9 11 13
(m)
Xu©n Kh¸nh
H×nh 7-1. BiÓu ®å t−¬ng quan mùc n−íc lín nhÊt gi÷a B¸i Th−îng vµ Xu©n Kh¸nh (1964-1995)
http://www.ebook.edu.vn 145
- Trªn h×nh (7-1) lµ t−¬ng quan mùc n−íc cao nhÊt trong tõng n¨m (Hmax-n¨m) cña hai
tr¹m B¸i Th−îng (phÝa trªn) vµ Xu©n Kh¸nh (phÝa d−íi) trªn s«ng Chu - Thanh Hãa.
Sö dông t−¬ng quan nµy tÝnh ®−îc mùc n−íc cao nhÊt cña tr¹m Xu©n Kh¸nh n¨m 1996
lµ 14,70m øng víi mùc n−íc cao nhÊt B¸i Th−îng n¨m 1996 lµ 21,40m.
N¨m 1996 lò lín trªn s«ng Chu xuÊt hiÖn vµo ban ®ªm, tr¹m Xu©n Kh¸nh bÞ gÉy th−íc
n−íc nªn kh«ng ®o ®−îc mùc n−íc cao nhÊt trong n¨m.
§7-4. KiÓm tra ph¸t hiÖn sai sè
Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra th«ng dông lµ so s¸nh, ph©n tÝch d¹ng ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc
cña nhiÒu tr¹m ®o trªn cïng hÖ s«ng, ®èi chiÕu víi c¸c tÝnh chÊt thay ®æi mùc n−íc ®Ó ph¸t
hiÖn sai sè. Do ®ã c¨n cø sè liÖu mùc n−íc ®o hµng giê vÏ ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc
(Hgiê ~t) cña nhiÒu tr¹m trªn cïng biÓu ®å lµm c¬ së kiÓm tra.
§Ó dÔ ph©n tÝch, nhËn xÐt, nªn vÏ tû lÖ mùc n−íc kh«ng nhá d−íi 1/20 vµ tû lÖ thêi
gian kh«ng nhá h¬n møc 1mm ≈ 2 giê. Trªn thùc tÕ th−êng chØ vÏ ®−êng qu¸ tr×nh mùc
n−íc trong mïa lò (mïa kiÖt mùc n−íc dao ®éng nhá, ®o ®¹c thuËn lîi, x¸c suÊt ph¹m sai sè
nhá).
Quan s¸t biÓu ®å tæng hîp nhiÒu ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc cña nhiÒu tr¹m ®o trong
n¨m cho thÊy diÕn biÔn tæng qu¸t cña mùc n−íc theo thêi gian trong n¨m vµ theo kh«ng
gian tõ th−îng l−u ®Õn h¹ l−u s«ng.
Trªn h×nh (7-2) thÓ hiÖn sù thay ®æi mùc n−íc trong trËn lò tõ 14 ÷29 th¸ng VIII/1971
cña ba tr¹m ®o trªn s«ng L« lÇn l−ît tõ th−îng l−u xuèng h¹ l−u lµ Tuyªn Quang - §oan
Hïng - Phï Ninh.
Ph©n tÝch, so s¸nh ba ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc cña ba tr¹m ®o nªu trªn cã thÓ nhËn
biÕt t×nh h×nh diÔn biÕn lò tõ Tuyªn Quang vÒ Phï Ninh vµ qua ®ã mµ ®¸nh gi¸ chÊt l−îng
®o mùc n−íc cña tõng tr¹m.
Tiªu chÝ ®Ó ph©n tÝch, nhËn xÐt ®¸nh gi¸ sè liÖu mùc n−íc lµ dùa theo c¸c tÝnh chÊt
chung vµ tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña sù thay ®æi mùc n−íc trong s«ng mµ c¸c tÝnh chÊt ®ã ®−îc
thÓ hiÖn trªn d¹ng ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc.
