Giáo trình Cơ sở văn hóa Việt Nam: Phần 2

ÑAC TRÖNG VAN HOA CUA CONG ÑONG NGÖÔI VIET NAM Nhöng netù ñaëc tröng cuaû van hoaù cong ñong ngöôiø Viet theo co van Pham Van Ñong the hien ôûhai ñiem : 1. Tính ñong ñong bao gom 3 truc : Gia ñình (Nha)ø, Lanøg vaøNöôcù. 2. Xu theá nhaân vaên höôùng veà con ngöôøi vaø coäng ñoàng con ngöôøi, tìm thaáy ôû con ngöôøi nhöõng tieàm löïc cuûa nhöõng ñöùc tính bieát bao toát ñeïp vôùi loøng mong muoán phaùt trieån noù, phaùt huy noù. I. TOÅ CHÖÙC XAÕ HOÄI CUÛA COÄNG ÑOÀNG NGÖÔØI VIEÄT 1. Nhaø(gia ñình) To chöcù gia ñình cuaû ngöôiø Viet van theo huyet toc laøchính. Trong gia ñình van theo tuc : cha truyen con noi. Con trai tröônûg ñoùng vai troøquan trong thôøcunùg to tien, ong, baøcha me. Trong gia ñình nhat laønhöng gia ñình coùne nep thì ton ti, trat tö rat ñöôc coi trong. Nhöng moi quan he: Phu-Phu. Phu-Tö,û Mau-Töû, Huynh-Ñe van thöôøng ñaët ra mot cacùh nghiem ngaët trong to chöcù gia ñình. Cung cacùh öùng xöûtrong gia ñình ton theo ñao ly:ù kính tren, nhöônøg döôiù. Ñay cung laømot truyen thong ñao ñöcù cuaû ngöôiøViet Nam. Viec thôøcunùg to tien, ong baø, cha me laømot tracùh nhiem cuaû caùc bac con chauù. Maëc dau che ño mau he thong coøn ñonùg vai troøtrong xa hoi, song vai troøcuaû ngöôiøvô, ngöôiøphu nö laøthiet yeu trong gia ñình ngöôiøViet. Ho laøngöôiøthu venù, thu xep vaøto chöcù sö on ñònh trong gia ñình. Trong cuoc song hien nay ôûñau maøcuoc song gia ñình on ñònh, ben vöng thì khong the khong noiùtôiùvai troøcuaû ngöôiøvô, ngöôiøphu nö. Ho laøcho döa tao nen sö ñoaøn tu, am cuùng trong gia ñình. Ñaëc biet laøtracùh nhiem ñoi vôùi chong vaøgiaùo duc con caù Moi gia ñình Viet Nam neu thieu ñi ngöôiøvô, ngöôiøphu nö, nôi ay khong biet caiùgì se xayû ra. Nhöng chac chan sö on ñònh, sö am cunùg se coùsö chuyen dòch nhat ñònh. Gia toc cung laøcho döa tinh than quan trong cuaû moi gia ñình trong sö bien ñoi cuaû cuoc song vaøthôiø cuoc. Ta van thöôøng nhac con chauù nhôùñen to tien, ong ba,ø cha me, ho hanøg chính laønhac ñen söcù song löu truyen cuaû gia toc. 2. To chöcù laøng : Nong thon Viet Nam lay ñôn vò lanøg lamø to chöcù khaùben vöng. Lanøg laøñôn vò ñòa ly,ù ñòa banø cö truùquan trong cuaû ngöôiøViet. Döôùi lanøg coùxoùm. Xomù lanøg laømot moi lien he ben chaët ñe ñoi phoùvôiùthien tai vaønan trom cap, giaëc gia, vôiùmau thuan giöa lanøg nayø vôiùlanøg khacù. Moi lien ket nayø ôûmien Bac dien ra trong thôiøgian khaùdaiøcho ñen nam 1954. Trung tam sinh hoat ôûlanøg Bac Bo laøñình lanøg. Moi sö cunùg te, xöûkien, sinh hoat cuûa lanøg thöônøg dien ra ôûñình lanøg. Giaølanøg coùmot vai troøquan trong trong to chöcù lanøg. Truyen thong coi trong ngöôiø giaøtrong sinh hoat lanøg que Viet Nam laømot truyen thong tot ñep. Lanøg laøto chöcù hanøh chanùh cô sôûôûnong thon tröôcù ñay vaøhien nay. Lanøg conø laønôi hoi tu nhöng tình camû gan