Xem mẫu
- Chương 3
DINH DƯ NG VÀ TH C ĂN
Chương này h th ng hoá nh ng ki n th c cơ b n liên quan ñ n ñ c ñi m tiêu hoá
th c ăn và nhu c u dinh dư ng c a gia súc nhai l i nói chung và trâu bò nói riêng. Ti p theo,
các lo i th c ăn cơ b n c a trâu bò s ñư c th o lu n trên các khía c ch dinh dư ng, sinh
thái cũng như các chi n lư c t o ngu n trong s n xu t. Ph n cu i c a chương s ñ c p ñ n
nh ng v n ñ liên quan ñ n kh u ph n ăn c a trâu bò, trong ñó nh n m nh ñ n nh ng
nguyên t c b sung dinh dư ng trong vi c ph i h p kh u ph n l y th c ăn thô nhi u xơ làm
kh u ph n cơ s .
I. ð C THÙ LIÊU HOÁ C A GIA SÚC NHAI L I
1.1. B máy tiêu hoá
ðư ng tiêu hoá c a bò cũng tương t như các gia súc nhai l i khác có c u t o chung
như hình 3-1. Ch c năng cơ b n c a t ng b ph n trong ñư ng tiêu hoá bò cũng tương t
như gia súc d ñơn, nhưng ñ ng th i có nh ng nét ñ c thù riêng c a gia súc nhai l i. Tính
ñ c thù c a ñư ng tiêu hoá gia súc nhai l i là k t qu c a quá trình ti n hoá theo hư ng tiêu
hoá c và th c ăn thô nh s c ng sinh c a vi sinh v t.
HËu m«n
Thùc qu¶n
D¹ cá
Manh tr ng
D¹ l¸ s¸ch Ruét gi
Ruét non
D¹ tæ ong
D¹ mói khÕ
Hình 3-1: C u t o ñư ng tiêu hoá c a gia súc nhai l i
1.1.1. Mi ng
Mi ng có vai trò l y th c ăn, ti t nư c b t, nhai và nhai l i. Tham gia vào quá trình l y
và nhai nghi n th c ăn có môi, hàm răng và lư i. Bò không có răng c a hàm trên, có 8 răng
c a hàm dư i và 24 răng hàm. Răng có vai trò nghi n nát th c ăn giúp cho d dày và ru t tiêu
hóa d dàng. Lư i có có 3 lo i gai th t là gai hình ñài hoa, gai hình n m (có vai trò v giác) và
gai th t hình s i (có vai trò xúc giác). Khi ăn m t lo i th c ăn nào thì bò không nh ng bi t
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò ---------------------------------------------
57
- ñư c v c a th c ăn mà còn bi t ñư c th c ăn r n hay m m nh các gai lư i này. Các gai th t
này cũng giúp dê nghi n nát th c ăn. Lư i còn giúp cho vi c l y th c ăn và nhào tr n th c ăn
trong mi ng.
Bò có ba ñôi tuy n nư c b t (dư i tai, dư i lư i và dư i hàm) r t phát tri n, hàng ngày
ti t ra m t lư ng nư c b t r t l n (130-180 lít). Nư c b t bò ñư c phân ti t và nu t xu ng
d c tương ñ i liên t c. Mu i cácbônát và ph tphát trong nu c b t có tác d ng trung hoà các
s n ph m axit sinh ra trong d c ñ duy trì pH m c thu n l i cho vi sinh v t phân gi i xơ
ho t ñ ng.. Nư c b t còn có tác d ng quan tr ng trong vi c th m ư t th c ăn, giúp cho quá
trình nu t và nhai l i ñư c d dàng. Nư c b t còn cung c p cho môi trư ng d c các ch t
ñi n gi i như Na+, K+, Ca++, Mg++. ð c bi t trong nư c b t còn có urê và ph t-pho, có tác
d ng ñi u hoà dinh dư ng N và P cho nhu c u c a VSV d c .
1.1.2. Th c qu n
Th c qu n là ng n i li n mi ng qua h u xu ng ti n ñình d c , có tác d ng nu t th c
ăn và các mi ng th c ăn lên mi ng ñ nhai l i. Th c qu n còn có vai trò hơi ñ th i các
khí th sinh ra trong quá trình lên men d c ñưa lên mi ng ñ th i ra ngoài. Trong ñi u ki n
bình thư ng gia súc trư ng thành c th c ăn và nư c u ng ñ u ñi th ng vào d c và d t
ong (xem ph n sau).
1.1.3. D dày và rãnh th c qu n
ðư ng tiêu hoá c a gia súc nhai l i ñư c ñ c trưng b i h d dày kép g m 4 túi: ba túi
trư c (d c , d t ong, d lá sách) ñư c g i chung là d dày trư c (không có gia súc d
dày ñơn), còn túi th tư g i là d múi kh (tương t d dày ñơn).
D c là túi l n nh t, chi m h u h t n a trái c a xoang b ng, t cơ hoành ñ n xương
ch u. D c chi m t i 85-90% dung tích d dày, 75% dung tích ñư ng tiêu hoá, có tác d ng
tích tr , nhào l n và lên men phân gi i th c ăn. Th c ăn sau khi ăn ñư c nu t xu ng d c ,
ph n l n ñư c lên men b i h vi sinh v t c ng sinh ñây (xem k ph n sau). Ch t ch a
trong d c trung bình có kho ng 850-930g nư c/kg, nhưng t n t i hai t ng: t ng l ng
phía dư i ch a nhi u ti u ph n th c ăn m n lơ l ng trong ñó và ph n trên khô hơn ch a nhi u
th c ăn kích thư c l n. Ngoài ch c năng lên men d c còn có vai trò h p thu. Các axit béo
bay hơi (AXBBH) sinh ra t qua trình lên men vi sinh v t ñư c h p thu qua vách d c (cũng
như d t ong và d lá sách) vào máu và tr thành ngu n năng lư ng cho v t ch . Sinh kh i vi
sinh v t cùng v i nh ng ti u ph n th c ăn có kích thư c bé (
- múi kh qua rãnh th c qu n này. bò trư ng thành d c và d t ong phát tri n, còn rãnh
th c qu n không ho t ñ ng trong ñi u ki n nuôi dư ng bình thư ng, nên c th c ăn và nư c
ñ u ñư c ñ vào ti n ñình d c .
1.1.4. Ru t non
Ru t non c a gia súc nhai l i có c u t o và ch c năng tương t như c a gia súc d dày
ñơn. Trong ru t non có các enzym tiêu hoá ti t qua thành ru t và tuy n tu ñ tiêu hoá các
lo i tinh b t, ñư ng, protein và lipid. Nh ng ph n th c ăn chưa ñư c lên men d c (dinh
dư ng thoát qua) và sinh kh i VSV ñư c ñưa xu ng ru t non s ñư c tiêu hoá b ng men.
Ru t non còn làm nhi m v h p thu nư c, khoáng, vitamin và các s n ph m tiêu hoá ru t
(glucoza, axít amin và axít béo). Gia súc càng cao s n thì vai trò tiêu hoá ru t non (th c ăn
thoát qua) càng quan tr ng vì kh năng tiêu hoá d c là có h n.
1.1.5. Ru t già
Ru t già có ch c năng lên men, h p thu và t o phân. Trong ph n manh tràng có h vi
sinh v t tương t như trong d c có vai trò lên men các s n ph m ñưa t trên xu ng. ð i v i
gia súc nhai l i lên men vi sinh v t d c là lên men th c p, còn ñ i v i m t s ñ ng v t ăn
c d dày ñơn (ng a, th ) thì lên men vi sinh v t manh tràng l i là ho t ñ ng tiêu hoá chính.
Các axit béo bay hơi sinh ra t quá trình lên men trong ru t già ñư c h p thu tương t như
d c , nhưng xác vi sinh v t không ñư c tiêu hoá ti p mà th i ra ngoài qua phân. Tr c tràng
có tác d ng h p thu nư c, t o khuôn và tích tr phân.
1.2. H sinh thái d c
1.2.1. Môi trư ng sinh thái d c
Ch t ch a d c là m t h n h p g m th c ăn ăn vào, vi sinh v t d c , các s n ph m
trao ñ i trung gian, nư c b t và các ch t ch ti t vào qua vách d c . ðây là m t h sinh thái
r t ph c h p trong ñó liên t c có s tương tác gi a th c ăn, h vi sinh v t và v t ch . D c có
môi trư ng thu n l i cho vi sinh v t (VSV) y m khí s ng và phát tri n. ðáp l i, VSV d c
ñóng góp vai trò r t quan tr ng vào quá trình tiêu hoá th c ăn c a v t ch , ñ c bi t là nh
chúng có các enzyme phân gi i liên k t β-glucosid c a xơ trong vách t bào th c v t c a th c
ăn và có kh năng t ng h p ñ i phân t protein t amôniac (NH3).
Ngoài dinh dư ng môi trư ng d c có nh ng ñ c ñi m thi t y u cho s lên men c a vi
sinh v t c ng sinh như sau: ñ m cao (85-90%), pH trong kho ng 6,4-7,0, nhi t ñ khá n
ñ nh (38-420C), áp su t th m th u n ñ nh và là môi trư ng y m khí (n ng ñ ôxy
- Hơn n a, trong d c các ch t ch a luôn luôn ñư c nhào tr n b i s co bóp c a vách d
c , ph n th c ăn không lên men thư ng xuyên ñư c gi i phóng ra kh i d c xu ng ph n
dư i c a ñư ng tiêu hoá và các cơ ch t m i l i ñư c n p vào thông qua th c ăn, nh v y
dòng dinh dư ng ñư c liên t c lưu thông. S v n chuy n các s n ph m cu i cùng ra kh i d
c và n p m i cơ ch t có nh hư ng l n ñ n s cân b ng sinh thái trong d c và nh ñó mà
d c tr thành m t môi trư ng lên men liên t c. Sinh kh i VSV ñư c chuy n xu ng ph n
dư i c a ñư ng tiêu hóa cùng v i kh i dư ng ch p còn l i sau lên men làm cho s lư ng c a
chúng ñư c duy trì m c khá n ñ nh.