§7-5. TÝnh chÊt chung cña sù thay ®æi mùc n−íc s«ng
TÝnh chÊt thay ®æi mùc n−íc s«ng tïy thuéc chñ yÕu vµo nguån cÊp n−íc (m−a lò hoÆc
thñy triÒu) vµ ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh l−u vùc, ®Þa h×nh lßng s«ng.
Ngoµi ra cßn chÞu t¸c ®éng bëi ho¹t ®éng cña con ng−êi nh− vËn hµnh nhµ m¸y thñy
®iÖn, më cèng x¶ lò, v.v... Cã thÓ kh¸i qu¸t mét sè tÝnh chÊt chung cña thay ®æi mùc n−íc
s«ng nh− sau :
http://www.ebook.edu.vn
146
- I. TÝnh chÊt ®æi dÇn
Qu¸ tr×nh thay ®æi mùc n−íc trong mét trËn lò, trong mét chu kú triÒu theo tr×nh tù sau:
N−íc ®øng (dH/dt = 0 øng víi ch©n lò, ch©n triÒu tr−íc),
N−íc lªn (dH/dt > 0 øng víi nh¸nh lò, nh¸nh triÒu lªn),
N−íc ®øng (dH/dt = 0 øng víi ®Ønh lò, ®Ønh triÒu),
N−íc rót (dH/dt < 0 øng víi nh¸nh lò xuèng, triÒu xuèng),
N−íc ®øng (dH/dt = 0 øng víi ch©n lò, ch©n triÒu sau).
H×nh 7-2. BiÒu ®å qu¸ tr×nh mùc n−íc H=ƒ(t)
Thêi gian tõng giai ®o¹n dµi, ng¾n tïy thuéc ®Æc ®iÓm lò, ®Æc ®iÓm triÒu tõng vïng
nh−ng tÝnh chÊt chung nhÊt lµ qu¸ tr×nh chuyÓn tiÕp tõ n−íc d©ng sang n−íc rót hoÆc ng−îc
l¹i bao giê còng cã giai ®o¹n n−íc ®øng. V× vËy ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc lµ ®−êng cong
liªn tôc ®æi dÇn kh«ng cã b−íc nh¶y ®ét biÕn.
http://www.ebook.edu.vn 147
- II. TÝnh chÊt ®iÒu tiÕt
Do t¸c ®éng ®iÒu tiÕt cña l−u vùc vµ ®iÒu tiÕt cña lßng s«ng (võa tr÷ n−íc võa tho¸t
n−íc) nªn sãng lò, sãng triÒu bÞ biÕn d¹ng theo däc s«ng. Sù biÕn d¹ng ®ã thÓ hiÖn nh− sau:
XÐt trong tõng trËn lò, tõng chu kú triÒu cho thÊy thêi gian lò lªn lu«n ng¾n h¬n thêi gian lò
xuèng vµ còng t−¬ng tù víi thêi gian triÒu lªn vµ xuèng.
Cïng mét trËn lò nh−ng biªn ®é lò (chªnh lÖch ®Ønh lò - ch©n lò) gi¶m dÇn vµ thêi gian
lò t¨ng dÇn theo h−íng truyÒn sãng lò tõ nguån s«ng vÒ h¹ l−u.
Cïng mét chu k× triÒu nh−ng biªn ®é triÒu (chªnh lÖch ®Ønh vµ ch©n triÒu) gi¶m dÇn
theo h−íng truyÒn sãng triÒu tõ cöa s«ng vÒ phÝa th−îng l−u cßn thêi gian chu kú triÒu
kh«ng ®æi. TÝnh chÊt ®iÒu tiÕt æn ®Þnh khi khu gi÷a hai tr¹m kh«ng cã ph©n, nhËp l−u lín.
