Xem mẫu
- ----------
GIÁO TRÌNH:
DỊCH VỤ THANH TOÁN
- LỜI MỞ ĐẦU
Trong quá trình phát triển của xã hội loài ngư ời ,các quan hệ trao đổi ,mua bán diễn ra
với nhiều phương thức khác nhau ph ụ thuộc vào mức độ phát triển của nền sản xuấ t hàng
hóa và văn minh nhân loại .
Hình thức sơ khai của quan hệ trao đổi là vật đổi vật. Sự ra đời của tiền tệ đã làm thay đổi
gần như hoàn toàn phương th ức trao đổ i hàng hóa giữa các cá nhân trong xã hội cổ đạ i.
Với chức năng là phương tiện lưu thông và phương tiện thanh toán. Tiền tệ đóng vai trò
là hàng hóa trung gian để việc trao đổ i thuận tiện và dễ dàng hơn.Việc sử dụng tiền mặt
(tức là tiền được in, đúc và chế tạo khác) để thanh toán giữa ngư ời bán và người mua
được gọi là thanh toán trực tiếp bằng tiền mặt.
Sự phát triển của nền kinh tế dẫn đến việc của cả i vật chấ t ngày càng được sản xuất nhiều
hơn và do đó nhu cầu mua bán hàng hóa ngày càng lớn .Việc mua bán hàng hóa không
ch ỉ diễn ra ở một cộng đồng dân cư, mà còn giữa vùng miền này với vùng miền khác,
giữa quốc gia này với quốc gia khác .Ngày nay việc mua bán hàng hóa giữa các tổ chức,
cá nhân quốc gia khác nhau ngày càng phổ biến.
Khoảng cách địa lý và sự khác biệt về pháp lý đã làm cho việc thanh toán trong mua bán
hàng hóa , đặc biệ t là mua bán hang hóa quốc tế tiềm ẩn nhiều rủi ro hơn. Chính vì thế ,
nền kinh tế đòi hỏ i sự xuất hiện của các chủ thể chuyên nghiệp tham gia vào quá trình
thanh toán để tăng thêm mức độ an toàn , đồng thời tiết kiệm chi phí. Sự ra đ ời củ a các tổ
chức kinh doanh tiền tệ gọ i là các tổ chức tín dụng và các tổ chức hoạ t động tiền tệ khác
đã hình thành nên một hình thức thanh toán mới gọi là thanh toán qua các trung gian
thanh toán. Ở hình thức thanh toán này, các tổ chức tín dụng , kho bạc nhà nước , ngân
hàng trung ương ….thực hiện việc thanh toán cho chủ nợ hoặc người mắc nợ theo những
hình thức thanh toán được pháp luậ t quy đ ịnh. Khi đó các tổ chức này đóng vai trò trung
gian giữa người chi trả và người thụ hưởng trong quá trình thanh toán. Để thực hiện chức
năng này, pháp luật cho các chủ thể trên thực hiện dịch vụ thanh toán qua tài khoản .
- Như vậ y, đ ể các chủ thể nêu ở trên thực hiện dịch vụ thanh toán qua tài khoản thì pháp
luật Việt Nam của chúng ta có nh ững quy định gì để đ iều chỉnh hoạt độ ng của các đối
tượng này. Điều đó sẽ được làm rõ qua bài tiểu luận sau đây của nhóm chúng em.
I.TỔNG QUAN VỀ DỊCH VỤ THANH TOÁN
1. Khái niệ m về dịch v ụ thanh toán và trung gian thanh toán
1.1. Dịch vụ thanh toán
a. Khái niệ m
Dịch vụ thanh toán là dịch vụ do trung gian thanh toán cung cấp thông qua việc cung ứng
phương tiện thanh toán ; thực hiện dịch vụ thanh toán séc, lệnh chi, ủy nhiệm chi, nhờ
thu, ủ y nhiệm thu, thẻ ngân hàng, thư tín dụng và các dịch vụ thanh toán khác cho khách
hàng thông qua tài khoản của khách hàng.
b. Các hình thức của dịch vụ thanh toán qua tài khoản.
_ Hoạ t động cung ứng các dịch vụ thanh toán. Phương tiện thanh toán là tiền mặ t và các
phương tiện thanh toán không dùng tiền mặ t được sử dụng nhằ m thực hiệ n các giao d ịch
thanh toán như séc, lệnh chi hoặc ủ y nhiêm chi, ủy nhiệ m thu , thẻ n gân hàng và các
phương tiện thanh toán khác.
_ Thực hiện các phương tiện thanh toán trong nước và quốc tế theo sự ủy nhiệm c ủa
khách hàng như các giao d ịch chuyển khoản , trả bằng tiền mặt , thanh toán qua séc,
thanh toán qua hình thức thư tín dụng...
_ Thực hiện việc thu hộ hoặc chi hộ cho các chủ thể có nhu cầu .
_ Các loạ i dịch vụ khác do ngân hàng nhà nước quy định
c. Các tổ chức được thực hiện hoạt động thanh toán
Theo quy định c ủa pháp lu ật các tổ chức sau được thực hiện hoạ t động thanh toán:
_ Ngân hàng nhà nước được phép thực hiện các dich vụ thanh toán cho các tổ chức tín
dụng , chi nhánh ngân hàng nước ngoài , các tổ chức tiền tệ quốc tế , ngân hàng quốc tế
- và các tổ chức khác được phép thực hiệ n dich vụ thanh toán . Hoạ t động thanh toán của
ngân hàng nhà nước không nhằm mục tiêu thu lợi nhuận mà ch ỉ để tổ chức và hỗ trợ hệ
thống thanh toán qua tài khoản và thực hiện chức năng ngân hàng trung ương.
