Xem mẫu

  1. Bé v¨n hãa, thÓ Tæng côc UNICEF ViÖn thao vμ du lÞch thèng kª Gia ®×nh vμ Giíi kÕt qu¶ ®iÒu tra gia ®×nh viÖt nam n¨m 2006 b¸o c¸o tãm t¾t hµ néi, th¸ng 6 n¨m 2008
  2. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 C¸c tõ viÕt t¾t DTIN D©n téc Ýt ng−êi §KKH §¨ng ký kÕt h«n §TG§VN §iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam HG§ Hé gia ®×nh HPN Héi phô n÷ KSMS Kh¶o s¸t møc sèng hé gia ®×nh ViÖt Nam LuËt BVCSGDTE LuËt B¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em NCT Ng−êi cao tuæi PVS Pháng vÊn s©u QHTD Quan hÖ t×nh dôc TCTK Tæng côc Thèng kª (Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−) THCS Trung häc c¬ së THPT Trung häc phæ th«ng TLN Th¶o luËn nhãm TP. Thµnh phè UBDSG§TE ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em UNICEF QuÜ Nhi ®ång Liªn hîp Quèc Vô XHMT Vô X· héi vµ M«i tr−êng (Tæng côc Thèng kª) VTN VÞ thµnh niªn SXKD S¶n xuÊt kinh doanh 2
  3. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 LỜI CẢM ƠN Trong khu«n khæ ch−¬ng tr×nh hîp t¸c quèc gia gi÷a ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ Quü nhi ®ång Liªn hîp quèc (UNICEF) 2006-2010, Uû ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em (UBDSG§TE) nay lµ Bé V¨n ho¸, ThÓ thao vµ Du lÞch ®· phèi hîp cïng víi Tæng côc Thèng kª (TCTK) vµ ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi thuéc ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam tiÕn hµnh §iÒu tra Gia ®×nh ViÖt Nam (§TG§VN). §©y lµ cuéc ®iÒu tra ®Çu tiªn ®−îc tiÕn hµnh ë quy m« toµn quèc. Néi dung cña cuéc ®iÒu tra nµy tËp trung vµo bèn lÜnh vùc lµ quan hÖ gia ®×nh, c¸c gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc cña gia ®×nh, kinh tÕ gia ®×nh vµ phóc lîi gia ®×nh. Trong mçi lÜnh vùc trªn, chØ tËp trung ®iÒu tra mét sè néi dung c¬ b¶n vµ cã tÝnh bøc xóc nh»m nhËn diÖn thùc tr¹ng, thu thËp th«ng tin cÇn thiÕt phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vÒ gia ®×nh. Cuéc ®iÒu tra nµy cã néi dung ®a d¹ng h¬n, nghiªn cøu s©u h¬n vµ sö dông c¶ hai ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng. ViÖc hîp t¸c chÆt chÏ gi÷a c¸c Bé ngµnh, c¬ quan cã liªn quan gióp thùc hiÖn thµnh c«ng môc tiªu cuéc ®iÒu tra ®Ò ra, ®em l¹i rÊt nhiÒu ph¸t hiÖn quan träng. KÕt qu¶ ®iÒu tra sÏ lµ c¬ së d÷ liÖu míi phôc vô viÖc nghiªn cøu vµ x©y dùng chÝnh s¸ch vÒ gia ®×nh cña ChÝnh phñ theo h−íng v× sù c«ng b»ng vµ ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ toµn cÇu cña ViÖt Nam. Chóng t«i xin ch©n thµnh c¸m ¬n c¸c thµnh viªn cña Ban chØ ®¹o ®iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam ®· gi¸m s¸t toµn bé qu¸ tr×nh ®iÒu tra, ®Æc biÖt c¸m ¬n Uû ban d©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em (UBDSG§TE), Tæng côc Thèng kª (TCTK) vµ ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi. Chóng t«i còng xin ch©n thµnh c¸m ¬n chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng c¸c cÊp, c¸c gia ®×nh, ®iÒu tra viªn vµ gi¸m s¸t viªn vÒ nh÷ng ®ãng gãp v« cïng quan träng cña hä ®èi víi thµnh c«ng cña cuéc ®iÒu tra nµy. Chóng t«i còng xin c¸m ¬n Bé Gia ®×nh, Nhµ ë, DÞch vô céng ®ång vµ Ng−êi b¶n ®Þa (FaHCSIA) cña ChÝnh phñ óc, ViÖn nghiªn cøu gia ®×nh óc (AIFS) vµ nh÷ng chuyªn gia cña hä, «ng Stephen Horn vµ bµ Ruth Weston, v× sù gióp ®ì chuyªn m«n trong viÖc t− vÊn chän mÉu vµ thiÕt kÕ phiÕu hái. Tr©n träng giíi thiÖu b¸o c¸o nµy víi hy väng sÏ ®em l¹i nh÷ng hiÓu biÕt vµ c¬ së d÷ liÖu vÒ gia ®×nh ViÖt Nam cho nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, nhµ nghiªn cøu còng nh− nh÷ng ng−êi quan t©m. Xin c¸m ¬n. Huỳnh Vĩnh Ái Jesper Morch THỨ TRƯỞNG TRƯỞNG ĐẠI DIỆN BỘ VĂN HOÁ, THỂ THAO VÀ DU LỊCH QUỸ NHI ĐỒNG LIÊN HỢP QUỐC - UNICEF TRƯỞNG BAN CHỈ ĐẠO ĐIỀU TRA GIA ĐÌNH VIỆT NAM 3
  4. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 B¶n ®å ViÖt Nam
  5. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 Môc lôc I. Giíi thiÖu vÒ ®iÒu tra tra gia ®×nh ViÖt Nam ............................................................7 1.1. Gia ®×nh vµ nghiªn cøu gia ®×nh ë ViÖt Nam.............................................................7 1.1.1. TÇm quan träng vµ sù biÕn ®æi cña gia ®×nh .....................................................7 1.1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu gia ®×nh ë ViÖt Nam.......................................................8 1.2. Môc tiªu vµ néi dung cuéc ®iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam .............................................9 1.2.1. Môc tiªu cña cuéc ®iÒu tra................................................................................9 1.2.2. Néi dung cuéc ®iÒu tra ....................................................................................10 1.3. Mét sè kh¸i niÖm chñ yÕu sö dông trong b¸o c¸o ....................................................10 II. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra ..............................................................................................13 2.1. ThiÕt kÕ mÉu .............................................................................................................13 2.1.1. Chän mÉu ®Þnh l−îng.......................................................................................13 2.1.2. Møc ®é bao phñ mÉu thùc tÕ............................................................................14 2.1.3. Chän mÉu ®Þnh tÝnh..........................................................................................15 2.2. C«ng cô thu thËp th«ng tin........................................................................................16 2.2.1. PhiÕu hái ..........................................................................................................16 2.2.2. H−íng dÉn pháng vÊn s©u vµ th¶o luËn nhãm .................................................16 2.3. Tæ chøc ®iÒu tra thùc ®Þa...........................................................................................16 2.3.1. §iÒu tra ®Þnh l−îng .........................................................................................16 2.3.2. §iÒu tra ®Þnh tÝnh .............................................................................................17 2.4. Mét sè l−u ý khi sö dông bé sè liÖu....................................................................17 Tãm t¾t mét sè ph¸t hiÖn chÝnh vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn quan t©m mét sè ph¸t hiÖn chÝnh.......................................................................................18 I. §Æc ®iÓm nh©n khÈu - x· héi hé gia ®×nh.................................................................18 1.1. Quy m« vµ c¬ cÊu gia ®×nh .......................................................................................18 1.2. Sè thÕ hÖ trong gia ®×nh ............................................................................................18 1.3. Tû lÖ phô thuéc .........................................................................................................19 1.4. Tr×nh ®é häc vÊn .......................................................................................................19 1.5. C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ vµ nghÒ nghiÖp ......................................................................19 1.6. T«n gi¸o ....................................................................................................................20 II. §Æc ®iÓm h«n nh©n ..................................................................................................20 2.1. T×nh tr¹ng h«n nh©n ..................................................................................................20 2.2. §¨ng ký kÕt h«n........................................................................................................20 2.3. Tuæi kÕt h«n ..............................................................................................................21 2.4. Sè lÇn kÕt h«n............................................................................................................21 4
  6. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 2.5. Ly h«n/ly th©n...........................................................................................................21 2.6. Sèng ®éc th©n............................................................................................................22 III. Sù lùa chän vµ quyÕt ®Þnh h«n nh©n ....................................................................23 3.1. Lý do kÕt h«n ...........................................................................................................23 3.2. Tiªu chuÈn lùa chän b¹n ®êi .....................................................................................23 3.3. QuyÒn quyÕt ®Þnh h«n nh©n ......................................................................................24 3.4 N¬i ë cña cÆp vî chång sau khi kÕt h«n ....................................................................25 IV. Quan hÖ gi÷a vî vµ chång ......................................................................................25 4.1. Quan niÖm vÒ ng−êi chñ gia ®×nh .............................................................................25 4.2. Së h÷u tµi s¶n ...........................................................................................................26 4.3. Ph©n c«ng lao ®éng gi÷a ng−êi vî vµ ng−êi chång trong gia ®×nh ...........................26 4.4. QuyÒn quyÕt ®Þnh c«ng viÖc gia ®×nh gi÷a vî vµ chång ..........................................27 4.5. Møc ®é hµi lßng vÒ h«n nh©n....................................................................................27 4.6. Quan niÖm vÒ quan hÖ t×nh dôc tr−íc vµ ngoµi h«n nh©n .........................................28 4.7. Quan niÖm vÒ viÖc cã con vµ sinh con trai, con g¸i ..................................................29 V. Quan hÖ cha mÑ víi con c¸i......................................................................................30 5.1. Mèi quan t©m cña cha mÑ ®èi víi con ......................................................................30 5.2. Thêi gian ch¨m sãc con ...........................................................................................31 5.3. C¸ch gi¸o dôc con .....................................................................................................31 5.4. C¸ch ®èi xö vµ mong muèn cña cha mÑ ®èi víi con trai vµ con g¸i ........................32 VI. VÞ thµnh niªn trong gia ®×nh ..................................................................................34 6.1. Tham gia c«ng viÖc gia ®×nh .....................................................................................34 6.2. Tham gia lao ®éng nhËn tiÒn c«ng............................................................................35 6.3. VTN tham gia ý kiÕn vµo viÖc quyÕt ®Þnh c«ng viÖc gia ®×nh vµ liªn quan ®Õn b¶n th©n trÎ em .......................................................................................35 6.4. §èi t−îng t©m sù cña VTN vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cuéc sèng ..........................................36 6.5. HiÓu biÕt cña VTN vÒ LuËt B¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em............................36 6.6. T×nh yªu, t×nh dôc vµ viÖc sö dông c¸c BPTT cña VTN ...........................................37 6.7. Khã kh¨n trong cuéc sèng vµ nguyÖn väng cña VTN ..............................................37 VII. Ng−êi cao tuæi trong gia ®×nh................................................................................37 7.1. Hé gia ®×nh cã ng−êi cao tuæi...................................................................................37 7.2. T×nh tr¹ng søc kháe...................................................................................................38 7.3. Nguån sèng vµ møc sèng ..........................................................................................38 7.4. C¸ch s¾p xÕp cuéc sèng ...........................................................................................38 7.5. §êi sèng tinh thÇn t×nh c¶m .....................................................................................39 7.6. Khã kh¨n vµ mong muèn ..........................................................................................40 5
