Xem mẫu
- §êi sèng t«n gi¸o thÕ giíi nh÷ng n¨m gÇn ®©y: Mét sè vÊn ®Ò thùc tiÔn NguyÔn ThÞ Lª(*) Ph¹m Thu Trang(**) I. Kh¸i qu¸t t×nh h×nh ®êi sèng t«n gi¸o thÕ giíi Håi gi¸o, Ên §é gi¸o, PhËt gi¸o, Nho nh÷ng n¨m gÇn ®©y gi¸o vµ Do Th¸i gi¸o. Bªn c¹nh nh÷ng t«n gi¸o truyÒn thèng, sù xuÊt hiÖn cña T«n gi¸o lµ mét hiÖn t−îng x· héi c¸c t«n gi¸o míi ngµy cµng nhiÒu, ch¼ng tån t¹i l©u dµi vµ thay ®æi cïng víi sù h¹n nh− ë Mü (3.000) vµ ch©u Phi thay ®æi cña ®êi sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ, (8.000). HÖ qu¶ cña viÖc ra ®êi nhiÒu t«n x· héi. Mét t«n gi¸o cã thÓ xuÊt hiÖn, gi¸o míi, ®Æc biÖt lµ nh÷ng t«n gi¸o ph¸t triÓn vµ suy tµn, thËm chÝ mÊt ®i ph¶n v¨n hãa, kú bÝ, dÞ ®oan vµ cùc nh−ng t«n gi¸o nãi chung l¹i vÉn lu«n ®oan, lµ sù c¹nh tranh, l«i kÐo tÝn ®å song hµnh cïng víi ®êi sèng cña nh©n cña nhau g©y ra m©u thuÉn vµ xung ®ét lo¹i. Vµ ®êi sèng t«n gi¸o thÕ giíi ch−a t«n gi¸o, thËm chÝ ®· c−íp ®i bao sinh bao giê l¹i ®a d¹ng vµ nhiÒu mµu s¾c m¹ng con ng−êi. §ã lµ t«n gi¸o §Òn thê nh− hiÖn nay. MÆc dï cßn nhiÒu ý kiÕn MÆt trêi (Solar Temple) ë ch©u ¢u, kh¸c nhau vÒ viÖc dù ®o¸n t−¬ng lai cña nh÷ng tÝn ®å cña t«n gi¸o nµy cïng t«n gi¸o, song cã mét thùc tÕ kh«ng thÓ nhau sèng th¸c lo¹n råi tù s¸t. Hay gi¸o phñ nhËn lµ t«n gi¸o thÕ giíi ®ang biÕn ph¸i Aum Shinrikyo ë NhËt B¶n, hä ®éng víi nhiÒu h×nh thøc phøc t¹p, víi ®ang t©m dïng chÊt ®éc sarin ®Ó tÊn nh÷ng tèc ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau ë c«ng tµu ®iÖn ngÇm ë thñ ®« Tokyo vµo tõng t«n gi¸o, trong tõng thêi kú lÞch sö, ngµy 20/3/1995 lµm 5.000 ng−êi nhiÔm còng nh− ë mçi quèc gia, ch©u lôc. ®éc vµ 20 ng−êi chÕt. Hay gi¸o ph¸i Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, sè l−îng t«n Rael ë Ph¸p víi trß lõa bÞp vÒ nh©n b¶n gi¸o trªn thÕ giíi kh«ng ngõng gia t¨ng, ph«i ng−êi...… (*)(**) cã t«n gi¸o chØ ho¹t ®éng trong mét Bªn c¹nh ®ã, sè l−îng tÝn ®å c¸c t«n vïng ®Þa lý h¹n chÕ nh−ng còng cã gi¸o còng gia t¨ng nhanh chãng. Theo nh÷ng t«n gi¸o cã thÓ gäi lµ t«n gi¸o thÕ nh÷ng thèng kª gÇn ®©y, hiÖn cã giíi víi hµng triÖu tÝn ®å ë kh¾p n¬i. kho¶ng 87% d©n sè thÕ giíi ®ang g¾n bã Trong sè kho¶ng 20.000 t«n gi¸o hiÖn víi Ýt nhÊt mét t«n gi¸o vµ chØ cã nay, t«n gi¸o cã sè l−îng tÝn ®å 1 triÖu ng−êi trë lªn lµ kho¶ng 2.000 vµ nh÷ng (*) ViÖn Th«ng tin KHXH. t«n gi¸o lín ph¶i kÓ ®Õn lµ Kit« gi¸o, (**) ThS., ViÖn Th«ng tin KHXH.