_ Ngân hàng được thành lậ p và hoạt động hợp pháp và được ngân hàng nhà nước cho
phép thực hiện một , hoặc một số hoặc toàn bộ các loại hình dịch vụ thanh toán qua tài
khoản cho các chủ thể là cá nhân và tổ chức có nhu cầu . Ngân hàng thực hiện d ịch vụ
thanh toán qua tài khoản nhằm mục đích kinh doanh.
_ Các tổ chức khác được phép thực hiện d ịch vụ thanh toán qua tài khoản theo quyết định
của cơ quan nhà nước có thẩ m quyền , Ví dụ như kho bạ c nhà nước thực hiện d ịch vụ
thanh toán cho các đơn vị d ự toán để thực hiện nhiệm vụ thu và chi ngân sách nhà
nước.Kho bạc nhà nước cũng không tiến hành dịch vụ thanh toán vì mục đích kinh doanh
như ngân hàng.
1.2. Khái niệm trung gian thanh toán
Các chủ thể được phép thực hiện một phần hoặc toàn bộ các hoạ t động dịch vụ thanh toán
trên được gọ i là trung gian thanh toán.
Trong hoạt động thanh toán thông thường luôn có hai chủ thể là người chi trả và người
thụ hưởng. Người chi trả là chủ thể có nghĩa vụ trả tiền theo thỏa thuận của người đó với
một chủ thể khác hoặc trả tiề n theo quy định của pháp luật . Người thụ hưởng là người
nhận tiền theo thỏa thuận hoặc theo quy định của pháp luật .
Như vậ y, trung gian thanh toán là tổ chức thực hiện các ủy nhiệm thanh toán giữa người
chi trả và người thụ hưởng.
2. Phân loại dịch vụ thanh toán
Việc phân loạ i dịch vụ thanh toán hiện nay có hai tiêu chí phổ biến , phân loại theo
phương thức thanh toán và phân loại theo phạm vi quốc gia hay quốc tế .
2.1. Phân loại theo phương thức thanh toán:
Dịch vụ thanh toán hiện nay bao gồm :
_ Thanh toán thông qua séc.
_ Thanh toán thông qua ủy nhiệ m chi hoặc lệnh chi.
- _ Thanh toán thông qua ủy nhiệ m thu hoặc nhờ thu.
_ Thanh toán thông qua thư tín dụng .
_ Thanh toán thông qua thẻ ngân hàng.
_ Các phương thức thanh toán khác .
2.2. Phân loại theo phạm vi quốc gia hay quốc tế :
a. Dịch vụ thanh toán trong nước
Là thanh toán qua tài khoản mà tổ chức tín dụng , kho bạc nhà nư ớc , ngân hàng nhà
nước cung cấp cho khách hàng trong phạm vi lãnh thổ Việt Nam .
Dịch vụ thanh toán trong nư ớc của các tổ chức tín dụng theo quy định của pháp luật hiện
hành là d ịch vụ mà giao dịch thanh toán được xác lập , th ực hiên và kết thúc trên lãnh thổ
Việt Nam , trừ trường hợp liên quan đến tài khoản mở tại nước ngoài hoặc có doanh
nghiệp chế suất tham gia.
Dịch vụ thanh toán trong nước được thực hiện bằng các phương thức thanh toán thông
qua các phương tiện thanh toán như séc , ủy nhiệm chi hoặc lệnh chi , ủy nhiệ m thu hoặc
nh ờ thu , thư tín dụng , the ngân hàng , dịch vụ thu hộ , chi hộ và các phương thức thanh
toán trong nước khác theo quy định của ngân hàng nhà nước.
Ngân hàng thương mạ i khi thành lập và hoạt động được quyền hoạt động dịch vụ thanh
toán trong nước.
b. Dịch vụ thanh toán quốc tế
Là dịch vụ thanh toán mà giao dịch thanh toán được xác lậ p thực hiện hoặc kế t thúc ở
nước ngoài , hoặc giao dịch thanh toán có liên quan đến tài khoản mở tại nước ngoài hoặc
giao dịch thanh toán có doanh nghiệp chế xuấ t tham gia.
Giao dịch quốc tế đ ược thực hiện b ằng các phương tiên thanh toán qu ốc tế như hối phiếu,
séc , ủy nhiệ m chi hoặc lệnh chi , thẻ thanh toán hoặc các phương thức thanh toán quốc tế
khác được sử dụng như phương th ức chuyển tiền , phương thức chuyể n khoản liên ngân
hàng quốc tế , phương thức ghi sổ , phương thức nhờ thu , phương thức tín dụng chứng từ
và các phương thức khác.
- Để được thực hiện d ịch vụ thanh toán quốc tế , n gân hàng thương mại được ngân hàng
nhà nước cho phép trên cơ sở đáp ứng những điều kiện do pháp luậ t đặt ra mà chủ yếu là
hai điều kiện sau:
_ Một là ngân hàng phải được phép thực hiện hoạt động ngoại hối .
_ Hai là phả i có đầy đủ cơ sở vật chất và nhân lực có chuyên môn nghiệp vụ để đáp ứng
các yêu cầu của hoạt động này.
Dịch vụ thanh toán quốc tế thường dựa trên tập quán thương mại quốc tế .Luật các tín
dụng năm 2010 cho phép các tổ chức tín dụng và khách hàng áp dụng tập quán thương
mạị quốc tế do phòng thương mại quốc tế ban hành (ICC) và các tập quán thương mại
quốc tế khác trên cơ sở không trái với quy đ ịnh cảu pháp luật Việt Nam.
