Xem mẫu
- Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi Sè 3 - 2018 Gia ®×nh trung lưu vµ c¸c yÕu tè nguån lùc cho ph¸t triÓn kinh tÕ NguyÔn Xu©n Mai Héi X· héi häc Tãm t¾t: Qua c¸c sè liÖu ®iÒu tra thùc tÕ, bµi viÕt chØ ra c¸c nguån lùc mµ c¸c gia ®×nh trung lưu ë ViÖt Nam ®ãng gãp cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. §ã lµ: cung cÊp nguån nh©n lùc tr×nh ®é cao, tiÒn vèn, ®ãng thuÕ, t¹o viÖc lµm, s¶n xuÊt vµ cung øng hµng hãa, dÞch vô. Ngoµi ra, c¸c gia ®×nh trung lưu cßn lµ c¸c ®¬n vÞ tiªu dïng quan träng, quy ®Þnh khèi lưîng cÇu tiªu dïng néi ®Þa. Trong sè c¸c yÕu tè t¸c ®éng tíi vÞ thÕ kinh tÕ cña gia ®×nh trung lưu, næi bËt lµ yÕu tè con ngưêi, tÝnh n¨ng ®éng, chñ ®éng thÝch nghi víi sù biÕn ®æi cña c¸c thµnh viªn gia ®×nh. Trong khi ®ã, yÕu tè vÒ thÓ chÕ, chÝnh s¸ch l¹i cã t¸c ®éng chưa m¹nh. V× vËy, cïng víi viÖc ghi nhËn ®ãng gãp cña c¸c gia ®×nh trung lưu, cÇn cã c¸c chÝnh s¸ch hç trî n©ng cao yÕu tè nguån lùc con ngưêi vµ khai th«ng c¸c yÕu tè thÓ chÕ ®Ó c¸c gia ®×nh trung lưu ph¸t huy vÞ thÕ cña hä trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hiÖn nay ë nưíc ta(1). Tõ khãa: Gia ®×nh trung lưu; C¸c nguån lùc kinh tÕ; Vai trß kinh tÕ cña gia ®×nh; Nguån lùc con ngưêi; YÕu tè thÓ chÕ. Ngµy nhËn bµi: 3/4/2018; ngµy chØnh söa: 2/5/2018; ngµy duyÖt
- 14 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 28, sè 3, tr. 13-23 Giíi thiÖu vÒ kh¸i niÖm vµ nguån sè liÖu Bµi viÕt sö dông kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi cÊp Bé “Gia ®×nh trung lưu ë ViÖt Nam víi c¸c qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi - v¨n hãa”. Theo nghiªn cøu nµy, gia ®×nh trung lưu (G§TL) lµ nhãm c¸c gia ®×nh cã møc sèng tư¬ng ®èi kh¸ gi¶, xÐt theo tiªu chÝ thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngưêi h»ng th¸ng (sau ®©y gäi t¾t lµ thu nhËp), n»m gi÷a nhãm gia ®×nh nghÌo vµ gia ®×nh giµu cã. C¸c gia ®×nh thuéc mÉu kh¶o s¸t ®ưîc chia thµnh 5 nhãm xÕp theo møc thu nhËp tõ thÊp ®Õn cao, bao gåm nhãm 1 lµ c¸c gia ®×nh cã thu nhËp thÊp nhÊt, nhãm 2, 3 vµ 4 lµ c¸c gia ®×nh cã thu nhËp trung b×nh, vµ nhãm 5 lµ c¸c gia ®×nh cã thu nhËp cao nhÊt (giµu cã). Ba nhãm gia ®×nh n»m gi÷a, tøc lµ c¸c nhãm 2, 3, 4, lËp thµnh nhãm G§TL1 (v× chØ xÐt theo mét tiªu chÝ lµ thu nhËp) cã thu nhËp dao ®éng tõ 2,5 triÖu - 10 triÖu ®ång vµ chiÕm 71% trªn mÉu kh¶o s¸t. Ngoµi tiªu chÝ vÒ thu nhËp như ë nhãm G§TL1, nhãm G§TL2 ®ưîc h×nh thµnh khi cã thªm tiªu chÝ chñ hé/ngưêi ®¹i diÖn hé gia ®×nh cã häc vÊn THPT trë lªn, chiÕm 45% trªn mÉu kh¶o s¸t. Bµi viÕt nµy tËp trung t×m hiÓu nh÷ng ®ãng gãp cña G§TL cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, cã so s¸nh gi÷a 2 nhãm G§TL1 vµ G§TL2, vµ gi÷a nhãm G§TL cã thu nhËp thÊp nhÊt (nhãm 1) vµ cao nhÊt (nhãm 5) trong 5 nhãm thu nhËp võa nªu trªn. 1. Nh÷ng yÕu tè nguån lùc cña G§TL trong ph¸t triÓn kinh tÕ Vai trß kinh tÕ cña G§TL ®ưîc thÓ hiÖn qua nh÷ng ®ãng gãp vÒ “®Çu vµo” vµ “®Çu ra” cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh như: lao ®éng (chÊt lưîng cao, trung b×nh, gi¶n ®¬n), tiÒn vèn ®Çu tư, tiÒn ®ãng thuÕ, t¹o viÖc lµm, s¶n xuÊt s¶n phÈm, cung øng dÞch vô. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy hÇu như c¸c gia ®×nh ®ưîc hái ®Òu cã ®ãng gãp ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Phæ biÕn nhÊt ë 50-60% c¸c G§TL lµ viÖc cung cÊp lao ®éng c¸c tr×nh ®é kh¸c nhau. TiÕp ®ã, gÇn mét nöa c¸c G§TL ®ang trùc tiÕp s¶n xuÊt hµng hãa hoÆc cung øng dÞch vô. Bªn c¹nh ®ã lµ nh÷ng ®ãng gãp kh¸c như ®Çu tư vèn, ®ãng thuÕ, hay t¹o viÖc lµm. Nh×n chung, ®ãng gãp næi bËt cña c¸c G§TL vµo ph¸t triÓn kinh tÕ lµ cung øng lao ®éng thuéc c¸c tr×nh ®é vµ cung cÊp hµng hãa, dÞch vô. G§TL1 vµ ®Æc biÖt G§TL2 næi tréi ë viÖc cung cÊp lao ®éng tr×nh ®é cao (L§T§C), tư¬ng øng lµ 46,9% vµ 63,8% trªn toµn mÉu. G§TL2 víi häc
- NguyÔn Xu©n Mai 15 B¶ng 1. §ãng gãp cña G§TL vÒ c¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ (%) vÊn tõ THPT trë lªn cã tû lÖ cung øng L§T§C gÇn víi tû lÖ cña nhãm gia ®×nh giµu cã (73%) vµ cao h¬n h¼n G§TL1 (1,4 lÇn). C¸c G§TL cã thu nhËp cao nhÊt cã tû lÖ cung cÊp L§T§C cho nÒn kinh tÕ nhiÒu gÊp 4-5 lÇn so víi c¸c G§TL cã thu nhËp thÊp nhÊt. VÒ s¶n xuÊt hµng hãa, vèn ®Çu tư cã kho¶ng trªn 10% c¸c G§TL1 tham gia. Ho¹t ®éng ®ãng thuÕ vµ t¹o viÖc lµm cña c¸c gia ®×nh thuéc nhãm 1 chiÕm kho¶ng 5% sè G§TL. Trong khi ®ã, c¸c gia ®×nh thuéc nhãm 5 (giµu cã) cã tû lÖ ®ãng gãp cao nhÊt trong hÇu hÕt c¸c yÕu tè ph¸t triÓn kinh tÕ như: cung cÊp L§T§C, vèn ®Çu tư, ®ãng thuÕ, t¹o viÖc lµm, cung cÊp dÞch vô (chØ ngo¹i trõ viÖc cung cÊp lao ®éng gi¶n ®¬n vµ s¶n xuÊt hµng hãa). VÒ c¬ b¶n, nhãm G§TL2 cã ®ãng gãp næi bËt vÒ nguån lùc cho ph¸t triÓn kinh tÕ, víi tû lÖ lín c¸c gia ®×nh cung cÊp nguån lao ®éng chÊt lưîng cao. MÆc dï vËy, tû lÖ nµy vÉn thÊp h¬n so víi c¸c gia ®×nh Nhãm 5 – nhãm giµu nhÊt trong 5 nhãm ph©n tÇng theo thu nhËp. Tuy nhiªn, vai trß ®ãng gãp cho ph¸t triÓn