Xem mẫu
NguyÔn huy c«n Tõ ®iÓn danh nh©n KiÕn tróc-x©y dùng ThÕ giíi Hμ néi, 2009 1 NGuyÔn Huy C«n Tõ ®iÓn danh nh©n KiÕn tróc-x©y dùng ThÕ giíi hμ néi -2009 2 Lêi nãi ®Çu gµy nay, trªn thÕ giíi ®· cã v« vµn c«ng tr×nh kiÕn tróc ë kh¾p c¸c ch©u lôc. Cã c«ng tr×nh ®· tån t¹i hµng ngµn n¨m, cã c«ng tr×nh ®· tån t¹i hµng tr¨m n¨m, cã c«ng tr×nh míi ®−îc x©y dùng, cã c«ng tr×nh ®ang lµ niÒm tù hµo vµ m¬ −íc tham quan, kh¶o s¸t, du lÞch cña kh¸ch bèn ph−¬ng, nh−ng còng cã c«ng tr×nh chØ cßn l¹i di tÝch, thËm chÝ chØ cßn lµ nh÷ng dßng ch÷ ®äng l¹i trªn s¸ch b¸o. Song kh«ng ph¶i tù nhiªn mµ cã nh÷ng c«ng tr×nh nh− vËy, ngay c¶ nh÷ng h¹ng môc ®−îc liÖt vµo “B¶y kú quan thÕ giíi” còng ph¶i cã t¸c gi¶. §ã lµ nh÷ng ng−êi x©y dùng nhµ mµ ng−êi cæ Hy L¹p ®· tõng ngîi ca. ChÝnh danh tõ “ kiÕn tróc s−”- tiÕng Hy L¹p gèc lµ architecton ®· mang ý nghÜa ban ®Çu lµ “ bËc thÇy vÒ thñ c«ng nghiÖp”, trong ®ã cã x©y dùng. Chóng t«i kh«ng cã tham väng viÕt ®−îc thËt chi tiÕt vÒ tiÓu sö cña c¸c danh nh©n kiÕn tróc - x©y dùng trªn kh¾p hµnh tinh, mµ chØ d¸m nªu h¬n 500 bé mÆt tiªu biÓu cña giíi kiÕn tróc s− vµ kü s− x©y dùng trªn thÕ giíi theo c¸c tµi liÖu ®· s−u tÇm ®−îc ®Ó cung cÊp nh÷ng th«ng tin sau ®©y: tªn, tuæi (n¨m sinh, n¨m mÊt), quèc tÞch, xu h−íng/ tr−êng ph¸i, c¸c t¸c phÈm /c«ng tr×nh tiªu biÓu, ®Æc ®iÓm thÓ hiÖn / quan niÖm riªng, danh hiÖu, gi¶i th−ëng (quèc gia, quèc tÕ) . Nh− bÊt kú cuèn tõ ®iÓn nµo kh¸c, tªn t¸c gi¶ sÏ s¾p xÕp theo vÇn ch÷ c¸i tõ A ®Õn Z. Tr−êng hîp t¸c gi¶ cã hai tªn th× lÊy tªn th«ng dông, cßn tªn kia ghi chó ch÷ X ( xem) ®Ó tiÖn tra cøu. §èi víi c¸c t¸c gi¶ Nga th× phiªn ©m theo ch÷ c¸i latinh ®Ó tiÖn Ên lo¸t, c¨n cø vµo quy ®Þnh phiªn ©m hiÖn hµnh. ë phÇn phô lôc, chóng t«i giíi thiÖu c¸c nÒn kiÕn tróc vµ c¸c phong c¸ch kiÕn tróc trªn thÕ giíi, mét sè c«ng tr×nh tiªu biÓu cña thÕ kû 20 mµ c¸c nhµ kiÕn tróc ®· thùc hiÖn ®Ó tiÖn tham kh¶o. ViÖc biªn so¹n mét cuèn tõ ®iÓn lo¹i nµy thËt kh«ng ®¬n gi¶n nªn cßn nhiÒu thiÕu sãt. Song víi nhiÖt t×nh mong muèn cã tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c ®éc gi¶ quan t©m ®Õn “ nh÷ng ng−êi s¸ng t¹o thÕ giíi”, chóng t«i m¹nh d¹n thùc hiÖn c«ng viÖc nµy víi sù khÝch lÖ vµ gióp ®ì ý kiÕn cña ®ång nghiÖp. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n. So¹n gi¶ 3 Aalto, alvar (1898-1976) KiÕn tróc s− PhÇn Lan, ng−êi tiªn phong cña xu h−íng H÷u c¬ ë Ch©u ¢u tõ tr−íc n¨m 1950. ¤ng ®· lµm cho thÕ giíi biÕt ®Õn nÒn kiÕn tróc hiÖn ®¹i cña PhÇn Lan víi nh÷ng c«ng tr×nh ngo¹n môc bªn hå, víi vËt liÖu truyÒn thèng lµ g¹ch vµ gç . §o¹t gi¶i nhÊt cuéc thi thiÕt kÕ nhµ an d−ìng Paimio (1929). C¸c c«ng tr×nh tiªu biÓu : tßa b¸o Turum Sanonat ë Turku (1929-30), th− viÖn Viipuri (1935), nhµ m¸y giÊy Sunila (1936-39), biÖt thù Mairea (1938), gian hµng phÇn Lan t¹i TriÓn l·m Quèc tÕ New York (1939), quy ho¹ch thµnh phè thùc nghiÖm (1940), tßa thÞ chÝnh Saynatsalo (1952), nhµ v¨n hãa Helssinki (1955-58), nhµ thê Vuokseniska ë Imatra (1958), §¹i häc b¸ch khoa Otaniemi (1964-65), v.v. Abadie, paul (1812-1884) Chuyªn gia x©y dùng theo xu h−íng T©n La M·. Trïng tu nhiÒu nhµ thê, cã phong c¸ch ®¬n gi¶n vµ v÷ng ch·i trong s¸ng t¹o, næi tiÕng lµ nhµ thê SacrÐ- Coeur ë , x©y dùng n¨m 1876-1910 Paris ®Ó t−ëng niÖm chiÕn tranh 1870. Abercrombie (1879-1957) KiÕn tróc s− Anh, lµ nhµ quy hoach vµ lÝ luËn kiÕn tróc. Ng−êi tiªn phong vÒ quy ho¹ch vïng ®« thÞ ë T©y ¢u. T¸c gi¶ ®å ¸n quy ho¹ch c¸c khu c«ng nghiÖp, x©y dùng thµnh phè vÖ tinh, thiÕt kÕ ph¸t triÓn “London lín”. Chñ tÞch Héi KTS Quèc tÕ (1946-57). Abrosimov P.V. (1900-1961) KiÕn tróc s− Nga, lµ t¸c gi¶ cña khu nhµ ë t¹i Qu¶ng tr−êng C¸ch m¹ng ë Pªtecbua (1928-32), Tr−êng ®¹i häc Matxc¬va. Uû viªn Héi KTS Quèc tÕ tõ n¨m 1957. Gi¶i th−ëng quèc gia Liªn X«. Adam R. (1728-1792) KTS vµ quy ho¹ch gia Anh, theo xu h−íng Cæ ®iÓn thÕ kû 18. ThiÕt kÕ x©y dùng c¸c nhµ ë kiÓu s©n v−ên Kenwood House t¹i London. Chó träng néi thÊt. Adelcrantz K.F. (1716-1793) KTS Thôy §iÓn. Trang trÝ néi thÊt cho l©u ®µi hoµng gia (1772-82), x©y dùng Norrobro vµ nhiÒu l©u ®µi, tham gia x©y dùng nhµ h¸t cho l©u ®µi Drottningholm vµ nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c. Agabarbyan G.G. (1911-1977) KiÕn tróc s− Acmªni, t¸c gi¶ nhiÒu c«ng tr×nh d©n dông: tr−êng häc, nhµ ë t¹i £rªvan, chî Trung t©m, cÇu Raz¬®anxki. Nhµ ho¹t ®éng c«ng hu©n Acmªni. alberti l.b. (1404-1472) KiÕn tróc s−,b¸c häc, nhµ v¨n, häa sÜ Italia thêi T©n Phôc H−ng. T¸c gi¶ cña nhiÒu kiÓu l©u ®µi. T¸c gi¶ s¸ch “ Bµn vÒ kiÕn tróc” b»ng tiÕng Latinh (1485). Albini, franco (1905-?) . KTS næi tiÕng