1.2.2. H vi sinh v t d c
H vi sinh v t (VSV) c ng sinh trong d c và d t ong r t ph c t p và thư ng g i
chung là vi sinh v t d c . H vi sinh v t d c g m có 3 nhóm chính là vi khu n (Bacteria),
ñ ng v t nguyên sinh (Protozoa) và n m (Fungi); ngoài ra còn có mycoplasma, các lo i virus
và các th th c khu n. Mycoplasma, virus và th th c khu n không ñóng vai trò quan tr ng
trong tiêu hoá th c ăn. Qu n th vi sinh v t d c có s bi n ñ i theo th i gian và ph thu c
vào tính ch t c a kh u ph n ăn. H vi sinh v t d c ñ u là vi sinh v t y m khí và s ng ch
y u b ng năng lư ng sinh ra t quá trình lên men các ch t dinh dư ng.
a. Vi khu n (Bacteria)
Vi khu n xu t hi n trong d c loài nhai l i trong l a tu i còn non, m c dù chúng ñư c
nuôi cách bi t ho c cùng v i m chúng. Thông thư ng vi khu n chi m s lư ng l n nh t
trong VSV d c và là tác nhân chính trong quá trình tiêu hóa xơ. Tính t năm 1941 là năm
Hungate công b nh ng công trình nghiên c u ñ u tiên v vi sinh v t d c ñ n nay ñã có t i
hơn 200 loài vi khu n d c ñã ñư c mô t (Theodorou và France, 1993). T ng s vi khu n có
trong d c thư ng vào kho ng 109-1010 t bào/g ch t ch a d c . Trong d c vi khu n th
t do chi m kho ng 25-30%, s còn l i bám vào các m u th c ăn, trú ng các n p g p bi u
mô và bám vào protozoa.
S phân lo i vi khu n d c có th ñư c ti n hành d a vào cơ ch t mà vi khu n s d ng
hay s n ph m lên men cu i cùng c a chúng. Sau ñây là m t s nhóm vi khu n d c chính:
- Vi khu n phân gi i xenluloza. ðây là nhóm có s lư ng r t l n trong d c c a nh ng
gia súc s d ng kh u ph n giàu xenluloza. Nh ng loài vi khu n phân gi i xenluloza quan
tr ng nh t là Bacteroides succinogenes, Butyrivibrio fibrisolvens, Ruminoccocus flavefaciens,
Ruminococcus albus, Cillobacterium cellulosolvens.
- Vi khu n phân gi i hemixenluloza. Hemixenluloza khác xenluloza là ch a c ñư ng
pentoza và hexoza và cũng thư ng ch a axit uronic. Nh ng vi khu n có kh năng thu phân
xenluloza thì cũng có kh năng s d ng hemixenluloza. Tuy nhiên, không ph i t t c các loài
s d ng ñư c hemixenluloza ñ u có kh năng thu phân xenluloza. M t s loài s d ng
hemixenluloza là Butyrivibrio fibrisolvens, Lachnospira multiparus và Bacteroides
ruminicola. Các loài vi khu n phân gi i hemixenluloza cũng như vi khu n phân gi i xenluloza
ñ u b c ch b i pH th p.
- Vi khu n phân gi i tinh b t. Trong dinh dư ng carbohydrate c a loài nhai l i, tinh b t
ñ ng v trí th hai sau xenluloza. Ph n l n tinh b t theo th c ăn vào d c ñư c phân gi i nh
s ho t ñ ng c a VSV. Tinh b t ñư c phân gi i b i nhi u loài vi khu n d c , trong ñó có c
nh ng vi khu n phân gi i xenluloza. Nh ng loài vi khu n phân gi i tinh b t quan tr ng là
Bacteroides amylophilus, Succinimonas amylolytica, Butyrivibrio fibrisolbvens, Bacteroides
ruminantium, Selenomonas ruminantium và Steptococcus bovis.
60
- - Vi khu n phân gi i ñư ng. H u h t các vi khu n s d ng ñư c các lo i polysaccharid
nói trên thì cũng s d ng ñư c ñư ng disaccharid và monosaccharid. Celobioza cũng có th là
ngu n năng lư ng cung c p cho nhóm vi khu n này vì chúng có men bêta-glucosidaza có th
thu phân cellobioza. Các vi khu n thu c loài Lachnospira multiparus, Selenomonas
ruminantium... ñ u có khă năng s d ng t t hydratcacbon hoà tan.
- Vi khu n s d ng các axit h u cơ. H u h t các vi khu n ñ u có kh năng s d ng axit
lactic m c dù lư ng axit này trong d c thư ng không ñáng k tr trong nh ng trư ng h p
ñ c bi t. M t s có th s d ng axit succinic, malic, fumaric, formic hay acetic. Nh ng loài s
d ng lactic là Veillonella gazogenes, Veillonella alacalescens, Peptostreptococcus elsdenii,
Propioni bacterium và Selenomonas lactilytica.
- Vi khu n phân gi i protein. S phân gi i protein và axit amin ñ s n sinh ra amoniac
trong d c có ý nghĩa quan tr ng ñ c bi t c v phương di n ti t ki m nitơ cũng như nguy cơ
dư th a amoniac. Amoniac c n cho các loài vi khu n d c ñ t ng h p nên sinh kh i protein
c a b n thân chúng, ñ ng th i m t s vi khu n ñòi h i hay ñư c kích thích b i axit amin,
peptit và isoaxit có ngu n g c t valine, leucine và isoleucine. Như v y c n ph i có m t
lư ng protein ñư c phân gi i trong d c ñ ñáp ng nhu c u này c a vi sinh v t d c . Trong
s nh ng loài sinh amoniac thì Peptostreptococus và Clostridium có kh năng l n nh t.
- Vi khu n t o mêtan. Nhóm vi khu n này r t khó nuôi c y trong ng nghi m, cho nên
nh ng thông tin v nh ng VSV này còn h n ch . Các loài vi khu n c a nhóm này là Methano
baccterium, Methano ruminantium và Methano forminicum.
- Vi khu n t ng h p vitamin. Nhi u loài vi khu n d c có kh năng t ng h p các
vitamin nhóm B và vitamin K.
b. ð ng v t nguyên sinh (Protozoa)
Protozoa xu t hi n trong d c khi gia súc b t ñ u ăn th c ăn th c v t thô. Sau khi ñ và
trong th i gian bú s a d dày trư c không có protozoa. Protozoa không thích ng v i môi
trư ng bên ngoài và b ch t nhanh. Trong d c protozoa có s lư ng kho ng 105-106 t bào/g
ch t ch a d c , ít hơn vi khu n, nhưng do có kích thư c l n hơn nên có th tương ñương v
t ng sinh kh i. Có hơn 100 loài protozoa trong d c ñã ñư c xác ñ nh. M i loài gia súc có s
loài protozoa khá ñ c thù.
Protozoa trong d c là các lo i ciliate thu c hai h khác nhau. H Isotrichidae, thư ng
g i là Holotrich, g m nh ng protozoa có cơ th r ng ñư c ph b i các tiêm mao (cilia);
chúng g m các b Isotricha và Dasytricha. H kia là Ophryoscolecidae, hay Oligotrich, g m
nhi u loài khác nhau v kích th c, hình thái và di n m o; chúng g m các b Entodinium,
Diplodinium, Epidinium và Ophryoscolex.
Protozoa có m t s tác d ng chính như sau:
- Tiêu hoá tinh b t và ñư ng. Tuy có m t vài lo i protozoa có kh năng phân gi i
xenluloza nhưng cơ ch t chính v n là ñư ng và tinh b t vì th mà khi gia súc ăn kh u ph n
nhi u b t ñư ng thì s lư ng protozoa tăng lên.
- Xé rách màng màng t bào th c v t. Tác d ng này có ñư c thông qua tác ñ ng cơ h c
và làm tăng di n tích ti p xúc, do ñó mà th c ăn d dàng ch u tác ñ ng c a vi khu n.
- Tích lu polysaccarit. Protozoa có kh năng nu t tinh b t ngay sau khi ăn. Polysaccarit
này có th ñư c phân gi i v sau ho c không b lên men d c mà ñư c phân gi i thành
ñư ng ñơn và ñư c h p thu ru t. ði u này không nh ng quan tr ng ñ i v i protozoa mà
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò ---------------------------------------------
61
- còn có ý nghĩa dinh dư ng cho gia súc nhai l i nh hi u ng ñ m ch ng phân gi i ñư ng quá
nhanh làm gi m pH ñ t ng t, ñ ng th i cung c p năng lư ng t t hơn cho nhu c u c a b n
thân VSV d c trong nh ng th i gian xa b a ăn.
- B o t n m ch n i ñôi c a các axit béo không no. Các axit béo không no m ch dài quan
tr ng ñ i v i gia súc (linoleic, linolenic) ñư c protozoa nu t và ñưa xu ng ph n sau c a
ñư ng tiêu hoá ñ cung c p tr c ti p cho v t ch , n u không các axit béo này s b làm no hoá
b i vi khu n.