III. TÝnh chÊt t−¬ng øng lÖch pha
Sãng lò truyÒn theo däc s«ng t¹o nªn sù thay ®æi mùc n−íc t−¬ng øng tõ nguån s«ng vÒ
h¹ l−u. V× vËy d¹ng ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc cña c¸c tr¹m ®o tõ phÝa nguån vÒ h¹ l−u cã
xu thÕ thay ®æi t−¬ng øng nh−ng lÖch pha, cã nghÜa thêi ®iÓm xuÊt hiÖn ch©n lò, ®Ønh lò cña
tr¹m phÝa h¹ l−u lu«n xuÊt hiÖn t−¬ng øng sau ch©n, sau ®Ønh cña tr¹m phÝa th−¬ng l−u.
Kho¶ng thêi gian lÖch ch©n, lÖch ®Ønh ®ã gäi lµ thêi gian truyÒn lò vµ trong thêi gian ®ã
mùc n−íc phÝa th−îng l−u vµ h¹ l−u thay ®æi lÖch pha, cã nghÜa mùc n−íc phÝa th−îng l−u
®· chuyÓn sang nh¸nh xuèng nh−ng mùc n−íc phÝa h¹ l−u vÉn ®ang ë nh¸nh n−íc lªn hoÆc
ng−îc l¹i.
§èi víi sãng triÒu truyÒn theo h−íng tõ cöa s«ng vÒ phÝa th−îng l−u v× vËy mùc n−íc
thay ®æi t−¬ng øng vµ lÖch pha ng−îc víi sãng lò, cã nghÜa ch©n vµ ®Ønh triÒu tr¹m phÝa
th−îng l−u lu«n xuÊt hiÖn sau ch©n vµ ®Ønh triÒu cña tr¹m h¹ l−u gÇn cöa s«ng. Kho¶ng thêi
gian lÖch ®Ønh, lÖch ch©n gäi lµ thêi gian truyÒn triÒu vµ trong thêi gian ®ã xu thÕ thay ®æi
mùc n−íc phÝa th−îng l−u vµ cöa s«ng lÖch pha.
IV. TÝnh chÊt chªnh lÖch
N−íc ch¶y trong lßng s«ng lµ do cã chªnh lÖch mùc n−íc theo chiÒu däc s«ng. Do ®ã
mùc n−íc cña c¸c tr¹m ®o theo chiÒu n−íc ch¶y sÏ thÊp dÇn, cã nghÜa ®−êng qu¸ tr×nh mùc
n−íc cña c¸c tr¹m trªn cïng hÖ s«ng kh«ng bao giê c¾t nhau nÕu vÏ cïng mét mÆt chuÈn,
cïng thêi gian, cïng tû lÖ.
Tuy nhiªn ®èi víi vïng s«ng ¶nh h−ëng triÒu m¹nh cã hiÖn t−îng ®æi h−íng tõ ch¶y
xu«i (nguån vÒ cöa s«ng) sang ch¶y ng−îc (cöa s«ng lªn th−îng l−u) vµ ng−îc l¹i. V× vËy
chªnh lÖch mùc n−íc còng lu«n ®æi chiÒu, khi dßng triÒu lªn (ch¶y ng−îc) mùc n−íc tr¹m
®o phÝa cöa s«ng cao h¬n mùc n−íc phÝa th−îng l−u (xÐt trong ®o¹n s«ng cã h−íng ch¶y
ng−îc) khi dßng triÒu xuèng sÏ cã chªnh lÖch ng−îc l¹i. HiÖn t−îng nµy còng x¶y ra t−¬ng
tù ®èi víi n−íc vËt.