Tập quán thương mại quốc tế liên quan đến hoạt động thanh toán quốc tế rất nhiều nhưng
nổ i bật và có tầ m ả nh hưởng sâu sắc đến hoạt đ ộng thanh toán quốc tế hiện nay là Quy
tắc thống nhất về n ghiệp vụ nhờ thu số 522 viế t tắ t là URC522 , Quy tắc và th ực hành
thống nhất về tín dụng chứng từ số 600 viết tắt là UCP600.
Ngoài ra các qu ốc gia còn tham gia các điều ước qu ốc tế thanh toán quốc tế như Công
ước Geneve năm 1930 bao gồ m luật thống nhất về hối phiếu và luật thố ng nhấ t về séc.
3 .Vai trò của dịch v ụ thanh toán đối với nền kinh tế:
Dịch vụ thanh toán qua tài khoản có vai trò quan trọng đối với nền kinh tế . Có thể đánh
giá rằng , nền kinh tế trong đó các chủ thể thanh toán thông qua các phương tiện thanh
toán tiền mặ t là mộ t sự phát triển vượt bậc , góp phần tích cực vào khâu lưu thông hàng
hóa , đáp ứng nhu cầu khác nhau củ a các chủ thể . T uy nhiên từ sự từ sự phát triển của
tiền mặ t dưới hình thức tiền giấy , tiề n kim loại n ền kinh tế đã vấp phả i một trở ngại là
khó có thể kiểm soát được lương tiền mặt trong nền kinh tế , nguy cơ lạ m phát ảnh hưởng
đến chính sách phát triển và s ự quả n lý vĩ mô của nhà nước cũng như đời sống của người
dân. Đó là không kể chi phí in, đúc thu đổ i tiền mặt là đáng kể lấy ra từ quỹ ngân sách
nhà nước . Bên cạnh đó việc thanh toán trực tiếp đôi khi không đáp ứng được nhu c ầu của
các chủ thể thanh toán về sự an toàn , tiệ n lợi và tiết kiệm chi phí.
- 3.1. Đố i với tổ c hức thực hiên dịch vụ thanh toán
Tổ chức thực hiện dịch vụ thanh toán có mục đích không giống nhau . Ngân hàng nhà
nước thực hiện dịch vụ thanh toán nhằ m mục đích thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia là
chức năng của ngân hàng trung ương . Thông qua hoạ t động dịch vụ thanh toán liên ngân
hàng do ngân hàng nhà nước đứng ra tổ chức , hệ thống tín dụng có sự liên kết chặ t chẽ ,
có khả năng đố i phó với những rủi ro đ ến từ hoạt động kinh doanh tiền tệ mang lại ,
thông qua đó ngân hàng nhà nước thực hiện việc quản lý nhà nước trên lĩnh vực ngân
hàng được tốt hơn .
Kho bạc nhà nư ớc thực hiện dịch vụ thanh toán trước hế t là nhằm mục đích giúp đỡ các
chủ thể sử dụng knhi phí từ quỹ ngân sách nhà nư ớc trong hoạt động thnah toán và giảm
áp lực chi trả bằng tiền mặt cho các chủ thể sử dụng ngân sách . Bên cạnh đó , thông qua
việc thực hiện dịch vụ thanh toán , có thể kiể m tra , giám sát được hoạt động sử dụng
kinh phí từ quỹ ngân sách nhà nước .
Đối với ngân hàng được phép thực hiên d ịch vụ thanh toán thì hoạt động này đem lại
nhiều lợi ích . Trước tiên , hoạ t động d ịch vụ thanh toán có thể đem lạ i thu nhập thông
qua việc thu phí d ịch vụ từ những chủ thể sử dụng dịch vụ thanh toán . Bên canh đó , việc
mở tài khoản và hình thức thanh toán qua tài khoản sẽ tạo điều kiện cho các tổ chức tín
dụng và các tổ chức khác mở rộng khả năng cung ứng tín dụng cho nền kinh tế , thông
qua đó nâng cao hơn lợi nhuậ n của mình. Số dư tiền trong tài khoản thanh toán được coi
là tiền gửi không kỳ hạn đối ngân hàng nơi khách hàng mở tài khoản.
3.2. Đố i với người chi trả và người thụ hưởng
Đối với người chi trả và người thu hư ởng thông qua việc sử dụng dịch vụ thanh toán do
các trung gian thanh toán cung cấp , người chi trả và người thụ hưởng có thể thực hiện
hoạt động thanh toán nhanh chóng hơn , tiết kiệ m chi phí và an toàn hơn , không những
thế , uy tín và năng lực tài chính của ngân hàng sẽ là một sự đảm bảo các bên tin tưởng
nhau hơn trong các giao d ịch thanh toán . Ngân hàng cũng có thể hỗ trợ n gười chi trả và
người thụ hưởng bằng các khoản tín dụng để nhanh chóng hoàn tất việc thanh toán của
mình.
- 3.3. Đố i với nhà nước
Với tư cách là chủ thể quản lý nền kinh tế , thanh toán qua trung gian thanh toán góp
phần giảm áp lực tiền mặt đố i với nền kinh tế , qua đó nhà nước có khả năng kiểm soát
lạm phát tốt hơn . Mặt khác , việc sử dụng trung gian thanh toán cũng góp phần giúp nhà
nước kiểm soát nguồn thu nhập của các tổ chức , cá nhân trong xã hội , qua đso việc thu
thuế thu nhập cũng hiệu quả hơn , tăng cường khoản thu cho ngân sách nhà nư ớc.
