Xem mẫu

  1. 5 Chöông Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam
  2. Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam 1. Môû ñaàu quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån caùc beå Caùc beå Ñeä Tam ôû Vieät Nam bao goàm Ñeä Tam ôû caùc khu vöïc naøy. caùc beå traàm tích vaø traàm tích nuùi löûa hình Caùc beå Ñeä Tam ôû Vieät Nam thaønh taïo thaønh treân moùng ña nguoàn cuûa caùc mieàn chuû yeáu trong caùc truõng giöõa nuùi, soâng hoà caáu truùc Vieät - Trung vaø Ñoâng Döông coá doïc theo caùc ñôùi ñöùt gaõy coù phöông TB-ÑN keát vaøo Paleozoi, Mesozoi phaân boá roäng raõi vaø caùc vuøng ven bieån coù nhieàu kieåu caáu ôû ñaát lieàn vaø ngoaøi bieån. truùc - kieán taïo, ñòa haøo, rift coù kích thöôùc, Vaøo giai ñoaïn Jura muoän - Creta, laõnh tuoåi, ñoä cao raát khaùc nhau vaø caû basalt luõ thoå Ñoâng Döông chòu söï taùc ñoäng cuûa rìa phaùt trieån roäng raõi treân caùc cao nguyeân luïc ñòa tích cöïc Ñoâng AÙ hình thaønh cung Nam Vieät Nam cuõng nhö moät soá nôi haïn nuùi löûa - pluton chieám phaàn lôùn dieän tích cheá ôû Trung Boä vaø Taây Baéc Boä. Thaønh Nam Vieät Nam, ÑB Baéc Boä, vònh Baéc Boä phaàn chính cuûa chuùng laø caùc traàm tích luïc qua ÑN Trung Quoác (Hamilton W., 1979; nguyeân vuïn thoâ, boät keát, seùt keát nhieàu nôi Gatinski Iu. G., 1986), cuõng nhö quaù trình trieät tieâu Meso - Neotethys vaøo rìa TN chöùa caùc væa than lignit vaø moät soá nôi chöùa Ñoâng Döông - Sundaland (Hutchinson C.S., ñaù phieán daàu, diatomit, kaolin, bentonit. 1994; Metcalfe I., 1998; Barber A.J., 2000). Treân lôùp phuû basalt thöôøng coù bauxit laterit Vaøo ñaàu Paleogen, cheá ñoä kieán taïo ôû khu phoå bieán ôû cao nguyeân Nam Vieät Nam vöïc naøy chuyeån sang traïng thaùi bình oån hôn, (Ñovjikov A.E. , 1965, Nguyeãn Xuaân Bao quaù trình boùc moøn, san baèng ñòa hình, bình 1994). nguyeân hoaù cheá ngöï treân phaïm vi Ñoâng Caùc beå traàm tích Ñeä Tam noái lieàn vôùi Döông roäng lôùn. Tieáp sau laø quaù trình va nhau thaønh moät daûi töø Baéc xuoáng Nam vaø chaïm cuûa caùc maûng AÁn Ñoä - chaâu AÙ trong chieám phaàn theàm luïc ñòa, vuøng ñaëc quyeàn khoaûng 50 tr.n. tröôùc ñaây gaây ra söï thuùc kinh teá cuûa Vieät Nam vaø moät phaàn bieån troài (extrusion), tröôït baèng traùi keøm theo saâu treân Bieån Ñoâng, vaø hai vònh lôùn treân caêng giaõn (extension), xoay ôû Ñoâng Döông cuøng bieån laø vònh Baéc Boä vaø vònh Thaùi (Tapponnier P. vaø nnk, 1986; Pakham G., Lan. Ngoaøi ra theo taøi lieäu hieän coù, haøng 1996), taùch giaõn Bieån Ñoâng (Taylor B., chuïc truõng Ñeä Tam ñöôïc ghi nhaän ôû phaàn Hayes D., 1983; Briais A. vaø nnk, 1993) ñaát lieàn Vieät Nam trong ñoù moät soá truõng vôùi söï huùt chìm cuûa maûng UÙc vaøo chaâu AÙ ôû caùc chaâu thoå hoaëc ven bieån coøn noái lieàn (Hall R., 2002) ñaõ taùc ñoäng tröïc tieáp vaøo ra caùc beå Soâng Hoàng (Mieàn voõng Haø Noäi 107
  3. Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam ôû ñoàng baèng Soâng Hoàng, truõng Cöûu Long cuoái Miocen giöõa - ñeán muoän, caùc beå Ñoâng ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long). Söï phaân boá Nam AÙ traûi qua moät söï neùn eùp nheï ñeán roõ caùc truõng Ñeä Tam treân ñaát lieàn coù theå chia neùt vaø ôû nhieàu nôi daãn ñeán moät söï nghòch ra caùc mieàn Ñoâng Baéc Boä, daûi trung taâm ñaûo (inversion) ôû caùc trung taâm laéng ñoïng löu vöïc soâng Hoàng, Taây Baéc Boä, Baéc Trung (depocenter). Phun traøo basalt phaùt trieån Boä, Trung - Nam Trung Boä vaø Nam Boä. raàm roä ôû Nam Vieät Nam töø ñaàu Miocen Ranh giôùi caùc beå Ñeä Tam ôû Vieät Nam giöõa ñeán Holocen. Tuy nhieân moãi beå traàm (hình 5.1) ñöôïc vaïch treân cô sôû phaân boá tích ñeàu coù moät lòch söû phaùt trieån ñòa chaát thöïc teá caùc ñaù traàm tích vaø nuùi löûa hieän rieâng bieät cuûa mình, do ñoù taát caû caùc beå raát taïi loä ra treân maët hoaëc bò phuû nhöng ñöôïc khaùc nhau, tuøy thuoäc vaøo vò trí ñòa lyù vaø caùc chöùng minh qua caùc coâng trình khoan saâu yeáu toá kieán taïo (tectonic factors). hoaëc khai ñaøo noâng. Nguyeân taéc phaân tích Trong chöông naøy chæ phaân tích, ñaëc beå vaø luaän giaûi caùc boái caûnh kieán taïo hình ñieåm cuûa moät soá beå traàm tích Ñeä Tam lôùn thaønh beå ñöôïc döïa theo quan ñieåm kieán taïo ôû theàm luïc ñòa vaø vuøng ñaëc quyeàn kinh teá maûng (Dickinson W.R., 1976; Mail A.D., cuûa Vieät Nam vôùi coá gaéng laøm saùng toû moái 1990; Busby C.J. & Ingersoll R.V., 1995 quan heä giöõa caùc loaïi beå vaø caùc kieåu caáu v.v...). Treân thöïc teá, caùc truõng Ñeä Tam ôû truùc cho ñeán caùc yeáu toá ñòa ñoäng löïc taùc Vieät Nam - phaàn ñaát lieàn ñeàu laø caùc truõng ñoäng ñeán söï phaùt trieån tieán hoùa cuûa beå. noäi luïc treân caùc craton hoaëc treân caùc mieàn Caùc truõng Ñeä Tam ôû ñaát lieàn do coøn ít taïo nuùi sau va chaïm, coøn caùc beå ngoaøi khôi, ñöôïc nghieân cöùu neân chæ ñöôïc ñeà caäp khaùi ngoaøi caùc beå noäi maûng coøn coù beå ñöôïc phaùt quaùt veà caùc ñaëc ñieåm ñòa chaát cuûa chuùng. trieån treân rìa thuï ñoäng maø cô cheá thaønh Töø Baéc xuoáng Nam, theàm luïc ñòa vaø taïo chuû yeáu lieân quan vôùi caùc ñôùi caét tröôït vuøng ñaëc quyeàn kinh teá cuûa Vieät Nam coù baèng taïo ra caùc ñòa haøo, rift caêng giaõn, caùc theå ñöôïc phaân chia thaønh boán khu vöïc vaø beå keùo toaùc. coù caùc beå sau. Theàm luïc ñòa Baéc Boä (vònh Baéc Boä) coù Haàu heát caùc beå traàm tích noùi treân ñeàu coù moät lòch söû phaùt trieån ñòa chaát töông töï vôùi haønh lang roäng vaø thoaûi. Ñôùi bôø phaù huûy caùc beå khaùc ôû Ñoâng Nam AÙ, töø Eocen ñeán ôû phía Baéc Ñoà Sôn, nôi ñoù caùc traàm tích ngaøy