- 36 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2014 kho¶ng 13% lµ kh«ng theo mét t«n gi¸o 14% d©n sè, cßn ë Mü tõ n¨m 1990 ®Õn nµo. Kit« gi¸o lµ t«n gi¸o cã sè l−îng tÝn nay, sè l−îng ng−êi kh«ng thuéc tæ chøc ®å ®«ng nhÊt thÕ giíi víi kho¶ng 2,1 tû t«n gi¸o gia t¨ng lµ 7% n¨m 1990, tÝn ®å, tËp trung chñ yÕu ë B¾c Mü, Mü 14,1% n¨m 2001 vµ kho¶ng 16% n¨m Latinh vµ ch©u ¢u; tiÕp ®Õn lµ Håi gi¸o: 2009 (TrÝch theo NguyÔn Xu©n NghÜa, 1,2 tû tÝn ®å, phÇn lín ë Trung §«ng, 2010, tr.9-10). B¾c Phi vµ Trung ¸; Ên §é gi¸o: 786 Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn cho thÊy, triÖu; PhËt gi¸o: 362 triÖu vµ c¸c t«n bøc tranh vÒ ®êi sèng t«n gi¸o thÕ giíi gi¸o míi: 102 triÖu tÝn ®å (Theo Niªn nh÷ng n¨m gÇn ®©y thùc sù ®a d¹ng, gi¸m Gi¸o héi C«ng gi¸o ViÖt Nam, nhiÒu mµu s¾c vµ diÔn biÕn phøc t¹p. 2005, tr.180). Trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn mét sè vÊn ®Ò næi Song, hiÖn t−îng sè tÝn ®å t«n gi¸o bËt nh− vai trß cña Kit« gi¸o ë ph−¬ng rót ra khái tæ chøc t«n gi¸o vµ sè thµnh T©y trong bèi c¶nh hiÖn nay, nh÷ng vô viªn x· héi kh«ng tham gia tæ chøc nµy scandal ®×nh ®¸m liªn quan tíi Tßa còng kh«ng ngõng t¨ng lªn, lµm cho sè th¸nh Vatican, chñ nghÜa khñng bè liªn thµnh viªn cña nhiÒu tæ chøc t«n gi¸o quan tíi Håi gi¸o cùc ®oan,v.v... gi¶m xuèng. Ch¼ng h¹n ë Mü tõ n¨m II. Mét sè vÊn ®Ò næi bËt cña ®êi sèng t«n gi¸o thÕ 1965 ®Õn n¨m 1979, sè ng−êi thuéc c¸c giíi hiÖn nay gi¸o héi T©n gi¸o chiÕm ®Þa vÞ chñ ®¹o ë 1. Sù suy gi¶m Kit« gi¸o ë ph−¬ng T©y n−íc nµy ®Òu gi¶m ®i râ rÖt: Héi Tr−ëng l·o gi¶m 23,7%, Héi Kit« gi¸o liªn hîp Ngµy nay, cïng víi sù ph¸t triÓn gi¶m 14,6%... Së dÜ nh− vËy lµ v× ë mét m¹nh mÏ cña khoa häc vµ c«ng nghÖ, sè gi¸o khu vèn cùc kú thµnh tÝn, ng−êi ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña con ta ®· chuyÓn tõ theo ®uæi h¹nh phóc n¬i ng−êi ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. Tuy thiªn quèc sang theo ®uæi h¹nh phóc n¬i nhiªn, ®©y l¹i lµ nguyªn nh©n khiÕn cho trÇn thÕ. ChÝnh v× vËy mµ mét sè häc gi¶ t«n gi¸o bÞ suy gi¶m vai trß d−íi nhiÒu ph−¬ng T©y ®¸nh gi¸ ®Õn n¨m 2025, tû h×nh th¸i kh¸c nhau. Sù suy gi¶m nµy lÖ tÝn ®å c¸c n−íc ph¸t triÓn ph−¬ng T©y diÔn ra víi nhiÒu møc ®é vµ ë nh÷ng trong tæng sè tÝn ®å ë Kit« gi¸o sÏ gi¶m quèc gia, khu vùc kh¸c nhau. §iÒu nµy xuèng kh«ng ®Çy 1/4 (Vâ Kim Quyªn cã thÓ ®−îc minh chøng qua t×nh h×nh (chñ biªn), 1998, TËp 3, tr.3-4). Sè tÝn t«n gi¸o ë T©y ¢u nh− Anh, Ph¸p, BØ... ®å tu©n thñ c¸c nghi thøc t«n gi¸o còng T¹i c¸c n−íc nµy, sù suy gi¶m Kit« gi¸o gi¶m m¹nh. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra ë biÓu hiÖn râ nhÊt trong lÜnh vùc thùc Ph¸p n¨m 2007, chØ cßn 51% d©n sè tù hµnh t«n gi¸o: ®i lÔ vµ tu©n thñ mét sè nhËn lµ C«ng gi¸o, 5% lµ Kit« h÷u vµ nghi lÔ, niÒm tin gi¶m sót (nh¹t ®¹o, 3% lµ Tin Lµnh. Sè linh môc n¨m 1970 thËm chÝ kh« ®¹o). Tuy Kit« gi¸o lµ t«n lµ 45.059 ®Õn 2004 chØ cßn 22.185 (TrÝch gi¸o lín nhÊt thÕ giíi vµ ®ang duy tr× bé theo NguyÔn Xu©n NghÜa, 2010, tr.5). m¸y truyÒn gi¸o khæng lå, nh−ng l¹i §Þa vÞ t«n gi¸o trong t©m trÝ ng−êi d©n kh«ng ®¹t ®−îc møc t¨ng tr−ëng nh− kh«ng ngõng h¹ thÊp, ¶nh h−ëng cña nã c¸c t«n gi¸o kh¸c còng nh− kh«ng theo ®èi víi ®êi sèng ng−êi d©n còng gi¶m ®i kÞp tèc ®é gia t¨ng d©n sè thÕ giíi. Møc râ rÖt. Ch¼ng h¹n, ë Ph¸p hiÖn nay sè t¨ng tr−ëng tÝn ®å cña Kit« gi¸o chØ ng−êi tù nhËn lµ v« thÇn chiÕm kho¶ng kho¶ng 1,12%, trong khi d©n sè toµn