II/ CƠ SỞ LÝ LUẬN CHẾ ĐỘ MỞ VÀ SỬ DỤNG TÀI KHOẢN THANH TOÁN
1. Chế độ mở tài khoản thanh toán
1.1. Khái niệm tài khoả n thanh toán
Theo quy định c ủa Luậ t các tổ ch ức tín dụng năm 2010, tài khoản thanh toán là tài khoản
tiền gửi không kỳ h ạn của khách hàng mở tại ngân hàng dể sử dụn g các d ịch vụ thanh
toán do ngân hàng cung ứng.
Về bản chất, khái niệ m tài khoản dùng để chỉ công cụ ghi chép phản ánh vốn và nguồn
vốn của người chủ tài khoản. Tài khoản được thể h iện dưới hình thức sổ tài khoản hoặc
hình thức điện tử. Tài khoản do các chủ thể mở tại các trung gian thanh toán để thực hiện
thanh toán gọi là tài khoản thanh toán. Hiện nay, hầu hế t tất cả các trung gian thanh toán
đều sử dụng hình thức điện tử để quản lý tài khoản thông qua hệ thống mạng máy tính.
1.2. Chủ tài khoản thanh toán
Chủ tài khoản là người đứng tên mở tài khoản. Có hai loạ i chủ tài khoản thanh toán:
- Đối với tài khoản của cá nhân, chủ tài khoản là cá nhân đứng tên mở tài
khoản.
- Đối với tài khoản của tổ chức, chủ tài khoản là người đạ i diện theo pháp luật
hoặc đạ i diện theo ủy quyền của tố chức mở tài khoản. Đồng chủ tài khoản là
trường hợp có 2 hay nhiều người cùng đứng tên mở tài khoản
- 1.3. Các bộ phận của tài khoả n thanh toán
Tài khoản thanh toán gồm 2 phần là có và nợ để phản ánh quá trình giao dịch và trạng
thái tài khoản.
- Phần có ghi chép lu ồng tiền vào (ghi tăng) phản ánh khoản thu vào của chủ tài
khoản.
- Phần n ợ ghi chép luồng tiền ra (ghi giảm) phản ánh phần đã chi của chủ tài
khoản.
Chênh lệch giữa phần có và nợ được gọi là số dư tài khoản. Chủ tài khoản phả i duy trì số
dư tài khoản không thấp hơn mức tối thiểu do tổ chức thanh toán quy định nhằ m duy trì
trạng thái hoạt đ ộng của tài khoản
1.4. Quy định của pháp luật về quá trình mở tài khoản thanh toán
Pháp lu ật quy định chỉ có những tổ c hức được thực hiện d ịch vụ thanh toán mới có quyền
nhận mở tài khoản thanh toán. Như vậy, các tổ chức sau đây được phép nhận mở tài
khoản thanh toán cho khách hàng:
Ngân hàng Nhà nước nhận mở tài khoản thanh toán cho các tổ ch ức tín
dụng, kho bạc Nhà nước, ngân hàng nước ngoài là các tổ chức tín dụng quốc tế;
Kho bạc Nhà nước nhận mở tài khoản cho các đơn vị sử dụng ngân sách ;
Ngân hàng nhận mở tài khoản cho những các nhân, tổ chức có yêu cầu;
Để mở tài khoản tại nhân hàng, pháp luậ t quy đ ịnh có sự khác biệt giữa tổ chức và cá
nhân.
Đối với tổ chức có nhu cầu mở tài khoản phải gửi cho ngân hàng nơi muốn mở tài
khoản các giấy tờ sau:
Giấy đăng ký mở tài khoản, thường được lập theo mẫu do đơn vị thanh toán
quy định bao gồ m nh ững nộ i dung cơ bản sau:
Tên tổ chức (bao gồm cả tên đầ y đủ và tên giao dich);
- Địa chỉ trụ sở chính;
Họ tên chủ tài khoản (thường là người đứng đầu tổ ch ức); số chứng minh
thư, nơi cấp, ngày c ấp chứng minh thư của ch ủ tài khoản;
Tên ngân hàng nơi mở tài khoản;
Bản đăng ký mẫu dấu và mẫu chử ký của nhựng ngư ời liên quan đến hoạt
động thanh toán như chủ tài khoản , kế toán trưởng và những người được ủ y quyề n ký
thay.
Các giấy tờ chứng minh tư cách pháp nhân của tổ chức như quyế t định
thành lập, giấ y phép thành lập, giấ y chứng nhận đăng ký kinh doanh, quyế t định bổ
nhiệ m người đứng đầu, văn bản ủy quyền … Nếu là bản sao phả i có công chứng của cơ
quan nhà nước có thẩ m quyền.
Đối với cá nhân có nhu cầu mở tài khoản phả i gửi tới ngân hàng nơi muốn mở tải
khoản các giấy tờ sau đây:
Giấy đăng ký mở tài khoản. Trên giấy này phải thể hiện đầ y đủ các thông
tin sau: họ và tên; hộ khẩu thường trú; số chứng minh nhân dân, nơi cấp và ngày cấp
chứng minh nhân dân; đơn vị thanh toán nơi có nhu cầu mở tài khoản; chử ký mẫu.
Bản sao giấy chưng minh nhân dân có công chứng.
Sau khi nhận đầ y dủ các giấ y tờ trên, ngân hàng sẽ tiến hành thẩm đ ịnh và quyết
định đồng ý cho mở tài khoản. nếu từ chối yêu cầu mở tài khoản của khách hàng, ngân
hàng phả i trả lời bằng văn bản.