Trong tr−êng hîp nµy ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc cña c¸c tr¹m ¶nh h−ëng triÒu m¹nh sÏ
c¾t nhau nÕu vÏ cïng mÆt chuÈn. T¹i thêi ®iÓm hai ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc c¾t nhau
chÝnh lµ thêi ®iÓm chuyÓn triÒu (Q = 0 v× kh«ng cã chÖnh lÖch mùc n−íc).
http://www.ebook.edu.vn
148
- §7-6. TÝnh chÊt ®Æc biÖt cña sù thay ®æi mùc n−íc s«ng
TÝnh chÊt ®Æc biÖt lµ chØ nh÷ng tÝnh chÊt xuÊt hiÖn trong ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh s«ng, ®iÒu
kiÖn thêi tiÕt kh¸c biÖt so víi d¹ng chung - d¹ng phæ biÕn.
I. TÝnh chÊt thay ®æi gÊp
TÝnh chÊt nµy thÓ hiÖn trªn ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc cã nh÷ng b−íc nh¶y ®ét biÕn khi
chuyÓn tõ pha n−íc d©ng sang pha n−íc rót hoÆc ng−îc l¹i, cã nghÜa chuyÓn tiÕp bá qua giai
®o¹n n−íc ®øng (dH/dt = 0). TÝnh chÊt nµy chØ xuÊt hiÖn trªn ®o¹n s«ng mµ mùc n−íc chÞu
¶nh h−ëng cña sù vËn hµnh nhµ m¸y thñy ®iÖn, vËn hµnh cèng ng¨n triÒu, cèng x¶ lò hoÆc
hiÖn t−îng vì ®ª.
H×nh 7-3. thÓ hiÖn c¸c tÝnh chÊt chung cña sù thay ®æi mùc n−íc s«ng
II. TÝnh chÊt ®iÒu tiÕt yÕu
Th«ng th−êng lßng s«ng cã d¹ng më réng dÇn tõ nguån s«ng tíi cöa s«ng. Tuy nhiªn
do ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt, ®Þa h×nh côc bé h×nh thµnh lßng s«ng cã d¹ng thu hÑp t¹i mét vÞ trÝ
http://www.ebook.edu.vn 149
- nµo ®ã. Víi ®o¹n s«ng thu hÑp kh¶ n¨ng tho¸t lò chËm, t¹o nªn hiÖn t−îng n−íc d©ng (dån
ø) v× vËy biªn ®é lò t¹i ®o¹n s«ng nµy lín h¬n biªn ®é lò ®o¹n s«ng phÝa th−îng l−u.
T−¬ng tù nh− vËy víi ®o¹n s«ng thu hÑp ë gÇn cöa s«ng, khi sãng triÒu tíi ®o¹n nµy
còng t¹o nªn vïng n−íc d©ng lµm cho biªn ®é triÒu t¹i ®o¹n s«ng thu hÑp lín h¬n biªn ®é
triÒu phÝa cöa s«ng.
Nh÷ng tÝnh chÊt thay ®æi trªn cã chiÒu h−íng ng−îc l¹i tÝnh chÊt ®iÒu tiÕt nªn gäi lµ
®iÒu tiÕt yÕu.
H×nh 7-4. D¹ng ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc kh«ng t−¬ng øng
III. TÝnh chÊt kh«ng t−¬ng øng
Trªn hÖ thèng s«ng gåm nhiÒu s«ng nh¸nh lín nhËp l−u, khi lò cña c¸c nh¸nh lÖch pha
cã thÓ ph¸ vì tÝnh chÊt t−¬ng øng mùc n−íc vµ h×nh thµnh d¹ng lò tæ hîp cã thêi gian n−íc
lªn dµi h¬n thêi gian n−íc xuèng.
http://www.ebook.edu.vn
150
- T¹i ®o¹n s«ng tiÕp gi¸p gi÷a hai vïng ¶nh h−ëng triÒu vµ kh«ng ¶nh h−ëng triÒu còng
x¶y ra hiÖn t−îng kh«ng t−¬ng øng cña mùc n−íc. Víi ®o¹n s«ng kh«ng dµi mµ phÝa th−îng
l−u mùc n−íc dao ®éng theo d¹ng lò thuÇn tóy cßn phÝa h¹ l−u l¹i dao ®éng theo c¶ d¹ng lò
vµ d¹ng triÒu.