- §êi sèng t«n gi¸o thÕ giíi… 37 cÇu t¨ng 1,25% mçi n¨m (Kit« gi¸o, vµ nghi thøc tèng t¸ng ®Òu chØ ®−îc ®a http://vi.wikipedia.org/wiki/...). sè ng−êi d©n thùc hiÖn theo thãi quen T¹i Anh, n¨m 1851 cã kho¶ng 40% truyÒn thèng trong gia ®×nh mµ th«i. Vµ d©n chóng ®i lÔ nhµ thê ngµy chñ nhËt, ®ã d−êng nh− chØ lµ ®iÒu cßn sãt l¹i cña nh−ng ®Õn n¨m 1951 (sau mét thÕ kû), ngän löa Kit« gi¸o cßn nhen nhãm ë sè ng−êi ®i lÔ nhµ thê ngµy nµy chØ cßn Ph¸p hiÖn nay. kho¶ng gÇn 10% (Julian Pettifer vµ T¹i Mü, t×nh h×nh suy gi¶m Kit« Richard Bradley, 1991, tr.244). Mét sè gi¸o t−¬ng tù còng ®ang diÔn ra(*). Theo chuyªn gia cßn cho r»ng, sè ng−êi B¶n Kh¶o s¸t vÒ B¶n s¾c T«n gi¸o cña th−êng xuyªn ®i lÔ nhµ thê thùc tÕ chØ ng−êi Mü n¨m 2009 (2009 American lµ 4%. Tíi n¨m 1986, 1/5 trong sè 2.870 Religious Identification Survey), tû lÖ nhµ thê Tin Lµnh ë London chØ cã céng nh÷ng ng−êi Mü tù nhËn m×nh lµ mét ®ång tÝn ®å d−íi 25 tÝn ®å; 3/4 cã d−íi Kit« h÷u ®· tôt 10% trong hai thËp kû 100 tÝn ®å. Trªn kh¾p n−íc Anh, nhiÒu võa qua, tõ 86% xuèng cßn 76%. D©n sè nhµ thê hoÆc bÞ bá hoang hoÆc bÞ c¶i Do Th¸i gi¸o lµ 1,2%; Håi gi¸o 0,6%. biÕn thµnh c¸c c¬ së dÞch vô th−¬ng m¹i Mét bµi viÕt trªn Pew Forum ®· x−íng kiÕm lêi nh− nhµ cho thuª, nhµ kho hay häa l¹i nh÷ng kÕt qu¶ cña b¶n Kh¶o s¸t nhµ hµng. Êy, cho thÊy r»ng tû lÖ nh÷ng ng−êi tù nhËn m×nh kh«ng hÒ tham gia vµo bÊt Kit« gi¸o ë Ph¸p, mét mÆt tá ra cø lo¹i ®øc tin cô thÓ nµo ®· t¨ng ®Õn hïng m¹nh, chi phèi sinh ho¹t v¨n hãa 16%, nghÜa lµ gÊp ®«i trong nh÷ng n¨m vµ nghÖ thuËt, song mÆt kh¸c ng−êi ta gÇn ®©y; trong ph¹m vi bÇu cö, nhãm thÊy Kit« gi¸o hÇu nh− biÕn mÊt: c¸c nµy ®· t¨ng tõ 5% (n¨m 1988) ®Õn 12% th¸nh ®−êng hÇu nh− trèng v¾ng tÝn (n¨m 2008) - gÇn b»ng tû lÖ c¸c ®¹i biÓu h÷u tham dù. Thanh niªn kh«ng tha cö tri ng−êi Mü gèc Phi (75% nh÷ng cö thiÕt víi lý t−ëng sèng ®êi gi¸o sÜ phôc tri kh«ng theo mét t«n gi¸o nµo ®· bÇu vô c¸c gi¸o xø hay sèng ®êi tu tr×. Giíi cho Barack Obama - mét ng−êi Kit« truyÒn th«ng b¸o chÝ l¹i th−êng döng gi¸o). Trong khi ®ã, con sè nh÷ng ng−êi d−ng hoÆc ch©m biÕm lËp tr−êng cña tù nhËn m×nh lµ v« thÇn hoÆc theo Gi¸o héi. §iÒu nµy ®−îc tr×nh bµy kh¸ thuyÕt bÊt kh¶ tri ®· t¨ng gÇn 4 lÇn tõ râ trong nghiªn cøu “Tù do hay thÇn n¨m 1990 ®Õn 2009, nghÜa lµ tõ 1 triÖu t−îng” (La LibertÐ ou les idoles?) vÒ ®øc ng−êi lªn 3,6 triÖu ng−êi. Còng theo tin Kit« gi¸o trong x· héi Ph¸p ngµy kh¶o s¸t nµy th× ®«ng ®¶o ng−êi d©n nay cña §øc cha Hippolyte Simon - mét theo ®¹o C«ng gi¸o nay ®· chuyÓn ra gi¸m môc Ph¸p. Còng trong nghiªn cøu khái khu vùc §«ng B¾c ®Ó vÒ vïng T©y nµy, ng−êi Ph¸p ngµy cµng cã xu h−íng Nam n−íc Mü. cho r»ng ngµy nghØ lÔ Phôc sinh chØ ®¬n thuÇn lµ nh÷ng ngµy nghØ “mïa xu©n”. Tuy nhiªn, trong bèi c¶nh cña thêi Nh÷ng ngµy nghØ lÔ Gi¸ng sinh lµ ®¹i c«ng nghiÖp vµ c«ng nghÖ ph¸t nh÷ng ngµy nghØ lÔ cuèi n¨m vµ cµng triÓn, c¸c t«n gi¸o ®Òu cã nh÷ng chÝnh ngµy ng−êi ta cµng chän nh÷ng tªn tuæi (*) trong c¸c truyÖn trªn ®µi truyÒn h×nh Xem thªm: Jon Meacham (2009), Meacham: The end of Chistian America, Hoa Kú ®Ó ®Æt tªn cho con ch¸u. Cßn ®èi http://www.newsweek.com/meacham-end- víi nh÷ng buæi lÔ röa téi, lµm phÐp c−íi christian-america-77125, ngµy 13/4.