Đối với việc mở tài khoản tại Kho bạc Nhà nước, do tính chấ t đặc thù c ủa hoạt
động ngân sách, việc mở tài khoản có những quy đ ịnh riêng. Điều đó xuấ t phát từ việc
Kho bạc Nhà nước nhận mở tài khoản không phả i vì mụ c đích thu lợi mà nhằm để quản
lý hoạt động s ử dụng ngân sách.
2. Chế độ sử dụng tài khoản thanh toán.
2.1. Khái niệm và nội dung về sử dụng tài khoản thanh toán
a. Khái niệm
- Chế độ sử dụng tài khoản thanh toán là tổng hợp các quy định của pháp luậ t cho phép
người sử dụng tài khoản sử dụng số dư trên tài khoản để thực hiện việc thanh toán.
b. Nội dung
Những nội dung chủ yếu quy định về sử dụng tài khoản thanh toán bao gồm:
Chủ tài khoả n có quyền sử dụng số tiền trên tài khoản thanh toán thông qua
các lệnh thanh toán phù h ợp theo quy định của ngân hàng Nhà nước và thỏa thuận với
ngân hàng nơi mở tài khoản để thực hiện rút tiền mặt hoặc sử dụng các dịch vụ thanh
toán thông qua tài khoản.
Chủ tài khoả n có quyền nhận tiền từ các giao dịch h ợp pháp chuyển vào tài
khoản bằng các phương thức thanh toán thông qua tài khoản.
Chủ tài khoản có quyền yêu cầu ngân hàng cung cấp thông tin về tài khoản
theo quy định hoặc bất thường. Việc cung cấp thông tin trong mộ t số trường hợp sẽ phải
trả phí dịch vụ nếu các bên có thỏa thuận.
Chủ tài khoản được ủ y quyền cho người khác bằng văn bản sử dụng tài
khoản theo quy định của pháp luật. Người được ủy quyền có quyền hạn và ngh ĩa vụ như
chủ tài khoản trong phạm vi được ùy quyền và không được ủy quyền lại cho ngư ời thứ
ba.
Chủ tài khoản có ngh ĩa vụ tuân thủ các quy định của pháp luật trong việc sử
dụng tài khoản thanh toán như việc duy trì số dư tồi thiểu trên tài khoản, thực hiện các
lệnh thanh toán đúng theo quy định của Ngân hàng Nhà nước và thỏa thuận vời ngân
hàng cung cấp d ịch vụ thanh toán.
2.2. Tài khoả n phong tỏa và đóng tài khoản
a. Tài khoản phong tỏa
Tài khoản bị phong tỏa là tài khoản tạm th ởi không được sử dụng, do đó không có
khả năng chi trả . Tài khoản thanh toán b ị phong tỏa một phần hoặc toàn bộ số tiền có
trong tài khoản trong các trường hợp sau:
- Khi có thỏa thuận giữa chủ tài khoản và tổ chức cung cấp dịch vụ thanh
toán ;
Khi có quyế t định hoặc yêu cầu bằng văn bản của ngư ời có thẩm quyề n
theo quy định của pháp luật;
Các trường hợp khác do pháp luậ t quy định
Việc phong tỏa tài khoản thanh toán chấ m d ứt trong những trường h ợp sau đây:
Kết thúc thời hạn thỏa thuận phong tỏa tài khoản giữa chủ tài khoản và tổ
chức cung cấp d ịch vụ thanh toán.
Người có thẩm quyền theo quy định củ a pháp luật ra quyết đ ịnh hoặc yêu
cầu chấ m dứt việc phong tỏa.
Những trường h ợp khác theo quy đ ịnh của pháp luật.
b. Đóng tài khoản
Đóng tài khoản là trường hợp tài khoản chấ m dứt sử dụng và các bên tiến hành xử lý theo
quy định của pháp luật. Việc đóng tài khoản sẽ được thực hiện nếu chủ tài khoản có yêu
vầu hoặc chủ tài khoản không còn năng lực hành vi dân sự (tức là khi chủ tài khoản là cá
nhân bị chết, mất tích hoặc mất năng lực hành vi dân s ự h oặc tổ chức có tài sãn chấm d ứt
hoạt động theo quy định của pháp luật.
Ngân hàng cũng được quyền quyết đ ịnh việc đóng tài khoản khi chủ tài khoản vi phạm
pháp lu ật trong thanh toán hoặc vi phạ m thỏa thuận với ngân hàng hoặc khi tài khoản có
số dư thấp và không hoạt động trong thời hạn nhất định theo quy định của ngân hàng. Sau
khi tài khoản được đóng, số dư cón lại trên tài khoản được xử lý như sau:
Chi trả theo yêu cầu của chủ tài khoản hoặc người được thừa kế , đại diện
thừa kế trong trường hợp chủ tài khoả n là cá nhân chết hoặc người giám hộ trong trường
hợp chủ tài khoàn là cá nhân mất năng lực hành vi dân sự;
Chi trả theo quyết đ ịnh của toán án;
- Quản lý theo quy định của ngân hàng đối với trường hợp tài khoản b ị đóng
theo quyết đ ịnh của tổ chức tín dụng trong những trường hợp mà chủ tài khoản, người
được th ừa kế, người giám h ộ không nhận lại số tiền còn lại trên tài khoản sau kho ngân
hàng đã tho6ng báo về việc đóng tài khoản bằng văn bãn cho chủ tài khoản, ngư ời được
thừa kế , đạ i diện thừa kế hoặc người giám h ộ biế t.