§7-7. NhËn d¹ng sai sè vμ c¸ch xö lý
Sai sè cña mùc n−íc thùc ®o hµng giê (Hgiê) cã thÓ chia ra hai lo¹i sau :
Sai sè chñ quan gåm : ®o sai (®äc trªn th−íc n−íc), tÝnh sai (céng, trõ sè ®äc víi cao
tr×nh th−íc n−íc), sao chÐp sai, dÉn cao ®é sai, ghi sai sè hiÖu cäc, thuû chÝ...
Sai sè kh¸ch quan gåm cã : C«ng tr×nh ®o, th−íc n−íc cã sù cè (lón, nghiªng v.v...),
m¸y tù ghi vËn hµnh kh«ng tèt, thêi tiÕt kh«ng thuËn lîi (b·o, lò lín...).
Ph©n tÝch d¹ng ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc giê vµ ®èi chiÕu víi tÝnh chÊt thay ®æi mùc
n−íc cã thÓ nhËn d¹ng nh÷ng sai sè th−êng gÆp d−íi ®©y:
NÕu trªn ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc xuÊt hiÖn hai b−íc nh¶y liªn tiÕp (lªn - xuèng hoÆc
ng−îc l¹i) mµ ®o¹n s«ng ®o kh«ng cã c«ng tr×nh thñy lîi lín vËn hµnh, cã thÓ kÕt luËn mùc
n−íc giê t¹i thêi ®iÓm gi÷a hai b−íc nh¶y ®ã sai do nguyªn nh©n ®o, tÝnh hoÆc sao chÐp. Së
dÜ cã thÓ kÕt luËn nh− trªn v× hiÖn t−îng ®o, tÝnh hoÆc sao chÐp sai th−êng x¶y ra t¹i nh÷ng
thêi ®iÓm ngÉu nhiªn kh«ng liªn tôc. Tr−êng hîp nµy lo¹i bá mùc n−íc giê sai vµ tÝnh l¹i
mùc n−íc b×nh qu©n ngµy theo chÕ ®é ®o kh«ng ®Òu giê (v× lo¹i bá giê sai). NÕu mùc n−íc
giê ®o sai trïng víi thêi ®iÓm xuÊt hiÖn mùc n−íc cùc trÞ (cao nhÊt - thÊp nhÊt) ph¶i tÝnh bæ
sung vµ sau ®ã tÝnh l¹i H ngµy (ph−¬ng ph¸p bæ sung xem tiÕt 7-3).
NÕu d¹ng ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc xuÊt hiÖn hai b−íc nh¶y gi¸n ®o¹n mµ trong thêi
®o¹n gi÷a hai b−íc nh¶y ®ã tÝnh chÊt t−¬ng øng tr¹m trªn, d−íi kh«ng bÞ ph¸ vì, chøng tá
mùc n−íc giê gi÷a hai b−íc nh¶y cã sai sè do dÉn cao ®é hoÆc ghi sai sè hiÖu th−íc n−íc.
Khi dÉn sai cao ®é hoÆc ghi sai sè hiÖu cäc (thuû chÝ) sÏ t¹o sai sè cè ®Þnh vµ xuÊt hiÖn liªn
tiÕp trong nhiÒu giê nªn ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc cã d¹ng nh− nªu trªn. Tr−êng hîp nµy
chØ cÇn hiÖu chØnh trÞ sè mùc n−íc giê sai sÏ cã trÞ sè ®óng (H®óng = Hsai ± sai sè cè ®Þnh)
vµ tÝnh l¹i H ngµy.
