Giáo trình Địa lý kinh tế Việt Nam: Phần 2

Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam CHÖÔNG VI . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ NAM - 79 - NOÂNG NGHIEÄP VIEÄT VI.1 VAI TROØ VAØ CÔ CAÁU NGAØNH NOÂNG NGHIEÄP VI.1.1 Vai troø cuûa noâng nghieäp. Trong neàn kinh teá quoác daân cuûa moãi nöôùc, noâng nghieäp laø moät trong hai ngaønh saûn xuaát vaät chaát quan troïng. Veà maët xaõ hoäi, neáu khoâng coù moät neàn noâng nghieäp hieän ñaïi saûn xuaát ñöôïc nhieàu saûn phaåm noâng nghieäp cung caáp cho xaõ hoäi thì vieäc phaân coâng lao ñoäng trong xaõ hoäi seõ bò haïn cheá, coâng nghieäp chaäm phaùt trieån vaø söï phoàn vinh cuûa neàn kinh teá xaõ hoäi seõ bò aûnh höôûng nghieâm troïng. ⮹ Ñoái vôùi phaân boá coâng nghieäp, saûn xuaát noâng nghieäp cuõng coù yù nghóa quan troïng. Caùc ngaønh coâng nghieäp thöïc phaåm, coâng nghieäp nheï coù nhieàu ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå phaân boá hôïp lyù caùc xí nghieäp saûn xuaát trong nhöõng vuøng vaø khu vöïc maø ôû ñoù saûn xuaát noâng nghieäp ñaõ taäp trung, thaâm canh, chuyeân canh coù tyû troïng haøng hoùa lôùn. ⮹ Ñoái vôùi baûn thaân ngaønh noâng nghieäp, neáu saûn xuaát noâng nghieäp phaùt trieån maïnh, nhaát laø ngaønh saûn xuaát löông thöïc seõ taïo thuaän lôïi ñeå phaân boá hôïp lyù caây coâng nghieäp, caây aên traùi, caây thöïc phaåm vaø ngaønh chaên nuoâi. ⮹ Noâng nghieäp coøn aûnh höôûng ñeán phaân boá caùc ngaønh laâm nghieäp, ngö nghieäp, giao thoâng vaän taûi vaø caùc ngaønh khaùc. VI.1.2 Cô caáu ngaønh noâng nghieäp Saûn xuaát noâng nghieäp bao goàm hai ngaønh saûn xuaát chính laø ngaønh troàng troït vaø chaên nuoâi. Song trong caùc ngaønh chính naøy söï phaân chia thaønh caùc nhoùm khaùc nhau. ⑥Caên cöù vaøo giaù trò söû duïng kinh teá cuûa saûn phaåm, ngöôøi ta phaân chia caùc loaïi caây troàng thaønh moät soá nhoùm lôùn : * Caây löông thöïc - hoa maøu : luùa gaïo, luùa mì, baép, khoai,... * Caây thöïc phaåm: rau, ñaäu, caây aên traùi,... * Caây coâng nghieäp : ⮹ Caây laáy ñöôøng: mía, cuû caûi ñöôøng, thoát noát, coû maät,... ⮹ Caây laáy daàu: döøa, laïc, vöøng, ñaäu töông, coï, höôùng döông TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 80 - ⮹ Caây laáy sôïi: boâng, ñay, gai, lanh, döùa sôïi,... ⮹ Caây laáy nhöïa: cao su, thoâng,... ⮹ Caây laáy chaát kích thích: cheø, caø pheâ, ca cao, thuoác laù, ⮹ Caây laáy tinh daàu: baïc haø, xaù xò,... * Caây laøm thöùc aên cho gia suùc: khoai nöôùc, beøo,... * Caây trang trí: hoa, caây caûnh,... * Caây laáy goã. ⑥Döïa vaøo caùc ñaëc ñieåm sinh thaùi cuûa caây, ngöôøi ta phaân chia caùc loaïi caây troàng theo caùc nhoùm : ⮹ Caây troàng nhieät ñôùi. ⮹ Caây troàng caän nhieät ñôùi. ⮹ Caây troàng oân ñôùi. Hay: ⮹ Caây öa nhieät. ⮹ Caây öa aåm. ⮹ Caây chòu haïn... ⑥Döïa vaøo quaù trình sinh tröôûng cuûa caùc loaïi caây troàng, ngöôøi ta cuõng chia caùc caây troàng thaønh caùc nhoùm : ⮹ Caùc caây laâu naêm: döøa, cao su, caø pheâ, cheø,.... ⮹ Caùc caây haøng naêm: caây löông thöïc, boâng, ñay,, daâu taèm,... Ñoái vôùi ngaønh chaên nuoâi coù 3 nhoùm chính: ⮹ Chaên nuoâi gia suùc : traâu, boø, heo,... ⮹ Chaên nuoâi gia caàm : gaø, vòt, ngan, ngoãng,... ⮹ Nuoâi thuûy, haûi saûn : toâm, cua, caù, baba,... Song noùi chung, cô caáu ngaønh noâng nghieäp coù 3 nhoùm chính : Troàng caây löông thöïc, troàng caây coâng nghieäp, chaên nuoâi. VI.2 CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ NOÂNG NGHIEÄP VI.2.1 Caùc yeáu toá töï nhieân a) Khí haäu : Söï phaùt trieån vaø phaân boá noâng nghieäp chòu aûnh höôûng saâu saéc cuûa yeáu toá khí haäu. Söï khaùc bieät veà khí haäu giöõa caùc nöôùc, caùc vuøng thöôøng theå hieän trong söï phaân boá caùc loaïi caây troàng vaø vaät nuoâi. Moät soá nhaø khoa hoïc ñaõ phat1 TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 81 - hieän vaø bieåu thò moái quan heä giöõa cöôøng ñoä gia taêng toång sinh khoái (biomas) vôùi nhieät ñoä, ñoä aåm, cöôøng ñoä chieáu saùng cuûa maët trôøi. Thí duï theo chæ soá Paterson öôùc tính sinh khoái thöïc vaät saûn sinh ra ôû caùc ñai khí haäu nhö sau: - Vaønh ñai treân 50 vó ñoä (haøn ñôùi) : 30 taán/ha/naêm - Vaønh ñai 25 ñeán 50 vó ñoä (oân ñôùi) : 50 taán/ha/naêm - Vaønh ñai 10 ñeán 25 vó ñoä (nhieät ñôùi) - Vaønh ñai döôùi 10 vó ñoä (xích ñôùi) : 120 taán/ha/naêm : > 120 taán/ha/naêm b) Yeáu toá thoå nhöôõng : Thoå nhöôõng laø lôùp ñaát coù khaû naêng taùi sinh saûn thöïc vaät. Ñoù laø keát quaû cuûa nhöõng taùc ñoäng giöõa caùc yeáu toá töï nhieân cuûa moät vuøng ñaëc bieät laø khí haäu nham thaïch phong hoùa vaø ñòa hình taïo neân. Treân nhöõng loaïi thoå nhöôõng khaùc nhau thöôøng coù nhöõng lôùp thöïc vaät thích öùng. Do ñoù thoå nhöôõng trôû thaønh moät trong nhöõng yeáu toá töï nhieân quan troïng laøm cô sôû cho söï phaân boá caùc loaïi caây troàng. c) Nguoàn nöôùc : Nguoàn nöôùc trong caùc nôi chöùa: soâng, hoà, nöôùc ngaàm ñoùng vai troø quan troïng ñeán söï phaùt trieån vaø phaân boá caùc loaïi caây troàng vaø vaät nuoâi, ñaëc bieät laø caùc loaïi caây troàng, vaät nuoâi öa nöôùc. Soâng ngoøi coøn coù taùc duïng boài ñaép phuø sa taïo neân caùc vuøng ñaát troàng vaø nôi chaên nuoâi môùi. VI.2.2 Caùc yeáu toá kinh teá - xaõ hoäi Söï phaùt trieån caùc ngaønh saûn xuaát khaùc nhau, ñaëc bieät laø ngaønh coâng nghieäp vaø giao thoâng vaän taûi taïo ñieàu kieän phaùt trieån nhanh vaø maïnh ngaønh noâng nghieäp. Tieán boä khoa hoïc vaø kyõ thuaät nhö tieán boä trong coâng ngheä sinh hoïc taïo ra caùc gioáng gen. gioáng môùi hay phaân