Trong quá trình cung cấp dịch vụ thanh toán thông qua tài khoản ngân hàng có các
quyền và nghĩa vụ cơ bản sau đây:
Có quyền thu phí sử dụng dịch vụ theo thỏa thuận với chủ thế mở và s ử
dụng tài khoản thanh toán. Mức phí này trên thực tế do ngân hàng xây dựng nên, công bố
công khai. Nếu chủ thể mở và sử dụng tài khoản chấp nhận thì hợp đồng mở và sử dụng
tài khoản sẽ được giaao kế t và thực hiện.
Có quyền từ chối chi trả tiền từ tài khoản nếu chủ tài khoản hoặc người thụ
hưởng không thực hiện đúng các yêu cầu về mặt thủ tục khi tiến hành giao dịch. Điều này
đả m bảo cho tài khoản của khách hàng không bị lợi dụ ng đồng thời giúp cho ngân hàng
đả m bảo quyền lợi chính đáng của mình và của chủ tài khoản. Trong trư ờng hợp từ chối,
ngân hàng phả i trả lời và nêu rõ lý do.
Có ngh ĩa vụ thực hiện đúng các lệnh thanh toán của chủ tài khoản 1 cách
nhanh nhất để đảm bảo giao d ịch thanh toán được thuận lợi.
Có nghĩa vụ cung cấp thông tin về tài khoản theo yêu cầu của chủ tài khoản
và của cơ quan nhà nước có thẩ m quyền. ngoài 2 trường hợp trên đây, ngân hàng phải có
nghĩa vụ giữ b í mất thông tin tài khoản của khách hàng
- III/ CÁC HÌNH THỨC THANH TOÁN QUA NGÂN HÀNG
1. Hình thức thanh toán thông qua Séc.
1.1. Khái niệm
Theo công ước Geneve năm 1931: Séc là một lệnh trả tiền vô điều kiện do một
khách hàng của một ngân hàng ra lệnh cho ngân hàng trích một số tiền nhất định từ tài
khoản của mình mở tạ i ngân hàng đó để trả cho người cầm séc hoặc cho người chỉ định
trên séc.
Theo khoản 4, điều 4, Luật các công cụ chuyển nhượng 2005: Séc là giấy tờ có giá
do người ký phát lập, ra lệnh cho người bị ký phát là ngân hàng hoặc tổ chức cung ứng
dịch vụ thanh toán được phép của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trích một số tiền nhất
định từ tài khoản của mình để thanh toán cho người thụ hưởng.
1.2. Các chủ thể tham gia vào quy trình thanh toán bằng séc.
Trong một quan hệ về séc sẽ có ít nhất 3 chủ thể sau đây tham gia:
Một là: người ký phát.
Theo khoản 5, điều 4, Luật các công cụ chuyển nhượng thì người ký phát là người lập và
ký phát hành séc. Đây chính là người ra lệnh cho người thực hiện việc thanh toán thay
mặt mình trả số tiền ghi trên séc. Trên thực tế, người ký phát thông thường là người mua
hàng hoặc thụ hưởng dịch vụ.
Hai là: người bị ký phát.
Theo khoản 6, điều 4, Luật các công cụ chuyển nhượng thì người bị ký phát là người có
trách nhiệm thanh toán số tiền ghi trên séc theo lệnh của người ký phát. Người bị ký phát
chính là ngân hàng hoặc các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán khác mà người ký phát
có số dư tài khoản ở đó.
- Ba là: người thụ hưởng.
Theo khoản 8, điều 4, Luật các công cụ chuyển nhượng thì n gười thụ hưởng là cá nhân
hoặc tổ chức cầm tờ séc mà trên séc đó có ghi tên người được trả tiền là chính mình hoặc
mình là người được chuyển nhượng hợp pháp. Trên thực tế, người thụ hưởng thông
thường là người bán hàng hoặc người cung ứng dịch vụ.
Ngoài ra, để thuận tiện cho việc thanh toán bằng séc, còn có những chủ thể khác tham gia
như tổ chức thu hộ séc và trung tâm thanh toán bù trừ.
1.3. Đặc điểm
Từ hai khái niệm trên, có thể thấy được sự tương đồng của pháp luật Việt Nam và pháp
luật Quốc tế trong quy định về séc. Séc được quy định trong công ước Geneve và Luật
các công cụ chuyển nhượng đều có những đặc điểm sau đây:
Một là, séc là một giấy tờ có giá.
Như vậy, về nguyên tắc séc là một loại tài sản theo quy định tại điều 163, Bộ Luật Dân
Sự 2005. Do đó, chủ sở hữu séc có toàn quyền sở hữu đ ối với séc. Trong đó, có một
quyền quan trọng là chuyển nhượng séc cho người khác.
Hai là, séc là một chứng từ ghi nhận lệnh thanh toán hoặc cam kết thanh toán vô
điều kiện.
Đặc điểm này dẫn đến những vấn đề pháp lý như sau:
Séc là một lệnh thanh toán hoặc cam kế t thanh toán chứ không đồ ng nghĩa với
việc đã thanh toán. Chỉ được xem là đã thanh toán khi ngân hàng thương mại tiến
hành thanh toán tiề n cho ngư ời thụ hưởng. Trong trường hợp ngân hàng từ chối
thanh toán thì người thụ hưởng vẫn được bảo lưu quyền đòi nợ đố i với người ký
phát.
- Séc ghi nhận lệnh thanh toán hoặc cam kết thanh toán vô điều kiện. Cho nên ngân
hàng có trách nhiệm thanh toán khi séc đảm bảo các điều kiện của pháp lu ật chứ
được quyền ràng buộc bất kỳ trách nhiệm nào đố i với người thụ hưởng.
Ba là, tiền được ngân hàng dùng để thanh toán là tiền có trên số dư tài khoản mà
người ký phát có tại ngân hàng.