nay. Xu höôùng taùch giaõn chieám öu theá Kainozoi thöôøng moûng hoaëc vaéng maët. Phaàn trong Paleogen cho ñeán Oligocen hoaëc coù phía Nam Ñoà Sôn laø theàm caáu truùc. ÔÛ ñoù beå nôi ñeán Miocen sôùm vôùi maët caét ñòa taàng Soâng Hoàng, bao goàm caû mieàn voõng Haø Noäi goàm nhöõng taäp lôùn (megasequence) baét ôû phaàn ñaát lieàn, coù moùng tröôùc Kainozoi bò ñaàu baèng traàm tích luïc ñòa, chuyeån daàn phuû bôûi caùc traàm tích Kainozoi daøy (5.000 - sang ven bôø (paralic), roài ñeán caùc traàm tích 18.000m) ngay caû trong phaàn ñaát lieàn cuõng bieån noâng coù theàm carbonat, cho ñeán seùt coù nôi traàm tích daøy tôùi 7.000m (truõng Ñoâng keát (mudstone) bieån saâu. Caùc ñoàng baèng Quan, Phöôïng Ngaõi), ñaëc bieät laø traàm tích ven bieån lôùn, caùc vònh giöõa caùc phuï löu Pliocen - Ñeä Töù raát daøy ôû khu vöïc trung taâm (interdistributary bay) vaø caùc heä trieàu (tidal vònh Baéc Boä. Treân phaàm theàm naøy coù haøng system) phaùt trieån trong giai ñoaïn naøy. Töø loaït caùc beå traàm tích nhö: Phía Baéc - Ñoâng 108
  4. Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam Hình 5.1. Caùc beå traàm tích Ñeä Tam ôû Vieät Nam (phoûng theo Phan Trung Ñieàn, Traàn Vaên Trò). Soá hieäu caùc truõng traàm tích treân ñaát lieàn theo baûng 5.1. 109
  5. Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam Baûng 5.1. Soá hieäu caùc truõng traàm tích Ñeä Tam treân ñaát lieàn Vieät Nam Ñoâng Baéc Boä 1. Cao Baèng 2. Thaát Kheâ 3. Laïng Sôn 4. Naø Döông 5. Ñoâng Trieàu 6. Hoaønh Boà Daûi trung taâm löu vöïc Soâng Hoàng 7. Tuyeân Quang 8. TN Tam Ñaûo 9. Baûn Cam 10. Baûo Yeân 11. Ñoâng Quaùn 12. Luïc Yeân 13. Phan Löông 14. Taân Quang 15. Laøo Cai 16. Baûo Haø 17. Yeân Baùi 18. Phuù Thoï 19. Trung Haø 20. Haø Noäi Taây Baéc Boä 21. Luõng Poâ 22. Nghóa Loä 23. Pu Tra 24. Saøi Löông 25. Ñoàng Giao 26. Naäm Bay 27. Naäm Chuøa 28. Ñieän Bieân 29. Soáp Coïp 30. Hang Mon 31. Thanh Hoaù Baéc Trung Boä 32. Nghóa Ñaøn 33. Ñôn phuïc 34. Vieät Thaùi 35. Cöûa Raøo 36. Khe Boá 37. Chôï Truùc 38. Höông Kheâ 39. Thaïch Haø 40. Ba Ñoàn 41. Ñoàng Hôùi 42. Gio Vieät Trung- Nam Trung Boä 43. AÙi Nghóa 44. Ba Laøng An 45. Quaûng Ngaõi 46. An Sôn 47. Vaân Hoaø 48. Soâng Ba 49. Ngoïc Yeâu 50. Nhoùm Gia Lai-Kon Tum 51. Maêng Ñen 52. Nhoùm Kon Haø Nöøng 53. Nhoùm Buoân Ma Thuoät 54. Nhoùm Ñak Noâng 55. Nhoùm Baûo Loäc 56. Nhoùm Di Linh 57. Phan Rí 58. Phan Thieát Nam Boä 59. Ñoâng Nam Boä 60. Caàn Thô 61. Taây Nam Boä Baéc beå Soâng Hoàng laø beå Taây Loâi Chaâu lôùp phuû Pliocen - Ñeä Töù. Beå Phuù Khaùnh (Beibu Wan), coøn veà phía Ñoâng Nam, phía chieám phaàn lôùn theàm Trung Boä ñeán ñôùi caét Nam ñaûo Haûi Nam laø beå Nam Haûi Nam, beå tröôït Tuy Hoøa (Tuy Hoa Shear zone), rìa naøy coù phöông gaàn vuoâng goùc vôùi beå Soâng ngoaøi cuûa beå phaùt trieån ra caû phaàn saâu döôùi Hoàng vaø giöõa chuùng khoâng coù ranh giôùi roõ chaân söôøn luïc ñòa. Phaàn theàm luïc ñòa Ñoâng Nam Boä coù raøng, taïo neân mieàn caáu truùc hình chöõ “Y”. Beå Hoaøng Sa laø beå naèm ôû vuøng nöôùc saâu haønh lang raát roäng vaø thoaûi. Caùc traàm tích quanh quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø coù phöông Kainozoi phaân boá roäng vôùi caùc beå traàm tích caáu truùc vuoâng goùc vôùi ñòa luõy Tri Toân (hay coù dieän tích roäng vaø traàm tích daøy nhö beå coøn goïi laø ñôùi naâng Tri Toân). Cöûu Long, Nam Coân Sôn, Tö Chính - Vuõng Theàm luïc ñòa Trung Boä coù haønh lang Maây. Naèm xa hôn, trong vuøng quaàn ñaûo heïp vaø doác do söï khoáng cheá cuûa heä thoáng Tröôøng Sa, nhoùm beå nöôùc saâu Tröôøng Sa ñöùt gaõy aù kinh tuyeán. Ñôùi bôø chòu taùc ñoäng coù chieàu daøy traàm tích moûng hôn taïo haøng öu theá cuûa quaù trình huûy hoaïi, vì vaäy thöôøng loaït truõng nhoû heïp xen giöõa caùc ñaûo cuûa loä ra caùc thaønh taïo tröôùc Kainozoi. Caùc traàm quaàn ñaûo naøy. Phaàn theàm luïc ñòa Taây Nam Boä coù tích Kainozoi coù chieàu daøy moûng ôû saùt ñaát lieàn vaø taêng nhanh veà phía bieån, ñaëc bieät haønh lang roäng vaø thoaûi, moät soá nôi töø Hoøn 110
  6. Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam Hình 5.2. Caùc kieåu voû thaïch quyeån khu vöïc Ñoâng Nam AÙ (theo Metcalfe) Chuoâng ñeán Haø Tieân chòu taùc ñoäng öu theá tích laø: cuûa quaù trình huûy hoaïi neân caùc thaønh taïo Söï huùt chìm cuûa maûng phaùt trieån töø Mieán • Paleozoi vaø Mesozoi thöôøng ñöôïc loä roõ, caùc Ñieän qua voøng cung ñaûo Indonesia, traàm tích Pliocen - Ñeä Töù ñôùi ven bôø khoâng Söï va chaïm cuûa maûng AÁn Ñoä vaøo maûng • daøy. Phaàn theàm luïc ñòa Vieät Nam thuoäc AÂu - AÙ, caùnh Ñoâng - Ñoâng Baéc cuûa beå Malay - Thoå Söï hình thaønh vaø giaõn ñaùy Bieån Ñoâng. • Chu. Doïc cung ñaûo Indonesia, caùc beå traàm Taát caû caùc beå cuûa Vieät Nam keå treân ñeàu tích ñöôïc hình thaønh chuû yeáu theo cô cheá naèm treân caùc mieàn voû luïc ñòa, voû chuyeån sau cung (back-arc), do söï thay ñoåi toác ñoä tieáp vaø caùc mieàn caáu truùc voû luïc ñòa soùt do huùt chìm theo thôøi gian (roll-back velocity). quaù trình ñaïi döông hoaù Bieån Ñoâng nhö So vôùi caùc beå khaùc ôû Ñoâng Nam AÙ, caùc beå minh hoïa trong hình 5.2. sau cung naøy hình thaønh töông ñoái sôùm, chuû yeáu trong Eocen, tröôùc caû söï va chaïm giöõa 2. Moâ hình veà cô cheá taïo beå traàm tích maûng AÁn Ñoä vaø maûng AÂu - AÙ, coù taùc duïng Ñeä Tam ôû Vieät Nam maïnh gaây xoâ dòch caùc vi maûng. 2.1. Caùc yeáu toá ñòa ñoäng löïc Söï va chaïm cuûa maûng AÁn Ñoä vaøo maûng AÂu - AÙ xaûy ra ñoàng thôøi vôùi söï xoay vaø Trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ coù ba yeáu dòch chuyeån leân phía Baéc cuûa voøng cung toá ñòa ñoäng löïc chính nhö ñaõ trình baøy trong chöông 4 lieân quan ñeán cô cheá taïo beå traàm Philippin taïo khoâng gian cho caùc chuyeån 111