kinh tÕ cña G§TL lµ kh¸c nhau ë nhiÒu chiÒu c¹nh, như trong c¸c ph©n tÝch dưíi ®©y. 1.1. Cung øng lao ®éng Như ®· nªu trªn, c¸c G§TL (1 vµ 2) næi bËt vÒ ®ãng gãp lao ®éng chÊt lưîng cao (50-60% c¸c G§TL) vµ chØ ®øng sau c¸c gia ®×nh nhãm 5. Lao ®éng tr×nh ®é trung b×nh ®ưîc cung cÊp ë møc thÊp h¬n (34,8%) vµ sau ®ã th× gi¶m râ rÖt ë c¸c gia ®×nh nhãm 5. Trong khi ®ã, viÖc cung øng lao ®éng gi¶n ®¬n lµ thÕ m¹nh cña c¸c gia ®×nh nhãm 1. Nh×n chung, c¸c G§TL cµng kh¸ gi¶ th× cµng ®ãng gãp nhiÒu lao ®éng cã tr×nh ®é cao cho
- 16 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 28, sè 3, tr. 13-23 B¶ng 2. Tû lÖ c¸c ph©n nhãm G§TL (1&2) cung øng L§T§C (%) qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ngưîc l¹i. §iÒu nµy ®óng kh«ng chØ gi÷a c¸c ph©n nhãm G§TL (2, 3, 4 vµ G§TL1, G§TL2) mµ còng ®óng trong tư¬ng quan cña c¶ 5 nhãm theo ph©n tÇng thu nhËp cña mÉu nghiªn cøu. Cô thÓ, chªnh lÖch vÒ tû lÖ ®ãng gãp lao ®éng tr×nh ®é cao cña 3 ph©n nhãm thuéc G§TL1 vµ G§TL2 ®ưîc thÓ hiÖn râ nÐt trong b¶ng 2. Nhãm G§TL2 víi tr×nh ®é häc vÊn cao h¬n cã chÊt lưîng ®ãng gãp vµo ph¸t triÓn kinh tÕ còng cao h¬n nÕu xÐt qua chØ b¸o vÒ tû lÖ cung øng L§T§C so víi G§TL1 (63,8% vµ 46,9%). C¶ 3 ph©n nhãm G§TL2 còng ®Òu cã tû lÖ cung øng L§T§C vưît tréi so víi 3 ph©n nhãm G§TL1 vµ thËm chÝ cao h¬n tû lÖ trung b×nh cña Nhãm 5. Nhãm G§TL1 chiÕm tíi 83,1% vµ G§TL2 chiÕm 71,7 % trong sè c¸c gia ®×nh cã cung øng L§T§C. V× vËy, viÖc t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c¸c G§TL, ®Æc biÖt lµ G§TL thuéc ph©n khóc gi÷a vµ dưíi (cung øng hai phÇn ba L§T§C), cã thÓ lµm gia t¨ng nguån nh©n lùc chÊt lưîng cao cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa vµ ngưîc l¹i. §¸ng lưu ý lµ tû lÖ c¸c G§TL cã ®ãng gãp nguån lao ®éng chÊt lưîng cao míi ë møc 50-60% v× trong cÊu tróc nghÒ nghiÖp cña G§TL hiÖn nay, c¸c gia ®×nh thuéc nhãm nghÒ nghiÖp “cò” (như bu«n b¸n dÞch vô, s¶n xuÊt tiÓu thñ c«ng nghiÖp, lao ®éng gi¶n ®¬n, n«ng d©n, c«ng nh©n,…) cßn chiÕm tû träng cao h¬n nhãm nghÒ nghiÖp “míi” (72,8% so víi 27,2% cña G§TL1 vµ 58,5% so víi 41,2% cña G§TL2). Tãm l¹i vai trß quan träng cña c¸c G§TL chÝnh lµ cung øng nguån lao ®éng, ®Æc biÖt lµ lao ®éng tr×nh ®é cao, víi triÓn väng ngµy cµng gia t¨ng. PhÇn ®ãng gãp nµy t¨ng tû lÖ thuËn víi møc ®é kh¸ gi¶ (vÒ thu nhËp, møc sèng) vµ theo häc vÊn (G§TL2 so víi G§TL1). C¸c G§TL ë khu vùc néi thµnh vµ ë hai thµnh phè lín nhÊt còng cã tû lÖ cung øng L§T§C nhiÒu h¬n.
