Xem mẫu
- TRƯ NG ð I H C QUY NHƠN
KHOA GIÁO D C TI U H C
PH M TH THU HÀ
GIÁO TRÌNH
ÂM NH C CƠ B N 1
(LÝ THUY T ÂM NH C CƠ B N – KÝ XƯ NG ÂM)
Quy Nhơn, 2009
- 1
M CL C
Trang 1
Ph n I: LÝ THUY T ÂM NH C CƠ B N...................................................... 4
Bài m ñ u: KHÁI QUÁT V NGH THU T ÂM NH C ................................. 5
1. Ngh thu t âm nh c ............................................................................... 5
2. Ngu n g c c a âm nh c.......................................................................... 5
3. Âm nh c v i tr thơ................................................................................ 6
Chương 1: ÂM THANH VÀ PHƯƠNG PHÁP KÝ ÂM....................................... 8
1.1. ð cao ................................................................................................. 8
1.1.1 H th ng âm, hàng âm, b c và âm cơ b n .......................................... 8
1.1.2. T m c và khu âm ............................................................................ 9
1.1.3. H th ng ñi u hoà và s phân chia cung – n a cung ........................ 9
1.2. ð dài.................................................................................................. 12
1.2.1. N t nh c và các giá tr ñ dài............................................................ 12
1.2.2. Khuông nh c .................................................................................... 12
1.2.3. Khóa nh c ........................................................................................ 13
1.2.4. D u tăng giá tr ñ dài ...................................................................... 14
1.2.5. D u l ng ........................................................................................... 15
1.2.6. Nh ng hình th c phân chia ñ c bi t c a các giá tr ñ dài ................ 15
1.2.7. Nh ng ký hi u và quy ư c vi t t t .................................................... 16
1.3. ð vang (cư ng ñ )............................................................................. 17
1.3.1. Ký hi u ch s c thái .......................................................................... 17
1.3.2. Nh n, ng t ........................................................................................ 18
1.3.3. D u luy n ......................................................................................... 18
1.3.4. Âm tô ñi m....................................................................................... 19
Chương 2: NH P ðI U - CÁC LO I NH P – NH P ð ...................................... 20
2.1. Nh p ñi u, các lo i nh p ....................................................................... 20
2.1.1. Nh p ñi u.......................................................................................... 20
2.1.2. Nh p ................................................................................................. 20
2.1.3. Các lo i nh p .................................................................................... 24
2.1.4. Nh p ñ ............................................................................................. 27
2.2. ð o phách - ngh ch phách ................................................................... 28
2.2.1. ð o phách ........................................................................................ 28
2.2.2. Ngh ch phách ................................................................................... 30
2.3. Nguyên t c phân nhóm các n t nh c trong ký âm ................................ 30
Chương 3: QUÃNG .............................................................................................. 32
3.1. Khái ni m............................................................................................ 32
- 2
3.2. Nh ng quãng cơ b n............................................................................ 33
3.3. Các quãng tăng, gi m .......................................................................... 33
3.3.1. Quãng tăng, quãng tăng kép.............................................................. 33
3.3.2. Quãng gi m, quãng gi m kép ........................................................... 33
3.4. Quãng ñơn, quãng kép......................................................................... 34
3.4.1. Quãng ñơn........................................................................................ 34
3.4.2. Quãng kép ....................................................................................... 34
3.5. ð o quãng ........................................................................................... 34
3.5.1. Khái ni m......................................................................................... 34
3.5.2. Tính ch t .......................................................................................... 34
3.6. Quãng trùng......................................................................................... 35
3.7. Tính ch t thu n ngh ch ........................................................................ 35
3.7.1. Quãng thu n ..................................................................................... 35
3.7.2. Quãng ngh ch ................................................................................... 36
Chương 4: ðI U TH C ....................................................................................... 37
4.1. Khái ni m............................................................................................ 37
4.1.1. Khái ni m v các nhân t c a ñi u th c ........................................... 37
4.1.2. Các b c c a ñi u th c ....................................................................... 38
4.2. Gi ng, gam.......................................................................................... 39
4.2.1. Gi ng, ñi u tính ............................................................................... 39
4.2.2. Gam.................................................................................................. 39
4.3. ði u th c trư ng, gi ng trư ng .......................................................... 39
4.3.1. Khái ni m và các hình th c c a ñi u th c trư ng ........................... 39