  7. Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam Ảnh hưởng do thúc trồi Hình 5.3. Moâ hình yeáu toá kieán taïo aûnh höôûng ñeán quaù trình hình thaønh beå traàm tích (phoûng theo Metcalfe) ñoäng thuùc troài cuûa caùc ñòa khoái doïc theo ñeán Miocen sôùm. Phaàn phía Baéc bò ñaåy caùc ñöùt gaõy lôùn trong khu vöïc do söï cheøn sôùm hôn vaøo ñaàu hoaëc giöõa Oligocen, phaàn eùp cuûa maûng AÁn Ñoä. Do ñoù caùc ñòa khoái phía Nam bò ñaåy muoän hôn vaø keát thuùc vaøo coù xu theá tröôït töø Taây Taïng veà phía Nam cuoái Miocen sôùm. Khoaûng caùch bò ñaåy thuùc vaø Ñoâng Nam. Naèm trong khung caûnh ñoù, troài cuûa phaàn phía Nam coù leõ maïnh hôn, xa mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Ñoâng Döông cuõng hôn so vôùi phaàn phía Baéc, taïo ra hình chöõ S ñöôïc cho laø ñaõ bò thuùc troài maïnh töø phía cuûa bôø bieån Vieät Nam hieän nay (Hình 5.3). Taây Baéc xuoáng Ñoâng Nam, doïc theo heä Ñieàu naøy cuõng lyù giaûi giai ñoaïn syn-rift ôû thoáng ñöùt gaõy Soâng Hoàng, Three Pagodas phía Nam beå Soâng Hoàng chæ keát thuùc vaøo vaø Maeping. cuoái Miocen sôùm. Do maûng AÁn Ñoä huùc vaøo maûng AÂu - AÙ Söï hình thaønh vaø giaõn ñaùy Bieån Ñoâng laø vôùi xu theá ngaøy caøng tieán veà höôùng baéc töø yeáu toá ñòa ñoäng löïc quan troïng coù taùc ñoäng Eocen ñeán nay, neân caùc chuyeån ñoäng thuùc môû roäng dieän tích beå vaø taùi hoaït ñoäng laøm troài cuûa caùc ñòa khoái naøy cuõng coù söï thay phöùc taïp hoaù böùc tranh kieán taïo trong phaïm ñoåi höôùng theo thôøi gian. Caùc ñòa khoái naèm vi aûnh höôûng. ôû phía Nam ñöùt gaõy Three Pagodas bò thuùc Tröôùc khi giaõn ñaùy roõ raøng phaûi laø moät troài sôùm hôn (Eocen, ñaàu Oligocen) vaø bò giai ñoaïn caêng giaõn, coù leõ laø giai ñoaïn va ñaåy veà phía Nam, taïo ra caùc beå traàm tích maûng vaøo Eocen ñöôïc Holloway (1982) goïi coù phöông ñöùt gaõy B - N (nhö truõng Pattani laø giai ñoaïn khôûi ñaàu rift (rift-onset) hay ôû vònh Thaùi Lan). Tieáp theo laø caùc ñòa khoái giaäp vôõ (breakup). Vì vaäy, chuùng toâi cho naèm giöõa heä thoáng ñöùt gaõy Three Pagodas raèng söï hình thaønh moät soá beå traàm tích ôû vaø Soâng Hoàng bò thuùc troài trong Oligocen Vieät Nam (nhö nhoùm beå Tröôøng Sa, Hoaøng 112
  8. Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam Hình 5.4. Moâ hình quaù trình hình thaønh beå traàm tích trong giai ñoaïn Paleocen-Eocen (phoûng theo Liang Dehua, 1990) Sa) vaø söï giaõn ñaùy Bieån Ñoâng coù cuøng ñoäng maïnh meõ cuûa nuùi löûa vaøo khoaûng thôøi nguyeân nhaân ñòa ñoäng löïc vaø Bieån Ñoâng laø gian 12 trieäu naêm. Ngoaøi nhöõng yeáu toá ñòa keát quaû roõ nhaát cuûa quaù trình caêng giaõn vaø ñoäng löïc chính neâu treân coøn nhöõng yeáu toá giaõn ñaùy. Giai ñoaïn giaõn ñaùy Bieån Ñoâng laø coù theå khoâng quan saùt thaáy hay khoù quan giai ñoaïn saép xeáp laïi cuûa caùc vi maûng taïo saùt thaáy hieän nay, nhöng coù theå ñaõ coù vai khoâng gian caêng giaõn thuaän lôïi nhaát khoâng troø nhaát ñònh, trong vieäc taïo beå traàm tích ôû chæ cho Bieån Ñoâng, maø coøn taïo khoâng gian Vieät Nam ñoù laø: caêng giaõn ñeå hình thaønh caùc beå caêng giaõn Chuyeån ñoäng leân phía Baéc vaø xoay töø • rìa thuï ñoäng nhö Hoaøng Sa, Tröôøng Sa, Ñoâng sang Taây cuûa cung ñaûo Philippin, Phuù Khaùnh, vì theá ôû taát caû caùc beå ñeàu coù Chuyeån ñoäng xoay cuûa ñòa khoái • phaân boá roäng raõi caùc traàm tích Oligocen. Borneo, Quaù trình giaõn ñaùy Bieån Ñoâng keát thuùc vaøo Chuyeån ñoäng xoay cuûa Bieån Ñoâng töø • cuoáùi Miocen sôùm, sau ñoù coù nôi coù theå coøn Baéc xuoáng Nam. phaùt trieån pha rift Miocen giöõa vôùi söï hoaït Nhöõng chuyeån ñoäng naøy nhìn chung 113
  9. Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam ñaõ ñöôïc nhieàu nhaø nghieân cöùu thöøa nhaän cho kieåu keùo toaùc; Daïng ñòa hình phaân dò vôùi caùc ñòa haøo qua caùc taøi lieäu coå töø, coå sinh vaø khí haäu vaø • nhoû, song song, xen keïp nhau, ñaëc tröng ñaõ ñöôïc ñeà caäp ñeán trong caùc coâng boá cuûa cho kieåu tröôït cuïc boä ñoù laø beå Nam Coân Holloway, Longley vaø Hall... Taát caû nhöõng Sôn (phaàn Taây), beå Phuù Khaùnh, nhoùm chuyeån ñoäng naøy ñaõ saép xeáp laïi caùc vi beå Hoaøng Sa, Tröôøng Sa; maûng trong Kainozoi, cuøng vôùi söï thuùc troài Daïng hình haït ñoã (hoaëc hình traêng • cuûa mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Ñoâng Döông khuyeát), ñaëc tröng cho hai pha taùch beå trong söï taùc ñoäng töông hoã, keát quaû laø hình coù höôùng khaùc nhau ñieån hình laø beå Cöûu thaønh söï caêng giaõn taïo caùc beå traàm tích. Long; Coøn moät yeáu toá ñòa ñoäng löïc ít ñöôïc ñeà Daïng khoâng phaân ñònh ranh giôùi do • caäp vaø thaûo luaän laø vai troø cuûa luïc ñòa Nam nhieàu nguyeân nhaân ñòa ñoäng löïc choàng Trung Hoa ñeán khu vöïc Bieån Ñoâng (Hình leân nhau nhö beå Nam Coân Sôn (phaàn 5.3). Nhö ñaõ ñöôïc trình baøy trong muïc 3.3 phía Ñoâng). chöông 4, vaøo thôøi kyø Creta tröôøng öùng löïc khu vöïc coù höôùng ÑB - TN laøm cho caùc raïn b. Moâ hình bieán daïng taïo beå traàm tích nöùt (fractures) tröôùc ñoù môû roäng thaønh caùc (döïa theo Tapponnier) truõng rift caêng ngang ÑB - TN trong giai Coù hai yeáu toá chính ñeå hình thaønh, phaùt ñoaïn cuoái Creta - Paleocen vaø ñöôïc coi laø trieån moät beå traàm tích, ñoù laø caàn coù löïc gaây caùc truõng giöõa nuùi cuûa pha Yeán Sôn muoän. caêng giaõn vaø caàn coù khoâng gian ñeå caêng Vaøo Eocen khi maûng AÁn Ñoä huùc vaøo maûng giaõn xaûy ra. Nhö ñaõ trình baøy