Tuy nhiên, nhi u ý ki n cho r ng protozoa trong d c có m t s tác h i nh t ñ nh:
- Protozoa không có kh năng s d ng NH3 như vi khu n. Ngu n nitơ ñáp ng nhu c u
c a chúng là nh ng m nh protein th c ăn và vi khu n. Nhi u nghiên c u cho th y protozoa
không th xây d ng protein b n thân t các amit ñư c. Khi m t ñ protozoa trong d c cao
thì m t t l l n vi khu n b protozoa th c bào. M i protozoa có th th c bào 600-700 vi
khu n trong m t gi m t ñ vi khu n 109/ml d ch d c . Do có hi n tư ng này mà protozoa
ñã làm gi m hi u qu s d ng protein nói chung. Protozoa cũng góp ph n làm tăng n ng ñ
amoniac trong d c do s phân gi i protein c a chúng.
- Protozoa không t ng h p ñư c vitamin mà s d ng vitamin t th c ăn hay do vi khu n
t o nên nên làm gi m r t nhi u vitamin cho v t ch .
V i tính ch t hai m t như trên protozoa có trò khác nhau tuỳ theo b n ch t c a kh u
ph n. ð i v i nh ng kh u ph n d a trên th c ăn thô nghèo protein thì ho t ñ ng c a protozoa
là không có l i cho v t ch , do ñó lo i b chúng trong d c s làm tăng năng su t gia súc.
Ngư c l i, ñ i v i kh u ph n giàu th c ăn tinh có nhi u protein thì s hi n di n và ho t ñ ng
c a protozoa l i có l i.
c. N m (Fungi)
N m trong d c m i ch ñư c nghiên c u trong vòng chưa ñ n 30 năm nay và v trí c a
nó trong h sinh thái d c còn ph i ñư c làm sáng t thêm. Chúng thu c lo i vi sinh v t y m
khí nghiêm ng t v i chu kỳ s ng có hai pha là pha bào t (zoospore) và pha th c v t
(sporangium). N m là vi sinh v t ñ u tiên xâm nh p và tiêu hoá thành ph n c u trúc th c v t
b t ñ u t bên trong. Nh ng loài n m ñư c phân l p t d c c u g m: Neocallimastix
frontalis, Piramonas communis và Sphaeromonas communis.
Ch c năng c a n m trong d c là:
- M c ch i phá v c u trúc thành t bào th c v t, làm gi m ñ b n ch t c a c u trúc
này, góp ph n phá v các m nh th c ăn trong quá trình nhai l i. S phá v này t o ñi u ki n
cho bacteria bám vào c u trúc t bào và ti p t c quá trình phân gi i xơ.
- M t khác, b n thân n m cũng ti t ra các lo i men phân gi i h u h t các lo i gluxit.
Ph c h p men tiêu hoá xơ c a n m d hoà tan hơn c a men c a vi khu n. Chính vì th n m
có kh năng t n công các ti u ph n th c ăn c ng hơn và lên men chúng v i t c ñ nhanh hơn
so v i vi khu n. M t s lo i gluxit không ñư c n m s d ng là pectin, axxit polugalacturonic,
arabinoza, fructoza, manoza và galactoza.
Như v y s có m t c a n m giúp làm tăng t c ñ tiêu hoá xơ. ði u này ñ c bi t có ý
nghĩa ñ i v i vi c tiêu hoá th c ăn xơ thô b lignin hoá.
1.2.3. Nhu c u dinh dư ng c a vi sinh v t d c
Vi sinh v t d c là vi sinh v t c ng sinh, chúng c n có các ñi u ki n s ng do v t ch
t o ra trong d c như ñã nói trên (m c 3.2.1.). Ph n l n các y u t c n thi t cho chúng như
62
- nhi t ñ , m ñ , y m khí, áp su t th m th u ñư c ñi u ti t t ñ ng b i cơ th v t ch ñ duy
trì trong nh ng ph m vi thích h p. Quá trình tăng sinh và ho t ñ ng c a vi sinh v t d c ch u
nh hư ng c a nhi u y u t , trong ñó dinh dư ng là y u t nh y c m nh t. Nuôi gia súc nhai
l i trư c h t là nuôi vi sinh v t d c và do ñó ñi u quan tâm trư c tiên là ph i bi t cung c p
ñ y ñ , ñ ng th i, ñ u ñ n, liên t c và n ñ nh các ch t dinh dư ng theo nhu c u c a chúng.
Ch t h u cơ
VSV
Nit¬
Khung c¸cbon
ATP
Kho¸ng
C¸c s¶n phÈm
VSV (P, S, Mg,...)
lªn men
Protein VSV
Hình 3-2: Các ch t dinh dư ng c n thi t cho t ng h p VSV d c
(Chenost và Kayouli, 1997)
Hình 3-2 cho bi t các ch t dinh dư ng cơ b n c n cho s t ng h p vi sinh v t d c .
Cũng như m i cơ th s ng khác VSV d c c n năng lư ng, nitơ, khoáng và vitamin. Do v y,
nh ng y u t dinh dư ng sau ñây s có nh hư ng sâu s c ñ n quá trình sinh t ng h p vi sinh
v t d c và ho t ñ ng phân gi i th c ăn c a chúng:
- Các ch t h u cơ lên men
Vi sinh v t d c c n năng lư ng cho duy trì và sinh trư ng. S phát tri n c a vi sinh
v t d c tùy thu c r t l n vào ngu n năng lư ng s n có như ATP cho các ph n ng sinh hóa.
Trong d c ngu n năng lư ng d ng ATP ch y u là s n ph m c a quá trình lên men các
lo i gluxit. Ngoài năng lư ng, quá trình tăng sinh kh i vi sinh v t d c còn c n có các
nguyên li u ban ñ u cho các ph n ng sinh hóa ñ t ng h p nên các ñ i phân t như protein,
axit nucleic, polysaccarid và lipid. Các nguyên li u ñ t ng h p này, ch y u là khung cácbon
cho các axit amin, cũng ph i l y t quá trình lên men các ch t h u cơ trong d c . Do v y,
trong kh u ph n cho bò ph i có ñ các ch t h u cơ d lên men thì VSV d c m i tăng sinh
và ho t ñ ng t t ñư c.
- Ngu n nitơ (N)
T ng h p VSV d c trư c h t là t ng hơp protein. Vi khu n d c có kh năng t ng
h p t t c các axit amin t s n ph m cu i cùng và s n ph m trao ñ i trung gian c a quá trình
phân gi i gluxit và các h p ch t ch a nitơ (xem m c 2.3.2b). Ngoài khung cácbon (các xeto
axit) và năng lư ng (ATP) có ñư c t lên men gluxit, b t bu c ph i có ngu n N thì vi sinh v t
m i t ng h p ñư c các axit amin. Nhi u tài li u cho r ng 80-82% các lo i vi khu n d c có
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò ---------------------------------------------
63
- kh năng t ng h p protein t amoniac. Do ngu n nitơ chính cho quá trình sinh t ng h p
protein vi sinh v t trong d c là amôniac nên vi c ñ m b o n ng ñ amôniac thích h p trong
d c ñ cung c p ngu n nitơ cho sinh trư ng c a vi sinh v t ñư c xem là ưu tiên s m t
nh m t i ưu hoá quá trình lên men th c ăn (Leng, 1990). Preston và Leng (1987) cho r ng
n ng ñ NH3 thích h p trong d c là 50-250 mg/lít d ch d c . N ng ñ NH3 t i thi u c n có
trong d ch d c t l thu n v i lư ng ch t h u cơ ăn vào có kh năng lên men b i vi sinh v t.
Như v y, ñ t i ưu hoá sinh t ng h p VSV d c thì các ngu n N d phân gi i trong da c
ph i ñư c cung c p ñ ng b v i ngu n gluxit d lên men (cung c p khung cácbon và ATP).
M c dù amôniac có th là ngu n nitơ duy nh t cho sinh t ng h p protein và các h p
ch t ch a nitơ khác c a nhi u lo i vi khu n d c , các loài vi khu n phân gi i xenluloza v n
ñòi h i có m t s s axit amin m ch nhánh hay các xêtô axít m ch nhánh làm khung cho vi c
t ng h p chúng. Các xêtô axit m ch nhánh này thư ng l i ph i l y t chính s phân gi i các
axit amin m ch nhánh c a th c ăn. Chính vì v y, b sung NPN (ñ cung c p amôniac) cùng
v i m t ngu n protein phân gi i ch m (ñ cung c p ñ u ñ n axit amin m ch nhánh) s có tác
d ng kích thích VSV phân gi i xơ.
- Các ch t khoáng và vitamin
Các lo i khoáng, ñ c bi t là ph tpho và lưu huỳnh, cũng như m t s lo i vitamin (A, D,
E) r t c n cho VSV d c và c n ñư c b sung thư ng xuyên vì chúng thư ng thi u trong
th c ăn thô. Ph tpho c n thi t cho c u trúc axit nucleic và màng t bào c a VSV, cũng như
c n cho các ho t ñ ng trao ñ i ch t và năng lư ng c a chúng. Lưu huỳnh là thành ph n c n
thi t khi t ng h p m t s axit amin.
1.2.4. Tương tác c a vi sinh v t trong d c
Vi sinh v t d c , c th c ăn và bi u mô d c , k t h p v i nhau trong quá trình tiêu
hoá th c ăn, loài này phát tri n trên s n ph m c a loài kia. S ph i h p này có tác d ng gi i
phóng s n ph m phân gi i cu i cùng c a m t loài nào ñó, ñ ng th i tái s d ng nh ng y u t
c n thi t cho loài sau. Ví d , vi khu n phân gi i protein cung c p amôniac, axit amin và
isoaxit cho vi khu n phân gi i xơ. Quá trình lên men d c là liên t c và bao g m nhi u loài
tham gia.