boùn sinh hoïc cuõng taïo ñieàu kieän naâng cao naêng suaát vaø chaát löôïng caây troàng - vaät nuoâi. Caûi caùch chính saùch veà ruoäng ñaát, qui hoaïch caùc ñieåm daân cö cuõng taïo ñieàu kieän naâng cao söï phaùt trieån vaø phaân boá saûn xuaát noâng nghieäp. VI.3 NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM TOÅ CHÖÙC SAÛN XUAÁT NOÂNG NGHIEÄP VI.3.1 Ñaát ñai laø tö lieäu saûn xuaát chính cuûa noâng nghieäp Phaân boá noâng nghieäp phaûi chuù yù heát söùc tôùi vieäc söû duïng hôïp lyù vaø tieát kieäm ñaát ñai: ñaát ñai laø tö lieäu saûn xuaát chuû yeáu nhaát trong noâng nghieäp. Söû duïng hôïp lyù vaø tieát kieäm ñaát ñai trong noâng nghieäp cuï theå laø: vöøa khai thaùc vöøa baûo veä, caûi taïo boài döôõng ñaát ñai baèng caùc bieäp phaùp kyõ thuaät, phaân boá caùc loaïi caây troàng vaø gia suùc thích hôïp nhaát vôùi ñieàu kieän vaø tính chaát ñaát ñai, öu tieân daønh caùc dieän tích maøu TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 82 - môõ cho caùc xí nghieäp noâng nghieäp vaø boá trí daân cö treân dieän tích ñaát xaáu, ít coù giaù trò noâng nghieäp. Nöôùc ta coù bình quaân dieän tích ñaát canh taùc theo ñaàu ngöôøi vaøo loaïi thaáp treân theá giôùi (0,1 ha/ ngöôøi, trong khi möùc bình quaân cuûa toaøn theá giôùi laø 0,34 ha/ ngöôøi) vì vaäy caøng phaûi coi troïng vieäc söû duïng hôïp lyù vaø tieát kieäm ñaát ñai, nhaát laø nhöõng dieän tích coù giaù trò canh taùc cao. VI.3.2 Saûn xuaát noâng nghieäp coù tính thôøi vuï Trong saûn xuaát noâng nghieäp thôøi gian lao ñoäng luoân ngaén hôn thôøi gian saûn xuaát. Moãi loaïi sinh vaät ñeàu phaùt trieån theo muøa vaø ñoøi hoûi nhöõng thôøi haïn sinh tröôûng nhaát ñònh, trong thôøi gian aáy, sinh vaät coù theå töï phaùt trieån vaø coù nhöõng giai ñoaïn khoâng caàn tôùi söï thao taùc cuûa con ngöôøi, vì vaäy lao ñoäng noâng nghieäp thöôøng coù nhöõng luùc doàn daäp khaån tröông (thôøi vuï) vaø nhöõng luùc roãi raõi (noâng nhaøn). Ñeå giaûm bôùt tính chaát thôøi vuï, söû duïng tieát kieäm vaø trieät ñeå caùc nguoàn lao ñoäng ôû noâng thoân, moãi vuøng noâng nghieäp caàn phaûi xaây döïng moät cô caáu caây troàng vaø gia suùc hôïp lyù, keát hôïp theo thôøi vuï vaø lao ñoäng, keát hôïp taêng vuï, raûi vuï, keát hôïp noâng nghieäp vôùi laâm ngö nghieäp thuû coâng, ngheà phuï, keát hôïp saûn xuaát vôùi xaây döïng, giao thoâng thuyû lôïi. VI.3.3 Saûn xuaát noâng nghieäp gaén lieàn vôùi coâng nghieäp cheá bieán Chính vì vaäy, khi phaân boá noâng nghieäp phaûi chuù yù tôùi vieäc hình thaønh caùc chu trình ñoù vaø xaây döïng caùc lieân keát noâng - coâng nghieäp theo laõnh thoå vuøng. Treân con ñöôøng hieän ñaïi hoùa noâng nghieäp, caùc khu vöïc saûn xuaát noâng nghieäp coù xu höôùng lieân keát vôùi caùc xí nghieäp coâng nghieäp