§7-8. Tæng hîp sè liÖu vμ x¸c ®Þnh trÞ sè ®Æc tr−ng
Sè liÖu mùc n−íc trung b×nh ngµy ®−îc thèng kª theo d¹ng b¶ng (7-1) ®Ó tiÖn l−u tr÷
vµ sö dông. C¸c trÞ sè ®Æc tr−ng cao nhÊt, thÊp nhÊt ®−îc chän tõ sè liÖu thùc ®o tøc thêi
(kh«ng ph¶i b×nh qu©n lín nhÊt nhá nhÊt).
Ngoµi ra cã thÓ tæng hîp sè liÖu mùc n−íc trung b×nh ngµy theo d¹ng biÓu ®å qu¸ tr×nh
mùc n−íc b×nh qu©n ngµy (h×nh 7-5) hoÆc ®−êng luü tÝch mùc n−íc
http://www.ebook.edu.vn 151
- B¶ng 7-1. Mùc n−íc b×nh qu©n ngµy
S«ng . . . . . . . . N¨m . . . . . . . Tr¹m . . . . .
§¬n vÞ cm §é cao mèc chÝnh tuyÖt ®èi . . . . . Gi¶ ®Þnh . . . . .
Th¸ng
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Ngµy
1
2
3
4
5
.
.
.
.
.
.
27
28
29
30
31
B×nh qu©n
Lín nhÊt
Ngµy
Nhá nhÊt
Ngµy
§Æc tr−ng Mùc n−íc cao nhÊt . . . ngµy . . .th¸ng . . . .ThÊp nhÊt . . . ngµy . . . .th¸ng. . .
N¨m Mùc n−íc trung b×nh . . . . . . Chªnh lÖch mùc n−íc . . . . . . . .
Ký hiÖu + TrÞ sè hiÖu chØnh TrÞ sè kh¶ nghi TrÞ sè bæ sung
http://www.ebook.edu.vn
152
- H×nh 7-5. §−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc b×nh qu©n ngµy vµ ®−êng luü tÝch mùc n−íc
§7-9. ChØnh lý sè liÖu mùc n−íc vïng ¶nh h−ëng triÒu
Néi dung c«ng t¸c chØnh lý mùc n−íc ®· tr×nh bµy trong nh÷ng tiÕt trªn ®Òu ®−îc thùc
hiÖn cho vïng ¶nh h−ëng triÒu. Tuy nhiªn ®o ®Æc ®iÓm riªng nªn chØnh lý sè liÖu mùc n−íc
vïng ¶nh h−ëng triÒu ph¶i cã thªm mét sè c«ng ®o¹n nh− sau :
1. KiÓm tra tÝnh t−¬ng øng gi÷a mùc n−íc b×nh qu©n ngµy víi mùc n−íc ch©n
triÒu vµ ®Ønh triÒu trong ngµy.
TiÕn hµnh vÏ ba ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc trªn cïng biÓu ®å, bao gåm ®−êng qu¸ tr×nh
mùc n−íc ®Ønh triÒu (H® ~ t), ch©n triÒu (Hc ~ t); ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc trung b×nh ngµy
( )
H ngµy ~ t . NÕu kh«ng cã diÔn biÕn bÊt th−êng vµ sai sè do tÝnh to¸n th× ®−êng qu¸ tr×nh
mùc n−íc trung b×nh sÏ n»m kho¶ng gi÷a hai ®−êng qu¸ tr×nh ®Ønh vµ ch©n triÒu. Ba ®−êng
qu¸ tr×nh nµy kh«ng bao giê c¾t nhau vµ cã xu thÕ diÔn biÕn ®ång d¹ng. C¨n cø sù t−¬ng
øng ®ã ®Ó xÐt tÝnh hîp lý cña mùc n−íc.