  7. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 VIII. M©u thuÉn, xung ®ét vµ b¹o lùc gia ®×nh...........................................................40 8.1. M©u thuÉn vµ xung ®ét gia ®×nh ...............................................................................40 8.2. C¸c h×nh thøc b¹o lùc vµ n¹n nh©n cña b¹o lùc ........................................................40 8.3. C¸c lý do dÉn ®Õn m©u thuÉn, xung ®ét vµ b¹o lùc...................................................41 8.4. C¸ch gi¶i quyÕt m©u thuÉn, xung ®ét vµ b¹o lùc ......................................................42 8.5. HËu qu¶ cña b¹o lùc gia ®×nh....................................................................................43 IX. Phóc lîi gia ®×nh ......................................................................................................44 9.1. §Æc ®iÓm nhµ ë vµ nguån th¾p s¸ng ........................................................................44 9.2. Nguån n−íc ¨n vµ nhµ vÖ sinh .................................................................................44 9.3. TiÖn nghi trong gia ®×nh............................................................................................44 9.4. Møc sèng cña gia ®×nh .............................................................................................45 9.5. TiÕp cËn c¸c dÞch vô c¬ b¶n .....................................................................................45 9.6. TiÕp cËn c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa thÓ thao ..................................................................46 9.7. Nhãm gia ®×nh víi nhu cÇu dÞch vô ®Æc thï .............................................................47 NhËn xÐt chung vµ mét sè vÊn ®Ò cÇn quan t©m.........................................48 6
  8. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 I. Giíi thiÖu vÒ ®iÒu tra gia ®×nh ViÖt nam 1.1. gia ®×nh vµ nghiªn cøu gia ®×nh ë viÖt nam 1.1.1. TÇm quan träng vµ sù biÕn ®æi cña gia ®×nh HiÕn ph¸p N−íc Céng hoµ X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam n¨m 1992, C−¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n−íc trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi n¨m 1991, còng nh− trong c¸c v¨n kiÖn cña §¶ng vÒ chÝnh s¸ch x· héi ®· nhÊn m¹nh ®Õn vai trß cña gia ®×nh nh− lµ tÕ bµo cña x· héi vµ lµ nh©n tè quan träng quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña x· héi ViÖt Nam. ChiÕn l−îc x©y dùng Gia ®×nh ViÖt Nam giai ®o¹n 2005-2010 kh¼ng ®Þnh r»ng: “Gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x· héi, lµ n¬i duy tr× nßi gièng, lµ m«i tr−êng quan träng h×nh thµnh, nu«i d−ìng vµ gi¸o dôc nh©n c¸ch con ng−êi, b¶o tån vµ ph¸t huy v¨n hãa truyÒn thèng tèt ®Ñp, chèng l¹i c¸c tÖ n¹n x· héi, t¹o nguån nh©n lùc phôc vô sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc... Gia ®×nh lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña x· héi, sù thµnh c«ng cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc vµ x©y dùng Chñ nghÜa x· héi. X©y dùng gia ®×nh ViÖt Nam Ýt con (mçi cÆp vî chång cã mét hoÆc hai con), no Êm, tiÕn bé, b×nh ®¼ng, h¹nh phóc lµ ®éng lùc cña chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc”. Cã thÓ nãi, hiÓu vÒ thiÕt chÕ gia ®×nh víi nh÷ng biÕn ®æi vÒ cÊu tróc vµ chøc n¨ng, vÒ ®Þnh h−íng gi¸ trÞ trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ x· héi cæ truyÒn sang x· héi hiÖn ®¹i cã ý nghÜa quan träng ®èi víi viÖc ph¸t huy vai trß ®éng lùc cña gia ®×nh ViÖt Nam trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc. Sau 20 n¨m tiÕn hµnh c«ng cuéc §æi míi, ViÖt Nam ®· cã nh÷ng thay ®æi toµn diÖn vµ s©u s¾c trong tÊt c¶ mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, trong ®ã cã c¸c mèi quan hÖ gia ®×nh. Qu¸ tr×nh §æi míi ®em ®Õn cho gia ®×nh ViÖt Nam nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn míi, møc sèng cña ®¹i bé phËn c¸c gia ®×nh ®· ®−îc n©ng cao. Trong vßng 15 n¨m, tõ 1990 ®Õn 2004, tæng s¶n phÈm trong n−íc (GDP) t¨ng gÇn gÊp 3 lÇn, ®¹t møc b×nh qu©n 7,5 %/n¨m. Tû lÖ hé nghÌo gi¶m tõ 58% n¨m 1993 xuèng cßn 24% n¨m 2004 (Tæng côc Thèng kª, 2004). C¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña gia ®×nh cã nhiÒu biÕn ®æi theo chiÒu h−íng tÝch cùc. Tuy nhiªn, bªn c¹nh viÖc tiÕp nhËn nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vÒ kinh tÕ- x· héi do qu¸ tr×nh ®æi míi ®em l¹i, gia ®×nh ViÖt Nam còng ®ang ph¶i ®èi mÆt víi rÊt nhiÒu th¸ch thøc to lín: VÊn ®Ò thiÕu viÖc lµm, thu nhËp ch−a æn ®Þnh vµ nh÷ng rñi ro tõ nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng; gia t¨ng tû lÖ c¸c cÆp vî chång ly h«n, ly th©n, nh÷ng ng−êi chung sèng kh«ng ®¨ng ký kÕt h«n; b¹o lùc gia ®×nh; c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chøc n¨ng gi¸o dôc - ch¨m sãc trÎ em; ng−êi giµ c« ®¬n/kh«ng n¬i n−¬ng tùa; m©u thuÉn gi÷a c¸c thÕ hÖ; nh÷ng khã kh¨n trong tiÕp cËn c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ cho c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh ®èi víi nhãm gia ®×nh cã thu nhËp thÊp; trÎ em lao ®éng sím vµ bÞ l¹m dông; thiÕt chÕ gia ®×nh láng lÎo; c¸c tÖ n¹n x· héi ¶nh h−ëng ®Õn h¹nh phóc gia ®×nh v.v. 7