Như vậ y, điều kiện cơ bản khi ký phát séc là người ký phát phả i có số dư tài khoản tại
ngân hàng và số tiền thanh toán ghi trên séc tối đa là bằng số tiền có trong tài khoản.
Bốn là, séc chỉ có giá trị trong một thời hạn hiệu lực nhất đ ịnh.
Đây là đặc điể m cơ bản để phân biệt séc và hối phiếu. Đối với hối phiếu thì th ời hạn hiệu
lực của nó do các bên thỏa thuận. Trong khi đó, thời hạn hiệu lực của séc sẽ do pháp luật
quy định.
1.4. Phân loạ i séc
a. Căn cứ theo người thụ hưởng.
Theo khoản 8, điều 4, Luật các công cụ chuyển nhượng thì người thụ hưởng được chi
thành 3 loại và tương ứng với đó là ba loại séc:
Séc đích danh: là loạ i séc có ghi tên người thụ hưởng trên đó. Do đó, chỉ có chủ
thể này được quyền nhận số tiền ghi trên séc. Đặc điể m này dẫn đến hệ quả là séc
đích danh không được phép chuyển nhượng.
Séc vô danh: là loại séc mà trên séc không ghi tên người thụ hưởng mà chỉ ghi
câu: “trả cho người cầm séc”. Lo ại séc này có th ể chuyển nhượng cho người khác
theo hình thức trao tay mà không cần thủ tục ký hậu. Bấ t kỳ ai nắm giữ h ợp pháp
tờ séc này đều có quyền yêu cầu ngân hàng thanh toán.
Séc theo lệnh: là loại séc không chỉ định rõ người thụ hưởng nhưng trên séc có ghi
câu: “trả theo lệ nh của người thụ h ưởng”. Loạ i séc này c ũng có thể chuyển
nhượng nhưng phải theo thủ tục ký hậu.
- b. Căn cứ theo phương thức thanh toán
Theo tiêu chí này, điều 61, Lu ật các công cụ chuyển nhượng chia séc thành 2 loại. Đó là:
Séc trả vào tài khoản: Người ký phát séc hoặc người chuyển nhượng séc có thể
không cho phép thanh toán séc bằng tiền mặt bằng cách ghi trên séc cụm từ ''trả
vào tài khoản''. Trong trường hợp này, người bị ký phát chỉ được chuyển số tiền
ghi trên séc đó vào tài khoản của người thụ hưởng mà không đ ược phép trả bằng
tiền mặt, kể cả trường hợp cụm từ “trả vào tài khoản” bị gạch bỏ.
Séc trả bằng tiền mặt: Trường hợp séc không ghi cụm từ ''trả vào tài khoản'' thì
người bị ký phát thanh toán séc cho người thụ hưởng bằng tiền mặt.
c. Căn cứ theo tính bảo đảm thanh toán của tờ séc
Theo tiêu chí này, séc được chia thành 2 loạ i. Đó là séc bảo chi và séc không bảo chi.
Séc bảo chi: là loại séc được ngân hàng nơi mở tài khoản tiến hành thủ tục bảo chi
séc và thông qua th ủ tục này, ngân hàng bị ký phát cam kết trả đầy dủ số tiền ghi
trên séc nếu người xuất trình đúng thời hạn. Việ c đảm bảo này được thực hiện
bằng cách ngân hàng tạ m phong tỏa một phần tiền trên tài khoản của người ký
phát bằng số tiền ghi trên séc hoặc ngân hàng chấp nhận thấu chi phần còn thiếu
(nếu có) cho người ký phát khi thanh toán tờ séc (Điều 67, Luật các công cụ
chuyển nhượng).
Séc không bảo chi; là lo ại séc không được ngân hàng đóng dấu bả o chi. Với loại
séc này, ngư ời bị ký phát có quyền từ chối thanh toán nếu số tiền trong tài khoản
của người ký phát không đủ thanh toán số tiền ghi trên séc hoặc chỉ thanh toán
một phần.
d. Căn cứ theo không gian thanh toán
Theo tiêu chí này thì séc có 2 lo ại là séc nội đ ịa và séc Quốc tế .
Séc nội địa: là loại séc ch ỉ có khả năng thanh toán khi nó đư ợc nộp cho tổ chức
thực hiện thanh toán trong nước.
- Séc Qu ốc tế: là loạ i séc có khả năng thanh toán khi nó được nộp cho một tổ chức
thực hiện thanh toán ở nước ngoài.
e. Căn cứ theo ngân hàng thu ngân.
Người ký phát hoặc người chuyển nhượng séc có thể tự tay vạch hai đường song song ở
bên góc trái của tờ séc. Người thụ h ưởng trong trường h ợp này không đư ợc quyền nhận
tiền mặ t mà phải nhờ ngân hàng của mình thu ngân và chuyển tiền vào tài khoản của
mình tạ i ngân hàng. Trong loạ i séc này lại có hai loạ i séc nhỏ , đó là:
Séc gạch chéo không ghi tên: với loại séc này thì ngân hàng thu ngân tiền cho
người thụ hưởng không bị giới hạn.
Séc gạch chéo có ghi tên: bên cạnh việc vạch hai đường song song thì người ký
phát hoặc người chuyển nhượng còn có quyền ghi tên mộ t ngân hàng giữa hai
vạch này. Trong trường hợp này, chỉ có ngân hàng được ghi tên mới có quyền thu
hộ tiền cho người thụ hưởng (Điều 62, Luật các công cụ chuyển nhượng).