- NguyÔn Xu©n Mai 17 1.2. Cung cÊp vèn ®Çu tư, ®ãng thuÕ, t¹o viÖc lµm §Çu tư cho s¶n xuÊt kinh doanh hé gia ®×nh còng chÝnh lµ ®Çu tư cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Þa phư¬ng vµ quèc gia. C¸c G§TL cã thµnh viªn lµ doanh nh©n thưêng lµ nh÷ng ®Çu tµu trong lÜnh vùc nµy. Ngoµi ra, c¸c G§TL trùc tiÕp s¶n xuÊt hµng hãa, cung øng dÞch vô theo m« h×nh kinh tÕ hé gia ®×nh còng lµ nguån cung øng vèn ®¸ng kÓ. Theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t tÝnh trªn toµn mÉu, kho¶ng 9% c¸c gia ®×nh cã nguån vèn ®Çu tư vµo s¶n xuÊt kinh doanh. Cßn nÕu tÝnh riªng th× G§TL1 chiÕm 72,3% vµ G§TL2 chiÕm 53,5% trong sè c¸c gia ®×nh cã lo¹i ®ãng gãp nµy. C¸c gia ®×nh cµng kh¸ gi¶ cµng cã nhiÒu ®ãng gãp vÒ nguån vèn ®Çu tư vµo ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh. Ch¼ng h¹n, xÐt trªn toµn mÉu, nhãm G§TL1 lµ 9,7%, nhãm G§TL2 lµ 10,1%, vµ cao nhÊt 34,4% ë nhãm 5. Kh«ng cã chªnh lÖch ®¸ng kÓ gi÷a G§TL1 vµ G§TL2 vÒ tû lÖ nµy. TiÒn thuÕ lµ mét nguån vèn tµi chÝnh lín cho ng©n s¸ch vµ cho ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong mÉu kh¶o s¸t cña ®Ò tµi, cã 5,8% c¸c G§TL ghi nhËn hä cã ®ãng thuÕ tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Cßn víi c¸c gia ®×nh cña nhãm 5 th× cã tíi mét phÇn tư c¸c gia ®×nh cã ®ãng thuÕ. VÒ t¹o viÖc lµm, kho¶ng 5,1% c¸c G§TL ®ưîc kh¶o s¸t ghi nhËn hä ®ang gãp phÇn t¹o viÖc lµm cho ngưêi lao ®éng t¹i ®Þa phư¬ng. ë c¸c gia ®×nh nhãm 5, tû lÖ nµy lµ 29,5%. 1.3. S¶n xuÊt hµng hãa vµ cung cÊp dÞch vô VÒ s¶n xuÊt hµng hãa, dï chØ cã 15,4% hé trong toµn mÉu s¶n xuÊt hµng hãa, nhưng xÐt riªng trong c¸c G§TL th× G§TL1 cã 62,2% vµ G§TL2 cã 29,7%. Trong ®ã, ph©n nhãm G§TL1-dưíi (nhãm 2) chiÕm 57%, cßn ph©n nhãm G§TL1-gi÷a (nhãm 3) chiÕm h¬n 30%. Tû lÖ nµy ë G§TL1 khu vùc n«ng th«n lµ 65,9%. VÒ cung øng dÞch vô, mét phÇn ba (34,4%) sè hé trong mÉu kh¶o s¸t cã ho¹t ®éng kinh tÕ nµy. XÐt riªng th× 73,6% G§TL1 vµ 44,4% G§TL2 cã ho¹t ®éng nµy, bao gåm nhiÒu lo¹i h×nh dÞch vô vµ qui m« ho¹t ®éng. §¸ng lưu ý lµ mÉu kh¶o s¸t chñ yÕu thuéc khu vùc néi ®« cña ba thµnh phè lín nªn quy m« cung øng dÞch vô cña G§TL lµ kh¸ cao.
- 18 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 28, sè 3, tr. 13-23 2. Nh÷ng nguån lùc ®ãng gãp cã ý nghÜa nhÊt vÒ kinh tÕ cña G§TL Mçi G§TL cã thÓ ®ãng gãp mét sè lo¹i nguån lùc (trong sè 8 nguån lùc võa kÓ trªn) vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong sè c¸c nguån lùc ®ãng gãp ®ã, mçi gia ®×nh cã thÓ chän ra mét nguån lùc cã ý nghÜa nhÊt ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ cña gia ®×nh vµ cña ®Þa phư¬ng còng như cña nÒn kinh tÕ nãi chung. Nh×n chung, cã mét phÇn ba c¸c G§TL1 vµ mét nöa sè G§TL2 cho r»ng ®ãng gãp quan träng nhÊt cña gia ®×nh hä vµo ph¸t triÓn kinh tÕ lµ cung øng lao ®éng tr×nh ®é cao. Lo¹i ®ãng gãp lín thø 2 lµ c¸c dÞch vô víi