4.3.2. Gi ng trư ng thu c h th ng d u thăng ............................................ 40
4.3.3. Gi ng trư ng thu c h th ng d u giáng ............................................ 41
4.4. ði u th c th , gi ng th ...................................................................... 42
4.4.1. Khái ni m và các hình th c c a ñi u th c th .................................. 42
4.4.2. Gi ng th thu c h th ng d u thăng ................................................. 44
4.4.3. Gi ng th thu c h th ng d u giáng ................................................. 44
4.5. Gi ng song song, gi ng cùng tên, gi ng trùng ..................................... 45
4.5.1. Gi ng song song............................................................................... 45
4.5.2. Gi ng cùng tên ................................................................................. 45
4.6. ði u th c trong âm nh c dân t c ......................................................... 46
4.7. Xác ñ nh gi ng, chuy n gi ng, d ch gi ng ........................................... 48
4.7.1. Xác ñ nh gi ng ................................................................................. 48
4.7.2. Chuy n gi ng ................................................................................... 49
4.7.3. D ch gi ng........................................................................................ 50
- 3
Chương 5: H P ÂM ............................................................................................ 52
5.1. Khái ni m............................................................................................ 52
5.2. H p âm 3............................................................................................. 52
5.2.1. H p âm 3 trư ng (h p âm trư ng) .................................................... 52
5.2.2. H p âm 3 th (h p âm th ) .............................................................. 52
5.2.3. H p âm 3 tăng (h p âm 5 tăng) ........................................................ 53
5.2.4. H p âm 3 gi m (h p âm 5 gi m) ...................................................... 53
5.2.5. Các th ñ o c a h p âm .................................................................... 53
5.3. Các h p âm 3 chính, h p âm 3 ph ...................................................... 54
5.3.1. Các h p âm 3 chính .......................................................................... 54
5.3.2. Các h p âm 3 ph ............................................................................. 55
5.4. H p âm 7............................................................................................. 55
5.4.1. H p âm 7.......................................................................................... 55
5.4.2. H p âm 7 át ...................................................................................... 55
Ph n II: KÝ – XƯ NG ÂM............................................................................... 57
1. Bài t p ký âm và bài t p v ti t t u ......................................................... 58
2. Bài t p xư ng âm gi ng C-dur, G-dur, D-dur, F-dur............................ 59
2.1. Bài t p xư ng âm gi ng C-dur.......................................................... 59
2.2. Bài t p xư ng âm gi ng G-dur ............................................................ 63
2.3. Bài t p xư ng âm gi ng F-dur ............................................................. 64
2.4. Bài t p xư ng âm gi ng D-dur ............................................................ 67
3. Bài t p xư ng âm gi ng a-moll, e-moll. d-moll ................................... 68
3.1. Bài t p xư ng âm gi ng a-moll ........................................................... 68
3.2. Bài t p xư ng âm gi ng e-moll ........................................................... 71
3.3. Bài t p xư ng âm gi ng d-moll ........................................................... 72
TÀI LI U THAM KH O..................................................................................... 73
- 4
PH N I
LÝ THUY T ÂM NH C
CƠ B N
- 5
BÀI M ð U
KHÁI QUÁT V NGH THU T ÂM NH C
1. Ngh thu t âm nh c
Âm nh c là ngh thu t l y âm thanh làm phương ti n bi u hi n, kh c h a cu c
s ng và th hi n tư tư ng tình c m con ngư i. Âm nh c có tính tr u tư ng nó không
th hi n ñ y ñ các chi ti t th c ch mô t chung nhưng t o cho ta c m giác, h ng thú
m nh m và s liên tư ng phong phú. Tình tr u tư ng c a âm nh c g n v i trí tư ng
tư ng c a con ngư i.
Âm nh c là ti ng nói tình c m sâu s c, nó ñi th ng tr c ti p vào trái tim con
ngư i và không th di n t b ng l i. Ngh thu t âm nh c có kh năng l n tác ñ ng
ñ n v n ñ giáo d c tình c m. Th hi n ñư c nh ng tư tư ng ti n b c a th i ñ i. Nó
góp ph n tích c c thúc ñ y xã h i phát tri n.
Tóm l i: Ngh thu t âm nh c là ngh thu t bi u hi n c m xúc c a con ngư i
v i con ngư i và cu c s ng b ng âm thanh, là ngh thu t di n ra trong th i gian ,
ngh thu t ñ ng, ngh thu t c a thình giác. Nó luôn g n bó v i con ngư i và ñòi h i
ho t ñ ng bi u hi n tr c ti p c a con ngư i. Nh ng ñ c trưng cơ b n này khác bi t
n u so sánh v i ngh thu t văn chương, ngh thu t t o hình...
2. Ngu n g c c a âm nh c
So v i các môn ngh thu t khác vi c tìm ra ngu n g c c a âm nh c g p ph i
nhi u khó khăn hơn. ðiêu kh c có th căn c vào di tích kh o c ñ ch ng minh s
t n t i c a m t trung tâm văn hóa. Nhi u h a sĩ tìm nh ng b c tranh trong hang ñá ñ
phát hi n v các b c ti n b i c a mình. Nh ch vi t mà ta ñư c thư ng th c nh ng
áng văn chương, nh ng ki t tác c a các nhà văn nhà thơ hàng ngàn năm trư c ñây.
Còn l i vi t nh c thì ch m i ñ t ra kho ng 1000 năm và chi c máy ghi âm thì m i
ñư c hoàn thi n trong th k XX.
Song không ph i vì v y mà con ngư i không th tìm ra ngu n g c c a âm nh c
và nh ng sinh ho t âm nh c th i xa xưa c a t tiên. Nh nh ng di v t kh o c v ñiêu
kh c, h i h a… ta bi t ñư c hình dáng các lo i nh c c thô sơ và ph ng ñoán ñư c
cách di n t u c a chúng (h a ti t trang trí trên tr ng ñ ng có nh ng hình ngư i nh y
múa cùng v i m t s lo i nh c c thô sơ), căn c vào các bài hát dân gian mà ta có th
xét ñư c ng n ngu n c a chúng.