1.5. Các quy định pháp luật liên quan đến việc cung ứng và sử dụng séc mà
người sử dụng séc lưu ý k hi sử dụng
a. Cung ứng séc trắng
Khi có nhu cầu sử dụng séc, chủ tài khoản đề nghị tổ chức thực hiện thanh toán nơi mình
mở cung ứng séc trắng. Séc trắng là chứng từ là để lập séc, được các tổ chức in sẵn theo
mẫu nhưng chưa được điền các nội dung chủ yếu theo quy đ ịnh của pháp luật và chưa có
hiệu lực là mộ t tờ séc. Mẫu séc trắng mà các tổ chức thực hiện thanh toán in và cung ứng
phải được đăng ký tại NHNN (Điều 64, Luật các công cụ chuyển nhượng).
Các chủ thể sau được phép cung ứng séc trắng:
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cung ứng séc trắng cho các tổ chức tín dụng và
các tổ chức khác có tài khoản tại Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.
- Các ngân hàng, tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán khác cung ứng séc trắng cho
tổ chức, cá nhân sử dụng tài khoản để ký phát séc (Điều 63, Luật các công cụ
chuyển nhượng).
b. Các yếu tố của séc và ký phát séc
Người ký phát séc sau khi nhận được séc trắng mu ốn ra lệnh thanh toán thì phải thực hiệ n
ký phát séc. Ký phát séc là việc chủ tài khoản điền đầ y đủ các thông tin vào tờ séc. Tờ
séc phả i đảm bảo các nội dung sau mới có hiệu lực (Điều 58, Luật các công cụ chuyển
nhượng):
Từ "Séc" được in phía trên séc;
Số tiền xác định;
Tên của ngân hàng hoặc tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán là người bị ký
phát;
Tên đối với tổ chức hoặc họ, tên đối với cá nhân của người thụ hưởng được
người ký phát chỉ định hoặc yêu cầu thanh toán séc theo lệnh của người thụ
hưởng hoặc yêu cầu thanh toán séc cho người cầm giữ;
Địa điểm thanh toán;
Ngày ký phát;
Tên đối với tổ chức hoặc họ, tên đối với cá nhân và chữ ký của người ký phát.
Tờ séc mà thiếu một trong các nội dung trên thì sẽ không có giá trị; trừ nội dung về địa
điểm thanh toán. Trường hợp địa điểm thanh toán không ghi trên séc thì séc được thanh
toán tại địa điểm kinh doanh của người bị ký phát.
c. Xuất trình và thanh toán séc
c.1. Xu ất trình séc
Người thụ hưởng sau khi nhận được tờ séc từ người ký phát mà muốn được thanh toán thì
phải xuất trình séc. Tờ séc được coi là “xuất trình” nếu tờ séc dưới dạng chứng từ giấy
(trường hợp xử lý thanh toán bằng chứng từ) hoặc dữ liệu điện tử của tờ séc (trường hợp
- xử lý thanh toán bằng điện tử) tới địa điểm xuất trình. Địa điểm xuất trình có thể là địa
điểm thanh toán được ghi ngay trên séc hoặc trụ sở kinh doanh của người bị ký phát.
Nhưng để đ ược thanh toán thì séc phải được xuấ t trình trong thời hạ n luậ t định.
Tờ séc được xuất trình trong vòng 30 ngày kể từ ngày ký phát (không tính thời gian diễn
ra s ự kiện bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan) và ng ười ký phát có đủ khả năng
thanh toán đ ể chi trả số tiền ghi trên séc, thì người bị ký phát có trách nhiệm thanh toán
cho người thụ h ưởng hoặc người được người thụ h ưởng uỷ quyền ngay trong ngày xuất
trình hoặc ngày làm việc tiếp theo sau ngày xuất trình đó. Th ời gian diễn ra sự kiện bất
khả kháng hoặc trở ngại khách quan không tính vào thời hạn xuất trình yêu cầu than h
toán. Quy định này có thể được hiểu là nếu xảy ra một trong hai điều kiện là sự kiện bất
khả kháng hoặc trở ngại khách quan thì thời hạn này không được tính vào thời hạn xuất
trình, tuy nhiên như thế nào là sự kiện bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan thì cần
phải dựa trên các văn bản pháp luật khác để đối chiếu.
Trong trường hợp tờ séc được xuất trình sau thời hạn xuất trình để thanh toán
nhưng chưa quá 06 tháng kể từ ngày ký phát thì người bị ký phát vẫn có thể thanh toán
nếu người bị ký phát không nhận được thông báo đình chỉ thanh toán đối với tờ séc đó và
người ký phát có đủ khả năng để thanh toán. Việc thanh toán séc theo quy định trên
chấm dứt sau sáu tháng, kể từ ngày ký phát ghi trên séc. Tuy nhiên điều đó không có
nghĩa là chấm dứt nghĩa vụ hoàn trả số tiền của người ký phát đối với người thụ hưởng.
c.2. Thanh toán séc
Bên cạnh thời hạn xuất trình thì khả năng thanh toán của người ký phát khi đến
hạn cũng rất quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của bên thụ hưởng vì vậy các
quy định của pháp luật cũng chú trọng điều chỉnh. Tại Điều 17, Quy chế số 30/2006/QĐ-
NHNN về cung ứng và sử dụng séc. Chỉ nh ững tờ séc hội đủ các điều kiện có hiệu lực thì
mới được thanh toán. Các điều kiện đó bao gồm:
Một là, điều kiện về hình thức
Đó là việc tờ séc là bản gốc, không có chỉnh sửa, tẩy xóa, nhàu nát...
Hai là, điều kiện về nội dung.
nguon tai.lieu . vn