  9. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 VÊn ®Ò vÒ b×nh ®¼ng giíi trong x· héi ViÖt Nam nãi chung vµ trong khu«n khæ gia ®×nh ViÖt Nam nãi riªng còng gÆp ph¶i nh÷ng th¸ch thøc míi. Trong khi ®iÒu kiÖn kinh tÕ ®ang thay ®æi nhanh chãng th× c¸c chuÈn mùc, gi¸ trÞ v¨n ho¸ liªn quan ®Õn vai trß giíi d−êng nh− thay ®æi rÊt chËm ch¹p. MÆc dï phô n÷ ViÖt Nam tham gia tÝch cùc vµo lùc l−îng lao ®éng nh−ng vÉn cßn tån t¹i nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng ®¸ng kÓ vÒ tiÕp cËn c¸c c¬ héi kinh tÕ, thu nhËp, lo¹i h×nh nghÒ nghiÖp/c«ng viÖc, nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng trong tiÕp cËn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, viÖc tiÕp cËn c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ, qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh v.v. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ c¸c thµnh qu¶ cña ph¸t triÓn ch−a ®−îc ph©n chia b×nh ®¼ng gi÷a nam vµ n÷. ë cÊp ®é gia ®×nh, sù ph©n c«ng lao ®éng bÊt b×nh ®¼ng trong chia sÎ viÖc nhµ, ch¨m sãc con c¸i vµ c¸c thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh, còng nh− sù bÊt b×nh ®¼ng trong c¬ héi tiÕp cËn gi¸o dôc gi÷a con trai vµ con g¸i, b¹o lùc gia ®×nh v.v. lµ nh÷ng vÊn ®Ò rÊt ®¸ng ®−îc quan t©m d−íi gãc ®é giíi. §ã còng lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra ®èi víi sù ph¸t triÓn cña gia ®×nh ViÖt Nam, víi vai trß lµ t¸c nh©n quan träng cho sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ t¹o nhiÒu c¬ héi, ®ång thêi còng ®Æt gia ®×nh vµ c«ng t¸c gia ®×nh tr−íc nhiÒu khã kh¨n, th¸ch thøc. MÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ tr−êng vµ lèi sèng thùc dông t¸c ®éng m¹nh tíi c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc truyÒn thèng vµ lèi sèng lµnh m¹nh. Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo sÏ tiÕp tôc t¸c ®éng vµo sè ®«ng c¸c gia ®×nh. NhiÒu gia ®×nh nÕu kh«ng ®−îc hç trî, kh«ng ®−îc chuÈn bÞ ®Çy ®ñ sÏ kh«ng ®ñ n¨ng lùc ®èi phã víi nh÷ng thay ®æi nhanh chãng vÒ kinh tÕ - x· héi vµ kh«ng lµm trßn c¸c chøc n¨ng vèn cã cña m×nh. §©y thùc sù lµ nh÷ng th¸ch thøc to lín ®èi víi c«ng t¸c qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ gia ®×nh ë n−íc ta. 1.1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu gia ®×nh ë ViÖt Nam H¬n 20 n¨m qua, trªn b×nh diÖn khoa häc, gia ®×nh ViÖt Nam còng ®· trë thµnh ®èi t−îng nghiªn cøu cña nhiÒu ngµnh, nhiÒu giíi. Cho ®Õn nay, nguån tµi liÖu vÒ gia ®×nh ë n−íc ta kh«ng chØ nhiÒu vÒ sè l−îng, mµ cßn kh¸ ®a d¹ng vÒ c¸c gãc ®é tiÕp cËn kh¸c nhau. Tuy nhiªn, nguån tµi liÖu nµy, bªn c¹nh nh÷ng ®ãng gãp kh«ng thÓ phñ nhËn, còng cã mét sè nh−îc ®iÓm quan träng sau ®©y. Mét lµ, c¸c nghiªn cøu vÒ gia ®×nh hiÖn cã, nh×n chung, ®Òu cã tÝnh ®éc lËp, Ýt cã sù kÕ thõa, tiÕp nèi lÉn nhau. Ch¼ng h¹n, khi cÇn hiÓu biÕt vÒ lo¹i h×nh gia ®×nh, ng−êi ta chØ tËp trung ®iÒu tra vÒ gia ®×nh h¹t nh©n vµ gia ®×nh më réng, mµ kh«ng chó ý ®óng møc ®Õn c¸c lo¹i gia ®×nh kh¸c (nh− gia ®×nh khuyÕt, gia ®×nh kh«ng h«n thó...). HÖ qu¶ kh«ng tr¸nh khái cña t×nh tr¹ng trªn lµ, mÆc dï nguån tµi liÖu vÒ gia ®×nh ViÖt Nam hiÖn nay lµ kh¸ ®å sé, song nguån tµi liÖu ®ã võa thõa l¹i võa thiÕu, lµm cho nhËn thøc cña ng−êi ®äc, sau nhiÒu n¨m, vÉn kh«ng n©ng cao ®−îc bao nhiªu. Hai lµ, trong nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ gia ®×nh ®· c«ng bè, rÊt Ýt t¸c gi¶ tr×nh bµy râ rµng lµ ®· sö dông ph−¬ng ph¸p nµo vµ gi¶i thÝch t¹i sao l¹i sö dông ph−¬ng ph¸p Êy. V× kh«ng coi träng ®óng møc ®èi víi c¸c ph−¬ng ph¸p khi tiÕp cËn ®èi t−îng, h¬n n÷a gi÷a c¸c nhµ nghiªn cøu l¹i kh«ng cã sù thèng nhÊt trong viÖc vËn dông c¸c ph−¬ng ph¸p nªn sè liÖu c«ng bè trªn c¸c c«ng tr×nh cã sù vªnh nhau ë rÊt nhiÒu chØ b¸o: tõ tuæi kÕt h«n 8
  10. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 lÇn ®Çu ®Õn sè con mong muèn, tõ quy m« ®Õn lo¹i h×nh gia ®×nh, tõ viÖc ph©n c«ng lao ®éng ®Õn quyÒn quyÕt ®Þnh trong gia ®×nh, v.v. Nh− vËy, mÆc dÇu nguån sè liÖu cã ®−îc lµ kh¸ dåi dµo vµ phong phó, song nÕu cÇn sö dông, ng−êi ta vÉn kh«ng khái b¨n kho¨n khi ph¶i lùa chän gi÷a c¸c tµi liÖu kh¸c nhau - dï thêi gian c«ng bè cña c¸c tµi liÖu nµy lµ kh¸ trïng khÝt víi nhau. Ngoµi ra, còng cÇn nãi thªm lµ, hÇu hÕt c¸c nghiªn cøu gia ®×nh trong kho¶ng 20 n¨m qua lµ nh÷ng nghiªn cøu nhá lÎ, chñ yÕu ®−îc triÓn khai ë ch©u thæ s«ng Hång, rÊt Ýt c¸c nghiªn cøu cã quy m« lín, ®−îc më réng ra nhiÒu vïng miÒn, vµ hÇu nh− ch−a cã nh÷ng nghiªn cøu ë tÇm cì quèc gia. Nguån t− liÖu nµy kh«ng chØ kh«ng ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña c¸c nhµ qu¶n lý vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch nãi riªng, mµ còng kh«ng thÓ lµm tho¶ m·n nhu cÇu hiÓu biÕt cña nh÷ng ng−êi quan t©m ®Õn vÊn ®Ò gia ®×nh nãi chung. NhËn thøc ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò trªn ®©y, ChiÕn l−îc x©y dùng gia ®×nh ViÖt Nam giai ®o¹n 2005-2010 ®· ®Ò ra nhiÖm vô “KÕ thõa vµ ®Èy m¹nh c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc vÒ gia ®×nh”. Ban BÝ th− TW §¶ng ®· cã ChØ thÞ sè 49-CT/TW ngµy 21/2/2005 chØ râ cÇn ph¶i: “T¨ng c−êng c«ng t¸c nghiªn cøu, ®iÒu tra, kh¶o s¸t toµn diÖn vÒ gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ nghiªn cøu c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng tèt ®Ñp cña gia ®×nh cÇn g×n gi÷, ph¸t huy, nh÷ng gi¸ trÞ míi, tiªn tiÕn cÇn tiÕp thu; nghiªn cøu x©y dùng c¸c m« h×nh gia ®×nh ViÖt Nam trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸; ¸p dông c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng th¸ch thøc trong lÜnh vùc gia ®×nh vµ dù b¸o nh÷ng biÕn ®æi vÒ gia ®×nh trong thêi kú míi.”1 §−îc sù hç trî cña UNICEF, Bé tr−ëng, Chñ nhiÖm UBDSG§TE ®· ra QuyÕt ®Þnh sè 765/Q§-DSG§TE ngµy 30/12/2005 thµnh lËp Ban chØ ®¹o §iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam gåm ®¹i diÖn cña UBDSG§TE vµ c¸c Bé ngµnh h÷u quan (Ngµy 6 th¸ng 11 n¨m 2007 Bé tr−ëng Bé V¨n ho¸, ThÓ thao vµ Du lÞch ®· ra quyÕt ®Þnh sè 1243/Q§BVHTTDL kiÖn toµn l¹i Ban chØ ®¹o ®iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam) nh»m tæ chøc toµn bé c¸c ho¹t ®éng chuÈn bÞ, nghiªn cøu vµ ®iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam. Tæng côc Thèng kª lµ c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm tæ chøc ®iÒu tra ®Þnh l−îng §TG§VN. ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi lµ c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm chñ tr× thiÕt kÕ b¶ng hái ®iÒu tra ®Þnh l−îng vµ tæ chøc ®iÒu tra ®Þnh tÝnh. 1.2. Môc TIªU Vµ néi dung cuéc §IÒU TRA GIA §×NH VIÖT NAM 1.2.1. Môc tiªu cña cuéc ®iÒu tra 1.2.1.1. Môc tiªu tæng thÓ NhËn diÖn thùc tr¹ng gia ®×nh ViÖt Nam d−íi t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ toµn cÇu ho¸. 1.2.1.2. Môc tiªu cô thÓ (a) X¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng th«ng tin c¬ b¶n vÒ thùc tr¹ng gia ®×nh lµm c¬ së cho viÖc ®Ò xuÊt chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc cña gia ®×nh. (b) Th«ng qua kÕt qu¶ ®iÒu tra, ph©n tÝch vµ ®Ò xuÊt c¸c vÊn ®Ò cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó phôc vô kÞp thêi c«ng t¸c l·nh ®¹o, qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ gia ®×nh. 1 ChØ thÞ sè sè 49-CT/TW ngµy 21/02/2005 cña Ban BÝ th− vÒ X©y dùng gia ®×nh thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. 9
  11. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 (c) Cung cÊp hÖ thèng d÷ liÖu ®Ó x©y dùng bé chØ sè theo dâi vµ ®¸nh gi¸ vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn cña gia ®×nh ViÖt Nam. 1.2.2. Néi dung cuéc ®iÒu tra Néi dung cuéc ®iÒu tra nµy tËp trung vµo 4 chñ ®Ò chÝnh: (a) Quan hÖ gia ®×nh; (b) C¸c gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc cña gia ®×nh; (c) Kinh tÕ gia ®×nh; (d) Phóc lîi gia ®×nh. Trong mçi chñ ®Ò, cuéc ®iÒu tra chØ tËp trung vµo mét sè néi dung c¬ b¶n nh»m nhËn diÖn thùc tr¹ng, xu h−íng biÕn ®æi gia ®×nh, cung cÊp nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vÒ gia ®×nh. VÒ quan hÖ gia ®×nh: tËp trung vµo hai néi dung chñ yÕu lµ quan hÖ vî chång vµ quan hÖ gi÷a c¸c thÕ hÖ trong gia ®×nh. VÒ quan hÖ vî chång: ®ã lµ c¸c vÊn ®Ò kÕt h«n; ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh; ®ãng gãp cña vî, chång vµ c¸c thµnh viªn kh¸c vµo thu nhËp gia ®×nh; m©u thuÉn vî chång; b¹o lùc gia ®×nh. VÒ quan hÖ gi÷a c¸c thÕ hÖ trong gia ®×nh: tËp trung vµo mèi quan hÖ gi÷a cha mÑ vµ con c¸i ch−a tr−ëng thµnh; mèi quan hÖ gi÷a ng−êi cao tuæi víi con ch¸u trong gia ®×nh. Gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc gia ®×nh: ®iÒu tra nh÷ng thay ®æi c¸c gi¸ trÞ, chuÈn mùc gia ®×nh (viÖc gi÷ g×n c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ h×nh thµnh nh÷ng gi¸ trÞ míi), chuÈn mùc vÒ sè con, vÒ tiªu chuÈn lùa chän b¹n ®êi, quan niÖm vÒ c¸ch gi¸o dôc con ch¸u, v.v. Kinh tÕ gia ®×nh: TËp trung ®iÒu tra nh÷ng thay ®æi trong tiªu dïng, møc sèng, vÊn ®Ò tÝch luü tµi s¶n, nh÷ng khã kh¨n vµ rñi ro vÒ kinh tÕ cña gia ®×nh. Phóc lîi gia ®×nh: ®iÒu tra hiÓu biÕt cña c¸c hé gia ®×nh vÒ c¸c dÞch vô phóc lîi ®èi víi gia ®×nh, møc ®é sö dông c¸c dÞch vô gia ®×nh, phóc lîi ®èi víi c¸c gia ®×nh nghÌo, gia ®×nh cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt khã kh¨n, gia ®×nh cã c«ng, tÝnh thuËn tiÖn cña c¸c dÞch vô phóc lîi gia ®×nh. Nh− vËy, cuéc §iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam lÇn nµy sÏ cung cÊp mét bøc tranh t−¬ng ®èi toµn diÖn vÒ nh÷ng thay ®æi trong c¸c mèi quan hÖ gia ®×nh vµ nh÷ng t¸c ®éng ®Õn ®Þa vÞ, vai trß cña c¸c thµnh viªn gia ®×nh; nh÷ng thay ®æi vÒ ®ãng gãp kinh tÕ cña mçi thµnh viªn ®èi víi gia ®×nh vµ nh÷ng ¶nh h−ëng ®Õn c¸c mèi quan hÖ gia ®×nh. §iÒu tra còng gãp phÇn lµm s¸ng tá nh÷ng thay ®æi trong hÖ thèng c¸c gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc cña gia ®×nh ViÖt Nam d−íi t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp ho¸ vµ toµn cÇu ho¸. 1.3. Mét sè kh¸i niÖm chñ yÕu sö dông trong b¸o c¸o H«n nh©n H«n nh©n lµ quan hÖ gi÷a vî vµ chång sau khi ®· kÕt h«n (LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh 2000). Ng−êi ®éc th©n Ng−êi ®éc th©n ®−îc tÝnh lµ nh÷ng phô n÷ 40 tuæi trë lªn, nam giíi 45 tuæi trë lªn ch−a tõng x©y dùng gia ®×nh. 10
  12. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 Chñ hé Chñ hé th−êng ®−îc coi lµ ng−êi ®¹i diÖn gia ®×nh. Vai trß nµy kh«ng chØ thuÇn tóy mang tÝnh hµnh chÝnh, ®¹i diÖn hé, mµ cã ý nghÜa x· héi, bÞ chi phèi bëi c¸c quan niÖm vµ tËp qu¸n vÒ trËt tù thø bËc trong gia ®×nh. Trong cuéc §iÒu tra G§VN 2006, chñ hé ®−îc x¸c ®Þnh th«ng qua sù thõa nhËn cña hé gia ®×nh vÒ ng−êi cã quyÒn quyÕt ®Þnh chÝnh trong gia ®×nh. Ph©n c«ng lao ®éng Ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh ®Ò cËp ®Õn viÖc ai lµm g× trong gia ®×nh vµ v× sao cã sù ph©n c«ng nµy. Xem xÐt ph©n c«ng lao ®éng còng nh»m chØ ra c¸c t¸c ®éng cña sù ph©n c«ng nµy ®èi víi lîi Ých vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c thµnh viªn, tr−íc hÕt lµ ng−êi vî vµ ng−êi chång trong gia ®×nh. B¹o lùc gia ®×nh B¹o lùc gia ®×nh lµ hµnh vi cè ý cña thµnh viªn gia ®×nh g©y tæn h¹i hoÆc cã kh¶ n¨ng g©y tæn h¹i vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn, kinh tÕ ®èi víi thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh, bao gåm 9 lo¹i hµnh vi (chi tiÕt trong LuËt Phßng, chèng b¹o lùc gia ®×nh)2. Trong cuéc §TG§VN 2006 cã nªu ra c¸c hµnh vi