Khi bàn v ngu n g c âm nh c có nhi u ý ki n khác nhau: Có ý ki n cho r ng
âm nh c s n có trong thiên nhiên như ti ng su i ch y, ti ng chim hót, ti ng gió reo và
con ngư i b t chư c nh ng âm thanh ñó mà t o ra âm nh c. Có ý ki n cho r ng âm
nh c là do th n thánh t o ra. Theo th n tho i Hy L p, th n Apolong là v th n ánh sáng
và cũng là v th n âm nh c. Trên các tranh v c thư ng v th n Apolong v i cây ñàn
Lia b ng vàng. Trung Qu c th i c có truy n thuy t cho r ng có m t ông vua tên
Ph c Hy m t hôm n m mơ th y 5 v tinh tú trên tr i xu ng cây ngô ñ ng mà l p ra
thang 5 âm: cung, thương, gi c, ch y, vũ.
Quan ni m âm nh c ch là s b t chư c thiên nhiên là quan ni m phi n di n,
ñơn gi n hóa âm nh c và ph nh n vai trò sáng t o c a con ngư i. Quan ni m âm nh c
do th n thánh t o ra là quan ni m duy tâm do chưa ñ cơ s khoa h c ñ tìm hi u
ngu n g c c a âm nh c.
Th c ra âm nh c ra ñ i t r t s m khi con ngư i còn ñang th i kỳ nguyên
th y. Có ý ki n cho r ng cùng v i s xu t hi n c a ti ng nói thì âm nh c cũng xu t
hi n. ðã t lâu ngư i ta nh n th y có s gi ng nhau gi a âm nh c và ti ng nói. Giai
- 6
ñi u âm nh c không gi ng ti ng nói nhưng v n “nói” ñư c. S dĩ như v y là vì có m t
vài nguyên t c bi u hi n tình c m chung cho gi ng ñi u trong ti ng nói và trong âm
nh c. Trong giai ñi u cũng như ti ng nói, nét ñi lên thư ng bi u hi n s tăng ti n c a
tình c m, còn nét ñi xu ng bi u hi n s d u l ng, trong khi nét chuy n ñ ng b ng
ph ng bi u hi n s ti n tri n ñi m ñ m c a nh ng xúc ñ ng, còn quãng nh y r ng bi u
hi n m t ñà bay b ng c a nh ng xúc ñ ng y.
Ti ng nói chính là cơ s ñ hình thành giai ñi u (tuy n ñ cao) trong âm nh c.
Ta có th so sánh ti ng nói c a ngư i Vi t Nam và ti ng nói c a ngư i châu Âu thì s
th y rõ ti ng nói có nh hư ng ñ n c u trúc giai ñi u như th nào. Ti ng nói c a ngư i
Vi t Nam là ngôn ng ña thanh có d u gi ng, do ñó trong các bài hát giai ñi u ph i có
c u trúc quãng phù h p v i d u gi ng c a l i ca. Còn ngư i châu Âu trong gi ng nói
không có d u gi ng nên các bài hát không c n tuân theo quy lu t trên. Trong m t qu c
gia nhi u các dân t c khác nhau thì cũng có nh ng làn ñi u dân ca khác nhau phù h p
v i phương ng c a ñ a phương mình, ti ng nói c a dân t c mình.
khía c nh nh p ñi u c a âm nh c v i nh p ñi u c a nh ng ñ ng tác, c ch
c a con ngư i cũng có m i tương quan như th . Nh p ñi u d n d p trong nhi u trư ng
h p bi u hi n s lo l ng, kích ñ ng, nh p ñi u ng t quãng và ñ o ngư c bi u hi n s
xao xuy n, b i r i, nh p ñi u ñ u ñ n và khoan thai bi u hi n s v ng vàng và ñi m
tĩnh. Cùng v i âm ñi u ti ng nói âm nh c còn b t ngu n t nh p ñi u lao ñ ng, là cơ
s ñ t o ra ti t t u trong âm nh c. Ban ñ u ch là nh ng ti ng hò dô ñ th ng nh t
ñ ng tác làm vi c c a nhi u ngư i, sau d n tr thành nh p ñi u ti t t u c a m t làn
ñi u âm nh c. Nh p sinh lý c a con ngư i như hơi th , nh p tim ñ p, bư c ñi cũng có
nh hư ng không nh t i s hình thành ti t t u trong âm nh c, nh t là khi ñư c th
hi n vào các ñ ng tác nh y múa (th lo i hành khúc là m t th lo i có ti t t u hình
thành trên cơ s bư c ñi c a con ngư i). C u trúc ti t nh c, câu nh c cũng ph i d a
vào quy lu t hơi th c a con ngư i.
Ch gi ng nhau gi a âm nh c v i ng ñi u c a ti ng nói và v i các c ch giúp
ta hi u ñư c n i dung n náu trong nh ng âm thanh c a nó. Âm nh c ñã l y t ng
ñi u c a ti ng nói và t nh p ñi u c a các ñ ng tác cái kh năng bi u hi n c m xúc c a
chúng, ñã phát tri n vô h n kh năng ñó làm cho nó phong phú thêm. Bi u hi n các
tình c m, các tâm tr ng, ni m say mê, ñó là ñi m m nh nh t c a âm nh c.
Tóm l i: Ngh thu t âm nh c xu t hi n t th i sơ khai c a con ngư i. Các nhân
t như: âm ñi u, ti ng nói, nh p ñi u lao ñ ng, nh p sinh lý… t o nên hai ch t li u
quan tr ng nh t c a âm nh c ñó là tuy n ñ cao (cao ñ ) và tuy n ñ ngân (ti t t u).