ôû phaàn treân, AÂu - AÙ laïi taïo ra moät pha taïo rift môùi ôû phía löïc gaây caêng giaõn laø löïc huùc cuûa maûng AÁn Baéc Bieån Ñoâng giaùp vôùi luïc ñòa Nam Trung Ñoä ôû goùc hoäi tuï Taây Taïng gaây ra chuyeån Hoa, giai ñoaïn naøy coù theå coi laø giai ñoaïn ñoäng thuùc troài cuûa mieàn caáu truùc voû luïc raïn nöùt voû tröôùc giaõn ñaùy Bieån Ñoâng. ñòa Ñoâng Döông, coøn khoâng gian caêng giaõn taäp trung vaøo khu vöïc theàm luïc ñòa vaø 2.2. Moâ hình bieán daïng taïo beå traàm tích Bieån Ñoâng ngaøy nay. Ñeå coù ñöôïc khoâng a. Hình daïng caùc beå gian caêng giaõn naøy caàn phaûi coù söï saép xeáp Hình daïng caùc beå traàm tích coù lieân quan laïi caùc vi maûng ôû Bieån Ñoâng, chính caùc chaët cheõ vaø bò khoáng cheá bôûi caùc yeáu toá ñòa chuyeån ñoäng xoay ñaõ goùp phaàn taïo ra quaù ñoäng löïc trong quaù trình hình thaønh vaø phaùt trình naøy, vaø laø söï keát hôïp giöõa hai moâ hình trieån cuûa beå. Chính do caùc yeáu toá ñòa ñoäng ñoäng löïc ñaõ ñöôïc trình baøy trong chöông 4: löïc rieâng töøng khu vöïc ñaõ taïo neân caùc hình quan ñieåm thuùc troài (Tapponnier) vaø quan daïng khaùc nhau cuûa caùc beå traàm tích Ñeä ñieåm moâ hình ñoäng nhieàu vi maûng (Rangin, Tam ôû Vieät Nam. Treân cô sôû caùc baûn ñoà Hall). caáu truùc, hình daïng caùc beå ñöôïc phaân ra caùc Tröôøng löïc gaây taùch giaõn thay ñoåi theo daïng nhö sau: thôøi gian vaø khoâng lieân tuïc, neân caùc chuyeån Daïng hình thoi, hình bình haønh goàm caùc: ñoäng thuùc troài cuûa mieàn caáu truùc voû luïc ñòa • beå Soâng Hoàng (phaàn Baéc vaø Trung taâm Ñoâng Döông cuõng bò phaân dò vaø coù cöôøng beå) vaø beå Malay - Thoå Chu ñaëc tröng ñoä khaùc nhau töø Nam leân Baéc, taïo tính 114
  10. Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam nhieàu pha cuõng nhö chi phoái qui moâ, dieän Do phaàn lôùn caùc beå traàm tích Ñeä Tam ôû tích taïi ñaây cuûa söï caêng giaõn, tuy nhieân qui Vieät Nam coù tuoåi hình thaønh vaøo Oligocen moâ dieän tích naøy cuõng caàn phaûi xem xeùt neân chòu taùc ñoäng chuû yeáu cuûa hai yeáu toá trong khung caûnh cho pheùp cuûa khoâng gian ñòa ñoäng löïc trong thôøi gian naøy laø chuyeån caêng giaõn. ñoäng thuùc troài vaø giaõn ñaùy Bieån Ñoâng. Hai Quan saùt hình daïng phaàn luïc ñòa cuûa yeáu toá naøy xaûy ra gaàn nhö ñoàng thôøi, chuùng mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Ñoâng Döông coù töông taùc vaø hoã trôï laãn nhau. ñöôøng bôø bieån cong hình chöõ “S”, trong ñoù 3. Caùc kieåu beå traàm tích Ñeä Tam Vieät phaàn buïng nhoâ ra phía Bieån Ñoâng nhieàu Nam nhaát laø ñòa khoái Kon Tum coá keát raén chaéc, ñaàu cuûa chöõ “S” töông öùng vaø lieân quan ñeán 3.1. Toång quaùt veà phaân loaïi beå beå Soâng Hoàng, ñuoâi cuûa chöõ “S” töông öùng Theo Bally (1975) moät beå traàm tích ñöôïc vaø lieân quan ñeán hai beå Cöûu Long vaø Nam ñònh nghóa laø “nhöõng phaïm vi (realm) suït Coân Sôn. Vì theá, chuùng ta coù theå giaû thieát voõng (subsidence) coù chieàu daøy traàm tích - raèng ñòa khoái Kon Tum bò ñaåy thuùc troài xa thoâng thöôøng vöôït treân 1 km, ngaøy nay coøn nhaát, phaàn Baéc vaø Nam cuûa mieàn caáu truùc ñöôïc baûo toaøn vaø gaén lieàn nhau (coherent)”. naøy, naêng löôïng ñaåy bò tieâu hao vaøo caêng Caàn phaûi noùi theâm veà khaùi nieäm beå, theo giaõn, taïo caùc beå traàm tích. nghóa roäng hôn cuûa Bally (1975): beå traàm Nhö vaäy, caùc beå traàm tích Ñeä Tam ôû tích laø moät dieän tích cuûa voû traùi ñaát ñöôïc Vieät Nam ñöôïc hình thaønh döôùi söï taùc ñoäng phuû bôûi moät taäp traàm tích daøy hôn so vôùi qua laïi cuûa caùc yeáu toá ñòa ñoäng löïc ñaõ neâu vuøng xung quanh vaø theo caùch hieåu treân thì ôû muïc 1.1 cuûa chöông naøy (Hình 5.3) vaø tuøy khoâng coù ranh giôùi roõ raøng, coù beå coù ranh theo vò trí maø coù troïng soá aûnh höôûng khaùc giôùi kheùp kín, coù beå môû veà phía caùc beå lôùn nhau cuûa caùc yeáu toá naøy. Coù beå hình thaønh hôn. Vì theá khi baøn veà caùc beå traàm tích Ñeä do moät yeáu toá ñòa ñoäng löïc vaø chæ coù moät Tam ôû Vieät Nam, coù nhöõng beå laø beå traàm pha caêng giaõn vaø coù beå hình thaønh do nhieàu tích thöïc theo caùch hieåu thoâng thöôøng, laø yeáu toá ñòa ñoäng löïc vaø coù nhieàu pha caêng moät ñôùi truõng coù ranh giôùi, nhöng cuõng coù giaõn choàng leân nhau (polyhistory) vaø caùc nhöõng dieän tích ñöôïc goïi laø “beå” theo nghóa yeáu toá ñòa ñoäng löïc xaûy ra theo thôøi gian roäng, khoâng phaûi laø ñôùi truõng lôùn vaø cuõng nhö sau: khoâng coù ranh giôùi roõ raøng. Pha caêng giaõn Creta-Paleocen (ôû khu • Theo cheá ñoä ñòa ñoäng löïc, cô cheá hình vöïc Nam luïc ñòa Nam Trung Hoa); thaønh caùc beå coù theå ñöôïc chia ra laøm ba Va maûng AÁn Ñoä vaøo maûng AÂu - AÙ vaøo • loaïi: hình thaønh lieân quan ñeán cheá ñoä phaân Eocen: giai ñoaïn ñaàu giaäp vôõ ñaùy beå ly hoaëc caêng giaõn; lieân quan ñeán cheá ñoä traàm tích; hoäi tuï hoaëc neùn eùp; vaø lieân quan ñeán caùc Chuyeån ñoäng thuùc troài vaøo Oligocen- • caét tröôït. Coù nhieàu kieåu phaân loaïi beå cuûa Miocen: giai ñoaïn caêng giaõn, suït luùn caùc taùc giaû khaùc nhau nhö Perrodon, 1971; taïo beå traàm tích; Giaõn ñaùy Bieån Ñoâng (32-17 tr.n.). Bally, 1975; Klemme, 1975 vaø Dickinson, • 115