cheá bieán trong caùc chu trình saûn xuaát noâng - coâng nghieäp, do ñoù hình thaønh caùc cuïm xí nghieäp, caùc toå hôïp xí nghieäp noâng - coâng nghieäp ñaït hieäu quaû kinh teá cao, laøm taêng giaù trò caùc saûn xuaát noâng nghieäp, taêng möùc ñoä chuyeân moân hoùa saûn xuaát vuøng, ñöa coâng nghieäp veà vôùi noâng nghieäp giaûm bôùt tính thôøi vuï vaø söû duïng hôïp lyù caùc nguoàn lao ñoäng. VI.4 TÌNH HÌNH PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ SAÛN XUAÁT NOÂNG NGHIEÄP VIEÄT NAM VI.4.1 Quyõ ñaát cho saûn xuaát noâng nghieäp ngaøy caøng taêng Quyõ ñaát ñai noâng nghieäp ñöôïc môû roäng nhôø khai hoang, phuïc hoùa, thau chua, röû maën, thaùo uùng, laán bieån, keát hôïp vôùi thaâm canh taêng vuï. Naêm 1993, taøi lieäu ñieàu tra ñaát cho bieát treân caû nöôùc coù 9,98 trieäu ha ñaát ñaõ ñöa vaøo saûn xuaát noâng nghieäp, chieám hôn 30% dieän tích caû nöôùc, chuû yeáu laø ñaát troàng caây haøng naêm (89,2% dieän tích ñaõ söû duïng vaøo noâng nghieäp ) caây laâu naêm chæ chieám 10,8% dieän TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 83 - tích ñaõ ñöôïc söû duïng...Ngoaøi dieän tích ñaõ söû duïng chuùng ta coøn coù 3,6% trieäu ha ñaát coù khaû naêng noâng nghieäp coù theå khai hoang, caûi taïo ñeå ñöa vaøo söû duïng trong noâng nghieäp. VI.4.2 Cô caáu ngaønh coù söï chuyeån höôùng Cô caáu ngaønh noâng nghieäp thay ñoåi theo höôùng phaùt trieån toaøn dieän, xoùa boû ñoäc canh, töøng böôùc xaây döïng caùc vuøng chuyeân canh lôùn laøm cô sôû nguyeân lieäu cho coâng nghieäp cheá bieán. Thöïc hieän phaùt trieån toaøn dieän neàn noâng nghieäp, ngay töø nhöõng naêm 60, ôû mieàn Baéc chuùng ta ñaõ chuù troïng vieäc phaùt trieån chaên nuoâi, nhaèm ñöa chaên nuoâi leân nguoàn saûn xuaát chính. Cô caáu giaù trò toång saûn löôïng noâng nghieäp ñaõ thay ñoåi (theo % ): 1939 1976 1990 1993 Troàng troït Chaên nuoâi 84,4 80,7 15,6 19,3 75,3 74,0 24,7 26,0 Dieän tích caây coâng nghieäp taêng leân trong cô caáu dieän tích caùc loaïi caây troàng (caây coâng nghieäp tính bao goàm caû dieän tích caây haøng naêm, caây laâu naêm vaø caây aên quaû), theo % : 1976 8,00 1980 1990 1993 10,3 16,4 17,0 Veà cô caáu caây löông thöïc thì tyû troïng caây hoa maøu, tyû troïng luùa trong saûn löôïng vaø dieän tích caây löông thöïc dieãn tieán nhö sau qua caùc giai ñoaïn : 1980 1990 1993 Saûn löôïng luùa (quy thoùc) (% SLLT) Dieän tích luùa: (% DTLT) 80,8 88,9 87,5 79,5 84,1 84,6 VI.4.3 Caùc vuøng noâng nghieäp chuû yeáu Theo phöông aùn phaân vuøng noâng nghieäp cuûa Vieät Nam, caû nöôùc coù 7 vuøng noâng nghieäp nhö sau : Caùc vuøng kinh teá noâng nghieäp cuûa Vieät Nam (ngaøn ha) Dieän tích DT ñaõ söû duïng DT coù khaû TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch ... - tailieumienphi.vn