3. Âm nh c v i tr thơ
Âm nh c g n bó m t thi t v i cu c s ng và tr thành m t nhu c u l n không
th thi u trong ñ i s ng xã h i, nó có s c h p d n m nh m ñ i v i m i l a tu i. ð i
v i tr thơ, âm nh c là ngu n s a nuôi dư ng th gi i tinh th n và có vai trò quan
tr ng trong ñ i s ng c a tr .
Âm nh c góp ph n phát tri n năng l c th m m , ñ o ñ c, trí tu và th ch t cho
tr t ñó t o cơ s ban ñ u ñ hình thành nhân cách con ngư i. Giai ñi u tr m b ng, s
phong phú c a âm hình ti t t u, s ña d ng c a các th lo i âm nh c ñưa tr em vào
th gi i c a cái ñ p m t cách h p d n và lý thú.
Âm nh c là ngh thu t có s c lôi cu n m nh m nh t, nh ng n tư ng ñ p s
theo su t cu c ñ i các em. ð i v i tr em thì tu i thơ u không th thi u âm nh c cũng
như không th thi u trò chơi và truy n c tích, thi u nh ng cái ñó thì tr em ch còn là
nh ng bông hoa khô héo. Âm nh c s d n d t tr ñi vào th gi i c a nh ng ñi u thi n,
- 7
t o ra ñư c s ñ ng c m và là m t phương ti n b i dư ng năng l c sáng t o c a trí tu
mà không m t phương ti n nào sánh ñư c.
Âm nh c có vai trò r t quan tr ng trong ñ i s ng c a con ngư i, ñ c bi t là tr
em, nó t o ra nh ng c m xúc, nó khơi g i tr t t c nh ng cái t t ñ p và có s c
thuy t ph c m nh m . Ngh thu t âm nh c ñem ñ n cho tr cái ñ p, ñ ng th i phê
phán nh nhàng nh ng cái x u t o nên tr ng thái tâm h n thanh th n, khoan khoái.
- 8
Chương 1
ÂM THANH VÀ PHƯƠNG PHÁP KÝ ÂM
Ngh thu t âm nh c l y âm thanh làm ngôn ng c a mình. Trong thiên nhiên có
vô vàn âm thanh, nhưng ch nh ng âm thanh có ch t lư ng nh t ñ nh m i ñư c dùng
trong âm nh c.
Âm thanh là m t hi n tư ng v t lý, nó ñư c t o ra b i s dao ñ ng c a m t v t
th ñàn h i nào ñó. Nh ng dao ñ ng này g i là nh ng sóng âm. Cơ quan thính giác khi
ti p nh n nh ng sóng âm này ñã truy n qua h th n kinh c a b não t o nên c m giác
v âm thanh. Âm thanh có hai thu c tính ñó là hi n tư ng v t lý và c m giác. Âm
thanh ñư c chia thành hai lo i:
* Lo i âm thanh s d ng trong âm nh c (âm thanh mang tính nh c) bao g m 4
thu c tính như: ñ cao (cao ñ ), ñ dài (trư ng ñ ), ñ m nh nh (cư ng ñ ), âm s c
(màu s c c a âm thanh).
* Lo i âm thanh không mang tính nh c là nh ng ti ng ñ ng không có ñ cao
xác ñ nh như ti ng gõ, ñ p, ti ng gió, ti ng rì rào c a cây c … tuy nhiên trong các tác
ph m âm nh c ngư i ta có th dùng nh ng âm thanh này làm hi u ng, làm tăng thêm
hi u qu c a tác ph m âm nh c.
1.1. ð cao
V m t v t lý, ñ cao là do t n s dao ñ ng c a m t ngu n âm xác ñ nh. ð cao
th p c a âm thanh ph thu c vào t n s giao ñ ng c a th rung. ð giao ñ ng càng
nhi u âm thanh càng cao và ngư c l i.
1.1.1 H th ng âm, hàng âm, b c và âm cơ b n
* H th ng âm
Qua quá trình lâu ñ i và h p v i nh ng quy lu t t nhiên, con ngư i ñã l a
ch n ra nh ng âm thanh dùng trong âm nh c. Tùy t ng th i ñ i, t ng dân t c, t ng ñ a
phương nh ng âm thanh ñó ñư c xác ñ nh thành nh ng h th ng khác nhau: H th ng
âm nh c 5 âm (hay còn g i là thang 5 âm), h th ng âm nh c 7 âm (hay còn g i là
thang 7 âm)… H th ng âm ban ñ u ch h n ch trong ph m vi gi ng hát c a con
ngư i, nhưng sau ñó cùng v i s phát tri n c a khí nh c h th ng âm cũng ñư c m
r ng d n. H th ng âm c a chúng ta ñang dùng hi n có 97 âm v i ñ cao khác nhau
(Tài li u tóm t t v tính ch t v t lý c a âm thanh).
* Hàng âm
Các âm c a h th ng ñư c s p x p theo th t t th p lên cao ho c ngư c l i
hình thành hàng âm. Nhìn vào bàn phím ñàn Pianô ho c Oocgan ñ hình dung ra hàng
âm c a h th ng âm, trên ñàn có 88 phím ñàn ñư c s p x p theo th t t th p ñ n cao
tính t trái sang ph i. ðây là nh ng âm thanh có ñ cao mà tai ngư i có th phân bi t
ñư c.