  11. Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam 1976, nhöng ñeàu gaén vôùi caùc kieåu voû luïc trieån. ñòa vaø kieåu rìa maûng. Trong ngaønh daàu Döïa vaøo caùc tieâu chuaån neâu treân, hieän khí, caùc quan ñieåm chuû yeáu taäp trung theo trong ñòa chaát daàu khí aùp duïng roäng raõi höôùng nghieân cöùu caùc quaù trình tieán hoùa beå baûng phaân loaïi (ñôn giaûn) caùc kieåu beå traàm lieân quan ñeán vieäc sinh thaønh daàu khí, neân tích sau ñaây: coù hai höôùng phaân loaïi: theo hình daïng, a. Beå caêng giaõn (extensional basin) caáu truùc beå vaø theo nguoàn goác, tieán hoùa beå. Treân cô sôû ñaëc ñieåm quaù trình caêng Muïc tieâu cuûa caùc phaân loaïi naøy nhaèm töông giaõn vaø vò trí hình thaønh beå ñöôïc chia ra töï hoùa caùc beå chöa thaêm doø daàu khí töø caùc caùc kieåu beå caêng giaõn sau ñaây: beå ñaõ thaêm doø vaø khai thaùc daàu khí. Beå kieåu boàn noäi luïc (intracratonic sag • Treân thöïc teá coù theå phaân loaïi caùc beå basin) laø caùc truõng ñôn leû treân bình ñoà traàm tích treân cô sôû nhöõng tieâu chuaån nhö gaàn nhö ñaúng thöôùc, hieän töôïng suït luùn sau: khoâng bò khoáng cheá bôûi ñöùt gaõy, maø Vò trí cuûa caùc beå treân caùc maûng thaïch • do voøm nhieät daâng leân trong voû treân quyeån (lithospheric plate). Ña soá caùc manti. beå phaân boá ôû nhöõng ñôùi ñoäng (active Beå rift caêng giaõn (extensional rift basin) • zone) - ôû ranh giôùi caùc maûng. Ngoaøi ñöôïc hình thaønh treân ranh giôùi phaân ly, ra, coøn coù caùc beå, ñaëc bieät caùc beå roäng nôi quyeån meàm (asthenosphere) troài nhaát, naèm ngay treân maûng (beå noäi luïc leân, taïo söï taùch giaõn cuûa voû luïc ñòa. - intracratonic basin). Kieåu naøy cuõng coù theå hình thaønh trong Cô cheá taïo beå (basin drive mechanism) • noäi maûng, coù pha rift ban ñaàu, sau ñoù laø vaø ñaëc tính cuûa quaù trình kieán taïo suït luùn nhieät, ñöôïc goïi laø aulacogen hay (nature of tectonic process). Söï phaùt rift dôû dang (failed rift). trieån cuûa caùc beå traàm tích bò chi phoái Beå caêng giaõn sau cung (back-arc • bôûi söï chuyeån ñoäng töông ñoái giöõa caùc extension basin) hình thaønh treân moät maûng vaø chòu aûnh höôûng cuûa caùc ranh rìa tích cöïc (active margin) vuøng ranh giôùi (boundary) phaân ly, hoäi tuï hoaëc giôùi hoäi tuï cuûa khung caáu truùc sau bieán daïng cuûa maûng. Moät soá beå traàm cung (back–arc setting). Ñaây laø kieåu tích (beå noäi luïc) hieän ñaõ ôû xa caùc giôùi caêng giaõn do söï thay ñoåi toác ñoä neùn eùp haïn cuûa maûng ngaøy nay, nhöng chuùng ngang. coù theå coù lieân quan ñeán caùc ranh giôùi Beå caêng giaõn rìa thuï ñoäng (passive • maûng coå. margin extensional basins) vôùi söï phaùt Söï tieán hoùa cuûa beå vaø caáu truùc beå. Beå • trieån cuûa delta, ñaây chính laø moät caùnh ñaõ qua ba thôøi kyø tieán hoùa môùi sinh cuûa moät beå rift caêng giaõn ôû giai ñoaïn (Juvenile), tröôûng thaønh (mature) vaø taïo voû ñaïi döông. cuoái cuøng (final). Moät beå coù theå traûi qua b. Beå keùo toaùc (pull-apart basin) moät, hai hoaëc taát caû caùc giai ñoaïn tieán Beå keùo toaùc, coøn goïi laø beå tröôït hoùa. Xa hôn nöõa, moät beå coù theå chæ traûi qua moät chu kyø hoaëc nhieàu chu kyø phaùt baèng caêng/eùp ngang (pull-apart hay 116
  12. Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam Hình 5.5. Moâ hình quaù trình hình thaønh beå traàm tích trong giai ñoaïn Eocen-Miocen vaø kieåu beå (phoûng theo Tapponnier vaø Liang Dehua) transtensional/transpressional strike-slip caêng giaõn hình thaønh töø söï thay ñoåi cheá basins), laø caùc beå chòu taùc ñoäng cuûa caû söï ñoä caêng khu vöïc töø caêng giaõn ñeán neùn eùp caêng giaõn (extension) vaø tröôït baèng (strike- (compressional). slip). c. Beå neùn eùp (compressional basin) Beå keùo toaùc hình thaønh caû treân caùc Beå bò neùn eùp ôû treân caùc ranh giôùi hoäi tuï ranh giôùi bieán daïng (transform boundary) daïng ñai chôøm (thrust belt). cuûa moät maûng vaø caû trong noäi maûng. Ví duï 3.2. Toång quan veà caùc loaïi beå traàm tích nhö trong moâ hình thuùc troài cuûa Tapponnier Ñeä Tam Vieät Nam cho vuøng Ñoâng Nam AÙ thì moät soá beå ñöôïc Toaøn boä caùc beå traàm tích Ñeä Tam Vieät hình thaønh theo cô cheá naøy, luùc ñaàu laø tröôït Nam ñeàu naèm trong phaàn rìa Ñoâng Nam caêng, tieáp theo laø tröôït eùp trong noäi maûng. cuûa maûng AÂu - AÙ, goàm nhieàu vi maûng gaén Kieán taïo nghòch ñaûo khoâng tham gia keát vôùi nhau vaø ñöôïc bao quanh bôûi caùc vaøo quaù trình hình thaønh beå ban ñaàu, maø laø quaù trình thöù sinh xaûy ra trong caùc beå ranh giôùi hoäi tuï ôû phía Taây, Nam vaø Ñoâng. 117
  13. Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam nhieàu bôûi söï thuùc troài cuûa ñòa khoái Kon Tum Trong maûng gaén keát naøy söï giaõn ñaùy Bieån theo kieåu caêng giaõn sau cung vaø coù moät Ñoâng ñöôïc coi nhö moät quaù trình taïo ra rìa phaàn chòu aûnh höôûng cuûa giaõn ñaùy Bieån phaân ly. Ñi keøm theo rìa phaân ly naøy laø hai Ñoâng. Toaøn boä beå Cöûu Long naèm trong lôùp ñôùi rìa thuï ñoäng. Töø phía Ñoâng sang phía voû luïc ñòa vaø ñöôïc xeáp vaøo nhoùm beå rift Taây, caùc beå naèm treân voû daïng chuyeån tieáp noäi luïc. ñeán luïc ñòa (Hình 5.2). Caùc kieåu beå traàm Caû hai beå Soâng Hoàng vaø Malay - Thoå tích Ñeä Tam ôû Vieät Nam trình baøy döôùi ñaây Chu (hình 5.5, soá 1 & 2) ñeàu hình thaønh chuû yeáu ñöôïc xem xeùt cuøng vôùi caùc quaù gaén lieàn vôùi hai heä thoáng tröôït baèng chính trình ñòa chaát xaûy ra töø thôøi ñieåm giaõn ñaùy laø Soâng Hoàng vaø Maeping neân ñeàu coù cô Bieån Ñoâng ñeán nay (hình 5.5). cheá keùo toaùc, tuy nhieân chuùng cuõng coù cô Beå Nam Coân Sôn (hình 5.5, soá 3) coù cheá eùp ngang cuïc boä. Trong khi beå Malay vò trí ñuùng vaøo phaàn keùo daøi cuûa giaõn ñaùy - Thoå Chu chæ laø moät phaàn dieän tích cuûa Bieån Ñoâng, theå hieän roõ nhaát qua baûn ñoà töø vònh Thaùi Lan thì beå Soâng Hoàng chieám gaàn vaø troïng löïc, vì theá coù theå xeáp beå naøy vaøo nhö toaøn boä vònh Baéc Boä. Moät ñieåm nöõa beå rift caêng giaõn ñieån hình nhaát ôû Vieät