boùgiöa con ngöôøi vaøcon ngöôiø, laøcho döa tinh than cuûa moi gia ñình, gia toc trong quaùtrình ton vong vaøphaùt trien. Nhieu lanøg coùthôøthan hoanøg cuaû laøng mình. Ñoùlaøminh chönùg cho uy tín vaødanh dö cuaû lanøg. Moi lanøg ñöôc to chöùc theo dan chính cö vaøngu cö. Dan ngu cö laødan ôûnôi khacù ñen ôûnhôøvaøthöônøg khong ñöôc coi trong vaøbò ngöôc ñai. Dan chính cö chia lamø nhieu loai : chöcù sac, chöcù dòch, lao, ñinh, tau. Chöcù sac, chöcù dòch bau ra hoi ñong kyømuc (tien chæ, thöùchæ. Hoi ñong kyømuc bau ra chöcù dòch nhö lyùtröônûg, phoùlyùhöông tröônûg ... Lao, ñinh, au ñöôc to chöcù theo giapù. To chöcù lanøg xa döa vaoø giapù. Ñaëc tröng cuaû to chöùc lanøg laøcoi trong tính cong ñong. Chính nhôøyùthöcù cong ñong naøy maøho gan boùvôùi nhau, nhat laøtrong nhöng lucù gian nguy, hoan nan, biet ñumø boc, töông than, töông aiù nhau. Nhöng cung töøñay lai ñeûra tö töônûg yûlai, döa dam nhau. Laøng conø the hien tính ñoc lap tö trò, cuoc song naëng ve tö cung tö cap, cuoc song boùhep sau luy tre lanøg. Vaøñoùcung laømot trong nhöng nguyen nhan ñeûra tö töônûg cuc bo, ñòa phöông, hep hoiø. - Kien tao lanøg : Lanøg ôûmien Bac vaømien Trung laømot vunøg lanh tho tacùh biet vôiù nhöng laøng khacù bang caùnh ñong, ao chum, con ñöôøng hay song ngoøi ... Bao quanh laøng laø höng luy tre xanh. Lanøg giauø ngöôiødan chuùyùxay ñöôøng laøng bang gach latù. 3. Nöôcù: Nöôcù laømot caiùgì thieng lieng, mot caiùgì gan gui vôiùcong ñong. Khaiùniem nöôcù thöôøng gan lien vôiùmot lanh tho nhat ñònh, vôiùbôøcoi, nuiùsong, vôiùmot the che chính trò xa hoi nhat ñònh, vôiùmot phong tuc tap quaùn, vôiùmot truyen thong van hoaù nhat ñònh. Khaiù niem nöôcù trong yùniem cuaû ngöôiø Viet thöônøg gan lien vôiù khaiù niem Nhaø (trong töøvöng tieng Viet coùtöø: quoc gia, nhaønöôcù) Ô Viet Nam tröôcù ñay, cacù cap trung gian nhö phu,û tænh vunøg khong ñoùng vai troøquan trong trong ñôiøsong cuûa cong ñong ngöôiøViet. Quan trong ñoi vôiùho laølanøg vaønöôcù. Sö ket hôp giöa laøng vaønöôcù, nhaøvaønöôcù laømot trong nhöng nhan to lamø nen söcù manh cuaû cong ñong ngöôiøViet. To chöcù quoc gia tren cô sôûlanh tho, ñòa ly.ù Cong ñong ngöôiøViet song trong mot quoc gia, mot lanh tho nöôcù Ñai Viet ngayø nay goi laønöôcù Viet Nam. Ñöùng ñau to chöcù nhaønöôcù phong kien ôûnöôcù ta laøvua. Nhöng vôiù ngöôiø Viet bieu töông cuaû nöôcù lai laødan. “Quan nhat thôiø, dan van ñai “LyùThöônøg Kiet coùlan ña noiù: “Ñao lamø chuûôûdan Cot nöôcù ôûdan” Nöôcù vaødan trong tam thöcù ngöôiø Viet laøgan bo,ù laømot the thong nhat. Ngaøy nay ta thöôøng noiù: “Vì nöôcù, vì dan” “trung vôiùnöôcù, hieu vôiùdan”, yeu nöôùc, thöông dan”, “ích nöôcù lôi dan”, nhöng cum töøay the hien sö gan boùgiöa nöôcù vaødan. Nhöng cau thanøh ve maët xa hoi cuaû mot nöôcù ôûta thôiøphong kien bao gom vua, quan, dan. - Vua: Vua ñöôc tan phong theo tuc cha truyen con noi Vua sôûhöu moi ñat ñai. Moi quyen löc cuûa Nhaønöôcù, cuaû quoc gia tap trung vaøo vua. Moi haønh vi, bieu hien cuûa Vua thöôøng gan lien vôiùcacù tö:ø Hoanøg, Long, Ngoc, Ngö. Y Phuc cuaû Vua laøaoù vanøg (mauø hoaøng tho). - Quan: quan do vua phong töôcù. Ô cacù trieu ñai phong kien Viet Nam, cacù quan thang chöcù thöônøg laønhöng ngöôiøcoùcong, nhöng ngöôiøthong qua con ñöônøg thi cö.