b¹o lùc gia ®×nh nh− sau: ®¸nh; m¾ng chöi; chÊp nhËn quan hÖ t×nh dôc khi kh«ng cã nhu cÇu. Ng−êi cao tuæi Ng−êi cao tuæi ®−îc x¸c ®Þnh dùa trªn tiªu chÝ tuæi. Cô thÓ lµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tõ 61 tuæi trë lªn ®−îc coi lµ ng−êi cao tuæi (NCT). Gia ®×nh cã ng−êi cao tuæi lµ nh÷ng gia ®×nh cã Ýt nhÊt mét trong c¸c thµnh viªn lµ ng−êi tõ 61 tuæi trë lªn. TrÎ em vµ VTN TrÎ em lµ c«ng d©n ViÖt Nam d−íi 16 tuæi (LuËt B¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em n¨m 2004) - BVCSGDTE. Cuéc §TG§VN 2006 tËp trung chñ yÕu vµo nhãm ®èi t−îng vÞ thµnh niªn (VTN) ë ®é tuæi 15-17. Tõ "trÎ em" vµ "vÞ thµnh niªn" trong B¸o c¸o nµy ®−îc sö dông víi ý nghÜa nh− nhau. Phóc lîi gia ®×nh Trong B¸o c¸o nµy, phóc lîi gia ®×nh ®−îc hiÓu lµ c¸c ho¹t ®éng do c¸c chñ thÓ ngoµi gia ®×nh thùc hiÖn nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu kh¸c nhau cña gia ®×nh. 2 Theo LuËt Phßng, chèng b¹o lùc gia ®×nh ®−îc Quèc héi n−íc Céng hßa X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam th«ng qua ngµy 21/11/2007, c¸c hµnh vi b¹o lùc gia ®×nh bao gåm: (1) Hµnh h¹, ng−îc ®·i, ®¸nh ®Ëp hoÆc hµnh vi cè ý kh¸c x©m h¹i ®Õn søc kháe, tÝnh m¹ng; (2) L¨ng m¹ hoÆc hµnh vi cè ý kh¸c xóc ph¹m danh dù, nh©n phÈm; (3) C« lËp, xua ®uæi hoÆc g©y ¸p lùc th−êng xuyªn vÒ t©m lý g©y hËu qu¶ nghiªm träng; (4) Ng¨n c¶n viÖc thùc hiÖn quyÒn, nghÜa vô trong quan hÖ gia ®×nh gi÷a «ng, bµ vµ ch¸u; gi÷a cha, mÑ vµ con; gi÷a vî vµ chång; gi÷a anh, chÞ, em víi nhau; (5) C−ìng Ðp quan hÖ t×nh dôc; (6) C−ìng Ðp t¶o h«n; c−ìng Ðp kÕt h«n, ly h«n hoÆc c¶n trë h«n nh©n tù nguyÖn, tiÕn bé; (7) ChiÕm ®o¹t, huû ho¹i, ®Ëp ph¸ hoÆc cã hµnh vi kh¸c cè ý lµm h− háng tµi s¶n riªng cña thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh hoÆc tµi s¶n chung cña c¸c thµnh viªn gia ®×nh; (8) C−ìng Ðp thµnh viªn gia ®×nh lao ®éng qu¸ søc, ®ãng gãp tµi chÝnh qu¸ kh¶ n¨ng cña hä; kiÓm so¸t thu nhËp cña thµnh viªn gia ®×nh nh»m t¹o ra t×nh tr¹ng phô thuéc vÒ tµi chÝnh; (9) Cã hµnh vi tr¸i ph¸p luËt buéc thµnh viªn gia ®×nh ra khái chç ë. 11
  13. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 Phóc lîi gia ®×nh ®−îc xem xÐt theo nhãm ®èi t−îng cô thÓ, vÝ dô, nh− ®èi víi gia ®×nh liÖt sÜ vµ th−¬ng binh, bÖnh binh th«ng qua chÝnh s¸ch ®Òn ¬n ®¸p nghÜa; ®èi víi ng−êi nghÌo, th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch vµ c¸c quy ®Þnh vÒ xãa ®ãi, gi¶m nghÌo. Phóc lîi ®èi víi gia ®×nh ®−îc xem xÐt theo c¸c h×nh thøc trî cÊp b»ng tiÒn tõ ng©n s¸ch Nhµ n−íc. Ch¼ng h¹n bao gåm tiÒn h−u trÝ, trî cÊp tµn tËt, th−¬ng bÖnh binh vµ n¹n nh©n chiÕn tranh, cøu trî ng−êi bÞ thiªn tai, cøu trî th−êng xuyªn vµ kho¶n chi cho nh÷ng ®èi t−îng m¾c tÖ n¹n x· héi... Phóc lîi gia ®×nh còng ®−îc xem xÐt theo c¸c h×nh thøc trî gióp ®èi víi c¸c nhãm gia ®×nh, cô thÓ dùa trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc thï vµ nhu cÇu trî gióp cña hä. Ch¼ng h¹n gia ®×nh cã ng−êi cao tuæi, gia ®×nh thiÕu khuyÕt (chØ cã cha hoÆc mÑ nu«i con) hay gia ®×nh míi kÕt h«n cã trÎ nhá, v.v. 12
  14. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 II. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra §iÒu tra Gia ®×nh ViÖt Nam 2006 sö dông ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra ®Þnh l−îng vµ ®iÒu tra ®Þnh tÝnh, kÕt hîp víi viÖc ph©n tÝch sè liÖu vµ tµi liÖu cã s½n, ph−¬ng ph¸p trao ®æi chuyªn gia vµ héi th¶o. 2.1. THIÕT KÕ MÉU 2.1.1. Chän mÉu ®Þnh l−îng C«ng t¸c chän mÉu ®−îc TCTK tiÕn hµnh víi sù t− vÊn cña chuyªn gia chän mÉu cña Bé Gia ®×nh, Nhµ ë, DÞch vô céng ®ång vµ Ng−êi b¶n ®Þa (FaHCSIA). ThiÕt kÕ mÉu cuéc §TG§VN lµ mét mÉu x¸c suÊt, chän theo tÇng vµ chïm. C¸c ®Þa bµn vµ hé gia ®×nh ®−îc chän theo ph−¬ng ph¸p hÖ thèng tõ dµn mÉu chñ cña Kh¶o s¸t møc sèng hé gia ®×nh ViÖt Nam. Dµn mÉu chñ cña Kh¶o s¸t møc sèng hé gia ®×nh ViÖt Nam do chuyªn gia cña Ng©n hµng ThÕ giíi vµ TCTK thiÕt kÕ n¨m 2001. Dµn mÉu nµy cã 3100 x·/ph−êng thuéc 64 tØnh vµ thµnh phè, c¸c x·/ph−êng ®−îc chän theo x¸c suÊt tû lÖ víi c¨n bËc hai cña qui m« d©n sè. T¹i mçi x·/ph−êng ®−îc chän, tiÕn hµnh chän ngÉu nhiªn 3 ®Þa bµn Tæng ®iÒu tra d©n sè n¨m 1999. ViÖc chän hé cña §TG§VN ®−îc tiÕn hµnh theo ba b−íc sau ®©y: B−íc 1: Chän x·/ph−êng ®iÒu tra. X·/ph−êng ®−îc chän tõ dµn mÉu chñ cña TCTK theo x¸c suÊt b»ng nhau vµ b»ng 1/4. Dµn mÉu chñ cã 3100 x· thuéc 64 tØnh/TP, mçi tØnh tiÕn hµnh chän ngÉu nhiªn 1/4 sè ph−êng thµnh thÞ vµ 1/4 sè x· n«ng th«n. KÕt qu¶ chän ®−îc tæng sè 775 x·, trong ®ã cã 197 ph−êng thµnh thÞ vµ 578 x· n«ng th«n. B−íc 2: Chän ®Þa bµn ®iÒu tra. T¹i mçi x·/ph−êng ®−îc chän, tiÕn hµnh chän 2 ®Þa bµn ®iÒu tra. §Þa bµn thø nhÊt lµ ®Þa bµn ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t møc sèng n¨m 2004, ®Þa bµn thø hai lµ ®Þa bµn trong dµn mÉu chñ ch−a tiÕn hµnh Kh¶o s¸t møc sèng n¨m 2002 vµ 2004. B−íc 3: Chän hé. §èi víi ®Þa bµn thø nhÊt (®Þa bµn ®· tiÕn hµnh Kh¶o s¸t møc sèng hé gia ®×nh – KSMS, 2004): TiÕn hµnh chän ngÉu nhiªn cã hÖ thèng 6 hé ®iÒu tra chÝnh thøc vµ 6 hé dù phßng tõ 15 hé ®· KSMS n¨m 2004. §èi víi ®Þa bµn thø hai (®Þa bµn ch−a tiÕn hµnh KSMS trong dµn mÉu chñ): Chän ngÉu nhiªn cã hÖ thèng 6 hé chÝnh thøc vµ 6 hé dù phßng tõ danh s¸ch hé cña ®Þa bµn do c¸c tØnh/TP ®· lËp vµ rµ so¸t göi cho TCTK. KÕt qu¶ cã 9.300 hé ®−îc chän chÝnh thøc vµ 9.300 hé ®−îc chän dù phßng. Trong ®ã cã 2.364 hé thµnh thÞ vµ 6.936 hé n«ng th«n3. MÉu §TG§VN ®¹i diÖn chung c¶ n−íc, khu vùc thµnh thÞ/n«ng th«n vµ 8 vïng. 3 Thùc tÕ khu vùc thµnh thÞ ®· ®iÒu tra 2.436 hé (t¨ng 72 hé so víi ph−¬ng ¸n chän mÉu ban ®Çu) vµ khu vùc n«ng th«n ®· ®iÒu tra 6.864 hé (gi¶m 72 hé) do cã 6 ®Þa bµn n«ng th«n ®· trë thµnh ®Þa bµn thµnh thµnh thÞ tr−íc thêi ®iÓm ®iÒu tra). 13