Nam, laø beå Malay - Thoå Chu naèm xa vaø gaàn nhö beå naèm treân voû luïc ñòa vôùi caùc ñaù coù thaønh khoâng bò aûnh höôûng cuûa söï giaõn ñaùy Bieån phaàn vaø tuoåi khaùc nhau ñöôïc hình thaønh coù Ñoâng. Beå Malay - Thoå Chu coù theå coi laø leõ caû trong Paleozoi vaø Mesozoi. moät pha keùo toaùc lôùn ñi keøm vôùi moät ñöùt Nhoùm beå Tröôøng Sa vaø beå Hoaøng Sa gaõy lôùn, ngöôïc laïi, beå Soâng Hoàng ñi keøm (hình 5.5, soá 5 & 6) naèm ôû hai caùnh taùch vôùi nhieàu ñöùt gaõy lôùn ôû Baéc Vieät Nam nhö giaõn cuûa Bieån Ñoâng, treân rìa thuï ñoäng cuûa Soâng Hoàng, Soâng Maõ vaø Raøo Naäy, vì vaäy ñôùi phaân ly. Chuùng ñeàu coù giai ñoaïn taïo coù theå cho raèng beå Soâng Hoàng laø keát quaû rift ñoàng thôøi vôùi giaõn ñaùy Bieån Ñoâng vaø cuûa nhieàu keùo toaùc vôùi bieân ñoä khaùc nhau, coù caáu truùc daïng caùc baùn ñòa haøo, sau ñoù töø lôùn ôû vuøng trung taâm beå ñeán beù nhaát ôû bò quaù trình giaõn ñaùy Bieån Ñoâng ñaåy tröôït ñòa haøo Quaûng Ngaõi. Toå hôïp cuûa nhieàu keùo sang hai phía Baéc vaø Nam vaø ñöôïc phuû bôûi toaùc ñaõ taïo ra beå Soâng Hoàng coù dieän tích traàm tích bieån. Nhoùm beå naøy coù moùng naèm lôùn nhö hieän nay vôùi söï ña daïng veà caáu truùc trong ñôùi voû chuyeån tieáp vaø ñeàu coù theå xeáp cuõng nhö töôùng traàm tích. vaøo beå caêng giaõn rìa thuï ñoäng. Beå Phuù Khaùnh (hình 5.5, soá 7) naèm giöõa Beå Tö Chính - Vuõng Maây (hình 5.5, ñòa khoái ñaù coå Kon Tum vaø Bieån Ñoâng. naèm giöõa soá 3 & 5) coøn ít ñöôïc nghieân cöùu, Khu vöïc naøy vöøa mang tính rìa thuï ñoäng, vì theá coù theå coi hoaëc laø phaàn nöôùc saâu cuûa vöøa chòu söï taùc ñoäng cuûa chuyeån ñoäng tröôït beå Nam Coân Sôn noái daøi hoaëc laø mieàn caáu vaø xoay cuûa ñòa khoái Kon Tum. Beå coù caáu truùc trung gian giöõa beå Nam Coân Sôn vaø truùc daïng caùc ñòa haøo nhoû heïp, vaø bò phuû nhoùm beå Tröôøng Sa, vöøa coù tính chaát rift bôûi nhöõng neâm laán taïo theàm veà phía bieån. vöøa coù tính chaát rìa thuï ñoäng. Ñaëc ñieåm khaùc bieät cuûa beå Phuù Khaùnh so Beå Cöûu Long (hình 5.5, soá 4) laø phaàn suït vôùi caùc beå khaùc laø chieàu daøy taàng traàm tích luùn cuûa ñôùi magma Ñaø Laït trong Kainozoi. sau rift lôùn hôn nhieàu so vôùi taàng ñoàng rift Cô cheá taïo beå Cöûu Long coù leõ bò aûnh höôûng 118
  14. Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam Hình 5.6. Maët caét toång hôïp beå Nam Coân Sôn vaø nhö vaäy coù theå coi beå Phuù Khaùnh laø kieåu baèng theo phöông B - N trong Oligocen chuû beå rìa luïc ñòa. yeáu ôû phaàn phía Taây vaø taùc ñoäng cuûa söï Caùc truõng Ñeä Tam ôû ñaát lieàn ñeàu laø giaõn ñaùy phöông ÑB - TN cuûa Bieån Ñoâng caùc truõng noäi luïc ñöôïc hình thaønh treân caùc aûnh höôûng chuû yeáu ôû Trung Taâm vaø phía craton hoaëc treân caùc mieàn taïo nuùi (mieàn Ñoâng beå. uoán neáp). Chuùng thöôøng coù quy moâ nhoû vaø Coù nhieàu yù kieán khaùc nhau veà söï hình traàm tích Ñeä tam khoâng daøy, ñöôïc phaân boá thaønh vaø phaùt trieån beå Nam Coân Sôn: raûi raùc doïc theo caùc ñôùi ñöùt gaõy chuû yeáu coù K.J.Watt (1997) cho beå Nam Coân Sôn • phöông TB - ÑN vaø ÑB - TN. nhö caùc beå rift khaùc ôû Ñoâng Nam AÙ ñöôïc hình thaønh vôùi pha taïo rift ban 3.3. Ñaëc ñieåm hình thaønh caùc beå traàm ñaàu - pha rift 1 (rifting phase -1, initial tích Ñeä Tam theàm luïc ñòa Vieät Nam rifting phase) vaøo Eocen ñeán cuoái a. Beå rift caêng giaõn Nam Coân Sôn Oligocen, giai ñoaïn caêng giaõn rift naøy Beå coù dieän tích roäng, rìa Taây giaùp vôùi tieáp tuïc phaùt trieån sang Miocen vaø ñaït naâng Khorat, rìa Baéc giaùp vôùi naâng Coân ñænh ñieåm vaøo cuoái Miocen giöõa taïo pha Sôn, rìa Ñoâng vaø Nam cuûa beå chöa ñöôïc rift 2. Sau Miocen giöõa laø pha suït boàn xaùc ñònh roõ, coù theå coøn noái tieáp vôùi caùc sau rift (first-rift sag phase subsidence) beå Ñoâng Natuna vaø vuøng nöôùc saâu, beå Tö do laïnh nhieät (thermal cooling) vaø dao Chính - Vuõng Maây. Trong beå Nam Coân ñoäng möïc ñaïi döông. Sôn coù hai heä ñöùt gaõy ñöôïc theå hieän roõ neùt B. Simon, H.L.Hn Haven, C. Cramer • laø heä ñöùt gaõy B - N phaân boá ôû phaàn phía (1997) cho beå Nam Coân Sôn laø beå sau Taây beå vaø heä ñöùt gaõy ÑB - TN phaân boá töø cung caän ñôùi khaâu (episutural back-arc Trung Taâm beå veà phía Ñoâng. Chuùng ñöôïc basin) hình thaønh treân mieàn khaâu lôùn hình thaønh trong hai pha kieán taïo, coù cô Meso-Kainozoi (Mz - Kz megasuture) cheá (caêng giaõn) khaùc nhau, keát quaû söï tröôït vôùi söï phaùt trieån roäng khaép chuyeån 119
  15. Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam Hình 5.7. Maët caét toång hôïp beå Cöûu Long ñoäng ñöùt gaõy tröôït baèng (strike-slip (Paleocen - Eocen), giai ñoaïn ñoàng taùch faulting) taïo caùc trung taâm laéng ñoïng giaõn (ñoàng taïo rift) (Oligocen - Miocen (depocentres) laø caùc beå sau cung döôùi sôùm) vaø giai ñoaïn sau taùch giaõn (sau taïo daïng keùo toaùc hoaëc nöûa graben. Quaù rift) (Miocen giöõa - Ñeä Töù). trình taïo beå ñöôïc chia thaønh 3 pha noái Beå Nam Coân Sôn coù hai pha caêng giaõn tieáp nhau: ñöôïc ghi nhaän ôû hai thôøi ñieåm khaùc nhau vaø - Pha taïo rift ban ñaàu (initial rift theå hieän roõ trong caáu truùc beå. Pha caêng giaõn phase) tuoåi Eocen - Oligocen. thöù nhaát vaøo Oligocen vaø ñöôïc coi laø tuoåi - Pha craton (cratonic phase) tuoåi hình thaønh beå vôùi taàng ñoàng taïo rift aluvi Miocen sôùm - giöõa vôùi söï ñoàng nhaát - soâng vaø ñaàm hoà, chuyeån daàn sang töôùng cao (maximum heterogeneity) veà soâng - ñoàng baèng ven bieån. Hình thaùi caáu kieán taïo vaø traàm tích, taïo caùc heä chaâu truùc cuûa pha naøy ñöôïc theå hieän roõ ôû nöûa Taây