kho¶ng 13% c¸c G§TL (1 vµ 2) tham gia. Nh÷ng ®ãng gãp kh¸c như s¶n xuÊt hµng hãa, ®Çu tư vèn, ®ãng thuÕ… chØ cã mét phÇn nhá gia ®×nh (dưíi 5,4%) cho lµ cã ý nghÜa kinh tÕ. Cung cÊp lao ®éng tr×nh ®é trung b×nh ®ưîc 18,1% gia ®×nh trong mÉu cho lµ ®ãng gãp cã ý nghÜa kinh tÕ nhÊt cña gia ®×nh, trong ®ã G§TL1 chiÕm hai phÇn ba. Ngoµi nh÷ng ®ãng gãp cã ý nghÜa vÒ kinh tÕ nµy cña G§TL, nh÷ng dù ®Þnh vÒ n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n cña thµnh viªn gia ®×nh còng më ra tiÒm n¨ng n©ng cao chÊt lưîng nguån nh©n lùc vµ tÝnh di ®éng x· héi tÝch cùc cña hä. GÇn mét nöa sè G§TL1 cã dù ®Þnh nµy. C¸c G§TL cµng kh¸ gi¶ th× cµng cã nhiÒu dù ®Þnh như vËy. ViÖc cung cÊp dÞch vô ®ưîc 13,9% sè hé trong mÉu coi lµ ho¹t ®éng cã ý nghÜa kinh tÕ nhÊt cña gia ®×nh, riªng trong G§TL1 th× tû lÖ nµy chiÕm tíi 76%. VÒ s¶n xuÊt hµng hãa, cã 5,4% sè hé ®ưîc kh¶o s¸t coi lµ cã ý nghÜa kinh tÕ, trong ®ã G§TL1 chiÕm mét phÇn ba. Nh÷ng ho¹t ®éng ®Çu tư vèn, ®ãng thuÕ, t¹o viÖc lµm chØ cã dưíi 5% sè hé ®ưîc hái cho lµ cã ý nghÜa kinh tÕ. XÐt vÒ qui m« s¶n xuÊt, dÞch vô, cã lÏ c¸c gia ®×nh nµy lµ nh÷ng doanh nghiÖp thuéc lo¹i võa vµ nhá. Tû lÖ c¸c G§TL1 vµ G§TL2 coi cung cÊp dÞch vô vµ s¶n xuÊt hµng hãa lµ hai lo¹i ®ãng gãp cã ý nghÜa kinh tÕ nhÊt cña gia ®×nh tư¬ng øng lµ 19,3% vµ 16,7%. Kho¶ng 4% c¸c G§TL (1 vµ 2) cã thªm ba ®ãng gãp kh¸c lµ tiÒn thuÕ, vèn ®Çu tư vµ t¹o viÖc lµm. Tæng céng kho¶ng trªn 20% c¸c G§TL cã 5 lo¹i ®ãng gãp võa kÓ. Lưu ý lµ trong c¬ cÊu mÉu nghiªn cøu, cã 1,6% hé gia ®×nh lµ doanh nh©n (phÇn cßn l¹i chñ yÕu thuéc vµo nhãm giµu cã), kho¶ng 26% c¸c hé gia ®×nh lµm s¶n xuÊt tiÓu thñ c«ng
- NguyÔn Xu©n Mai 19 nghiÖp, kinh doanh bu«n b¸n. Víi tû lÖ G§TL trong c¸c nhãm nghÒ nµy lµ kho¶ng 70% cña G§TL1 vµ 40% víi G§TL2, th× tû lÖ 20% c¸c gia ®×nh cã 5 ®ãng gãp kÓ trªn cã thÓ tư¬ng øng víi tû lÖ tư¬ng tù c¸c G§TL thuéc 3 nhãm nghÒ nghiÖp võa nãi, vµ thưêng g¾n víi c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh dưíi h×nh thøc doanh nghiÖp nhá hoÆc quy m« hé gia ®×nh ë ®Þa phư¬ng. Sù chªnh lÖch gi÷a tû lÖ cã “®ãng gãp kinh tÕ” (®ưîc tÝnh trªn tÊt c¶ c¸c lao ®éng cña hé gia ®×nh) vµ tû lÖ nh÷ng “®ãng gãp cã ý nghÜa kinh tÕ nhÊt” cho thÊy ®a sè c¸c G§TL (1 vµ 2) hiÖn cã qui m« vµ ph¹m vi ho¹t ®éng kinh tÕ h¹n chÕ vÒ sè lưîng còng như vÒ chÊt lưîng. (Như ®· chØ ra, chñ yÕu ®ã lµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ hé gia ®×nh hay thuéc khu vùc kinh tÕ phi chÝnh thøc). Như vËy, ®ãng gãp cã ý nghÜa nhÊt ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c G§TL chÝnh lµ yÕu tè cung øng lao ®éng tr×nh ®é cao. §©y còng lµ phÇn ®ãng gãp lín nhÊt cho ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c G§TL. §ư¬ng nhiªn lµ ®ãng gãp cña G§TL2 víi tr×nh ®é häc vÊn cao h¬n sÏ m¹nh h¬n c¶ vÒ lưîng vµ chÊt. §©y lµ xu hưíng tÊt yÕu, tÝch cùc vÒ vai trß/vÞ thÕ kinh tÕ cña G§TL mµ c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cÇn chó ý ph¸t huy. H¬n thÕ n÷a, gÇn mét nöa G§TL1 cho biÕt cã dù ®Þnh ®Çu tư n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. §iÒu nµy më ra kh¶ n¨ng t¨ng cưêng qu¸ B¶ng 3. So s¸nh ®ãng gãp vµ ®ãng gãp cã ý nghÜa nhÊt cña G§TL1 vµ 2 (%)