- 38 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2014 s¸ch thay ®æi ®Ó thÝch øng víi t×nh h×nh kh«ng râ sè l−îng c¸c linh môc ®ång vµ phÇn lín ®Òu cã chñ tr−¬ng héi nhËp tÝnh nãi chung vµ ®Æc biÖt trong Gi¸o v¨n hãa d©n téc trªn nh÷ng quy m« triÒu t¹i Roma nãi riªng, nh−ng theo dù kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n nh− C«ng gi¸o ®o¸n tû lÖ nµy lµ kh«ng nhá, theo mét chuyÓn h−íng sang truyÒn gi¸o ë ch©u −íc tÝnh lµ kho¶ng 20 - 60% tæng sè ¸ mµ kh«ng ph¶i ë ch©u ¢u hay ch©u l−îng c¸c linh môc (Vatican vµ vÊn ®Ò Phi. Anh gi¸o chÊp nhËn truyÒn chøc ®ång tÝnh, http://kenh14.vn/...). linh môc cho c¶ n÷ giíi. Tin Lµnh theo TiÕp ®Õn lµ hµng lo¹t vô ¸n, ®iÒu s¸t c¸c nhµ ®Çu t−, kinh doanh ®Ó tra, truy tè, xÐt xö vµ nh÷ng c¸o buéc truyÒn ®¹o,v.v... vÒ l¹m dông t×nh dôc trÎ em ®èi víi rÊt 2. Nh÷ng vô scandals liªn quan tíi nhiÒu linh môc C«ng gi¸o vµ mét sè Tßa th¸nh Vatican thµnh viªn cÊp cao cña Gi¸o héi C«ng gi¸o La M· mét c¸ch cã hÖ thèng trªn §øc tin t«n gi¸o suy gi¶m phÇn nµo ph¹m vi toµn thÕ giíi. Theo c¸o buéc, lµ do niÒm tin cña con ng−êi gi¶m sót c¸c linh môc C«ng gi¸o Roma ®· l¹m tr−íc sù gian dèi, lîi dông vµ suy ®åi dông t×nh dôc trÎ em ë kh¾p n¬i trªn ®¹o ®øc. Cã lÏ v× thÕ nªn sÏ kh«ng cã g× thÕ giíi, trong ®ã x¶y ra nhiÒu ë ch©u ng¹c nhiªn nÕu cã ý kiÕn cho r»ng viÖc ¢u vµ ch©u Mü. T¹i Mü, sè vô viÖc l¹m Gi¸o hoµng Benedict XVI tuyªn bè tõ dông bÞ phanh phui, c¸o buéc nhiÒu vµ chøc trong n¨m 2013 võa qua lµ do xuÊt hiÖn trªn diÖn réng t¹i nhiÒu bang, nh÷ng bª bèi g©y rung ®éng d− luËn cña thµnh phè vµ c¸c ®Þa ®iÓm kh¸c. ë Chile Gi¸o héi C«ng gi¸o. Tr−íc hÕt lµ vô cã Ýt nhÊt h¬n 200 khiÕu n¹i vÒ l¹m Vatileaks liªn quan trùc tiÕp ®Õn Tßa dông t×nh dôc trong c¸c tr−êng cao ®¼ng th¸nh Vatican x¶y ra vµo ®Çu n¨m C«ng gi¸o (Nh÷ng vô ¸n Êu d©m cña 2012. B¾t ®Çu b»ng viÖc ng−êi qu¶n gia Gi¸o héi C«ng gi¸o R«ma, Paolo Gabriele cña Gi¸o hoµng Benedict http://vi.wikipedia.org/wiki/...). XVI, ng−êi tõng cã lóc ®−îc coi lµ th©n tÝn nhÊt cña Gi¸o hoµng, bÞ b¾t v× t×nh Cã thÓ nãi, ®øc tin cña ng−êi C«ng nghi lµm rß rØ tµi liÖu mËt, tiÕt lé nh÷ng gi¸o ®· phÇn nµo bÞ t¸c ®éng tr−íc chuyÖn th©m cung bÝ sö vÒ n¹n tham nh÷ng vô bª bèi nµy, nh−ng ng−êi ta cã nhòng, bÌ ph¸i, chia rÏ, tranh giµnh thÓ hy väng vÞ Gi¸o hoµng thø 266 cña quyÒn lùc trong néi bé Vatican vµ sù Gi¸o héi C«ng gi¸o Francis I - vÞ Gi¸o thiÕu minh b¹ch vÒ tµi chÝnh cña c¬ hoµng ®Çu tiªn cña Mü Latinh, vÞ Gi¸o quan Tßa Th¸nh. Gi¸o héi C«ng gi¸o hoµng ®Çu tiªn lµ tu sÜ dßng Tªn, vÞ nh÷ng n¨m qua cßn khiÕn d− luËn thªm Gi¸o hoµng ®Çu tiªn lÊy tªn hiÖu cña vÞ bøc xóc víi ho¹t ®éng m«i giíi t×nh dôc th¸nh cã ®êi sèng khã nghÌo - sÏ ®em ®ång giíi ngay trong trung t©m tÝn l¹i mét søc sèng míi cho Gi¸o héi C«ng ng−ìng Thiªn Chóa gi¸o. C¸c gi¸m môc gi¸o nh− khëi nguån, mét Gi¸o héi vµ gi¸o sÜ cã quyÒn lùc cao ë Vatican ®· h−íng vÒ ng−êi nghÌo nh− tinh thÇn hîp thµnh mét tæ chøc bÝ mËt, cßn gäi lµ cña Th¸nh Francis thµnh Assisi: ®em Gay lobby. Hä kh«ng c«ng khai tæ chøc yªu th−¬ng vµo n¬i o¸n thï, ®em tha häp mÆt, do quan niÖm cña x· héi vÒ thø vµo n¬i l¨ng nhôc, ®em an hßa vµo vÊn ®Ò ®ång tÝnh, nh−ng l¹i ©m thÇm n¬i tranh chÊp vµ ®em ch©n lý vµo n¬i n¾m ®−îc mäi ho¹t ®éng cña nhau. Tuy lçi lÇm.