thoå tuø (kín) (stacked deltaic system) beå, coøn ôû nöûa phía Ñoâng cuûa beå bò bieán caûi, vaø khoái xaây carbonat (carbonate xoùa nhoøa bôûi pha caêng giaõn thöù hai, xaûy ra build-up). chuû yeáu vaøo Miocen giöõa taïo caùc traàm tích - Pha cuoái cuøng laø pha phaùt trieån rìa coù töôùng töø bieån noâng ñeán bieån saâu. Sau ñoù phaân ly thuï ñoäng (passive divergent laø giai ñoaïn sau taïo rift ñaëc tröng bôûi phöùc margin phase). heä töôùng bieån töø Miocen muoän ñeán nay vaø Nguyeãn Troïng Tín laïi gaén lòch söû phaùt ñöôïc theå hieän qua maët caét hình 5.6. • trieån beå Nam Coân Sôn vôùi quaù trình Pha caêng giaõn thöù hai phaûn aùnh roõ nhaát taùch giaõn Bieån Ñoâng vaø chia thaønh 3 aûnh höôûng cuûa giaõn ñaùy Bieån Ñoâng caû veà giai ñoaïn: tröôùc taùch giaõn (tröôùc taïo rift) caáu truùc cuõng nhö moâi tröôøng traàm tích. 120
  16. Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam Veà caáu truùc beå, töø Taây sang Ñoâng coù thöù hai vaøo cuoái Oligocen muoän - Miocen theå quan saùt thaáy ba ñôùi rieâng bieät vôùi chieàu sôùm (?) coù höôùng chuû yeáu ÑB - TN. Ñaây laø daøy, thaønh phaàn traàm tích cuõng nhö cheá ñoä thôøi kyø caêng giaõn môû roäng taïo moät beå traàm ñòa aùp khaùc nhau, ñoù laø ñôùi phaân dò Taây, ñôùi tích coù ranh giôùi kheùp kín nhö moät hoà lôùn, Trung taâm vaø ñôùi naâng Ñoâng, tieáp theo laø ít chòu aûnh höôûng cuûa bieån. Traàm tích coù phaàn nöôùc saâu khu vöïc beå Tö Chính - Vuõng nhieàu seùt ôû trung taâm caùc truõng vaø thoâ daàn Maây. Nguyeân nhaân taïo ra nhöõng ñôùi naøy veà phía caùc ñôùi cao vaø ven bôø. Töø Miocen ngoaøi yeáu toá ñòa ñoäng löïc coøn coù nguyeân giöõa (?) ñeán nay laø giai ñoaïn suït luùn nhieät nhaân traàm tích. Ñoù laø aûnh höôûng cuûa taûi bình oån, chòu aûnh höôûng nhieàu cuûa moâi troïng neâm laán traàm tích sau rift leân caùc taäp tröôøng bieån. ñoàng rift tröôùc ñoù, laøm caùc taäp naøy bò voõng Hình thaùi caáu truùc beå coù daïng xen keõ chìm hôn. Carbonat theàm phaùt trieån ôû caùc nhöõng daûi naâng cuûa moùng vaø caùc truõng ñôùi xa bôø. Do chòu aûnh höôûng tröïc tieáp cuûa suït. Caùc taàng traàm tích coù theá naèm goái aùp giaõn ñaùy Bieån Ñoâng neân beå Nam Coân Sôn (onlap) hoaëc phuû choàng leân caùc khoái naâng chòu taùc ñoäng sôùm nhaát cuûa bieån tieán töø cao cuûa moùng (Hình 5.7). Bieån Ñoâng vaøo so vôùi caùc beå khaùc nhö Cöûu ÔÛ phía Taây, caùc daûi khoái naâng cuûa Long, Soâng Hoàng vaø Malay - Thoå Chu. moùng coù höôùng Ñ - T, töø Trung taâm beå veà b. Beå rift caêng giaõn Cöûu Long phía Ñoâng chuùng coù höôùng ÑB - TN. Naèm Beå Cöûu Long (tröôùc ñaây goïi laø beå Meâ goái aùp (onlap) treân moùng chuû yeáu laø caùc Koâng) coù dieän tích khoaûng 25.000 km2. traàm tích aluvi vaø ñaàm hoà cuûa taäp ñòa chaán Ñaây laø beå traàm tích coù dieän tích töông ñoái E, coøn phuû choàng leân caùc khoái moùng cao nhoû nhöng quan troïng nhaát cuûa Vieät Nam laø caùc traàm tích ñaàm hoà cuûa taäp ñòa chaán veà daàu khí. Beå coù ranh giôùi roõ raøng vôùi caùc D hay caùc traàm tích treû hôn nöõa. Vaøo cuoái ñôn vò caáu kieán taïo xung quanh. Oligocen, phaàn phía Baéc beå bò neùn eùp vaø Beå Cöûu Long laø beå rift noäi luïc ñieån hình, caêng giaõn theo cô cheá taïo beå sau cung gaây nghòch ñaûo ñòa phöông hình thaønh moät do thay ñoåi toác ñoä chuyeån ñoäng thuùc troài soá caáu taïo hình hoa. Cuõng ôû phaàn phía Baéc xuoáng Ñoâng Nam cuûa ñòa khoái Kon Tum beå, hoaït ñoäng nuùi löûa xaûy ra maïnh meõ trong trong suoát Oligocen muoän ñeán cuoái Miocen Miocen sôùm treân moät dieän roäng. sôùm. Beå ñaõ traûi qua hai pha caêng giaõn. Pha c. Beå caêng giaõn rìa thuï ñoäng Hoaøng Sa caêng giaõn thöù nhaát vaøo Eocen (?) - Oligocen Söï giaõn ñaùy cuûa Bieån Ñoâng ñaõ chia caét sôùm, öùng vôùi thôøi kyø hình thaønh beå. Ñaây laø vaø ñaåy moät boä phaän (rìa Ñoâng luïc ñòa Ñoâng thôøi kyø taïo ra caùc truõng nhoû heïp vaø cuïc boä Döông) di chuyeån veà phía Baéc. Söï caêng coù höôùng TB - ÑN vaø Ñ - T (chuû yeáu ôû phaàn giaõn phöông ÑB - TN ñaõ taïo treân khu vöïc phía Taây beå) ñöôïc laáp ñaày bôûi caùc traàm tích naøy caùc baùn ñòa haøo Eocen - Oligocen laáp aluvi, maø moät soá gieáng khoan treân ñaát lieàn ñaày traàm tích chieàu daøy lôùn töôùng luïc ñòa, cuõng nhö ngoaøi theàm luïc ñòa ñaõ gaëp (taäp chuyeån daàn leân töôùng bieån saâu töø Miocen F, E1). Chuùng coù thaønh phaàn thaïch hoïc raát khaùc nhau, khoù xaùc ñònh tuoåi. Pha caêng giaõn vaø tieáp tuïc cho ñeán nay. 121
  17. Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam d. Caùc beå caêng giaõn rìa thuï ñoäng Tröôøng Sôn, coøn töø Miocen muoän, ngoaøi caùc traàm Sa tích haït vuïn coøn phaùt trieån roäng raõi caùc aùm tieâu san hoâ treân caùc daûi naâng, nay laø caùc Boä phaän rìa Ñoâng luïc ñòa Ñoâng Döông ñaûo noåi hay baõi ngaàm. bò Bieån Ñoâng giaõn ñaùy ñöa veà phía Nam. e. Beå keùo toaùc Soâng Hoàng Khu vöïc naøy xa nguoàn traàm tích luïc nguyeân neân chieàu daøy traàm tích moûng. Khu vöïc naøy Beå Soâng Hoàng (theo nghóa roäng) bao ñöôïc ñaëc tröng bôûi caùc baùn ñòa haøo Eocen- goàm mieàn voõng Haø Noäi treân ñaát lieàn, chieám Oligocen coù töôùng luïc ñòa vaø ñöôïc phuû beân phaàn lôùn dieän tích vònh Baéc Boä vaø vuøng bieån mieàn Trung. treân bôûi traàm tích bieån saâu töø Miocen ñeán Veà caáu truùc, truïc cuûa beå Soâng Hoàng nay. Cuõng nhö nhoùm beå Hoaøng Sa tuoåi cuûa trong vònh Baéc Boä gaàn nhö vuoâng goùc vôùi nhoùm beå naøy ñöôïc coi laø truøng vôùi giai beå Taây Loâi Chaâu vaø Nam Haûi Nam. Truïc ñoaïn raïn nöùt voû Bieån Ñoâng tröôùc giaõn ñaùy cuûa mieàn voõng Haø Noäi vaø beå Soâng Hoàng vaøo