Tuy nhiên gi a các nhóm vi khu n khác nhau cũng có s c nh tranh ñi u ki n sinh t n
c a nhau. Ch ng h n, khi gia súc ăn kh u ph n ăn giàu tinh b t nhưng nghèo protein thì s
lư ng vi khu n phân gi i xenluloza s gi m và do ñó mà t l tiêu hoá xenluloza th p. ðó là
vì s có m t c a m t lư ng ñáng k tinh b t trong kh u ph n kích thích vi khu n phân gi i
b t ñư ng phát tri n nhanh nên s d ng c n ki t nh ng y u t dinh dư ng quan tr ng (như
các lo i khoáng, amoniac, axit amin, isoaxit) là nh ng y u t cũng c n thi t cho vi khu n
phân gi i xơ v n phát tri n ch m hơn. Hơn n a, khi t l th c ăn tinh quá cao trong kh u
ph n s làm cho AXBBH s n sinh ra nhanh, làm gi m pH d ch d c và do ñó mà c ch ho t
ñ ng c a vi khu n phân gi i xơ (hình 3-3). Vì th mà khi trong kh u ph n có quá nhi u b t
ñư ng kh năng tiêu hoá và thu nh n th c ăn xơ s b gi m sút.
VSV ph©n gi¶i
Ho¹t lùc x¬
VSV ph©n gi¶i
tinh bét 64
5 6 7
- Hình 3-3: Liên quan gi a pH và ho t l c c a các nhóm VSV d c
Tác ñ ng qua l i cũng có th th y rõ gi a protozoa và vi khu n. Như ñã trình bày trên,
protozoa ăn và tiêu hoá vi khu n, do ñó làm gi m t c ñ và hi u qu chuy n hoá protein trong
d c . V i nh ng lo i th c ăn d tiêu hoá thì ñi u này không có ý nghĩa l n, song ñ i v i th c
ăn nghèo N thì protozoa s làm gi m hi u qu s d ng th c ăn nói chung. Loa b protozoa
kh i d c làm tăng s lư ng vi khu n trong d c . Thí nghi m trên c u cho th y t l tiêu
hoá v t ch t khô tăng 18% khi không có protozoa trong d c (Preston và Leng, 1991).
Tuy nhiên, trong ñi u ki n bình thư ng gi a vi khu n và protozoa cũng có s c ng sinh
có l i, ñ c bi t là trong tiêu hoá xơ. Tiêu hoá xơ m nh nh t khi có m t c vi khu n và
protozoa. M t s vi khu n ñư c protozoa nu t vào có tác d ng lên men trong ñó t t hơn vì
m i protozoa t o ra m t ki u d c mini v i các ñi u ki n n ñ nh cho vi khu n ho t ñ ng.
M t s loài ciliate còn h p thu ôxy t d ch d c giúp ñ m b o cho ñi u ki n y m khí trong d
c ñư c t t hơn. Protozoa nu t và tích tr tinh b t, h n ch t c ñ sinh axit lactic, h n ch
gi m pH ñ t ng t, nên có l i cho vi khu n phân gi i xơ.
Như v y, c u trúc kh u ph n ăn c a ñ ng v t nhai l i có nh hư ng r t l n ñ n s tương
tác c a h VSV d c . Kh u ph n giàu các ch t dinh dư ng không gây s c nh tranh gi a các
nhóm VSV, m t c ng sinh có l i có xu th bi u hi n rõ. Kh u ph n nghèo dinh dư ng s gây
ra s c nh tranh gay g t gi a các nhóm VSV, c ch l n nhau, t o khuynh hư ng b t l i cho
quá trình lên men th c ăn nói chung.
1.3. Quá trình tiêu hoá th c ăn
1.3.1. S nhai l i và tiêu hoá cơ h c
Khi ăn th c ăn thô bò thư ng ăn vào dư i d ng các m u th c ăn v i kích l n nên vi sinh
v t d c khó có th t n công và lên men hoàn toàn. Ch t ch a d c liên t c ñư c nhào tr n
nh s co bóp theo nh p c a vách d c . Ph n th c ăn chưa ñư c nhai kĩ có kích thư c l n
n m trong d c và d t ong th nh tho ng ñư c lên theo t ng mi ng vào th c qu n và tr
l i xoang mi ng. Trong mi ng ph n ch t l ng ñư c nu t ngay còn th c ăn thô ñư c th m
nư c b t và nhai k l i trư c khi ñư c nu t tr l i d c ñ lên men ti p.
Hi n tư ng nhai l i b t ñ u xu t hi n khi bê ñư c cho ăn th c ăn thô. Quá trình nhai l i
ch u nh hư ng c a m t s y u t như tr ng thái sinh lý c a con v t, cơ c u kh u ph n, nhi t
ñ môi trư ng v.v... Tác nhân chính làm cho con v t nhai l i có th là do s kích c a th c ăn
vào niêm m c ti n ñình d c . M t s lo i th c ăn, nh t là nh ng th c ăn ch a ít ho c không
có th c ăn thô có th không kích thích ñư c ph n x nhai l i. Th i gian con v t dành ñ nhai
l i ph thu c ch y u vào hàm lư ng và tính ch t c a xơ trong kh u ph n. Th c ăn thô trong
kh u ph n càng ít thì th i gian nhai l i càng ng n. Trong ñi u ki n yên tĩnh gia súc s b t ñ u
nhai l i (sau khi ăn) nhanh hơn. Cư ng ñ nhai l i m nh nh t vào bu i sáng và bu i chi u.
M i ngày bò chăn th thư ng giành kho ng 8 gi ñ nhai l i, t c b ng v i th i gian g m c .
M i mi ng lên nhai l i ñư c nhai 40-50 l n, do v y th c thô ñư c nghi n nhi u hơn trong
quá trình nhai l i so v i trong quá trình ăn.
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò ---------------------------------------------
65
- 1.3.2. Quá trình tiêu hoá các thành ph n c a th c ăn
a. Tiêu hoá gluxit (carbohydrate hay hydratcarbon)
Toàn b quá trình tiêu hoá gluxit bò có th tóm t t qua hình 3-4. Gluxit trong th c ăn
có th chia thành 2 nhóm: (1) gluxit phi c u trúc (NSC) g m tinh b t, ñư ng (có trong ch t
ch a c a t bào th c v t) và pectin (keo th c v t) và (2) gluxit vách t bào (CW) g m
xenluloza và hemixenluloza (g i chung là xơ). C hai lo i gluxit ñ u ñư c VSV d c lên
men. Kho ng 60-90% gluxit c a kh u ph n ñư c lên men trong d c . Ph n không ñư c lên
men trong d c ñư c chuy n xu ng ru t. Trong ru t non xơ (CW) không ñư c tiêu hoá, còn
tinh b t và ñư ng s ñư c men tiêu hoá c a ñư ng ru t thu phân thành glucoza h p thu vào
máu. Khi xu ng ru t già t t c các thành ph n gluxit còn l i s ñư c VSV lên men l n th hai
tương t như quá trình lên men di n ra trong d c .
Gluxit phi cÊu tróc (NSC) Gluxit v¸ch tÕ b o (CW)
D C AXBBH D C
Lªn men Lªn men
NSC CW không
không lên lên men
men
RU T NON Glucoza MÁU RU T NON
Tiªu ho¸
on
NSC CW
không tiêu không tiêu
RU T GIÀ AXBBH RU T GIÀ
Lên men Lên men
Gluxit không tiêu hoá
PHÂN
Hình 3-4: Sơ ñ tiêu hoá gluxit bò
Trong d c quá trình phân gi i các gluxit ph c t p ñ u tiên sinh ra các ñư ng ñơn
hexoza và pentoza (hình 3-5). Nh ng phân t ñư ng này là các s n ph m trung gian nhanh
chóng ñư c lên men ti p b i các VSV d c . Quá trình lên men này sinh ra năng lư ng dư i
66
- d ng ATP và các axit béo bay hơi (AXBBH). ðó là các axit axetic, propionic và butyric theo
m t t l tương ñ i kho ng 70:20:8 cùng v i m t lư ng nh izobutyric, izovaleric và valeric.
Nh ng axit này ñư c h p thu qua vách các d dày trư c vào máu và tr thành ngu n năng
lư ng cho v t ch (bò). Quá trình lên men d c còn sinh ra khí cácbônic và hydro, hai khí
này k t h p v i nhau t o ra m t ph ph m lên men là khí mêtan ñư c ñ nh kỳ th i ra ngoài
qua hơi.
Xenluloza
Tinh b t Pectin Hemixenluloza
ðư ng
Pentoza
Hexoza
Chu trình pentoza
ðư ng phân
Pyruvat
Focmat
Acrylat
Axetyl CoA Succinat
Co2+H2
Metan Acetat Butyrat Propionat
Hình 3-5: Quá trình phân gi i và lên men gluxit d c
Phương trình tóm t t mô t s lên men glucoza, m t s n ph m trung gian (hexoza) c a
quá trình phân gi i các gluxit ph c t p, ñ t o các AXBBH chính và khí mêtan trong d c
như sau:
Axit axêtic:
C6H12O6 + 2H2O 2CH3COOH + 2CO2 + 4H2
Axit propionic:
C6H12O6 + 2H2 2CH3CH2COOH + 2H2O
Axit butiric:
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò ---------------------------------------------
67
- C6H12O6 CH3-CH2CH2COOH + 2CO2 + 2 H2
Khí mêtan:
4H2 + CO2 CH4 + 2H2O
M t s ñ c ñi m lên men các thành ph n gluxit khác nhau c n chú ý như sau:
- Gluxit vách t bào (xenluloza và hemixeluloza)
Các lo i gluxit c u trúc vách t bào (xơ), là ph n dinh dư ng quan tr ng nh t trong các
th c ăn cho gia súc nhai l i, là thành ph n chính c a các lo i th c ăn như c xanh, c khô,
th c ăn chua, rơm và thân các lo i cây th c ăn... Tiêu hoá xơ là ñ c thù c a gia súc nhai l i
và nh kh năng này mà gia súc nhai l i t n t i vì chúng không c nh tranh th c ăn v i con
ngư i. Xơ có th ñư c tiêu hoá hoàn toàn m c dù chúng không th tiêu hoá nhanh như tinh
b t và ñư ng. Nguyên nhân làm cho xơ trong th c ăn thư ng có t l tiêu hoá th p là do trong
vách t bào th c v t có lignin. Lignin ngăn c n vi sinh v t xâm nh p vào thành ph n xơ và
cũng là ch t t o liên k t b n v ng v i các phân t hemixeluloza và xenluloza. Xét theo quan
ñi m v dinh dư ng, có ba khía c nh v lên men xơ ngư i chăn nuôi c n bi t và hi u rõ:
• Như ñã ñ c p trên, vi sinh v t lên men xơ r t m n c m v i môi trư ng axit trong
d c . ð pH t t nh t cho quá trình lên men t 6,4-7,0. T c ñ sinh trư ng c a vi sinh v t lên
men xơ gi m khi ñ pH gi m xu ng 6,2 và hoàn toàn d ng l i khi ñ pH là 6 ho c th p hơn.