- 20 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 28, sè 3, tr. 13-23 tr×nh di chuyÓn gi÷a c¸c ph©n nhãm G§TL theo hưíng ®i lªn, ®ång thêi n©ng cao vÞ thÕ kinh tÕ - x· héi cña gia ®×nh hä. C¸c G§TL cµng kh¸ gi¶ th× cµng cã nhiÒu dù ®Þnh như vËy. Ch¼ng h¹n víi 3 ph©n nhãm G§TL1 (c¸c nhãm thu nhËp 2, 3, 4), tû lÖ c¸c gia ®×nh cã dù ®Þnh lÇn lưît lµ 35,9%; 44,5% vµ 55,6%. Xu hưíng nµy lµ dÔ hiÓu v× c¸c G§TL cµng kh¸ gi¶ th× cµng cã nhiÒu nguån lùc tèt h¬n cho ho¹t ®éng më réng ®Çu tư. Bªn c¹nh nh÷ng ®ãng gãp vÒ “®Çu vµo” cho ph¸t triÓn kinh tÕ nªu trªn, G§TL cßn lµ nh÷ng ®¬n vÞ tiªu dïng quan träng cña nÒn kinh tÕ, kh«ng chØ bëi sè lưîng ®«ng ®¶o mµ cßn bëi tiÒm lùc kinh tÕ cña hä. Tiªu dïng cña c¸c G§TL lµ cÊu thµnh chÝnh cña cÇu néi ®Þa vµ lµ mét ®éng lùc quan träng thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ. Theo sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª, doanh thu b¸n lÎ hµng hãa n¨m 2017 ưíc tÝnh ®¹t gÇn 130 tû USD, t¨ng 10,9% so víi cïng kú n¨m 2016. Sè liÖu kh¶o s¸t vÒ nh÷ng dù ®Þnh ®Çu tư n©ng cÊp nhµ ë, mua s¾m, n©ng cÊp tiÖn nghi sinh ho¹t như lµ nh÷ng kÕ ho¹ch chi tiªu cña c¸c G§TL trong 5 n¨m tíi cho thÊy vai trß kinh tÕ quan träng cña hä trong lÜnh vùc tiªu dïng. Ch¼ng h¹n trªn 60% c¸c G§TL1 cã kÕ ho¹ch n©ng cÊp nhµ ë, trong ®ã 15% ch¾c ch¾n thùc hiÖn ®ưîc. Mét tû lÖ tư¬ng tù dù ®Þnh mua s¾m, chuyÓn ®æi tiÖn nghi ®¾t tiÒn như « t«, xe m¸y. Ngoµi ra, mét bé phËn c¸c G§TL cßn cã nh÷ng dù ®Þnh chi tiªu lín như cho con ®i du häc tù tóc, ®i du lÞch dµi ngµy trong nưíc hay ®i du lÞch nưíc ngoµi. 3. Nh÷ng yÕu tè n©ng cao vÞ thÕ kinh tÕ cña G§TL Cã ba nhãm yÕu tè t¸c ®éng ®Õn tÝnh tÝch cùc kinh tÕ cña G§TL vµ n©ng cao vÞ thÕ kinh tÕ cña hä xÕp theo tõng møc ®é. Nhãm thø nhÊt gåm 4 yÕu tè cña nguån lùc sinh kÕ hé gia ®×nh gåm vèn con ngưêi, vèn vËt chÊt, thÞ trưêng vµ vèn x· héi cã t¸c ®éng m¹nh nhÊt ®Õn n¨ng lùc kinh tÕ cña c¸c gia ®×nh. Trong sè ®ã, n¨ng lùc vµ tinh thÇn ®ưîc thÓ hiÖn qua sù n¨ng ®éng, tÝnh tÝch cùc cña c¸c thµnh viªn gia ®×nh. C¸c yÕu tè con ngưêi (chiÕm hai phÇn ba sè G§TL 1 vµ 2 lùa chän) vµ ®iÒu kiÖn vËt chÊt tµi chÝnh, lao ®éng (trªn mét nöa G§TL 1 vµ 2 lùa chän) còng ®ưîc coi lµ cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn møc sèng cña G§TL. YÕu tè con ngưêi n¨ng ®éng cµng quan träng khi cã tíi trªn mét nöa sè G§TL 1 vµ 2 kh¼ng ®Þnh hä dùng nghiÖp tõ tay tr¾ng. Víi c¸c G§TL ®©y lµ thÕ m¹nh v× hä kh«ng chØ cã ®iÒu kiÖn vËt chÊt