- §êi sèng t«n gi¸o thÕ giíi… 39 3. Sù næi lªn cña c¸c phong trµo t«n hîp chñ nghÜa thÇn bÝ ph−¬ng §«ng víi gi¸o míi nh©n tè t©m lý hiÖn ®¹i, lÊy ®iÒu trÞ T«n gi¸o ë ph−¬ng T©y suy gi¶m b»ng tÝn ng−ìng lµm chÝnh (TrÇn NghÜa nh−ng nh×n chung t«n gi¸o, tÝn ng−ìng Ph−¬ng, 2001). ë nhiÒu quèc gia, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n−íc Trong quan hÖ x· héi, nh÷ng t«n ®ang ph¸t triÓn l¹i ®ang phôc håi vµ gi¸o nµy cã sù ph©n ho¸ theo hai cùc, ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Sè l−îng tÝn ®å cña mét lo¹i t¸ch biÖt h¼n víi ®êi sèng x· c¸c t«n gi¸o lín nh− PhËt gi¸o, Kit« gi¸o héi, thùc hµnh chÕ ®é c«ng x· Utopia vµ c¸c t«n gi¸o míi gia t¨ng. MÆc dï (kh«ng t−ëng) vµ lÊy gi¸o chñ lµm h¹t nh÷ng tiÕn bé vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ nh©n, nh− gi¸o ph¸i Ng«i ®Òn nh©n d©n, khiÕn t«n gi¸o suy tµn, nh−ng còng gi¸o ph¸i David..., lo¹i kh¸c kÕt hîp mËt chÝnh nã lµm xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn thiÕt víi ®êi sèng x· héi, tÝch cùc tham nhiÒu t«n gi¸o míi. Bëi ®»ng sau sù tiÕn gia vµo ®êi sèng hiÖn thùc, triÓn khai bé Êy, nh©n lo¹i ®ang ph¶i g¸nh chÞu ®èi tho¹i víi c¸c t«n gi¸o kh¸c, víi chÝnh nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ nh− t×nh tr¹ng trÞ x· héi nh− Gi¸o héi Thèng nhÊt, « nhiÔm m«i tr−êng, tµi nguyªn bÞ suy Soka Gakkai,v.v... Trong ®êi sèng hiÖn tho¸i do ph¸ rõng, tÇng ozon bÞ “thñng” thùc, c¸c t«n gi¸o nµy ®· cã nh÷ng vµ tr¸i ®Êt nãng dÇn lªn, nhiÒu bÖnh thµnh c«ng nhÊt ®Þnh vµ cã ¶nh h−ëng dÞch míi xuÊt hiÖn... Tr−íc sù mÊt c©n quan träng trªn c¸c lÜnh vùc thÕ tôc nh− ®èi nghiªm träng vÒ hÖ sinh th¸i, thiªn kinh tÕ, chÝnh trÞ,v.v... XÐt vÒ tÝnh chÊt nhiªn nµy, lêi tiªn tri vÒ “n¹n hång ®Æc thï cña c¸c gi¸o ph¸i cã thÓ chia ra thñy”, “ngµy tËn thÕ”,... trë nªn Ýt hoang lµm 4 lo¹i: (1) Phong trµo thê cóng t−ëng vµ cã dÞp ph¸t triÓn. (cult); (2) Phong trµo Th¸nh linh míi Lo¹i h×nh c¸c “hiÖn t−îng t«n gi¸o gi¸ng l©m; (3) Phong trµo tµ gi¸o ®−¬ng míi” rÊt phong phó vµ ®a d¹ng. XÐt vÒ ®¹i; (4) Phong trµo tu luyÖn th©n t©m. nguån gèc, c¸c t«n gi¸o míi cã quan hÖ Thùc ra, nh×n mét c¸ch chung nhÊt, mËt thiÕt víi diÔn biÕn cña c¸c t«n gi¸o th× nh÷ng hiÖn t−îng t«n gi¸o míi xuÊt truyÒn thèng. Bëi vËy, vÒ mÆt lo¹i h×nh, hiÖn trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, nh− cã thÓ ph©n chia c¸c t«n gi¸o nµy ra thÕ tôc hãa, “phong trµo t«n gi¸o míi” thµnh 5 nhãm: Nhãm thø nhÊt lµ nh÷ng ®Òu cã chung mét nguån gèc x· héi, mét t«n gi¸o míi n¶y sinh tõ Kit« gi¸o bèi c¶nh lÞch sö chung, ®ã lµ x· héi c«ng truyÒn thèng; Nhãm thø hai lµ nh÷ng nghiÖp hãa, thµnh thÞ hãa, hiÖn ®¹i hãa t«n gi¸o míi tho¸t thai tõ Islam gi¸o vµ cao ®é (Vâ Kim Quyªn (chñ biªn), 1998, cã ¶nh h−ëng lín lµ ®¹o B'hai; Nhãm TËp 3, tr.8-11). Nh÷ng mÆt tiªu cùc cña thø ba, trong nh÷ng gi¸o ph¸i thÇn bÝ sù ph¸t triÓn to lín cña lùc l−îng s¶n chñ nghÜa cã quan hÖ víi Ên §é gi¸o, xuÊt vµ khoa häc - kü thuËt, phæ cËp ®¹o XÝch vµ mang s¾c th¸i trÇm t− cña gi¸o dôc, sù n©ng cao m¹nh mÏ n¨ng lùc t«n gi¸o ph−¬ng §«ng, cã gi¸o ph¸i cña con ng−êi trong viÖc c¶i t¹o vµ Hare Krisna; Nhãm thø t− lµ nh÷ng t«n khèng chÕ hiÖn t−îng tù nhiªn, sù t¨ng gi¸o míi t¸ch ra tõ PhËt gi¸o, ThÇn ®¹o c−êng vµ më réng vai trß cña lý tÝnh gi¸o: Soka Gakkai, Reiyukai, Rissho trong ®êi sèng x· héi lµ nguyªn nh©n vµ Kosei-Kai, Aum Shinrikyo; Nhãm thø ®éng lùc chñ yÕu lµm n¶y sinh “phong n¨m lµ nh÷ng ®oµn thÓ t«n gi¸o dung trµo t«n gi¸o míi”. Bªn c¹nh nguyªn