* B c và các âm cơ b n
S lư ng âm thanh thì r t l n chúng ch g m có 7 b c ñư c g i là 7 b c âm cơ
b n và ñư c l p ñi, l p l i tu n hoàn v i 7 tên g i theo th t ñ cao ñi lên:
ðÔ RÊ MI FA SON LA XI (SI)
Ngoài tên g i ngư i ta còn dùng ch cái ñ ký hi u các b c.
C D E F G A H
ðô Rê Mi Fa Son La Xi
- 9
trên bàn phím ñàn Pianô ho c Oocgan các b c cơ b n chính là nh ng phím
tr ng và ñư c phân thành nhóm, m i nhóm có 5 phím ñen xen k . M i nhóm 7 âm cơ
b n ñư c coi là m t quãng 8. Các b c cơ b n tương ng v i các phím ñàn màu tr ng,
các phím màu ñen là các b c hoá.
ð xác ñ nh m t âm thu c nhóm quãng tám nào trong hàng âm, ngư i ta dùng
ký hi u ch cái ch tên âm ñó cùng v i ký hi u nhóm quãng tám như sau:
- Quãng tám c c tr m: Ch cái vi t hoa thêm s 2 bên dư i
Ví d : C2, G2, A2, H2...
- Quãng tám tr m: Ch cái vi t hoa thêm s 1 bên dư i.
Ví d : C1, D1, E1, G1...
- Quãng tám l n: Ch cái vi t hoa
Ví d : D, F, G, H...
- Quáng tám nh : Ch cái vi t thư ng
Ví d : c, d, e, g, h..
- Các quãng tám th nh t t i quãng tám th năm: Ch cái ch tên âm vi t
thư ng v i ch s ch nhóm phía trên.
Ví d : c1, g1; c2, f2; c3, a3; c4, h4; c5...
Quãng tám c c tr m và quãng tám th năm là các quãng tám không ñ âm.
1.1.2. T m c và khu âm
*T m c : là kho ng r ng v ñ cao c a các âm tính t âm tr m t i âm cao nh t.
T m c nh c: Là kho ng r ng có hàng âm c a h th ng âm (C2 - c5). T m c
c a m t nh c khí (t m c ñàn piano là A2 - c5), m t gi ng hát (t m c c a gi ng n
cao là c1 - a2) ñ u n m trong t m c âm nh c, là kho ng r ng v ñ cao tính t âm tr m
nh t c a nh c khí ñó, gi ng hát ñó có th phát ra ñư c. Vì v y t m c c a b t kỳ nh c
khí nào, gi ng hát nào ñ u n m trong t m c nh c.
* Âm khu: trong m t t m c , thông thư ng ngư i ta thư ng phân ñ nh ra các
khu v c âm thanh mang màu s c khác nhau. ðây là các khu âm tr m, khu âm trung và
khu âm cao. m i lo i gi ng hát, nh c khí vi c phân ñ nh v âm khu không th có qui
ñ nh th ng nh t.
1.1.3. H th ng ñi u hoà và s phân chia cung – n a cung
Trong h th ng âm nh c hi n nay m t quãng tám ñư c phân chia thành 12 ph n
b ng nhau g i là 12 n a cung. H âm như v y ñư c g i là h ñi u hoà. Kho ng cách
r ng là 1 cung, kho ng cách h p là 1/2 cung. Trong m t quãng 8, gi a các b c cơ b n
c a hàng âm có 2 n a cung và 5 nguyên cung. V i các âm cơ b n li n b c, chúng có
kho ng cách như sau:
- 10
- N a cung diatonic và n a cung cromatic:
+ N a cung t o thành gi a hai b c khác tên g i là n a cung diatonic.
Ví d : mi – fa, xi - ñô, fa thăng – sol, la - xi giáng…
+ N a cung t o thành gi a hai b c cùng tên g i là n a cung cromatic.
Ví d : fa - fa thăng, xi - xi giáng, sol thăng - sol bình…
M i b c cơ b n c a hàng âm có th nâng cao ho c h th p n a cung g i là b c
chuy n hoá. Tuy l y t âm cơ b n, âm hoá, b c chuy n hoá v n là m t âm m i hoàn
toàn. Trên bàn phím ñàn Piano âm hoá là nh ng phím ñen n m gi a hai phím tr ng.
ð c u t o các âm hoá, ñ ký hi u s chuy n hoá ngư i ta s d ng các d u hoá. Có 5
lo i d u hoá:
D u thăng # Nâng cao ñ n t nh c lên 1/2 cung.
D u thăng kép x Nâng cao ñ n t nh c lên 1 cung.
D u giáng b H th p cao ñ n t nh c xu ng ½ cung.
D u giáng kép bb H th p cao ñ n t nh c xu ng 1 cung.
D u hoàn (bình) Hu b hi u l c c a các d u #, b, x, bb.
Các âm hoá ñư c g i tên theo âm cơ b n ñ c li n v i d u hoá: pha thăng, xi
giáng, rê thăng, ñô bình … Ho c có th dùng hoàn toàn các ch cái ñ ký hi u âm hoá:
is thay cho d u # es, thay cho d u b.
isis ,, ,. , , , , , , x eses, ,,,,,,,,,,,,,,, bb.