- NguyÔn Xu©n Mai 21 B¶ng 4. Nh÷ng yÕu tè lµm thay ®æi tÝnh tÝch cùc kinh tÕ cña G§TL (%) tµi chÝnh æn ®Þnh mµ cßn cã häc vÊn tèt (như G§TL2). Nh÷ng yÕu tè nµy cã ¶nh hưëng tÝch cùc nhÊt tíi møc sèng cña gia ®×nh, ®ång thêi ®ãng gãp vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ quèc gia, theo phư¬ng ch©m “d©n giµu nưíc m¹nh”. Nhãm thø hai bao gåm hai yÕu tè vÒ thÓ chÕ hay c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ x· héi cã t¸c ®éng yÕu h¬n nhãm thø nhÊt, ph¶n ¸nh mét t×nh tr¹ng m©u thuÉn trong m«i trưêng thÓ chÕ. NÕu như m«i trưêng thÓ chÕ vÜ m« (như ®ưêng lèi §æi míi, x©y dùng kinh tÕ thÞ trưêng, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa – hiÖn ®¹i hãa, më cöa héi nhËp) ®ang t¹o ra bèi c¶nh thuËn lîi cho c¸c G§TL ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, th× c¸c chÝnh s¸ch cô thÓ vÒ kinh tÕ vµ x· héi (vi m«) dưêng như cßn nhiÒu h¹n chÕ, chưa t¹o ra có hÝch n©ng cao hiÖu qu¶ n¨ng lùc kinh tÕ cña c¸c G§TL. V× vËy, ®©y lµ mét “kho¶ng trèng chÝnh s¸ch” cÇn ®ưîc kh¾c phôc. Ph¶i lµm sao ®Ó yÕu tè thÓ chÕ chÝnh s¸ch (kinh tÕ vµ x· héi) nµy cã ®ưîc søc t¸c ®éng tÝch cùc tíi c¸c G§TL tư¬ng ®ư¬ng víi c¸c yÕu tè con ngưêi võa nªu trªn. Nhãm thø ba, gåm hai yÕu tè: c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ truyÒn thèng gia ®×nh - cã søc t¸c ®éng thÊp nhÊt. YÕu tè ®iÒu kiÖn tù nhiªn cã t¸c ®éng kh«ng ®¸ng kÓ, cã thÓ mét phÇn do h¹n chÕ bëi sù lùa chän mÉu nghiªn cøu tËp trung vµo khu vùc ®« thÞ. Tuy vËy, ®©y lµ mét yÕu tè chøa ®ùng nhiÒu th¸ch thøc bëi t¸c ®éng ngµy cµng gia t¨ng cña t×nh tr¹ng biÕn ®æi khÝ hËu ë nưíc ta hiÖn nay vµ trong tư¬ng lai.
- 22 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 28, sè 3, tr. 13-23 YÕu tè v¨n hãa - truyÒn thèng gia ®×nh kh«ng cã ¶nh hưëng m¹nh ®Õn sù thay ®æi møc sèng cña c¸c G§TL. V× nh÷ng lý do lÞch sö, chóng ta Ýt cã c¸c G§TL “truyÒn thèng” víi vèn liÕng vËt chÊt vµ v¨n hãa ®ưîc truyÒn l¹i cho thÕ hÖ sau. H¬n mét nöa G§TL dùng nghiÖp “tõ tay tr¾ng” vµ chÝnh ®iÒu nµy quy ®Þnh cÊu tróc nghÒ nghiÖp ®a d¹ng cña c¸c G§TL hiÖn nay, cïng nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n hãa cña nã. Nh÷ng ®Æc ®iÓm xuÊt th©n cña G§TL vµ bèi c¶nh x· héi cña nh÷ng thËp niªn §æi míi võa qua chÝnh lµ nh÷ng yÕu tè thóc ®Èy ®Ò cao vai trß cña yÕu tè con ngưêi, tÝnh n¨ng ®éng, tÝch cùc vµ n¨ng lùc thÝch øng cña hä. Nã khuyÕn khÝch tinh thÇn tù lùc, khëi nghiÖp cña c¸c thµnh viªn vµ cña toµn bé G§TL. KÕt luËn C¸c G§TL cã vai trß kinh tÕ quan träng lµ cung øng lao ®éng, ®Æc biÖt L§T§C, lµ nh÷ng ®¬n vÞ tiªu dïng vµ cung cÊp dÞch vô vµ s¶n xuÊt hµng hãa cho ph¸t triÓn kinh tÕ. Tõ lÞch sö h¬n mét nöa c¸c G§TL ®i lªn tõ tay tr¾ng, hä lµ nh÷ng nh©n tè míi víi tÝnh n¨ng ®éng, tÝch cùc vµ n¨ng lùc thÝch øng cao cña c¸c thµnh viªn gia ®×nh. Nh×n chung, trong sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn cña c¸c G§TL thêi gian