ði u này r t quan tr ng khi xem xét ñ ph i h p các lo i th c ăn khác nhau trong kh u ph n
m t cách t t nh t.
• Các vi khu n lên men xơ s n sinh nhi u axit axetic. Vi c t o ra nhi u axit axetic khi
lên men xơ là r t quan tr ng trong s n xu t m s a.
• Vi sinh v t lên men xơ r t m n c m v i m . N u th c ăn cho ăn quá nhi u m thì
vi khu n lên men xơ có th ch t ho c gi m sinh trư ng. ði u này r t quan tr ng vì khi cho gia
súc ăn quá nhi u m lư ng ăn vào c a các th c ăn nhi u và t l tiêu hoá chúng s gi m.
- Tinh b t
Tinh b t là thành ph n chính trong các lo i h t ngũ c c và các lo i c qu , ñư c lên men
v i t c ñ khá nhanh trong d c . Vi khu n lên men tinh b t khác v i vi khu n len men xơ. Vi
khu n len men tinh b t không m n c m v i môi trư ng axit. Vi khu n lên men tinh b t s n
sinh ra ch y u là axit propionic. M t s vi khu n lên men tinh b t t o axit lactic, trong khi ñó
có m t s lo i vi khu n khác lên men axit lactic ñ t o ra axit propionic. Khi có quá nhi u
propionic s làm gi m m s a. N u không ñ s lư ng vi khu n s d ng axit lactic, ví d khi
cho gia súc ăn ngũ c c mà không hu n luy n, thì axit lactic s tích lu l i. N u m t lư ng l n
axit lactic ñư c h p thu thì gia súc s b rơi vào tình tr ng nhi m axit, gia súc có th b ch t
trong trư ng h p c p tính, trư ng h p t t nh t là gia súc s b ăn trong m t vài ngày.
M t ph n tinh b t c a th c ăn có th thoát qua s phân gi i và lên men d c và ñi
xu ng ru t non. Trong ru t non tinh b t s ñư c tiêu hoá b i men c a d ch ru t và d ch tu ñ
gi i phóng glucoza và ñư c h p thu qua vách ru t. Tiêu hoá tinh b t ru t non ñóng vai trò
r t quan trong ñ i v i gia súc cao s n, b i vì lư ng AXBBH sinh ra t lên men VSV không
th ñáp ng ñ nhu c u năng lư ng cao c a nh ng gia súc này mà c n ph i ñư c b sung
b ng glucoza h p thu t ru t.
- ðư ng ho c các ch t dinh dư ng hoà tan trong nư c
ðư ng sau khi ăn vào d c g n như ñư c lên men t c thì. M t s vi khu n lên men
ñư ng r t gi ng vi khu n lên men tinh b t. Th c ăn ch a nhi u ñư ng là r m t, ng n mía,
68
- nhưng c xanh và c khô cũng ch a m t lư ng ñư ng ñáng k . ðư ng có trong c và c
không ñư c gia súc ăn nhanh như các th c ăn ch a tinh b t và vì th ít khi có trư ng h p b
nhi m axit do ñư ng. R m t thư ng cho gia súc li m, ñư ng trong th c ăn c ñư c gia súc ăn
vào ch m vì th c ăn c ch a t i 80-90% nư c. Trong khi các vi khu n lên men ñư ng ch
y u t o ra axit propionic, chúng cũng s n sinh ra m t lư ng l n axit butyric là axit có tác
d ng làm tăng t l m s a.
b. Quá trình chuy n hoá các h p ch t ch a nitơ
Toàn b quá trình chuy n hoá các h p ch t ch a N gia súc nhai l i có th tóm t t
trong hình 3-6. Các h p ch t ch a ni tơ (N) trong th c ăn c a gia súc nhai l i bao g m protein
th c và nitơ phi protein (NPN), ñư c tính chung dư i d ng protein thô (N x 6,25). Protein thô
c a th c ăn m t ph n ñư c lên men b i VSV trong d c hay ru t già, m t ph n ñư c tiêu
hoá b ng men ru t, ph n còn l i không ñư c tiêu hoá s ñư c th i ra ngoài qua phân.
Protein thøc ¨n NPN
Nư c b t
Protein có th phân gi i
Peptide
Protein
không phân gi i A. amin NH3 Urê
Protein VSV D C
NƯ C TI U
Protein thoát qua + Protein VSV A. amin A.A
Tiêu hoá
RU T NON
Protein NH3 Urê
không tiêu hoá
Protein Protein
không tiêu hoá VSV
RU T GIÀ MÁU
PHÂN
Hình 2-7: Sơ ñ chuy n hoá các h p ch t ch a nitơ gia súc nhai l i
Trong d c , protein thô có th phân chia thành 3 thành ph n g m: protein hòa tan,
protein có th phân gi i và protein không th phân gi i. Protein hòa tan và protein có th
phân gi i trong d c có khác nhau v ñ ng thái phân gi i nhưng ñư c x p vào m t nhóm là
protein phân gi i ñư c d c . Sau khi ăn vào NPN nhanh chóng ñư c phân gi i thành
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò ---------------------------------------------
69
- amôniac còn m t ph n (nhi u hay ít tuỳ thuôc b n ch t th c ăn và kh u ph n) protein có th
phân gi i ñư c VSV thu phân thành peptide và axit amin. M t s axit amin ti p t c ñư c lên
men sinh ra axit h u cơ, amôniac và khí cacbonic. C vi khu n, protozoa và n m d c ñ u
tham gia vào quá trình phân gi i các h p ch t ch a nitơ. Tuy v y, vi khu n d c là thành
ph n quan tr ng nh t trong quá trình này. Kho ng 30-50% loài vi khu n ñư c phân l p t d
c là có kh năng phân gi i protein và ñóng góp hơn 50% ho t ñ ng phân gi i protein trong
d c .
T c ñ phân gi i protein b i VSV trong d c thay ñ i r t l n và ch u nh hư ng b i
c u trúc ba chi u c a phân t protein, các m i liên k t n i phân t và gi a các phân t (k c
v i xơ), các rào c n trơ như lignin trong vách t bào và các nhân t kháng dinh dư ng. Nh ng
y u t này ph thu c vào ngu n protein cũng như cách ch bi n th c ăn. C u trúc protein nh
hư ng ñ n kh năng ti p c n c a VSV, ñó chính là y u t quan tr ng nh t quy t ñ nh t c ñ
và t l phân gi i protein trong d c . Tuy nhiên, nhi u y u t khác cũng nh hư ng ñ n kh
năng phân gi i h u hi u c a protein, trong ñó có lư ng thu nh n th c ăn, t l thô/tinh c a
kh u ph n; ngu n, ch t lư ng và kh i lư ng gluxit và protein trong kh u ph n; pH d ch d c ;
tác ñ ng ph i h p c a các lo i th c ăn; t n s cung c p th c ăn; ngu n b sung các vi ch t
dinh dư ng cũng như các y u t môi trư ng.
Quá trình phân gi i protein thô trong d c sinh ra m t h n h p g m peptide, axit amin,
ammoniac và các axit h u cơ, trong ñó có c m t s axit m ch nhánh sinh ra t lên men các
axit amin m ch nhánh. Amôniac sinh ra cùng v i các peptide m ch ng n và axit amin t do
ñư c VSV d c s d ng ñ t ng h p nên protein c a chúng (protozoa không s d ng ñư c
amôniac). M t s protein VSV b phân gi i ngay trong d c và ngu n nitơ c a chúng cũng
ñư c tái s d ng b i VSV d c .
M c dù ammoniac có th ñư c vi khu n s d ng ñ t ng h p protein t bào c a chúng,
vi khu n không h n ch vi c phân gi i protein ñ t cung c p ñ ammoniac cho mình. Vi
khu n phân gi i càng nhi u protein khi chúng có nhi u th i gian th c hi n vi c này. B i vì
sinh trư ng c a vi khu n b h n ch b i năng lư ng có th s d ng ñư c t lên men
hydratcarbon trong ñi u ki n y m khí, amôniac vư t quá nhu c u c a vi sinh v t s không
ñư c s d ng. Lư ng ammoniac vư t quá nhu c u s ñư c gia súc h p thu vào máu v gan ñ
t ng h p thành urê r i th i ra ngoài qua nư c ti u. Ngư c l i, thi u amôniac làm gi m s tăng
sinh c a vi sinh v t và vì th mà gi m t c ñ phân gi i th c ăn trong d c và lư ng th c ăn
ăn vào.