2. LËp b¶ng thèng kª ®Ønh triÒu cao nhÊt vµ ch©n thÊp nhÊt tõng ngµy trong n¨m
B¶ng ghi mùc n−íc ®Ønh triÒu cao nhÊt vµ ch©n triÒu thÊp nhÊt theo d¹ng b¶ng (7-2)
nh− sau:
http://www.ebook.edu.vn 153
- B¶ng 7-2. B¶ng ghi mùc n−íc ®Ønh triÒu cao nhÊt, ch©n triÒu thÊp nhÊt
Tr¹m N¨m S«ng
Cao ®é mèc chÝnh tuyÖt ®èi Gi¶ ®Þnh
Th¸ng I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Ch©n thÊp
Ch©n thÊp
Ch©n thÊp
Ch©n thÊp
Ch©n thÊp
Ch©n thÊp
Ngµy
§Ønh cao
§Ønh cao
§Ønh cao
§Ønh cao
§Ønh cao
§Ønh cao
....
....
....
....
....
....
1
2
.
.
.
30
31
H® max
Hc min
Ngµy
Thèng
kª
Toµn
n¨m
+ TrÞ sè c¶i chÝnh TrÞ sè kh¶ nghi TrÞ sè bæ sung
( ) TrÞ sè ch−a ®Çy ®ñ
§7-10. ThuyÕt minh, nhËn xÐt vÒ chÊt l−îng sè liÖu
§èi víi c¸c tr¹m c¬ b¶n, sè liÖu mùc n−íc sau khi chØnh lý ®−îc sao chÐp thµnh ba b¶n
(kÓ c¶ mùc n−íc giê vµ b×nh qu©n ngµy) l−u tr÷ t¹i tr¹m ®o, göi §µi KhÝ t−îng thñy v¨n khu
vùc vµ Tæng côc KhÝ t−îng thñy v¨n. KÌm theo sè liÖu cã thuyÕt minh ®¸nh gi¸ chÊt l−îng.
Néi dung thuyÕt minh gåm nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh nh− sau :
VÞ trÝ tr¹m ®o trong n¨m, mÆt chuÈn cao ®é theo hÖ thèng nµo? Nh÷ng sù cè c«ng tr×nh
®o mùc n−íc, nh÷ng vÊn ®Ò ®· xö lý trong ®o ®¹c vµ tÝnh to¸n, vÊn ®Ò cÇn l−u ý khi sö dông.
B¶ng tæng hîp sè liÖu mùc n−íc b×nh qu©n ngµy vµ c¸c trÞ sè ®Æc tr−ng theo d¹ng b¶ng
(7-1) vµ b¶ng (7-2).
http://www.ebook.edu.vn
154
- §−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc b×nh qu©n ngµy vµ ®−êng lòy tÝch mùc n−íc còng lµ mét
d¹ng tæng hîp sè liÖu theo h×nh thøc biÓu ®å. Sö dông biÓu ®å tæng hîp d¹ng nµy dÔ nhËn
xÐt kh¸i qu¸t.
§7-11. ChØnh lý sè liÖu nhiÖt ®é n−íc s«ng
C«ng t¸c chØnh lý sè liÖu nhiÖt ®é n−íc s«ng ®−îc thùc hiÖn theo tr×nh tù sau :
1. KiÓm tra sè liÖu thùc ®o
Xem xÐt sè lÇn ®o trong tõng ngµy cã ®ñ sè l−îng vµ ph©n bè ®óng giê ®o theo quy
®Þnh hay kh«ng.
KiÓm tra sè hiÖu chØnh cña nhiÖt kÕ vµ sè liÖu nhiÖt ®é n−íc s«ng sau khi hiÖu chØnh.
2. VÏ ®−êng qu¸ tr×nh nhiÖt ®é n−íc s«ng
C¨n cø sè liÖu nhiÖt ®é thùc ®o cña tr¹m cÇn chØnh lý vµ sè liÖu c¸c tr¹m th−îng, h¹
l−u cïng hÖ thèng s«ng vÏ c¸c ®−êng qu¸ tr×nh nhiÖt ®é cña nhiÒu tr¹m trªn cïng biÓu ®å ®Ó
so s¸nh, nhËn xÐt tÝnh hîp lý.