- 40 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2014 nh©n chung bao trïm ®ã, th× m«i tr−êng ®¸nh ®ång Håi gi¸o víi chÝnh trÞ vµ xa x· héi, vËn mÖnh lÞch sö, chÝnh s¸ch t«n h¬n n÷a lµ víi chñ nghÜa khñng bè vèn gi¸o cña mçi n−íc, ®Æc biÖt lµ Mü vµ kh«ng ph¶i lµ c¸ch lµm ®óng. NhËt B¶n n¬i phong trµo t«n gi¸o míi Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña phong thÓ hiÖn næi bËt nhÊt, lµ nh©n tè trùc trµo (hay lµ chñ nghÜa) Håi gi¸o cùc tiÕp lµm cho c¸c t«n gi¸o míi n¶y në ®oan vµ lý do Håi gi¸o cùc ®oan chèng m¹nh mÏ. Mü vµ nÒn v¨n hãa ¢u Mü xuÊt ph¸t tõ Nh− vËy, cã thÓ thÊy trµo l−u thÕ tôc nhiÒu nguyªn nh©n. hãa vµ sù næi lªn cña c¸c hiÖn t−îng t«n Mét lµ do cuéc xung ®ét gi÷a hai gi¸o míi nh×n chung ®· ph¶n ¸nh ®−îc nÒn v¨n hãa. Tr−íc sù x©m l¨ng v¨n nh÷ng xu thÕ chÝnh cña ®êi sèng t«n gi¸o hãa cña nÒn v¨n hãa ¢u Mü, nh÷ng trong thÕ giíi hiÖn ®¹i. Dï gia t¨ng hay n−íc Håi gi¸o tin t−ëng tuyÖt ®èi vµo suy gi¶m th× sù tån t¹i cña t«n gi¸o trong Kinh Koran vµ thùc hiÖn nghiªm ngÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i, vai trß cña nã kh«ng luËt lÖ Sa-ri-at ®· h×nh thµnh xu h−íng thÓ nµo mÊt ®i vµ kh«ng cã h×nh thøc bµi trõ v¨n hãa vµ lèi sèng ¢u Mü. tinh thÇn nµo cã thÓ thay thÕ ®−îc. Hai lµ mét sè n−íc Håi gi¸o r¬i vµo 4. Chñ nghÜa khñng bè liªn quan tíi t×nh tr¹ng m©u thuÉn néi bé, thËm chÝ Håi gi¸o cùc ®oan cßn x¶y ra néi chiÕn sau khi giµnh ®−îc Nh÷ng biÕn ®æi trong ®êi sèng kinh ®éc lËp. tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ nh÷ng m©u Ba lµ, sù tranh chÊp khu vùc Trung thuÉn diÔn ra trong c¸c lÜnh vùc ®ã cËn §«ng gi÷a Israel víi Palestine vµ c¸c ngµy cµng cã xu h−íng gia t¨ng. Kho¶ng n−íc Håi gi¸o. §ã lµ, n¨m 1947, Mü vµ c¸ch giµu nghÌo ngµy cµng lín gi÷a c¸c Anh dùa vµo Liªn Hîp Quèc khai th¸c quèc gia trªn thÕ giíi vµ khu vùc. TrËt nguyÖn väng vµ t©m lý phôc quèc cña tù thÕ giíi ®ang x¸o trén, khã ®Þnh nh÷ng ng−êi Do Th¸i sèng trªn thÕ giíi tr−íc, t«n gi¸o bÞ lîi dông ®Ó phôc vô ®Ó ®−a hä trë vÒ lËp nhµ n−íc Israel. LËp nh÷ng môc ®Ých chÝnh trÞ, mét sè l−îng quèc n¨m 1947, ngay sau ®ã tõ 1948, nhá c¸c tÝn ®å Håi gi¸o cùc ®oan ®· lîi Israel liªn tôc g©y hÊn víi c¸c n−íc xung dông nh©n danh t«n gi¸o ®Ó tiÕn hµnh quanh theo Håi gi¸o. Do vËy, m©u thuÉn c¸c cuéc khñng bè, tµn s¸t hßng ®¹t gi÷a Israel víi thÕ giíi Håi gi¸o Trung ®−îc môc ®Ých chÝnh trÞ cña m×nh. cËn §«ng chÝnh lµ thu nhá m©u thuÉn Nh÷ng sù kiÖn, xung ®ét x¶y ra cã yÕu gi÷a Mü víi thÕ giíi Håi gi¸o. tè t«n gi¸o, liªn quan ®Õn t«n gi¸o lµ Bèn lµ, Mü ®ang t×m c¸ch thao tóng mét trong nh÷ng ®iÓm nãng, cã t¸c ®éng xu h−íng toµn cÇu hãa ®Ó chi phèi c¸c