Sinh kh i protein vi sinh v t d c s theo dòng ch t ch a d c xu ng d kh và ru t
non. Trong ru t protein vi sinh v t cùng v i ph n protein c a th c ăn không qua phân gi i
d c (protein thoát qua) s ñư c tiêu hoá và h p thu tương t như ñ i v i ñ ng v t d dày
ñơn. Trong sinh kh i protein VSV có kho ng 80% là protein th t có ch a ñ y ñ các axit
amin không thay th v i t l cân b ng, ph n còn l i ch y u là N có trong axit nucleic.
Protein th t c a VSV ñư c tiêu hoá kho ng 80-85% ru t. M t s axit amin có trong
peptidoglycan c a màng t bào VSV không ñư c v t ch tiêu hoá.
Nh có protein VSV d c mà bò cũng như gia súc nhai l i nói chung ít ph thu c vào
ch t lư ng protein thô c a th c ăn hơn là ñ ng v t d dày ñơn b i vì chúng có kh năng bi n
ñ i các h p ch t ch a N ñơn gi n, như urê, thành protein có giá tr sinh h c cao. B i v y ñ
tho mãn nhu c u duy trì bình thư ng và nhu c u s n xu t m c v a ph i thì không nh t thi t
ph i cho bò ăn nh ng ngu n protein có ch t lư ng cao, b i vì h u h t nh ng protein này s b
phân gi i thành amôniac; thay vào ñó amôniac có th sinh ra t nh ng ngu n NPN và r ti n
hơn. Kh năng này c a VSV d c có ý nghĩa kinh t r t l n ñ i vì th c ăn ch a protein th t
ñ t hơn nhi u so v i các ngu n NPN. Tuy nhiên, ñ i v i gia súc cao s n thì ph n protein thoat
70
- qua có vai trò r t quan tr ng trong vi c ñáp ng ñ y ñ nhu c u protein cho v t ch vì lư ng
protein VSV là có gi i h n. M t khác, VSV d c cũng có tác ñ ng x u lên nh ng protein c a
th c ăn có ch t lư ng cao do quá trình phân gi i. B i v y, g n ñây ngư i ta ñã tìm các
phương pháp ñ b o v các ngu n protein ch t lư ng cao tránh s phân gi i c a VSV d c
nh m ñưa th ng xu ng ru t cho v t ch (gia súc cao s n) tiêu hoá b ng men (xem m c 2.6.2).
c. Chuy n hoá lipid
Lipid trong th c ăn c a gia súc nhai l i thư ng có hàm lư ng th p. Trong các lo i c và
các lo i h t ngũ c c hàm lư ng lipid ch có kho ng 4-6%. Tuy nhiên, trong nhi u lo i h t
ch a d u cao làm th c ăn b sung cho gia súc nhai l i có ch a hàm lư ng lipid có th cao t i
36% (như h t lanh). Các d ng lipid c a th c ăn thư ng có là triaxylglycerol, galactolipid
(thành ph n chính lipid trong các lo i th c ăn xơ) và phospholipid. Triaxylglycerol trong th c
ăn c a gia súc nhai l i thư ng ch a m t t l khá cao các axit béo không no C18 là axit
linoleic và linolenic.
Lipid thøc ¨n
Glycerol
Lipid ðư ng AXBBH
Axit béo Lipit VSV
D C
MÁU
Lipid Lipit VSV
không tiêu
Axit béo
Lipid
không tiêu
RU T GIÀ
PHÂN
Hình 3-7: Sơ ñ chuy n hoá lipit gia súc nhai l i
Quá trình chuy n hoá lipid gia súc nhai l i có th tóm lư c qua hình 3-7. Trong d c
có hai quá trình trao ñ i lipit có liên quan v i nhau: phân gi i lipid c a th c ăn và t ng h p
m i lipid c a VSV. Triaxylglycerol và galactolipid c a th c ăn ñư c thu phân b i lipaza
VSV. Glyexerol và galactoza ñư c lên men ngay thành AXBBH. Khác v i các axit béo bay
hơi (m ch ng n), các axit béo m ch dài không ñư c h p thu tr c ti p qua vách d c mà ñư c
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò ---------------------------------------------
71
- chuy n xu ng phí dư i c a ñư ng tiêu hoá. Vi sinh v t d c cũng có kh năng t ng h p
lipid, k c m t s axit có ch a các axit béo l (có m ch nhánh và m ch l ) và các axit này s
có m t trong s a và m cơ th c a v t ch . Như v y, lipid c a VSV d c là k t qu c a vi c
bi n ñ i lipid c a th c ăn và lipid ñư c t ng h p m i.
Trong d c còn x y ra quá trình no hoá và ñ ng phân hoá các axit béo không no. Các
axit béo không no m ch dài b làm bão hoà (hydrogen hoá thành axit stearic) và s d ng b i
m t s vi khu n. M t s m ch n i ñôi c a các axit béo không no có th không b hydrogen
hoá nhưng ñư c chuy n t d ng cis sang d ng trans b n v ng hơn. Các axit béo có m ch n i
ñôi d ng trans này có ñi m nóng ch y cao hơn và h p thu ( ru t non) và chuy n vào mô m
d ng như v y nên làm cho m c a gia súc nhai l i có ñi m nóng ch y cao.
Kh năng tiêu hoá lipid c a VSV d c r t h n ch . Cho nên kh u ph n nhi u lipid s
c n tr tiêu hoá xơ và gi m thu nh n th c ăn do lipid bám vào VSV d c và các ti u ph n
th c ăn làm c n tr quá trình lên men. Tuy nhiên, ñ i v i ph ph m xơ hàm lư ng lipid trong
ñó r t th p nên dinh dư ng c a gia súc nhai l i ít ch u nh hư ng c a tiêu hoá lipid trong d
c .
d. T ng h p vitamin
Vi sinh v t d c có kh năng t ng h p ñư c t t c các vitamin nhóm B và vitamin K.
N u cho gia súc nhai l i ăn kh u ph n ch a nhi u vitamin nhóm B thì lư ng vitamin t ng h p
b i VSV d c tương ñ i ít, nhưng s tăng lên n u lư ng vitamin ñó có ít trong th c ăn. Do
v y, trong ñi u ki n bình thư ng gia súc nhai l i trư ng thành ít ph thu c vào các ngu n
vitamin này trong th c ăn. Tuy nhiên cũng c n nh n m nh r ng ñ VSV d c t ng h p ñư c
ñ y ñ vitamin B12 thì c n có ñ coban trong th c ăn. Hơn n a, ñ i v i bò cao s n n u xét
theo yêu c u t i ưu hoá s c kho , năng su t và ch t lư ng s n ph m thì s t ng h p vitamin
nhóm B c a vi khu n d c không th ñáp ng ñ cho nh ng nhu c u này.
1.4. Thu nh n th c ăn
Kh i lư ng th c ăn mà gia súc ăn ñư c trong m t ngày ñêm thư ng ñư c g i là lư ng
thu nh n th c ăn, lư ng th c ăn thu nh n hay lư ng th c ăn ăn vào (Voluntary Intake of
Feed) và thư ng ñư c tính theo v t ch t khô (VCK). ð i v i m t lo i th c ăn thô thì ñi u
quan tr ng trư c tiên là ph i bi t ñư c li u con v t có th ăn ñư c bao nhiêu trong m t ngày
ñêm vì khi cho ăn th c ăn thô thì nhu c u dinh dư ng c a gia súc s n xu t thư ng không
ñư c tho mãn do lư ng thu nh n b h n ch .
1.4.1. Cơ ch ñi u hoà thu nh n th c ăn
Ăn là t p h p c a nhi u ñ ng tác bao g m vi c tìm ki m th c ăn, nh n d ng và v n
ñ ng v phía th c ăn, quan sát c m quan th c ăn, b t ñ u l y th c ăn và ñưa th c ăn vào
mi ng. Quá trình ñi u ch nh c a gia súc ñ i v i lư ng ăn vào g m có quá trình ñi u ch nh x y
ra t c thì g i là ñi u ch nh ng n h n và còn ñi u ch nh kéo dài g i là ñi u ch nh dài h n. ði u
ch nh ng n h n liên quan ñ n s b t ñ u và k t thúc t ng b a ăn, còn ñi u ch nh dài h n là
liên quan ñ n duy trì s cân b ng năng lư ng c a cơ th . Bò ăn no c thì d ng l i, ñó là do s
ñi u ch nh ng n h n. Bò béo ăn ít th c ăn hơn bò g y. ði u này có th ñư c gi i thích qua
hư ng cân b ng năng lư ng vì bò g y có nhu c u dinh dư ng ñ t ng h p m trong khi ñó bò
béo l i không c n.
Có nhi u thuy t khác nhau gi i thích cơ ch ñi u hoà lư ng thu nh n th c ăn, trong ñó
có hai cơ ch quan tr ng ñáng chú ý ñ i v i gia súc nhai l i là cơ ch sinh hoá và cơ ch v t
lý. ði u hoà sinh hoá di n ra gia súc khi ăn th c ăn tinh ch a các ch t dinh dư ng d tiêu hoá,
72
- còn ñi u hoà v t lý thư ng di n ra khi gia súc ăn th c ăn thô khó tiêu hoá, chi m nhi u ch
trong d c .