  15. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 Trong sè ®Þa bµn vµ hé ®−îc chän ®iÒu tra, cã 5/1500 ®Þa bµn vµ 50/9300 hé ph¶i thay thÕ do nhÇm lÉn/sai sãt hoÆc viÖc tiÕp cËn ®Þa bµn qu¸ khã kh¨n t¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra. Nh×n chung tû lÖ hé thay thÕ thÊp. ViÖc chän hé thay thÕ ®¶m b¶o tÝnh ngÉu nhiªn theo ®óng qui ®Þnh ghi trong Ph−¬ng ¸n cña Ban chØ ®¹o ®iÒu tra. 2.1.2. Møc ®é bao phñ mÉu thùc tÕ Sè hé thùc tÕ ®iÒu tra MÉu cña §TG§VN gåm 9.300 hé ®−îc r¶i kh¾p c¸c tØnh/thµnh phè trªn c¶ n−íc. Sè hé thùc tÕ ®iÒu tra ®−îc chia theo thµnh thÞ, n«ng th«n vµ theo vïng nh− sau: B¶ng 1: Tæng sè hé thùc tÕ ®iÒu tra Tæng sè hé thùc tÕ ®iÒu tra C¶ N¦íC 9.300 Thµnh thÞ - n«ng th«n Thµnh thÞ 2.436 Néi thµnh TP. Hµ Néi, H¶i Phßng, §µ N½ng, TP. Hå ChÝ Minh 600 Néi thµnh c¸c thµnh phè kh¸c 600 ThÞ x·/thÞ trÊn 1.236 N«ng th«n 6.864 Vïng §ång b»ng s«ng Hång 1.920 §«ng B¾c 1.332 T©y B¾c 444 B¾c Trung Bé 1.020 Duyªn h¶i Nam Trung Bé 864 T©y Nguyªn 600 §«ng Nam Bé 1.224 §ång b»ng s«ng Cöu Long 1.896 Sè ®èi t−îng tr¶ lêi thùc tÕ Ngoµi nh÷ng ®Æc tr−ng chung cña 9300 hé th−êng do chñ hé tr¶ lêi th× c¸c phiÕu hái cña ®èi t−îng 18-60 tuæi, 61 tuæi trë lªn vµ cña vÞ thµnh niªn tõ 15-17 tuæi ®−îc yªu cÇu chÝnh hä tr¶ lêi. Víi mçi hé gia ®×nh ®−îc quy ®Þnh ®iÒu tra ë mçi nhãm tuæi mét ng−êi. Do ®ã: Trong tæng sè 24.079 ng−êi tõ 18-60 tuæi cña 9300 hé cã 8573 (trong ®ã cã 4025 nam vµ 4548 n÷) ng−êi ®−îc pháng vÊn c¸c th«ng tin vÒ h«n nh©n hiÖn t¹i, viÖc ch¨m sãc d¹y dç con c¸i vµ c¸c nhËn ®Þnh còng nh− c¸c quan niÖm xung quanh vÊn ®Ò gia ®×nh. Vïng cã sè ®èi t−îng nµy ®−îc pháng vÊn Ýt nhÊt lµ T©y B¾c víi 436 ng−êi vµ cao nhÊt lµ 14
  16. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long víi 1776 ng−êi. Trong tæng sè 4048 ng−êi tõ 61 tuæi trë lªn sèng trong 9300 hé ®iÒu tra cã 2664 ng−êi ®−îc pháng vÊn c¸c th«ng tin vÒ t×nh h×nh ®êi sèng còng nh− mét sè quan niÖm trong mét gia ®×nh cña nhãm ng−êi cao tuæi, chia ra 749 ng−êi ë khu vùc thµnh thÞ vµ 1915 ng−êi ë n«ng th«n, chiÕm tû lÖ t−¬ng øng lµ 28% vµ 72%. Trong sè ng−êi cao tuæi ®· ®−îc ®iÒu tra, cã 1205 nam vµ 1459 n÷, chiÕm tû lÖ t−¬ng øng lµ 45,2% vµ 54,8%. Vïng cã tæng sè ®èi t−îng ®−îc ®iÒu tra phÇn nµy thÊp nhÊt vÉn lµ T©y B¾c víi 90 ng−êi vµ cao nhÊt lµ vïng §ång b»ng s«ng Hång víi 610 ng−êi. §èi t−îng thu thËp th«ng tin vÒ trÎ em lµ vÞ thµnh niªn trong ®é tuæi 15-17 tuæi. Trong tæng sè d©n n¨m 2006, trÎ em d−íi 16 tuæi chiÕm 28,76%, trÎ tõ 7-14 tuæi chiÕm 15,6% vµ 6,98% trÎ vÞ thµnh niªn tõ 15-17 tuæi4. Trong 9300 hé ®iÒu tra cã 10491 trÎ d−íi 16 tuæi vµ 3125 vÞ thµnh niªn tõ 15-17 tuæi, trong ®ã ®−îc pháng vÊn phiÕu dµnh cho ng−êi tõ 15-17 tuæi lµ 2452 ng−êi. Tû lÖ hé gia ®×nh cã trÎ d−íi 16 tuæi chiÕm 62,1% vµ tû lÖ hé cã vÞ thµnh niªn trong ®é tuæi 15-17 chiÕm 28,5%. 2.1.3. Chọn mẫu định tính Ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh víi c¸c c«ng cô nh− pháng vÊn s©u, th¶o luËn nhãm lµ ph−¬ng ph¸p chñ ®¹o cña nghiªn cøu ®Þnh tÝnh nµy. Do môc tiªu vµ tÝnh chÊt quèc gia cña nghiªn cøu vÒ gia ®×nh, cuéc ®iÒu tra cÇn ®−îc thùc hiÖn ë c¸c tØnh ®¹i diÖn cho c¶ ba vïng B¾c - Trung - Nam, kÓ c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n. Ngoµi ra, ¸p dông c¸ch tiÕp cËn giíi vµ d©n téc, cÇn thiÕt ph¶i cã ®¹i diÖn cña nam giíi vµ n÷ giíi còng nh− mét sè d©n téc. Theo nguyªn t¾c trªn, c¸c ®Þa ph−¬ng sau ®· ®−îc lùa chän ®iÒu tra: o B¾c bé - thµnh thÞ (TP. H¶i Phßng): Mét ph−êng ®¹i diÖn cho thµnh phè nãi chung vµ mét x· ®¹i diÖn cho khu vùc ngo¹i thµnh cña thµnh phè o B¾c bé-n«ng th«n (TØnh L¹ng S¬n): Chän mét ph−êng ®« thÞ vµ mét x· xa trung t©m. o T©y nguyªn (TØnh §¾c L¾c): Chän mét ph−êng ë thµnh phè Ban Mª Thuét vµ mét x· cã nhiÒu d©n téc cïng sinh sèng. o Nam bé - thµnh thÞ (TP. Hå ChÝ Minh): Chän mét ph−êng ®¹i diÖn cho thµnh phè vµ mét ph−êng trung b×nh n»m ë khu vùc ven ®«. o Nam bé - n«ng th«n (TØnh Trµ Vinh): Chän mét x· ven thÞ x· vµ mét x· xa thÞ x· cã d©n téc Kh¬ me sinh sèng. Cì mÉu pháng vÊn t¹i mçi x· hoÆc ph−êng nh− sau: * 8 pháng vÊn s©u hé gia ®×nh víi c¸c ®èi t−îng trong gia ®×nh nh− cha/mÑ; trÎ vÞ thµnh niªn vµ ng−êi cao tuæi. C¸c hé gia ®×nh ®−îc chän mét c¸ch chñ ®Ých ®Ó b¶o ®¶m cã c¸c lo¹i gia ®×nh kh¸c nhau t¹i mét ®Þa ph−¬ng nh−: gia ®×nh 2 vµ 3 thÕ hÖ; gia ®×nh ®Çy 4. Sè liÖu §iÒu tra biÕn ®éng d©n sè n¨m 2006, Tæng côc Thèng kª 15
  17. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 ®ñ/®éc th©n/ly h«n/gia ®×nh c« ®¬n; gia ®×nh cã hiÖn t−îng b¹o lùc gia ®×nh; gia ®×nh cã vî/chång lµm chñ hé, gia ®×nh cã møc sèng nghÌo/trung b×nh/kh¸ gi¶. §èi víi mét sè tr−êng hîp sÏ pháng vÊn c¶ vî vµ chång nh»m cã ®−îc th«ng tin vÒ sù thèng nhÊt hay kh¸c biÖt gi÷a 2 ng−êi trong nhËn thøc vµ c¸ch gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò gia ®×nh. Nh− vËy, mçi hé trung b×nh cã 3 cuéc pháng vÊn vµ tæng sè mçi x·/ph−êng sÏ cã sè ng−êi tham gia pháng vÊn s©u cao nhÊt lµ 24 ng−êi. * 4 th¶o luËn nhãm bao gåm nhãm c¸c bµ mÑ (hoÆc nhãm nh÷ng ng−êi cha), nhãm trÎ vÞ thµnh niªn, nhãm ng−êi giµ vµ nhãm c¸c c¸n bé chñ chèt cña ph−êng/x·. * 4 pháng vÊn ng−êi cung cÊp th«ng tin chñ chèt nh−: a) C¸n bé phô tr¸ch v¨n ho¸/ t− ph¸p/c«ng an khu vùc; b) C¸n bé chuyªn tr¸ch d©n sè, gia ®×nh vµ trÎ em; c) C¸n bé héi phô n÷; d) Tæ tr−ëng d©n phè/tr−ëng th«n. Tæng sè mÉu lµ: 240 PVS ng−êi d©n; 40 TLN vµ 40 PVS c¸n bé chñ chèt. 2.2. C«ng cô thu thËp th«ng tin 2.2.1. PhiÕu hái PhiÕu hái ®−îc thiÕt kÕ thµnh 4 phÇn sau: (a) PhÇn thø nhÊt: Nh÷ng th«ng tin chung vÒ hé gia ®×nh; (b) PhÇn thø hai: Pháng vÊn nh÷ng ng−êi tõ 18 ®Õn 60 tuæi; (c) PhÇn thø ba: Pháng vÊn nh÷ng ng−êi tõ 61 tuæi trë lªn; (d) PhÇn thø t−: Pháng vÊn vÞ thµnh niªn tõ 15 ®Õn 17 tuæi 2.2.2. H−íng dÉn pháng vÊn s©u vµ th¶o luËn nhãm Mét sè néi dung chÝnh ®−îc thÓ hiÖn trong c¸c b¶ng h−íng dÉn pháng vÊn s©u vµ th¶o luËn