qua, nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng lµ thuËn lîi víi c¬ héi nhiÒu h¬n th¸ch thøc. Qua ®ã G§TL ®ãng gãp vµ tư¬ng t¸c víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Þa phư¬ng vµ c¶ nưíc. §Ó thóc ®Èy sù gia t¨ng vai trß kinh tÕ cña G§TL cÇn t¹o m«i trưêng thÓ chÕ thuËn lîi cho viÖc n©ng cao chÊt lưîng nguån lùc con ngưêi, thóc ®Èy di ®éng x· héi, gia nhËp nhãm G§TL. VÒ thÓ chÕ kinh tÕ, cÇn hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch t¨ng cưêng kh¶ n¨ng tiÕp cËn nguån vèn vËt chÊt, tµi chÝnh vµ c¬ héi tiÕp cËn thÞ trưêng cña c¸c G§TL, ®Æc biÖt c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ ë cÊp trung vµ vi m«. Tõ ®ã t¹o ®éng lùc m¹nh mÏ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi ë ®Þa phư¬ng vµ trong c¶ nưíc. H¬n n÷a, nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn sù t¨ng cưêng vÞ thÕ kinh tÕ cña G§TL kh«ng chØ t¸c ®éng riªng rÏ vµ trùc tiÕp mµ cßn phô thuéc vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn thêi gian vµ kh«ng gian kh¸c nhau. V× thÕ c¸c can thiÖp chÝnh s¸ch cÇn tÝnh ®Õn t¸c ®éng phøc hîp cña chóng nh»m ®ång thêi võa n©ng cao vÞ thÕ kinh tÕ cña G§TL võa thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nãi chung.n
- NguyÔn Xu©n Mai 23 Chó thÝch Bµi viÕt lµ s¶n phÈm cña §Ò tµi cÊp Bé “Gia ®×nh trung lưu ë ViÖt Nam víi (1) c¸c qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi - v¨n hãa” (M· sè KHXH-G§/16-19/12). §Ò tµi thuéc Chư¬ng tr×nh “Nghiªn cøu ®¸nh gi¸ tæng thÓ vÒ gia ®×nh thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt nưíc, héi nhËp quèc tÕ” cña ViÖn Hµn l©m Khoa häc x· héi ViÖt Nam. Tµi liÖu trÝch dÉn Lª Kim Sa. 2014. TÇng líp trung lưu ë ViÖt Nam: quan ®iÓm tiÕp cËn, thùc tiÔn ph¸t triÓn vµ c¸c kiÕn nghÞ chÝnh s¸ch. B¸o c¸o Tæng hîp §Ò tµi cÊp bé cña Trung t©m Ph©n tÝch vµ Dù b¸o, ViÖn Hµn l©m Khoa häc x· héi ViÖt Nam. Nguyen Van Thinh, Tran Thuy Duong et al. 2010. The emerging middle class in Vietnam transitional economy: identification, measurement and consump- tion behavior respect to economic growth. http://ueb.vnu.edu.vn/Uploads/ file/lethuydzung@gmail.com/2010/09/10/UEB%20- %20middle%20class_gpac2010.pdf. NguyÔn Thanh TuÊn. 2007. “VÒ nhãm x· héi trung lưu ë ViÖt Nam hiÖn nay”. T¹p chÝ Céng s¶n, sè 2+3 (122+123)/2007. Sè liÖu vµ B¸o c¸o chuyªn ®Ò cña §Ò tµi cÊp bé: Gia ®×nh trung lưu ë ViÖt Nam víi c¸c qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi - v¨n hãa, thuéc Chư¬ng tr×nh NCKH cÊp Bé “Nghiªn cøu ®¸nh gi¸ tæng thÓ vÒ gia ®×nh thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt nưíc, héi nhËp quèc tÕ”. ViÖn Hµn l©m Khoa häc x· héi ViÖt Nam. 2016-2018. TrÞnh Duy Lu©n. 2017. “Nghiªn cøu vÒ tÇng líp trung lưu: tõ kinh nghiÖm ch©u ¸ ®Õn thùc tiÔn ViÖt Nam”. T¹p chÝ X· héi häc, Sè 2/ 2017.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học