- Cơ ch sinh hoá:
Theo cơ ch này khi trong máu có m t hay m t s s n ph n trao ñ i ch t ñ c bi t tăng
lên thì s gây ra m t tín hi u làm gi m tính ngon mi ng c a gia súc. Axit béo bay hơi ñư c
coi là nh ng s n ph m trao ñ i gây ra tín hi u như v y gia súc nhai l i. Vài gi sau khi ăn
m t lư ng axít béo bay hơi trong d c b t ñ u tăng do k t qu lên men th c ăn d c . Vi c
s n sinh ra axít béo bay hơi cao nh t thông thư ng xu t hi n trong d c 2 ñ n 3 gi sau khi
ăn kh u ph n có nhi u th c ăn tinh và 4-5 gi v i kh u ph n có nhi u th c ăn thô. Axit béo
bay hơi s n sinh ra trong d c thư ng ñư c h p thu ngay vào trong máu ñi ñ n gan và ñ n
não. M t khi axit béo bay hơi trong máu ñ t ñ n m t ngư ng nh t ñ nh thì ñ thèm ăn c a con
gia súc gi m. Ngư ng này cao hay th p ch u nh hư ng c a nhu c u năng lư ng c a con v t.
Axit béo bay hơi ti p t c ñư c h p thu và chuy n hoá b i t bào, do v y khi lư ng axit béo
bay hơi trong máu gi m thì ñ thèm ăn c a con v t l i tăng lên. Vì t c ñ s n sinh AXBBH
trong d c khi cho ăn th c ăn thô th p nên cơ ch này ít có nh hư ng tr c ti p ñ n lư ng thu
nh n th c ăn thô.
- Cơ ch v t lý:
ði u hoà v t lý liên quan ñ n s c ch a c a ñư ng tiêu hoá, ch y u là d c , và ph
thu c vào ch t lư ng th c ăn. Các gia súc nhai l i khác nhau có kh năng tiêu hoá th c ăn thô
khác nhau. Nh ng lo i gia súc nhai l i ñư c ch n l c t t nh t thư ng có dung tích d c th p
nh t nên thu nh n ñư c ít th c ăn thô. Th m chí ñ i v i cùng m t gia súc nhai l i dung tích
ñư ng tiêu hoá cũng b nh hư ng s mang thai và chu kỳ s a. Dung tích d c cũng thay ñ i
theo mùa do s thay ñ i v ch t lư ng th c ăn.
No v t lý là m t nhân t cơ b n h n ch lư ng thu nh n khi bò ñư c ăn th c ăn thô ch t
lư ng r t kém. Khi ch t lư ng th c ăn thô gi m, t c ñ phân gi i trong d c s ch m hơn,
gây ra m t nhân t no và do v y mà làm gi m lư ng th c ăn ăn vào. Th c ăn xơ thô ch t
lư ng th p không ch có kh năng phân gi i th p mà vách t bào lignin hoá c a nó c n tr s
xâm nh p và phân gi i c a VSV trong m t th i gian dài và do ñó mà ñư c tiêu hoá m t cách
ch m ch p. Các ti u ph n th c ăn sinh ra t quá trình phân gi i này lưu l i trong d c lâu
hơn so v i trư ng h p th c ăn ch t lư ng cao trư c khi kích thư c c a chúng ñ nh ñ thoát
qua ñư c c a t ong-lá sách. Do lưu l i lâu trong d c chúng choán ch và c n tr s thu
nh n th c ăn m i vào.
Như ñã ñ c p trên, bò r t béo thư ng thu nh n ít th c ăn thô hơn bò g y. ði u này
cũng có th gi i thích theo cơ ch v t lý là s tích lũy m trong khoang b ng có th gi m
kho ng tr ng mà d c có th phình to khi ăn no nên làm gi m lư ng thu nh n th c ăn thô t
do c a bò.
Nói chung l i, lư ng ăn vào ñư c ñi u ch nh b i m t lo t các tín hi u các c p ñ và
giai ño n khác nhau. Gia súc ch n th c ăn thông qua c m quan ho c mùi và quy t ñ nh ăn
hay không. mi ng, th c ăn có th ñư c nu t hay không d a vào v và k t c u c a nó, n u
th c ăn quá ñ c thì gia súc có th nh ra. Sau khi nu t xong gia súc ph i ti n hành quá trình
tiêu hoá, h p thu và trao ñ i ch t. Sau khi h p thu, h u h t các ch t dinh dư ng tiêu hoá ñi vào
gan và tham gia chu trình chuy n hoá chung. Trong d dày, ru t, gan và não có hàng lo t ch t
nh n c m thông tin v áp l c, pH, ñ th m th u và n ng ñ các lo i ch t hoá h c ñ phát tín
hi u ñi u ch nh s thu nh n th c ăn ti p theo.
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò ---------------------------------------------
73
- 1.4.2. Các y u t nh hư ng t i lư ng thu nh n th c ăn
Theo như phân tích trên thì s thu nh n th c ăn c a gia súc ch u nh hư ng c a các
y u t chính là nhu c u dinh dư ng (gia súc thu nh n th c ăn theo nhu c u c a cơ th ) và gi i
h n c a ñư ng tiêu hoá (gia súc ch thu nh n ñư c kh i lư ng th c ăn mà ñư ng tiêu hoá cho
phép). Ngoài ra, lư ng thu nh n th c ăn còn b chi ph i b i các y u t ñi u ch nh khác n a.
Liên quan ñ n nh ng cơ ch ñi u hoà này, ñ có ý nghĩa th c ti n hơn trong chăn nuôi có th
phân chia các y u t nh hư ng t i lư ng thu nh n th c ăn theo ba nhóm là th c ăn, gia súc
và môi trư ng.
a. Các y u t th c ăn và kh u ph n
ð i v i gia súc nhai l i có m t m i tương quan dương gi a t l tiêu hoá và lư ng thu
nh n c a th c ăn thô (ngư c v i th c ăn tinh d dày ñơn). Th c ra thì lư ng thu nh n th c
ăn có liên quan ch t ch hơn v i t c ñ phân gi i (tiêu hoá) hơn là v i b n thân t l tiêu hoá,
cho dù hai y u t này có quan h ch t ch v i nhau. Nói m t cách khác, th c ăn nào ñư c tiêu
hoá nhanh thì có t l tiêu hoá cao và lư ng thu nh n l n. ðó là vì t c ñ tiêu hoá càng cao thì
ñư ng tiêu hoá ñư c gi i phóng càng nhanh t o ra ñư c càng nhi u không gian cho vi c ti p
nh n th c ăn m i vào.
Theo quan ñi m ñ ng thái thì có b n thu c tính k t h p v i nhau s quy t ñ nh lư ng
th c ăn thô ăn vào là: ñ hoà tan (A), ph n không hoà tan nhưng có th lên men ñư c (B), t c
ñ phân gi i ph n không hoà tan (c) và ñ ngon mi ng (Orskov, 2005). Vì v y ñi u r t quan
tr ng là ph i hi u bi t các ñ c tính này c a m i lo i th c ăn. Ngoài ra, ch bi n th c ăn, cân
b ng dinh dư ng, c u trúc kh u ph n và ch ñ cho ăn cũng có nh hư ng l n ñ n lư ng thu
nh n th c ăn.
- ð hoà tan c a th c ăn
Th c ăn tinh ch a nhi u ph n hoà tan (A), nhưng th c ăn thô cũng có ch a các ph n có
th hoà tan như ñư ng. ðây là ph n n m phía trong c a thành t bào và ñư c phân gi i nhanh
chóng sau khi ăn vào. K t qu là chúng chi m r t ít kho ng không gian trong d c . Ph n hoà
tan c a rơm có th lên ñ n 10-15% và ph n hoà tan c a c có th t 20-35%, ph thu c vào
ñ thành th c c a cây và cách ch bi n rơm và c . Ph n hoà tan này c a th c ăn thư ng ñư c
lên men thành axit lactic và các axit khác khi chua. ði u quan tr ng là ph n hoà tan này c a
th c ăn c n ñư c b o qu n vì nó có nh hư ng r t l n t i lư ng th c ăn ăn vào. Nhìn chung
ñ i v i gia súc nhai l i th c ăn có ñ hoà tan cao thì lư ng ăn vào ñư c s l n.
- Ph n không hoà tan nhưng có th lên men
Ph n này (B) chi m nhi u nh t trong th c ăn thô, bi n ñ ng t 20-50% ph thu c vào
ch t lư ng th c ăn. Khi c ng ph n hoà tan (A) v i ph n không hoà tan nhưng có th lên men
(B) chúng ta có ñư c t ng lư ng ch t khô có th ñư c phân gi i trong d c (A+B) và ph n
ch t khô còn l i là ph n không ñư c phân gi i (I). Tuy nhiên, ñôi khi ph n không hoà tan
nhưng có ti m năng lên men này l i ñư c phân gi i r t ch m do v y th i gian lưu t i d c
không ñ lâu ñ ñư c lên men hoàn toàn tai ñây. M t ph n c a ph n không hoà tan nhưng có
th lên men sau ñó ñư c th i ra qua phân và ñó là lý do c n bi t ñ n m t ñ c tính th ba c a
th c ăn là t c ñ phân gi i c a ph n không hoà tan.
- T c ñ phân gi i c a ph n không hoà tan
T c ñ phân gi i (c) c a ph n không hoà tan có nh hư ng r t quan tr ng ñ n lư ng
th c ăn thu nh n c a gia súc. M t b t l i ñ i v i lo i th c ăn có t c ñ phân gi i th p như
rơm là ph n còn l i không ñư c phân gi i s nhi u hơn. Ph n còn l i này thư ng dai hơn, ñòi
74
- h i gia súc ph i nhai l i và nhu ñ ng d c nhi u hơn ñ ñưa chúng ra kh i d c . Vì lý do
này th c ăn s lưu l i d c lâu hơn và là nguyên nhân gi m lư ng th c ăn ăn vào.
ð i v i th c ăn thô, chúng ta mu n chúng có ph n không hoà tan ñư c phân gi i d
c càng nhanh càng t t, còn ñ i v i th c ăn tinh thì ngư c l i chúng ta l i mu n chúng ñư c
phân gi i trong d c càng ch m càng t t ñ ñ m b o r ng th c ăn không b lên men quá
nhanh làm r i lo n h sinh thái d c mà v n ñư c tiêu hoá hoàn toàn sau ñó ru t.