Ví d : Cis (ñô thăng), Fes (fa giáng)… As (la giáng), Es (mi giáng)…
* Có hai cách s d ng d u hoá:
1.1.3.1 D u hoá theo khoá: Là d u hoá ñ t ngay sau khoá nh c ñ u khuông nh c và
nó có giá tr trong toàn b tác ph m. T t c các n t nh c mang tên c a d u hoá thì ñ u
ph i ch u tác d ng c a d u hoá b t c quãng tám nào.
Ví d :
Ư C MƠ (trích)
N u gi a khuông nh c c n thay ñ i d u hoá theo khoá, ngư i ta dùng v ch
nh p kép ñ k t thúc hi u l c c a d u hoá ghi ñ u khuông r i tuỳ yêu c u s b nh ng
d u hoá không c n thi t và ghi d u hoá m i có hi u l c trong ño n, khuông nh c sau.
- 11
Ví d :
QUÊ HƯƠNG (trích)
1.1.3.2 D u hoá b t thư ng: D u hoá b t thư ng xu t hi n b t thư ng trong tác ph m,
nó ñ ng trư c n t nh c nào thì ch ñ nh n t nh c ñó ph i hoá. D u hoá b t thư ng có
giá tr v i các n t nh c ñ ng sau nó và ch có giá tr trong m t ô nh p.
Ví d :
CHI U NGO I Ô MATXCƠVA
1.1.3.3 Hoá bi u: D u hoá theo khoá có t ng b t 1 ñ n 7 d u hoá. Nh ng d u này
xu t hi n theo m t tr t t riêng, tuỳ t ng lo i khoá mà ñư c ghi nh ng v trí nh t
ñ nh trên khuông nh c. B d u hoá theo khoá ñư c g i là hoá bi u.
1.1.3.3.1 Hoá bi u thăng: Tr t t xu t hi n c a các d u hoá trên hoá bi u thăng là: FA,
ðÔ, SOL, RÊ, LA, MI, XI.
1.1.3.3.2 Hoá bi u giáng: Tr t t xu t hi n c a các d u hoá trên hoá bi u giáng ngư c
l i v i hoá bi u thăng: XI, MI, LA, RÊ, SOL, ðÔ, FA.
1.1.3.4 Âm trùng: Hai âm có ñ cao tuy t ñ i như nhau mà tên g i khác nhau là hai âm
trùng. Hi n tư ng này ñư c g i là s trùng âm.
Ví d : Các âm trùng: mi - fa giáng, la thăng - xi giáng, xi thăng - ñô
- 12
1.2. ð dài
ð dài là giá tr th i gian c a âm thanh. V m t v t lý, ñ dài ño th i gian phát
ra giao ñ ng c a ngu n âm thanh quy t ñ nh. Trong âm nh c, ñ dài c a âm thanh
ñư c quy ñ nh b ng các n t nh c v i nh ng hình d ng khác nhau.
1.2.1. N t nh c và các giá tr ñ dài
* N t nh c có hai b ph n:
- Thân n t nh c là m t hình tròn r ng ho c ñ c ru t. Ph n này ñ xác ñ nh v trí
cao ñ c a âm thanh.
- ðuôi và d u móc c a n t nh c: ðuôi n t nh c là m t v ch th ng ñ ng, ph n
này ñ xác ñ nh ñ dài khác nhau c a âm thanh, ñuôi n t nh c có th quay lên ho c
quay xu ng. D u móc luôn n m bên ph i c a ñuôi n t.
* Hình n t và giá tr ñ dài tương ñ i gi a các hình n t:
N t tròn N t tr ng N t ñen móc ñơn móc kép móc ba móc b n
M i tương quan ñ dài gi a chúng là: n t ñ ng trư c có giá tr g p ñôi n t
ñ ng sau.
N u: N t tròn = 4 ñơn v ño ñ dài (ñv), thì các n t còn l i s có giá tr như sau:
N t tr ng = 2 ñv
N t ñen = 1 ñv
N t móc ñơn = 1/2 ñv
N t móc kép = 1/4 ñv
N t móc ba = 1/8 ñv
N t móc b n = 1/16 ñv
ð dài c a các n t không có giá tr th i gian quy ñ nh s n. Vì v y, n t nh c ch
bi u hi n m i tương quan v th i gian trong ñi u ki n cùng m t t c ñ chuy n ñ ng.
Trong trư ng h p có t c ñô chuy n ñ ng khác nhau, giá tr th i gian th c t c a các
n t nh c không theo ñúng tương quan bình thư ng gi a chúng v i nhau n a. Không
có giá tr tuy t ñ i v th i, ñó là tính tương ñ i c a các giá tr ñ dài.
1.2.2. Khuông nh c
ð xác ñ nh ñ cao c a âm thanh, các n t nh c ñư c trình bày trên khuông
nh c. Khuông nh c là m t h th ng g m 5 dòng k và 4 khe song song cách ñ u nhau
tính t dư i lên.
V i 5 dòng 4 khe, khuông nh c không ñ ñ ghi các ñ cao nên ñ di n t
nh ng ñ cao hơn khuông nh c s dùng các dòng k ph ng n cho t ng n t. Các dòng
k ph ñư c ñ t trên ho c dư i khuông nh c. V ch và khe ph bên trên khuông g i tên
theo th t t dư i lên, v ch và khe ph bên dư i khuông g i tên theo th t t trên
xu ng.