rÊt lín trong ®êi sèng chÝnh trÞ quèc tÕ. n−íc trªn thÕ giíi, trong ®ã cã c¸c n−íc Tr−íc hÕt, cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng Håi gi¸o. Mü cho r»ng, sau khi Liªn X« chñ nghÜa Håi gi¸o cùc ®oan kh«ng bao vµ c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa §«ng ¢u giê vµ kh«ng khi nµo cã thÓ nh©n danh sôp ®æ, ®èi thñ chÝnh cña hä lóc nµy hay ®¹i diÖn cho Håi gi¸o nãi chung. Håi kh«ng ph¶i lµ ai kh¸c mµ chÝnh lµ c¸c gi¸o lµ mét t«n gi¸o lín - mét t«n gi¸o ®· n−íc Håi gi¸o. Do ®ã, Mü ®· gia t¨ng ®ãng gãp rÊt nhiÒu vµo kho tµng v¨n hãa c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, ngo¹i giao theo - v¨n minh cña nh©n lo¹i. Bëi vËy, viÖc h−íng cùc ®oan, o Ðp vµ ¸p ®Æt ®èi víi
- §êi sèng t«n gi¸o thÕ giíi… 41 c¸c n−íc Håi gi¸o. §iÒu ®ã g©y ph¶n lo¹i vÒ chñ nghÜa khñng bè toµn cÇu mµ øng chèng Mü cña nhiÒu n−íc Håi gi¸o chñ nghÜa Håi gi¸o cùc ®oan lµ nßng cèt. (NguyÔn Cao Thanh, 2013). III. KÕt luËn Bèn nguyªn nh©n trªn ®· h×nh C¸c diÔn biÕn trªn ®· thÓ hiÖn râ sù thµnh t− t−ëng chèng Mü, biÕn mét bé phøc t¹p trong ®êi sèng t«n gi¸o thÕ giíi phËn Håi gi¸o trë thµnh chñ nghÜa Håi víi nhiÒu xu thÕ diÔn ra ®an chÐo rÊt gi¸o cùc ®oan, biÕn mét sè tÝn ®å Håi khã ph©n ®Þnh ngay trong b¶n th©n gi¸o trë thµnh lùc l−îng chÝnh trÞ. Chñ tõng t«n gi¸o. Tuy nhiªn, cã thÓ quy vµo nghÜa Håi gi¸o cùc ®oan ®ang cã xu bèn xu thÕ sau ®©y: thø nhÊt, lµ xu thÕ h−íng liªn minh c¸c n−íc Håi gi¸o l¹i toµn cÇu hãa t«n gi¸o víi viÖc c¸c t«n thµnh lùc l−îng ®Ó thùc hiÖn cuéc “thËp gi¸o kh«ng ngõng më réng ph¹m vi t¸c tù chinh” chèng Mü vµ ph−¬ng T©y. ®éng vµ ¶nh h−ëng cña m×nh ë nhiÒu Sau khi Liªn X« rót qu©n, Taliban ph−¬ng diÖn. Thø hai, lµ xu thÕ ®a d¹ng giµnh l¹i vÞ thÕ cai qu¶n ®Êt n−íc, hãa, ph¶n ¸nh nguyªn t¾c cña thêi ®¹i: nh÷ng chiÕn binh Håi gi¸o cµng cã dÞp thèng nhÊt trong ®a d¹ng, ®ã lµ sù song cñng cè lùc l−îng. Nh©n c¬ héi Mü vµ hµnh tån t¹i cña c¸c t«n gi¸o trong ®êi ®ång minh NATO tiÕn ®¸nh sèng hiÖn ®¹i còng nh− sù tån t¹i cña Afghanistan tiªu diÖt Taliban, c¸c chiÕn c¸c t«n gi¸o trong mét con ng−êi; vµ sù binh Håi gi¸o ®· tiÕn hµnh nh÷ng cuéc cïng tån t¹i cña c¸c gi¸o ph¸i trong ®¸nh bom khñng bè chèng l¹i Mü vµ cïng mét t«n gi¸o. Thø ba lµ xu thÕ thÕ ®ång minh quyÕt liÖt vµ d÷ déi h¬n. §©y tôc hãa, víi h−íng chñ yÕu lµ nh÷ng còng lµ thêi kú tæ chøc Al Qaeda ra ®êi. hµnh vi nhËp thÕ cña mäi t«n gi¸o b»ng Al Qaeda kh«ng chØ ho¹t ®éng ë c¸ch tham gia vµo nh÷ng ho¹t ®éng Afghanistan mµ cßn lan sang c¸c n−íc trÇn tôc phi t«n gi¸o nh− x· héi, ®¹o Trung §«ng, B¾c Phi råi T©n C−¬ng, ®øc, gi¸o dôc, y tÕ... nh»m gãp phÇn cøu Trung Quèc, miÒn Nam Thailand vµ nh©n ®é thÕ. Vµ cuèi cïng lµ xu thÕ d©n Indonesia. ë nh÷ng n−íc nµy, nh÷ng téc hãa víi biÓu hiÖn lµ h−íng trë vÒ víi cuéc ®¸nh bom ®Ém m¸u th−êng x¶y ra. c¸c t«n gi¸o d©n téc mang tÝnh truyÒn Chñ nghÜa Håi gi¸o cùc ®oan cßn lµ thèng, phæ biÕn ë c¸c n−íc ®ang ph¸t nguyªn nh©n g©y ra c¸c cuéc b¹o lo¹n ly triÓn, lan réng sang c¶ ch©u ¢u. khai ë miÒn Nam Thailand vµ T©n Cho dï t«n gi¸o ®ang tr¶i qua nh÷ng