nhãm: a) Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ h«n nh©n; b) Nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn quan hÖ gia ®×nh; c) Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ch¨m sãc ng−êi cao tuæi; d) Nh÷ng vÊn ®Ò gi¸o dôc vµ ch¨m sãc trÎ em; e) Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ phóc lîi vµ dÞch vô gia ®×nh 2.3. Tæ chøc ®iÒu tra thùc ®Þa 2.3.1. Điều tra định lượng §Ó cã sù chØ ®¹o thèng nhÊt vµ tËp trung, mét Ban ®iÒu hµnh ®iÒu tra thùc ®Þa ®−îc thµnh lËp gåm c¸c thµnh viªn cña TCTK, UBDSG§TE vµ UNICEF Hµ Néi. C¸c ®iÒu tra viªn vµ ®éi tr−ëng ®−îc biªn chÕ thµnh 22 ®éi, mçi ®éi cã 5 ng−êi (4 ®iÒu tra viªn, 1 ®éi tr−ëng). Ban chØ ®¹o Trung −¬ng ®· phèi hîp chÆt chÏ víi c¸c Côc Thèng kª vµ c¸c x·/ph−êng ®iÒu tra trong viÖc chuÈn bÞ ®Þa bµn, bè trÝ ng−êi dÉn ®−êng vµ lÞch ®i l¹i cho c¸c ®éi. Mét m« h×nh gi¸m s¸t gåm 3 cÊp ®−îc triÓn khai trong suèt qu¸ tr×nh thu thËp sè liÖu t¹i ®Þa bµn: (1) §éi tr−ëng gi¸m s¸t chÊt l−îng lµm viÖc cña ®iÒu tra viªn; (2) gi¸m s¸t viªn vïng gi¸m s¸t chÊt l−îng vµ nghiÖm thu phiÕu hái cña ®éi; (3) Ban ®iÒu hµnh ®iÒu tra thùc 16
  18. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 ®Þa vµ Ban chØ ®¹o ®iÒu tra gi¸m s¸t chung toµn bé ho¹t ®éng cña cuéc ®iÒu tra. C«ng t¸c triÓn khai thu thËp sè liÖu t¹i ®Þa bµn ®−îc tiÕn hµnh trong thêi gian 67 ngµy, tõ ngµy 11 th¸ng 4 n¨m 2006 ®Õn ngµy 17 th¸ng 6 n¨m 2006. 2.3.2. §iÒu tra ®Þnh tÝnh §iÒu tra thö ®−îc tiÕn hµnh ë mét x· vµ mét ph−êng thuéc tØnh Yªn B¸i vµo cuèi th¸ng 8 n¨m 2006. Sau khi hoµn thiÖn h−íng dÉn pháng vÊn s©u vµ th¶o luËn nhãm, ®iÒu tra chÝnh thøc ®−îc tiÕn hµnh ë 5 tØnh/thµnh trong hai th¸ng 9 vµ 10 n¨m 2006. 2.4. Mét sè l−u ý khi sö dông bé sè liÖu Cuéc ®iÒu tra nµy lµ cuéc ®iÒu tra cã qui m« toµn quèc ®Çu tiªn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò gia ®×nh. Tuy nhiªn, do tÝnh chÊt phøc t¹p cña cuéc ®iÒu tra nªn kh«ng ph¶i toµn bé c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn gia ®×nh ViÖt Nam cã thÓ ®−îc thÓ hiÖn ë cuéc ®iÒu tra. Mét sè vÊn ®Ò, ®Æc biÖt lµ vÒ kinh tÕ gia ®×nh ®· ®−îc ®iÒu tra kh¸ kü ë cuéc kh¶o s¸t møc sèng d©n c− v× vËy nhiÒu chØ tiªu vÒ kinh tÕ gia ®×nh ®· kh«ng ®−îc thu thËp ë cuéc ®iÒu tra nµy. Ngoµi ra, mét sè vÊn ®Ò nh¹y c¶m nh− vÒ b¹o lùc gia ®×nh hay quan hÖ t×nh dôc, viÖc sö dông c¸c chÊt g©y nghiÖn, v.v. ®· kh«ng ®−îc ®i s©u trong nghiªn cøu nµy. §Ó nh×n mét c¸ch toµn diÖn gia ®×nh ViÖt Nam cÇn thiÕt ph¶i kÕt hîp nhiÒu nguån t− liÖu kh¸c nhau. Nh×n tæng thÓ, kÕt qu¶ cña cuéc ®iÒu tra nµy kh«ng phñ nhËn kÕt qu¶ cña c¸c cuéc ®iÒu tra kh¸c ®· tiÕn hµnh tr−íc ®ã. Do môc ®Ých, thêi ®iÓm tiÕn hµnh vµ ph−¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin kh¸c nhau, cã thÓ cã nh÷ng kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh vÒ sè liÖu ë mét sè chØ b¸o. §iÒu nµy lµ b×nh th−êng trong ®iÒu tra mÉu. 17
  19. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 Tãm t¾t mét sè ph¸t hiÖn chÝnh Vμ NH÷NG VÊN §Ò CÇN QUAN T¢M mét sè ph¸t hiÖn chÝnh Cuéc §iÒu tra Gia ®×nh ViÖt Nam 2006 ®· cung cÊp mét sù hiÓu biÕt t−¬ng ®èi cã hÖ thèng vÒ gia ®×nh ViÖt Nam sau 20 n¨m §æi míi. D−íi ®©y lµ mét sè ph¸t hiÖn chÝnh cña cuéc nghiªn cøu. I. §Æc ®iÓm Nh©n khÈu - x∙ héi hé gia ®×nh5 1.1. Quy m« vµ c¬ cÊu hé gia ®×nh • Ch−a cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ vÒ qui m« hé gia ®×nh ViÖt Nam trong vßng 5 n¨m qua, b×nh qu©n mét hé gia ®×nh cã 4,4 nh©n khÈu. • M« h×nh gia ®×nh qui m« nhá cã xu h−íng phæ biÕn ë thµnh thÞ h¬n n«ng th«n vµ ë nhãm hé giµu h¬n nhãm hé nghÌo. • Sè hé cã trÎ tõ 0-14 tuæi cã tû lÖ kh¸ cao trong x· héi (chiÕm 57,8%). 1.2. Sè thÕ hÖ trong gia ®×nh • M« h×nh hé gia ®×nh hai thÕ hÖ (gåm cha mÑ vµ con c¸i) kh¸ phæ biÕn víi 63,4%. Hé gia ®×nh ba thÕ hÖ trë lªn cã xu h−íng gi¶m. Mét trong c¸c lý do lµ t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa. 5 PhÇn I vµ 2.1, 2.2 thuéc phÇn II ®−îc tÝnh dùa trªn sè liÖu ë b¶ng hé gia ®×nh. 18
  20. Điều tra gia đình Việt Nam 2006 • Tû lÖ hé gia ®×nh cã ba thÕ hÖ ë n«ng th«n thÊp h¬n thµnh thÞ, ®Æc biÖt lµ khu vùc néi thµnh. Mét trong c¸c nguyªn nh©n lµ ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai vµ nhµ ë t¹i c¸c khu vùc thµnh thÞ bÞ h¹n chÕ vµ xu h−íng thanh niªn di c− tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ ®Ó lµm viÖc vµ sau ®ã lËp gia ®×nh ë thµnh thÞ. 1.3. Tû lÖ phô thuéc • Tû lÖ phô thuéc chung lµ 0,5, trong ®ã tû lÖ phô thuéc cña trÎ tõ 0-14 tuæi lµ 0,3. Nh− vËy, trung b×nh cã 2 lao ®éng ph¶i nu«i 1 ng−êi. XÐt vÒ mÆt nh©n khÈu, g¸nh nÆng kinh tÕ cña lao ®éng trong hé kh«ng lín. • Tû lÖ phô thuéc ë thµnh thÞ thÊp h¬n ë n«ng th«n do sè trÎ em trong hé ë thµnh thÞ Ýt h¬n n«ng th«n. Ba vïng nghÌo lµ T©y B¾c, B¾c Trung Bé vµ T©y Nguyªn cã tû lÖ phô thuéc cao h¬n møc b×nh qu©n chung. C¸c hé nghÌo cã tû lÖ phô thuéc cao h¬n nhãm hé giµu. Nh− vËy, g¸nh nÆng vÒ kinh tÕ ®èi víi lao ®éng cña c¸c hé gia ®×nh nghÌo cµng t¨ng lªn so víi c¸c hé kh¸ h¬n. 1.4. Tr×nh ®é häc vÊn • Tû lÖ biÕt ch÷ cña d©n sè tõ 10 tuæi trë lªn lµ 94,6%. Tû lÖ nµy ®· t¨ng lªn so víi kÕt qu¶ ®iÒu tra møc sèng d©n c− n¨m 2002 vµ 2004 (92,1% vµ 93%). • Tû lÖ nam giíi biÕt ch÷ vÉn cao h¬n n÷ giíi; thµnh thÞ cao h¬n n«ng th«n. Tû lÖ ng−êi biÕt ch÷ tõ 10 tuæi trë lªn cao nhÊt lµ vïng §ång b»ng s«ng Hång, thÊp nhÊt lµ T©y B¾c. • Tû lÖ biÕt ch÷ cña nhãm hé nghÌo thÊp h¬n ®¸ng kÓ so víi nhãm hé giµu. 1.5. C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ vµ nghÒ nghiÖp • C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ trong hé gia ®×nh ®· cã b−íc chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ theo h−íng gi¶m sè ng−êi lµm trong ngµnh n«ng, l©m nghiÖp, thñy s¶n vµ t¨ng sè ng−êi lµm trong ngµnh c«ng nghiÖp, x©y dùng, dÞch vô. 19
nguon tai.lieu . vn