Nãi chung trªn cïng hÖ thèng s«ng, ®−êng qu¸ tr×nh nhiÖt ®é c¸c tr¹m cã xu thÕ t−¬ng
tù nhau. NÕu xuÊt hiÖn xu thÕ tr¸i ng−îc nhau cÇn kiÓm tra x¸c ®Þnh nguyªn nh©n (do ®o
sai, nhiÖt kÕ háng, cã nguån n−íc nãng hoÆc l¹nh ch¶y vµo s«ng vv...).
3. TÝnh nhiÖt ®é n−íc trung b×nh ngµy
NhiÖt ®é n−íc trung b×nh ngµy tÝnh b»ng trung b×nh céng nhiÖt ®é n−íc c¸c lÇn ®o
trong ngµy. Tr−êng hîp thiÕu sè liÖu cã thÓ chän trÞ sè nhiÖt ®é ®o lóc 7 giê lµm nhiÖt ®é
trung b×nh ngµy.
4. TÝnh bæ sung nhiÖt ®é trung b×nh ngµy
V× lý do nµo ®ã kh«ng cã sè liÖu thùc ®o trong ngµy ph¶i tÝnh bæ sung nhiÖt ®é trung
b×nh ngµy. Cã thÓ tÝnh theo ph−¬ng ph¸p néi suy tuyÕn tÝnh gi÷a nhiÖt ®é trung b×nh cña
ngµy tr−íc vµ sau liÒn kÒ ngµy ®o thiÕu. Tr−êng hîp cÇn thiÕt cã thÓ tÝnh theo ph−¬ng ph¸p
t−¬ng quan gi÷a nhiÖt ®é tr¹m cÇn chØnh lý víi nhiÖt ®é c¸c tr¹m l©n cËn, trªn d−íi.
5. Tæng hîp sè liÖu vµ x¸c ®Þnh trÞ sè ®Æc tr−ng
Sè liÖu nhiÖt ®é n−íc trung b×nh ngµy trong n¨m ®−îc thèng kª theo d¹ng b¶ng t−¬ng
tù nh− mùc n−íc (b¶ng 7-1).
C¸c trÞ sè ®Æc tr−ng nh− nhiÖt ®é cao nhÊt, thÊp nhÊt trong tõng th¸ng, trong n¨m ®−îc
chän tõ sè liÖu thùc ®o tøc thêi. NhiÖt ®é trung b×nh th¸ng, n¨m ®−îc tÝnh b»ng trung b×nh
céng sè liÖu trung b×nh ngµy trong th¸ng, trong n¨m.
§−êng qu¸ tr×nh nhiÖt ®é n−íc trung b×nh ngµy còng lµ mét d¹ng tæng hîp sè liÖu theo
h×nh thøc biÓu ®å.
http://www.ebook.edu.vn 155
- 6. L−u tr÷ sè liÖu vµ thuyÕt minh
T−¬ng tù nh− sè liÖu mùc n−íc, sè liÖu nhiÖt ®é n−íc còng l−u tr÷ t¹i tr¹m ®o, göi ®µi
khu vùc vµ Tæng côc khÝ t−îng thñy v¨n. KÌm theo sè liÖu l−u tr÷ cã thuyÕt minh vÒ chÊt
l−îng sè liÖu vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn l−u ý khi sö dông.
Tr−êng hîp tr¹m sö dông m¸y tù ghi mùc n−íc cã tù ghi nhiÖt ®é n−íc th× trÝch sè liÖu
tõ b¨ng tù ghi hoÆc tõ bé phËn l−u tr÷ cña m¸y theo chÕ ®é thÝch hîp råi còng tiÕn hµnh
chØnh lý theo c¸c b−íc tõ 1 ®Õn 6 nh− ®· tr×nh bµy.
http://www.ebook.edu.vn
156
nguon tai.lieu . vn