* Cách ghi các n t nh c trong khuông nh c: Các n t nh c ñư c ghi nhi u v
trí khác nhau trên khuông nh c ñ xác ñ nh ñ cao, nhưng bao gi thân n t nh c cũng
ph i trên dòng ho c khe. trên dòng, thân n t ñư c c t ngang chính gi a, trong
- 13
khe thân n t không ñư c ch m vào các dòng. Nh ng n t nh c n m ph n v ch ph
cũng ph i ghi ñúng v trí ñã nói, không bao gi dùng m t ho c m t nhóm v ch ph
chung cho hai âm ñi li n nhau.
Ví d :
Khi ghi t ng n t r i nhau, n t nh c thư ng v trí t khe th 2 tr xu ng ñuôi
n t nh c quay lên, n t nh c t khe th 3 tr lên ñuôi n t vi t quay xu ng. Riêng n t
nh c n m trên dòng k th 3 có th quay lên ho c xu ng tùy ý theo giai ñi u ñi lên
ho c ñi xu ng
Ví d :
1.2.3. Khóa nh c
Là ký hi u ghi ñ u khuông nh c ñ ch ñ nh tên các n t nh c, ñ ng th i xác
ñ nh v trí cao ñ c a chúng trong hàng âm c a h th ng nh c. Có ba lo i khoá nh c
thư ng dùng: Khoá son dòng 2, Khoá ñô dòng 3, Khoá pha dòng 4.
1.2.3.1 Khoá son xác ñ nh âm son c a quãng 8 th nh t n m trên dòng k th hai c a
khuông nh c. Căn c vào khoá son dòng 2 th t c a 7 âm cơ b n ñư c s p x p như
sau:
ðÔ1 RÊ MI FA SOL LA XI ðÔ2
1.2.3.2 Khoá Pha xác ñ nh âm pha c a quãng 8 nh (f) n m trên dòng th tư c a
khuông nh c. Căn c vào khoá Pha dòng 4 v trí c a 7 âm cơ b n ñư c s p x p như
sau:
FA1
FA SOL LA XI ðÔ RÊ MI
1.2.3.3 Khoá ðô Altô xác ñ nh âm ñô quãng 8 th nh t n m trên dòng th ba c a
khuông nh c. Căn c vào khoá ðô dòng 3 v trí c a 7 âm cơ b n ñư c s p x p như sau:
ðÔ1 RÊ MI FA SOL LA ðÔ2
XI
ð cao tương quan gi a ba lo i khoá:
C1 C1 C1
- 14
1.2.4. D u tăng giá tr ñ dài
Trong nhi u trư ng h p, nh ng n t nh c ñã có v n không ñ ñáp ng nh ng
yêu c u th hi n ñ dài c a âm thanh, ngư i ta ph i b sung b ng nhi u hình th c v i
nhi u ký hi u tăng thêm ñ dài.
1.2.4.1. D u n i (d u liên k t)
D u n i là m t hình vòng cung n i li n hai ho c nhi u n t có cùng ñ cao tuy t
ñ i c nh nhau. ð dài chung b ng t ng ñ dài c a các n t có d u n i ñi kèm.
Ví d :
Ư C MƠ NGÀY MAI (trích)
...
1.2.4.2. D u ch m dôi
D u ch m dôi là d u ch m nh ñ t bên ph i c nh n t nh c làm tăng thêm n a
ñ dài s n có.
Ví d :
HÀNH KHÚC ð I THI U NIÊN TI N PHONG H CHÍ MINH (trích)
D u ch m th hai có giá tr b ng n a ñ dài d u ch m th nh t. D u ch m dôi
có th dùng cho c d u l ng.
Ví d :
1.2.4.3. D u mi n nh p (d u ngân t do, d u ch m lưu)
Là m t hình vòng cung gi a có m t d u ch m. D u này ñ t trên hay dư i
n t nh c ho c d u l ng cho phép t do x lý ñ dài c a n t nh c, d u l ng ñó tuỳ theo
s thích và ý ñ th hi n mà không ph thu c vào giá tr quy ñ nh cho n t nh c ho c
d u l ng ñó.
- 15
Ví d :
1.2.5. D u l ng
L ng là th i gian ng ng vang c a âm thanh, là kho nh kh c im l ng, là s
ng ng ngh trong âm nh c. L ng cũng là m t lo i ch t li u dùng trong c u trúc âm
nh c. Th i gian im l ng trong âm nh c ñư c xác ñ nh b ng các d u l ng. D u l ng
cũng ñư c qui ñ nh ñ dài và g i tên d a vào các n t nh c.
l ng tròn: l ng tr ng: l ng ñen: l ng ñơn: l ng kép: l ng móc tam: l ng móc t
- D u ch m, d u ngân t do cũng ñư c dùng v i các d u l ng và cũng có hi u
l c tương t như v i các n t nh c.
1)
2)
- D u l ng cũng ñư c dùng bình thư ng trong các chùm n t ñ c bi t như các
n t cùng giá tr .
- Khi mu n l ng c 1 nh p có th dùng d u l ng tr ng.