Italia. Chuyªn gia tr−ng bµy triÓn l·m, cã ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn c¸c b¶o tµng trªn thÕ giíi. Kh«i phôc vµ trang trÝ néi thÊt l¹i cho nhiÒu l©u ®µi cña thêi Phôc H−ng(1952-59). øng dông thµnh c«ng kim lo¹i vµ t−êng bªt«ng cho c«ng tr×nh kiÕn tróc vµ ga metro. Tõ n¨m 1963, gi¶ng d¹y ë tr−êng B¸ch khoa Milan. Aleijadinho, O (1738-1814) KTS vµ nhµ ®iªu kh¾c Brazin. Ng−êi næi tiÕng víi nh÷ng t¸c phÈm ®iªu kh¾c ë Minas Gerais, ph¸t triÓn quan niÖm trùc gi¸c vµ ®éc ®¸o kÕt hîp gi÷a kiÕn tróc vµ ®iªu kh¾c “ le Bernin”. Vµo nghÒ víi cha tõ n¨m 1763, cã kinh nghiÖm thiÕt kÕ x©y dùng mÆt chÝnh nhµ thê, n¨m 28 tuæi thiÕt kÕ mÆt b»ng nhµ thê St. Francois ë Ouro Preto, vµ 10 n¨m sau thiÕt kÕ mÆt chÝnh nhµ thê ë Tiradentes. KiÕn tróc cña «ng mang ®Æc ®iÓm cña Bar«c brazin thÕ kû 18. 4 alessi galeazzo (1512-1572) KiÕn tróc s− Italia. T¸c gi¶ nhiÒu l©u ®µi, trong ®ã cã l©u ®µi Marino ë Milan (1557). aloisio da Milano (cuèi thÕ kØ 15- nöa ®Çu thÕ kØ 16) KiÕn tróc s− Italia, t¸c gi¶ t−êng thµnh vµ th¸p Kremli ë Matxc¬va. Amenhotep (thÕ kû 15 tCn) KiÕn tróc s− Ai CËp. T¸c gi¶ ®Òn ®µi Am«na-Ra ë Luxor vµ c¸c ®Òn ®µi kh¸c ë Xolep vµ Xª®ªin. Antoine, jacques-denis (1733-1801) Mét trong nh÷ng KTS Ph¸p cã vai trß quan träng cña xu h−íng T©n Cæ ®iÓn (kh¸ch s¹n Monnaies, 1768). ¤ng vµo nghÒ nh− mét thî c¶, nh−ng vÒ sau ®· trë thµnh mét KTS næi tiÕng, ®−îc gia nhËp ViÖn hµn l©m n¨m 1776. T¹i Paris, «ng ®· x©y dùng nhiÒu kh¸ch s¹n: kh¸ch s¹n thµnh phè ë Cambrai (1768), ë Nancy (1780), kh¸ch s¹n Monnaie de B©le (1787-92). Apollodoros (nöa ®Çu tk.2) KiÕn tróc s− vµ kü sö Roma. T¸c gi¶ nhµ nghÞ tr−êng ë Roma, cÇu qua s«ng Danube gÇn thµnh phè Drobetta, r¹p xiÕc ë Roma. Archer , thomas (1668-1743) KTS Anh, t×nh cê theo xu h−íng Bar«c khi du lÞch trong 4 n¨m t¹i Italie vµ ®· næi tiÕng víi c¸c nhµ thê: St. Philip ë Birmingham (1710-15), St.Paul ë Deptford (1712-30) v¸t John Smith Square ë Wesminter (1714-28). arnolfo di cambio (1245-1310) KiÕn tróc s− Italia theo xu h−íng TiÒn Phôc H−ng. Ng−êi tiªn phong cña g«tic ®iÓn h×nh Italia. T¸c gi¶ nhµ thê Santa-Croche t¹i Florenxia cuèi thÕ kû 13. Asplund E.G. (1885-1940) KiÕn tróc s− Thôy §iÓn, theo xu h−íng T©n Cæ ®iÓn vµ C«ng n¨ng. Chuyªn nghiªn cøu vÒ kiÕn tróc Italia vµ Hy L¹p. _____ 5