C−¬ng, Trung Quèc... biÕn ®éng vµ ®i theo xu thÕ nµo ®i ch¨ng Vµo ®ªm ngµy mång 1, r¹ng s¸ng n÷a th× ng−êi ta vÉn cã thÓ thÊy r»ng ®êi ngµy 2/5/2011, c¶ thÕ giíi ®· chÊn ®éng sèng t«n gi¸o lu«n lu«n diÔn ra hÕt søc sau tuyªn bè chÝnh thøc cña Tæng thèng phøc t¹p, ph¶n ¸nh sù tån t¹i vµ ph¸t Mü Barack Obama r»ng, trïm khñng bè triÓn kh«ng ngõng cña t«n gi¸o. Nã cã quèc tÕ Osama Bin Laden ®· bÞ lùc thÓ suy tµn ë mét møc ®é nµo ®ã nh−ng l−îng ®Æc nhiÖm cña H¶i qu©n Mü tiªu sÏ kh«ng bao giê mÊt ®i, mµ lu«n gi÷ mét diÖt t¹i thµnh phè Abbottabad cña vai trß quan träng trong ®êi sèng tinh Pakistan. Tuy tªn trïm khñng bè ®· bÞ thÇn cña con ng−êi tiªu diÖt, nh−ng tæ chøc AlQaeda vÉn Tµi liÖu tham kh¶o tån t¹i vµ cßn ®ã nçi ¸m ¶nh cña nh©n
- 42 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2014 1. Julian Pettifer, Richard Bradley 6. NguyÔn Cao Thanh (2013), “T×m (1991), The Missionaries, BBC hiÓu chñ nghÜa Håi gi¸o vµ nh÷ng Books. ho¹t ®éng khñng bè”, T¹p chÝ C«ng 2. NguyÔn Xu©n NghÜa (2010), “T«n t¸c T«n gi¸o, sè 5. gi¸o thÕ kû XXI: c¸c tranh luËn vµ 7. http://kenh14.vn/doc-cham/vatican- kÞch b¶n cã thÓ x¶y ra”, T¹p chÝ va-van-de-dong-tinh Nghiªn cøu t«n gi¸o, sè 12. 3. Niªn gi¸m Gi¸o héi C«ng gi¸o ViÖt 8. http://www.adherents.com/Na/Na_1 Nam (2005), Nxb. T«n gi¸o, Hµ Néi. 73.html 4. TrÇn NghÜa Ph−¬ng (2001), “VÊn ®Ò 9. http://www.adherents.com/Religions “t«n gi¸o míi” trong c¸c c«ng tr×nh _By_Adherents.html nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc Trung Quèc”, T¹p chÝ Nghiªn cøu 10. http://vi.wikipedia.org/wiki/Kit«_gi¸o t«n gi¸o, sè 5. 5. Vâ Kim Quyªn (chñ biªn) (1998), T«n 11. http://vi.wikipedia.org/wiki/Nh÷ng_v gi¸o vµ ®êi sèng hiÖn ®¹i, TËp 3, ô_¸n_Êu_d©m_cña_Gi¸o_héi_C«ng_ Th«ng tin KHXH-chuyªn ®Ò, Hµ Néi. gi¸o_R«ma (TiÕp theo trang 10) TµI LIÖU tham kh¶o 5. Niklas Luhmann (1990), The paradox of System Differentiation 1. Emile Durkheim (2012), C¸c quy t¾c and the Evolution of Society, Trong: cña ph−¬ng ph¸p x· héi häc, Nxb. Jeffrey C. Alexander and Paul Tri thøc, Hµ Néi. Colomy (Editors), Differentiation 2. Lª Ngäc Hïng (2013), Lý thuyÕt x· Theory and Social Change: héi häc hiÖn ®¹i, Nxb. §¹i häc Quèc Comparative and historical gia Hµ Néi. perspectives, Columbia University Press, New York. 3. Niklas Luhmann (1977), Differentiation of society, Trong: Canadian Journal of Sociology. Vol 6. Niklas Luhmann (1991), System as 2, No. 1. difference, In Organization, Volume 4. Niklas Luhmann (1984), Social 13(1) (§©y lµ b¶n dÞch tiÕng Anh tõ systems, Translated by John Bednarz, bµi gi¶ng cña Luhmann ë tr−êng §¹i Jr., with Dirk Baecker, Stanford häc Bielefeld n¨m 1991 in trong tËp University Press, Stanford, California, c¸c bµi gi¶ng cña Luhmann xuÊt b¶n 1995, 628 pages (XuÊt b¶n lÇn ®Çu b»ng tiÕng §øc lÇn thø 2 n¨m 2004). b»ng tiÕng §øc n¨m 1984, Soziale Systeme: GrundriB einer allgemeinen Theorie, B 1984 Suhrkamp Verlag 7. Thomas Kuhn (2008), CÊu tróc c¸c Frankfurt am Main). cuéc c¸ch m¹ng, Nxb. Tri thøc, Hµ Néi.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học