Giáo trình Cơ sở văn hóa Việt Nam: Phần 1

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH KHOA NGỮ VĂN PHÙNG QUÝ NHÂM Tài liệu lưu hành nội bộ - 2002 LÔI MÔ ÑAU Tren böôcù ñöôøng phatù trien, moi dan toc, duølônù hay beùñeu tö khaúng ñònh baûn sac van hoaù cuûa mình. Nhat laøtrong thôiø ñai hau cong nghe ngayø nay, ñieu ay canøg ñöôc yùthöùc ro ret. Moi dan toc ñeu phaiûbiet lyùlòch van hoaù cuaû mình, moi con ngöôiøphaiûcoùcan cöôcù van hoaù cuûa dan toc mình. Ai ñanùh mat lyùlòch van hoaù, can cöôcù van hoaù dan toc mình ngöôiøay se lac höônùg ñi trong mot thôiøñai coùnhieu bien ñoi nhö hien nay. That ñaùng buon khi moi chuùng ta khong hieu gì ve nen van hoùa cuaû dan toc mình. Khi chöa hieu mình that khoùlonøg hieu ngöôiø khacù. Chæ coùthe hieu nen van hoaù, van minh cuaû cacù dan toc khacù khi anh ña hieu ñöôc nen van hoaù, van minh cuaû dan toc mình. Vôiùmot tinh than, mot yùthöcù nhö vay, chunùg ta tìm hieu van hoùa Viet Nam. Cô sôûvan hoùa Viet Nam se ñe cap chuûyeu cacù van ñe sau: 1. Xacù ñònh khaiùniem van hoùa vaøhe thong van hoùa. 2. Tien trình van hoaù Viet Nam. 3. Nhöng ñaëc tröng van hoa cuaû cong ñong ngöôiøViet. KHAI NIEM VAN HOA, HE THONG VAN HOA I. XAC ÑÒNH KHAI NIEM VAN HOA : 1. Thuat ngö van hoùa trong cacùh hieu cuûa ngöôiøTrung Hoa co : Theo cacù nhaønghien cöuù van hoùa Trung Quoc hien nay thì coù160 cacùh hieu, cacù quan niem khacù nhau. Vaøcacùh hieu thôiøxöa khacù cacùh hieu ngayø nay. Thôiøxöa, töøvan hoaù trong “Chu Dòch” ñöôc taùch thaønh hai töøvan vaøhoaù : “Quan ho nhan van, dó hoaù thanøh thien ha”. (Xem danùg ve con ngöôiø, lay ñoùmaøgiaoù hoaù thien ha) Nghóa goc cuaû töøvan laøveûñep do mauø sac tao ra. Van laøhình thöùc ñep ñe trong le, nhac, trong cai trò, trong ngon ngö, trong cacùh cö xöû.... Ñen thôøi Tay Haùn, Löu Höônùg (77 tröôùc CN) ña söûdung töøvan hoaù sômù nhat, ñöôc hieu nhö mot phöông thöcù giaoù hoùa con ngöôiø: “Dunøg van hoùa khong thay ñoi ñöôc se chinh phat”. Ve sau, töøvan hoùa ñöôc hieu nhö laømot phöông thöcù ñe xay döng cuoc song, xay döng xa hoi : “Van hoaù noi tap Vu cong ngoai tö” (Van hoaù laøm cho ben trong hoøa muc Vu cong ñe söaû sang ben ngoaiø) 2. Quan niem van hoùa hien nay : Töøvan hoùa (tieng Latin: Cultus). Cultusagri coùnghóa trong trot ngoaøi ñong, Cultusanimi coùnghóa laøtrong trot tinh than. Cacùh hieu pho bien hien nay, van hoùa laøhe thong cacù giaùtrò vat chat vaøtinh than maø loaiøngöôiøña tao ra trong tien trình lòch sö.