1.2.6. Nh ng hình th c phân chia ñ c bi t c a các giá tr ñ dài
Các n t nh c bình thư ng có th phân ñôi, n t nh c có ch m có th phân ba.
Phân ñôi n t nguyên và phân ba n t có ch m là cách phân chia cơ b n c a các giá tr
ñ dài. Bên c nh cách phân chia cơ b n còn có nh ng hình th c phân chia ñ c bi t.
1.2.6.1. Chùm n t phân chia ñ c bi t t m t n t nguyên
Chùm ba: ðây là hình th c ñem chia ba m t n t nguyên thay cho s chia hai.
Chùm 5: Là hình th c ñem m t n t nguyên chia thành 5 ph n b ng nhau thay
cho s chia 4.
- 16
Ngoài ra còn có chùm 6, chùm 7, chùm 9…
1.2.6.2. Chùm n t phân chia ñ c bi t t m t n t có ch m
Chùm 2. ðây là hình th c ñem m t n t có ch m chia 2 thay cho s chia 3.
Chùm 4. ðây là hình th c ñem m t n t có ch m chia 4 thay cho s chia 3.
Ngoài ra còn có chùm 7, 10...
1.2.7. Nh ng ký hi u và quy ư c vi t t t
Trong ghi chép nh c ñ gi m b t vi c ghi chép b ng n t nh c ngư i ta dùng
nhi u ký hi u quy ư c vi t t t.
1.2.7.1. D u quay l i (d u nh c l i)
Là ký hi u ch ñ nh m t ño n nh c ñư c nh c l i hai l n.
Ví d :
N u nh c l i l n hai có thay ñ i thì s d ng khung thay ñ i.
Ví d :
TRÊN CON ðƯ NG ð N TRƯ NG (trích)
Ngô M nh Thu
1.2.7.2. D u h i. (d u segno)
Là d u hi u dùng ñ ch ñ nh vi c nh c l i m t b ph n c a tác ph m. ði cùng
v id u có th có thêm ch D.C (Da capo) và Fine.
Ví d :
- 17
Khi yêu c u ph i l p l i nhi u hơn n a và l n tr l i cu i cùng có b b t m t
ño n nh c gi a bài ngư i ta dùng d u (coda)
Ví d :
* D u nh c l i t ng nh p, d u này ñ t trong m t ô nh p.
* D u nh c l i m t âm hình trong m t nh p.
1.3. ð vang (cư ng ñ )
ð vang là s c ngân m nh y u c a âm thanh. V m t v t lý biên ñ c a dao
ñ ng quy t ñ nh ñ vang. ð vang thư ng ñư c ch ñ nh b ng m t s t ti ng Ý thông
d ng nhi u nư c. Nh ng t ñó ñư c vi t t t, ghi dư i khuông nh c g i chung là s c
thái. Chúng có hi u l c ch ñ nh ñ vang cho c ño n nh c ho c m t s nh p.
1.3.1. Ký hi u ch s c thái
Ký hi u Ýnghĩa
Piano (p) nh , y u .
Pianissimo(pp) r t nh .
Mezzopiano(mp) hơi nh .
Mezzoforte(mf) hơi m nh.
Forte(f) m nh.
Fortissimo(ff) r t m nh…
M nh d n, to d n lên.
Nh d n
Crescendo (cresc) To lên
Poco a poco To d n lên
Diminuedo ( dim) Nh ñi ...
Ký hi u ch s c thái thư ng hay ñư c ký hi u b ng ti ng Ý, nhi u qu c gia
khác nhau thì ký hi u ch s c thái còn ñư c s d ng b ng nhi u ngôn ng vi t khác
nhau.
- 18
Ví d :
ANH V N HÀNH QUÂN (trích)
1.3.2. Nh n, ng t
* Ng t và ký hi u ng t (.), (v) và (-). Ng t là cách th hi n các âm tách r i nhau
ra, ký hi u ng t ñư c ghi trên hay dư i n t nh c.
Ví d :
* D u nh n (>): Nh n là cách x lý ñ vang m t âm cho n i b t hơn các âm
khác. D u nh n ñư c ghi trên ho c dư i n t nh c.
Ví d :
QUÊ EM (trích)
1.3.3. D u luy n
Ngư c v i ng t là luy n, ñây là cách th hi n các âm quy n ch t v i nhau. D u
luy n là m t hình vòng cung dùng ñ n i 2 ho c nhi u âm có ñ cao khác nhau ñ ch
ñ nh ph n luy n c a các âm ñó l i. Trong nh c hát d u luy n n i chung các n t vào
m t l i ca.
- 19
Ví d :
1)
2)
1.3.4. Âm tô ñi m
Âm tô ñi m là nh ng âm hình giai ñi u b sung, tô ñi m cho các âm chính c a
giai ñi u. ð dài c a các âm tô ñi m ñư c tính vào ñ dài c a âm ñ ng trư c nó ho c
vào âm mà nó tô ñi m. Trong tác ph m âm tô ñi m ñư c ghi b ng nh ng n t nh .
Ví d
BÀI CA BÊN CÁNH VÕNG (trích)
Ngoài ra còn có các ký hi u ch s c thái khác như: Âm v ( ), láy chùm
( ), láy r n ( )... Nh ng ký hi u này thư ng g p trong các tác ph m khí nh c.
- Láy chùm
- Láy r n
nguon tai.lieu . vn