- Tính ngon mi ng
M t s th c ăn gia súc ăn ít hơn m t s lo i khác và ñôi khi có lo i c bò ăn nhưng c u
l i không ăn. Nhi u lo i cây h ñ u bò không thích ăn, nh t là khi cho ăn ñơn ñi u. Nh ng
lo i th c ăn mà bò ăn ít hơn bình thư ng ñư c coi là “không ngon miêng”, tuy khái ni m
“tính ngon mi ng” c a th c ăn khó mà ñ nh nghĩa ñư c m t cách chính xác. Nhìn chung, tính
ngon mi ng không ñươch cho là m t y u t quan tr ng quy t ñ nh lư ng ăn vào, tr m t s
ngo i l như nh ng th c ăn ñư c b o v ñ ch ng ăn vào (như có gai nh n), b nhi m b n
(như phân, nư c gi i) hay ch bi n kém ( chua b m c hay lên men kém ch t lư ng).
- Kh năng “d v ” và ch bi n th c ăn
Bình thư ng gia súc b ng cách nhai và nhai l i và vi khu n trong d c b ng cách lên
men ñã ph i h p ñ gi m kích thư c các m nh th c ăn. Các m nh th c ăn nh lơ l ng trong
d ch d c cho phép chúng thoát kh i d c d dàng qua c a t ong-lá sách ñ gi i phóng ra
kh i d c , tăng cơ h i ti p nh n th c ăn m i vào. Do v y, nh ng lo i th c ăn có t c ñ gi m
kích thư c trong d c càng nhanh (d v ) thì lư ng thu nh n t do càng cao. ði u này ph
thu c nhi u vào c u trúc và tr ng thái v t lý c a vách t bào c a th c ăn th c v t. M t s lo i
th c ăn như rơm có các m nh dài và r t dai nên c n ph i nhai r t nhi u. ð i v i các th c ăn
khác, như c khô ch t lư ng cao, gia súc không ph i nhai nhi u.
Chúng ta có th giúp gia súc b ng cách nghi n th c ăn thô trư c khi cho ăn, nhưng vi c
này quá t n kém và gia súc có th làm vi c này v i giá r nh t, ngoài ra nh ng m nh th c ăn
nh (do nghi n) l ra ñư c phân gi i l i thoát kh i d c trư c khi ñư c lên men. Vì v y trong
khi lư ng th c ăn thu nh n cao hơn thì t l tiêu hoá c a th c ăn thô nghi n m n có th th p
hơn. Nhìn chung nghi n th c ăn thô không ph i là cách mà ngư i chăn nuôi thư ng s d ng.
Ch t ng n thì ngư c l i không nh hư ng gì l n ñ n t c ñ và t l tiêu hoá th c ăn. Ch t
ng n th c ăn thành các ño n 1-10 cm ch y u là ñ thu n l i hơn trong vi c cho ăn, tr n th c
ăn (c a ngư i chăn nuôi) và l y th c ăn (c a gia súc).
- Cân b ng dinh dư ng và c u trúc kh u ph n ăn
Khi nuôi bò ñi u c t y u là làm sao cho ăn ñư c càng nhi u th c ăn thô càng t t. Th c
ăn thô xanh ch t lư ng càng cao, dinh dư ng càng cân b ng so v i nhu c u c a VSV d c thì
t c ñ tiêu hoá càng nhanh và lư ng ăn vào ñư c càng l n. Ngư c l i, n u th c ăn thô có ch t
lư ng th p thì lư ng thu nh n t do s r t th p do m t cân b ng dinh dư ng (thư ng thi u
protein, gluxit d tiêu, khoáng và vitamin) nên không t i ưu hoá ñư c ho t ñ ng c a VSV d
c . Do v y, trong kh u ph n ngoài th c ăn thô thư ng c n c n ph i b sung thêm dinh dư ng
ñ t i ưu hoá ho t ñ ng c a VSV d c và/hay b sung cho nhu c u s n xu t. Lúc ñó, lư ng
thu nh n th c ăn thô th c t ngoài ph thu c vào tính ch t c a nó còn ch u nh hư ng c a
th c ăn b sung.
B sung th c ăn tinh m c th p thư ng có tác d ng kích thích vi sinh v t phân gi i xơ
d c (nh cung c p cân ñ i các y u t dinh dư ng c n thi t cho chúng) và do ñó mà làm
tăng lư ng thu nh n th c ăn thô c a kh u ph n cơ s . Tuy nhiên, khi b sung nhi u th c ăn
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò ---------------------------------------------
75
- tinh thì pH d c b h xu ng r t th p, c ch vi khu n phân gi i xơ và h u qu là làm gi m
lư ng thu nh n kh u ph n cơ s . Hi n tư ng thay th (gi m thu nh n kh u ph n cơ s khi b
sung th c ăn tinh) cũng có th x y ra khi b th c ăn tinh b sung quá nhi u nên ñã ñáp ng ñ
nhu c u dinh dư ng và con v t d ng ăn (do cơ ch sinh hoá phát huy tác d ng trư c) trong
khi v n chưa no b i th c ăn thô (cơ ch v t lý chưa ñi u ti t).
- Ch ñ cho ăn
N u cho ăn th c ăn tinh không r i ñ u trong ngày mà ch cho ăn theo b a l n thì sau
m i b a ăn pH d c b h ñ t ng t xu ng r t th p, c ch vi khu n phân gi i xơ nên làm
gi m kh năng phân gi i xơ và gi m lư ng thu nh n th c ăn thô c a kh u ph n cơ s . Khi
tr n ñ u th c ăn tinh v i th c ăn thô (kh u ph n TMR) ñ cho ăn r i ñ u trong ngày thì bò s
ăn ñư c nhi u th c ăn thô hơn so v i khi cho ăn riêng r v i kh i lư ng l n trong ít b a. Vi c
tr n nhi u lo i th c ăn thô v i nhau ñ cho ăn ñ ng th i và liên t c s làm cân b ng dinh
dư ng m i lúc cho vi sinh v t d c nên hi u qu phân gi i th c ăn thô cũng t t hơn. Hơn n a
thay m i th c ăn nhi u l n trong ngày cũng kích thích gia súc ăn nhi u th c ăn hơn là ñ th c
ăn cũ quá lâu trong máng ăn.
- Th i gian có s n th c ăn
Gia súc ch thu nh n ñư c th c ăn trong th i gian th c ăn s n có v i nó. M t khác, gia
súc c n th i gian nhai l i và ngh ngơi trong ngày. M i ngày bò không th giành quá 15-16
gi cho c ăn và nhai l i. Do v y, n u nó không ñư c luôn luôn ti p xúc v i th c ăn, nh t là
th c ăn thô ch t lư ng th p, thì không th ăn ñ lư ng th c ăn c n thi t trư c khi no và/hay
ñ . ðây là hi n tư ng không hi m g p ñ i v i trâu bò cày kéo trong v ñông nư c ta, khi
mà con v t ph i làm vi c nhi u trong ñi u ki n th i ti t l nh (nhu c u dinh dư ng cao hơn)
mà l i không có th i gian ñ ăn (chưa nói có ñ th c ăn hay không), d n ñ n tình tr ng trâu
bò “ñ ngã” v ñông.
- ði u ki n ñ ng c chăn th
Riêng ñ i v i gia súc chăn th thì lư ng thu nh n th c ăn (c g m) không ch ch u nh
hư ng b i thành ph n hoá h c và t l /t c ñ tiêu hoá c a cây c mà còn ph thu c c u trúc
v t lý và phân b c a c trên bãi chăn. Thu nhân th c ăn khi chăn th ph thu c ba y u t
chính là: ñ l n mi ng g m (lư ng VCK g m ñư c m i l n), t c ñ g m (s mi ng g m/phút)
và th i gian g m c . Thông thư ng bò dành kho ng 8 gi /ngày ñ g m c nên c n g m ñư c
lư ng c t i ña trong kho ng th i gian ñó. ð có ñư c ñ l n mi ng g m và t c ñ g m t i ña
c g m ph i ñư c phân b phù h p. Nói chung, b i c tương ñ i th p (12-15cm) và dày cho
phép gia súc g m ñư c mi ng g m l n nh t. Nh ng cây c cao có lá nh n (như nhi u lo i c
nhi t ñ i) h n ch ñ l n mi ng g m vì m i l n g m con v t không th l y th c ăn ñ y mi ng
ñư c. M t ñ c th p cũng là m t y u t h n ch kèm theo s g m c có l a ch n c a gia súc.
Trong ñi u ki n ñ ng c chăn th t t có các bui c th p, dày và có kh năng tiêu hoá cao thì
gia súc nhai l i s g m ñư c lư ng th c ăn tương ñương v i khi cho ăn trong máng t i
chu ng, nhưng v i ñ ng c ch t lư ng kém thì chúng không th thu nh n ñ lư ng th c ăn
theo kh năng tiêu hoá và nhu c u dinh dư ng.
b. Các y u t gia súc
Ngoài các y u t liên quan ñ n th c ăn và kh u ph n nói trên, m t s y u t khác có liên
quan ñ n gia súc nhi u hơn cũng có nh hư ng l n t i lư ng thu nh n th c ăn thô.
- S c ch a c a ñư ng ru t
Dung tích ti m năng c a d c qui ñ nh lư ng th c ăn gia súc có th lên men trong m t
th i ñi m. D c c a bê chưa ñ t ñư c kích thư c như lúc trư ng thành trư c 10-12 tu n tu i.
76
nguon tai.lieu . vn