û Van hoaù laøtong hoaø caùc phöông tien sau: - He thong cacù giaùtrò vat chat vaøtinh than. - Nhöng hoat ñong nham thoaû man nhu cau tinh than cuûa con ngöôiø. - He thong tri thöcù vaøkien thöcù cuaû dan toc, loaiøngöôiø. - Trình ño cao trong sinh hoat xa hoi. Van hoaù cuûa mot thôiø ñai, mot thôiø kyølòch söûnhat ñònh. Van hoùa coùthe hieu theo mot nghóa rong bao gom: - Ñoùlaøphöông thöcù sanû xuat ra cuaû caiûvat chat: phöông phapù, cong cu, quaùtrình cong nghe .... - Sinh hoat vat chat : an, maëc, ôûñi lai ... - To chöcù cong ñong (gia ñình, laøng nöôcù…) - Sinh hoat tinh than : tín ngöông, ton giaùo, phong tuc, le hoi ... - Kien thöcù vaøtri thöcù ve tö nhien vaøxa hoi. - Ñôiøsong tö töônûg, tình camû , quan niem ñao ñöcù, nhan thöcù ve the giôiù, ve nhan sinh. Theo Thuûtöônùg An Ño Jawa Harlal Nehru, van hoùa coù3 phöông dien : tö töônûg, phöông phapù, lao ñong say söa ben bó (baiøphatù bieu trong le thanøh lap Ban lien lac van hoaù vôiùnöôcù ngoaiøcuaû An Ño ngayø 09/04/1950 – Baoù Nhan Dan ñang lai thanùg 02/1990). Cöu Thuûtöôùng Pham Van Ñong ña viet : “Noiù tôiù van hoùa laønoùi tôùi mot lanh vöc vo cunøg phong phuùvaørong lônù, bao gom tat caûnhöng gì khong phaiû laøthien nhien maøcoùlien quan ñen con ngöôiøtrong suot quaùtrình ton tai, phatù trien, quaùtrình con ngöôøi lamø nen lòch söû... Cot loi cuaû söcù song dan toc laøvan hoaù vôiù nghóa bao quatù vaøcao ñep nhat cuaû no,ù bao gom caûhe thong giaùtrò : tö töônûg vaøtình camû , ñao ñöcù vaøpham chat, trí tue vaøtaiønang, sö nhay caûm vaøsö tiep thu caiùmôiùtö ben ngoaøi, yùthöcù baoû ve baûn sac vaøbaûn lónh cuaû cong ñong dan toc, söùc ñe khanùg vaøsöcù chien ñau ñe baoû ve mình vaøkhong ngönøg lônù manh”(1) 3. Van hoaù, van hien, van minh: a. Van hoùa : Van hoùa coùnhieu nghóa. Theo nghóa rong: Van hoaù laøtrình ño phatù trien nhat ñònh trong lòch söûxa hoi vaøcon ngöôiø; laøtat caûnhöng caiùgì do con ngöôiøsanùg tao ra. Van hoaù laøhe thong caùc giaùtrò vat chat vaøtinh than do con ngöôiøsanùg tao ra trong quaù trình lòch sö,û mang ñam banû sac dan toc. Ô ñay, chuùng ta coùthe gaëp vôiù quan niem cuaû ngaiø Federico Mayor: “Van hoùa laøtong the song ñong cacù hoat ñong saùng tao cuûa con ngöôøi dien ra trong quaùkhöùcung nhö trong hien tai. Qua hanøg the ky,û cacù hoat ñong sanùg tao ay cau thanøh mot he thong giaùtrò, truyen thong, thò hieu, tham my vaøloi song döa vaøo ñoùtöøng dan toc khanûg ñònh baûn sac rieng cuaû mình”. b. Van hien : Van hien laønhöng giaùtrò tinh than, ñao lyùcuaû mot “dan toc”. Khaiù niem van hien ñöôc söûthan Ngo Só Lien noiù ñen trong cuon Ñai Viet söûkyùtoanø thö: “Nöôcù ta laønöôcù Van hien bat ñau töøthôiøSó Nhiep” Nguyen Trai trong huøng van: “Bình Ngo Ñai Caùo” cung ña viet: “Nhö nöôcù