û Truyen thong trong van, trong ngöôiøtaiølaønetù ñanùg chuùyùtrong viec thang quan ôûcacù trieu ñai phong kien Viet Nam. - Dan: Dan chia lamø 4 hang: Só, Nong, Cong, Thöông. Trong lòch söûViet Nam keûsó thöôøng ñöôc coi trong. Nhöng trong dan gian, moi quan he keûsó vaø ong gia cung coùkhi thay ñoi, xuat phatù töøquan niem song thiet thöc “Coùthöc môiùvöc ñöôc ñao” vaøcoùthôiøngöôiøta ña thay ñoi moi quan he Só-Nong. “Nhat só nhì nong Het gao chay rong Nhat nong nhì Só. Quan niem tren the hien vai troøcuaû ngöôiø nong dan trong ñôiø song, trong cong ñong ngöôiøViet. Tröôcù ñay, truyen thong thöông mai ôûta khong ñöôc coi trong. Ñieu nayø bò chi phoi bôiû tính chat tö trò, tö tucù trong loi song cuaû cong ñong ngöôiøViet. Töøñoùcoùcau : “Dó nong vi banû Dó thöông vi mat” (lay nong laøm goc, lay thöông lamø ngon) To chöcù xa hoi cuaû cong ñong ngöôiøViet : gia ñình lanøg, nöôcù, nhö laømot cau trucù ñaëc thu,ø tao nen mot the tong hôp, moi lien ket mot hôp löc tao nen söcù manh cuaû dan toc trong moi nguy bien, thang tram cuaû lòch sö.û II. VAN HOA VAT CHAT CUA CONG ÑONG NGÖÔI VIET. Van hoaù vat chat cuaû cong ñong dan toc phanû aùnh trình ño khaûnang vat chat, vaøsö tien bo trong sinh hoat vat chat cuaû dan toc ño.ù Thong qua sinh hoat vat chat, con ngöôiø nhan biet mot phan sôûthích, loi song, phong tuc cuaû mot cong ñong ngöôiøvan hoaù vat chat gan lien vôiùtien trình lòch söûcuaû dan toc, vôiùtrình ño ky thuat trong sanû xuat vat chat, vôiùsö tacù ñong anûh höônûg cuûa van hoaù vat chat cuaû khu vöc vaøthe giôiù. Tìm hieu van hoaù cua cong ñong ngöôøi Viet chuûyeu ñi vaoø mot so phöông dien : an, maëc, ôûñi lai. 1. An uong : a) An : NgöôiøViet Nam chuûyeu laøan côm. Duøan gì ngöôiøViet cung lay côm lotù da. Tap quanù ay laødo ngöôiøViet biet trong luaù töøthôiøThöông co. Khoai lang laøsanû vat nhap vaoø nöôcù ra töøthe kyûXV. Ngo xuat phatù töøMy sang Trung Quoc vaønhap vaoø Viet Nam the kyûXVII, XVIII. Ngo, khoai cung laønhöng löông thöc rat can cho ngöôiø Viet. Do vay trong dan gian coù cau : “Ñöôc muaø chôùphu ngo, khoai Ñen khi that baùt lay ai ban cunøg” Nöôcù ta laømot nöôcù ôûkhu vöc nhiet ñôiù gioùmuaø coùnhieu sanû vat, ñong, thöc vat phong phuùtao nen nguon thöc pham ña dang, phong phu.ù Ky thuat nau nöônùg rat tinh xaoû vaølinh hoat tuyø theo tönøg vunøg, tönøg muaø, tuyø theo sôû thích vaøkhau vò cuaû con ngöôiøtrong moi thôøi ñiem khacù nhau. Cacùh söûdung nguyen lieu thöc pham cung rat khacù nhau. Tay thích an bô, söa, pho matù. NgöôiøTrung Quoc thích an vönøg lac, xì dau, hunùg lieu vaøcacù loai nam. NgöôiøViet thích dunøg mô, nöôcù mam, töông chao, rau caø. Cacù loai gia vò trong böa an caøng nhieu caøng tao nen khoaiù camû , ngöôiø Viet thích an nhieu gia vò phoi hôp, ví du nhö quan saùt cacùh pha che nöôcù cham cuaû ngöôiøViet se thay ñöôc ñieu ño.ù Caiùquan trong trong pha che laøsö phoi hôp lieu löông trong cacùh pha che vaønau nöôùng. Caøphaùo, mam tom, rau muong, töông chao... laønhöng loai thöcù an dan da maøngöôiø Viet duøgiauø ngheoø ñeu öa thích. Song xa que ngöôiø Viet duøan ngon ñuûthöcù, ñuûchat van thöôøng nhôùñen nhöng monù an ñam sac vò dan toc. “Anh ñi anh nhôùque nhaø Nhôùcanh rau muong, nhôùcaødam töông” Le QuyùÑon cho biet ôûsacùh “Thaoû moc trang” coù heùp: “Rau muong tính lanh, vò ngot. Ngöôiønöôcù Nam lay coûlau ken lamø beøthöa ñe lo nho,û thaûtren maët nöôcù roi trong rau muong len tren. Beøay noi lenh ñenh nhö beoø... Ay laøthöùrau la cuaû phöông Nam”. NgöôiøViet lamø ra rat nhieu loai baùnh: baùnh chöng, banùh dayø, banùh com, baùnh gai, baùnh ñau xanh, banùh cuon, baùnh troi... Ñoùlaønhöng thöùbanùh maøngöôiø Viet thích vaøthöônøg bayø trong le hoi, cunùg baiùto tien, tiec tuøng. b) Uong : Nöôcù uong maøngöôiø Viet thích laønöôc cheø(traø): cheøtöôi, cheøkho, cheøman, cheøhat. Uong cheølaømot thoiù quen cuaû ngöôiø Viet. Ñoi vôiù nhöng ngöôiø coùthuùuong traøthì uong traø ñoi vôiùho laømot nghe thuat. Mot thuat thöôûng traønhö cu Nguyen Tuan ña töøng baøn ñen. Ngoaiøra, dan que vunøg chau tho Bac Bo coùmot thöùuong thong dung laønöôcù laùvoi. Laù voi haiù, phôi kho, ñem ñun soi, uong vaoø muaø nonùg, matù da, de tieu hoaù. Trong caùch an uong cuaû ngöôi Viet, ngöôøi Viet chöa tính ñen löông calo trong moi thöcù an, ho môiùnghó ñen an ñuû, an no, vaødan dan tien ñen an ngon. Mot netù ñaëc biet trong an uong maøngöôiøViet chon laønhöng thöcù gì an coùchat bo, hôp vôiù cô the cuaû moi ngöôiø. Thöcù an luon ñöôc che bien theo quan niem nonùg-lanh, khöûtanh bang cacùh tang gia vò tao nen höông vò cho thöcù an, gay camû giacù ngon mieng. 2. Trang phuc cuûa ngöôiøViet : Ngöôøi Lac Viet maëc aùo chui, gaøi khuy ben traùi. Ñaøn ong ñoùng kho, ñaøn baømaëc vayù, aoù theu. Sau CN, do bò ño ho quan lai bat dan maëc theo kieu Trung Quoc, cu the laøaoù khong caiøkhuy ben traiùmaøcaiøkhuy ben phaiû. Chiec vayù ton tai khaùlau ôûmien Bac cho ñen thôiø Trònh-Nguyen phan tranh. 1771, chuaù Vo vöông bat ñaøn baøÑaøng trong maëc quan ñe phan biet vôiùñanø baøÑaøng ngoaiø. 1828, Minh Mang bat ñanø baømaëc quan thong nhat. Do vay dan gian coùcau che rieu, chuûtröông ñoù cuaû vua : “Thanùg tamù coùchieu vua ra Cam quan khong ñaiùngöôiøta hai hunøg Khong ñi thì chô khong ñong Ñi thì phaiûmöôn quan chong sao ñang ... - tailieumienphi.vn