Ñai Viet ta töøtröôcù. Von xöng nen Van hien ña lau” 1Phạm Văn Đồng: Văn hoá và đổi mới, NXB Chính trị Quốc gia, HN, 1994 tr.16 c. Van minh: Van minh laønhöng giaùtrò ñöôc xacù lap trong sö tien bo ve khoa hoc ky thuat, khoa hoc vaøcong nghe trong loi song vaøsö van dung nhöng tien bo ñoùvaoø trong ñôiøsong moi ngöôiø, trong cuoc song cuaû moi dan toc. Nhö H.Momdjian ña nhan ñònh: “Chæ ñen mot giai ñoan môiù ve chat trong sö phatù trien cong cu vaøhoat ñong sanû xuat cunøg vôiù van hoùa tinh than môiù baùo hieu laøvan minh xuat hien”(2) Van hoùa vaøvan minh : trong cuoc song cuaû cong ñong ngöôiø, mot tap tuc, mot phong tuc naøo ñoùcoùthe ñoùlaøbieu hien van hoùa. Thoùi quen maëc cuûa cö dan Tieu Vöông quoc Micro-Necia laømot hien töông van hoaù nhöng khong the xem laøvan minh. Ngöôc lai, coù nhieu dan toc, nhieu quoc gia ñat ñöôc ñen trình ño van minh nhö nhau, nhöng nen van hoaù cuaû moi dan toc lai coùñaëc ñiem, coùbaûn sac khacù nhau. Ví du, van minh Au My coùthe ngang vôùi van minh Nhat, song ve van hoùa thì My vaøNhat lai hoanø toaøn khaùc nhau ve banû sac. Ngöôiøcong nhau nhayû muaù (töông ñong Ñong Sôn) Neu khaiùniem van hoùa ñöôc hieu nhö laønhöng giaùtrò do banø tay vaøkhoi ocù con ngöôiø tao ra (töcù khong phaiûcaiùvon coùtrong tö nhien, do tö nhien ban phatù) thì van minh trong mot yùnghóa nhat ñònh hamø chöaù nhöng yeu to, nhöng giaùtrò tích cöc nhö laømot tong the. Van minh laømot khaiùniem lòch sö.û Ô moi thôiøñai lòch sö,û van minh gan lien vôiùsö tien bo trong saûn xuat vat chat vôiù sö hình thaønh mot trình ño van minh tinh than môiù ve chat, ñem lai cho con ngöôøi nhöng giaùtrò môiù, tích cöc gopù phan vaoø sö phaùt trien cuûa xa hoi, cuûa cong ñong vaøcaùnhan. Theo nhaønghien cöuù Phan Ngoc, thì nghien cöuù van hoaù laønghien cöuù maët tónh, bao gom le hoi phong tuc, sinh hoat vat chat, the che xa hoi, chính trò, nghe thuat ... Nghien cöuù van minh laønghien cöuù maët ñong, nghien cöuù sö tien bo cuaû khoa hoc ky thuat vaøcong nghe, vaøsö apù dung nhöng tien bo ñoùvaoø trong cuoc song cuûa moi dan toc. 4. Van hoùa Viet Nam trong boi caûnh cuaû van hoùa Ñong A hay Ñong Nam A : Theo giôiùnghien cöùu van hoùa phöông Tay, caùc nhaøvan hoaù hoc xep van hoaù Viet Nam vaoø khu vöc van hoùa Ñong A. Tieu bieu laøcong trình: Mot cong trình nghien cöuù ve lòch söû(A Study of history – xuat banû ôûLuan Ñon) hoc giaûngöôiøAnh Arnorld Toynbec ña ñiem ñen 34 nen van minh ñaëc sac tren toaøn the giôiù. Trong so 34 nen van minh ay chæ conø lai 18 nen van 2 Nhöõng coät moác lòch söû, NXB Maùc Leâ-nin, HN, 1986, tr. 167. ... - tailieumienphi.vn