cuoái Eocen. theo höôùng TB - ÑN trong khi caùc beå Taây ñ. Beå caêng giaõn rìa thuï ñoäng Tö Chính Loâi Chaâu vaø Nam Haûi Nam coù phöông ÑB - Vuõng Maây - TN. Phaàn phía Baéc ñöùt gaõy soâng Loâ trong Gaén vôùi beå Nam Coân Sôn ôû phía Taây laõnh haûi Vieät Nam coù leõ laø phaàn keùo daøi vaø Ñoâng Natuna ôû phía Nam, beå Tö Chính cuûa beå Taây Loâi Chaâu hay laø vuøng chuyeån - Vuõng Maây khoâng coù ranh giôùi roõ raøng vaø tieáp giöõa hai beå. coù theå ñöôïc xem laø phaàn môû roäng veà phía Choã giao nhau cuûa phaàn Ñoâng Nam beå Ñoâng trong vuøng nöôùc saâu cuûa beå Nam Coân soâng Hoàng vôùi söôøn Nam beå Nam Haûi Nam Sôn, chuyeån tieáp töø phaàn rift ñeán phaàn rìa vaø Ñòa haøo Quaûng Ngaõi ngoaøi khôi Ñaø thuï ñoäng khu vöïc Tröôøng Sa. Trong lòch söû Naüng ñaõ taïo ra ñieåm giao ba (triple point) hình thaønh beå cuõng coù hai pha caêng giaõn cuûa caùc phöông caáu taïo. Trong cô cheá taïo ñöôïc ghi nhaän. Pha caêng giaõn ñaàu daãn ñeán (basin drive mechanism) beå Soâng Hoàng coù söï hình thaønh caùc baùn ñòa haøo ñòa phöông hai cô cheá ñoäng löïc cuøng toàn taïi, ñoù laø löïc tuoåi Eocen muoän (?) - Oligocen phöông TB caêng ngang vaø eùp ngang xaûy ra doïc theo - ÑN. Pha caêng giaõn thöù hai keùo daøi töø cuoái heä thoáng ñöùt gaõy Soâng Hoàng. Cô cheá caêng Oligocen ñeán Miocen giöõa (?) lieân quan ngang mang tính lieân tuïc khi maø söï ñuïng ñeán söï giaõn ñaùy Bieån Ñoâng ñaõ noái keát vaø ñoä giöõa hai maûng AÁn Ñoä vaø AÂu-AÙ vaãn coøn môû roäng caùc ñòa haøo toàn taïi tröôùc ñoù. Vaøo hoaït ñoäng cho ñeán ngaøy nay, tuy coù yeáu ñi cuoái Miocen giöõa hieän töôïng neùn eùp ñaõ laøm raát nhieàu. Nhöng doïc theo caùc heä ñöùt gaõy khu vöïc bò, naâng, baøo moøn taïo ra baát chænh Soâng Hoàng vaø Ñieän Bieân chuyeån ñoäng caêng hôïp. ngang vaãn coøn tieáp tuïc theå hieän qua nhöõng Suït voõng nhieät töø Miocen muoän ñeán nhöõng hoaït ñoäng ñoäng ñaát. Söï caêng ngang hieän taïi, laøm phaân dò laïi ñòa hình coå cuoái naøy coù leõ baét ñaàu töø Paleocen - Eocen vôùi Miocen giöõa. Beå Tö Chính - Vuõng Maây bieân ñoä nhoû vaø ñeå laïi daáu aán laø söï hình coù ñaëc ñieåm phaùt trieån ñòa chaát Oligocen thaønh loaït graben heïp, saâu ñöôïc laáp ñaày - Miocen giöõa töông töï nhö beå Nam Coân traàm tích luïc ñòa cuøng tuoåi vôùi nhöõng truõng 122
  18. Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam Hình 5.8. Maët caét toång hôïp Nam Beå Soâng Hoàng nhoû heïp treân ñaát lieàn. Söï caêng ngang xaûy ra nhieät lieân tuïc töø luùc môû beå cho ñeán ngaøy nay maïnh nhaát vaøo Oligocen vaø thôøi gian naøy (Hình 5.8). Tuy nhieân caáu truùc naøy coù tính cuõng ñöôïc coi laø tuoåi hình thaønh beå. Tuy khoâng ñoái xöùng, töông ñoái thoaûi ôû phía Vieät nhieân ôû beå Soâng Hoàng, söï caêng ngang coù leõ Nam vaø doác ôû phía ñaûo Haûi Nam. Tieáp theo ñaõ xaûy ra khoâng chæ ôû rieâng ñöùt gaõy Soâng veà phía Nam, truõng Hueá-Quaûng Ñaø laø moät Hoàng, maø coøn ôû caû nhöõng ñöùt gaõy khaùc nhö ñôùi phaân dò coù xen keõ caùc daûi ñòa haøo, ñòa Soâng Maõ, Raøo Naäy… vôùi bieân ñoä giaûm daàn luõy nhoû coù baûn chaát moùng thay ñoåi. Veà phía veà phía Nam vaø dieän tích beå hieän nay laø keát cöïc Nam beå, ñòa haøo Quaûng Ngaõi coù caáu quaû noái keát cuûa nhieàu beå keùo toaùc nhoû. Pha truùc ñôn giaûn, heïp vaø keùo daøi. Maët caét traàm neùn eùp ngang xaûy ra maïnh nhaát vaøo cuoái tích phía Nam beå cho thaáy söï caêng ngang Miocen do söï thay ñoåi höôùng töø tröôït traùi xaûy ra trong Oligocen vaø keùo daøi ñeán heát sang tröôït phaûi cuûa ñöùt gaõy Soâng Hoàng, gaây Miocen sôùm daãn ñeán söï phaân dò lôùn veà caáu nghòch ñaûo ôû phaàn trung taâm mieàn voõng Haø truùc beå Soâng Hoàng töø phía Baéc qua khu vöïc Noäi (phaàn Taây Baéc Beå Soâng Hoàng) taïo daûi trung taâm xuoáng phía Nam beå. naâng Khoaùi Chaâu - Tieàn Haûi, cuøng moät loaït g. Beå keùo toaùc Malay - Thoå Chu caáu taïo voøm raát ñieån hình naèm doïc theo ñöùt Caû khu vöïc vònh Thaùi Lan chòu aûnh gaõy chôøm treân truõng Ñoâng Quan, laøm cho höôûng cuûa hai heä thoáng ñöùt gaõy tröôït baèng mieàn voõng Haø Noäi khaùc bieät vôùi phaàn coøn chính laø heä thoáng Three Pagodas (tröôït laïi cuûa Beå Soâng Hoàng vaø caùc beå khaùc. traùi) vaø heä thoáng Ranong (tröôït phaûi). Beå Nhìn chung, caáu truùc beå Soâng Hoàng coù Malay-Thoå Chu coù daïng hình bình haønh, ñi daïng caáu truùc loõm lôùn hình thoi, ôû phía caùnh keøm vôùi heä thoáng ñöùt gaõy Three Pagodas, coù theå quan saùt roõ caùc lôùp traàm tích xaép xeáp ñaëc tröng cho kieåu keùo toaùc. Quaù trình taùch kieåu toûa tia, coù chieàu daøy taêng daàn veà phía trung taâm theå hieän söï caêng ngang vaø suït luùn giaõn naøy xaûy ra chuû yeáu vaøo Oligocen vaø 123
  19. Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam Hình 5.9. Maët caét toång hôïp beå Malay-Thoå Chu öùng vôùi tuoåi hình thaønh beå, taïo khoâng gian taêng daàn töø Baéc xuoáng Nam. lôùn cho laéng ñoïng traàm tích töôùng soâng, Beå Malay -Thoå Chu laø beå khoâng ñoái ñaàm hoà. Tieáp theo laø giai ñoaïn suït luùn xöùng, rìa TN doác ñöùng, laáp ñaày bôûi traàm nhieät trong Miocen chuû yeáu taïo caùc traàm tích Ñeä Tam daøy treân 8 km, coøn rìa ÑB tích bieån chaâu thoå, caùc thaønh taïo Miocen thoaûi hôn (Hình 5.9). Chính hình daïng döôùi - giöõa coù töôùng traàm tích bieån tieán, coøn khoâng ñoái xöùng naøy cho thaáy nguoàn traàm Miocen treân laïi coù töôùng traàm tích bieån luøi. tích ñeán chuû yeáu töø phía Ñoâng Baéc vaø coù söï Vaøo Miocen giöõa - muoän, beå Malay-Thoå phaân dò töôùng traàm tích trong Oligocen töø Chu bò neùn eùp vaø nghòch ñaûo vôùi cöôøng ñoä Baéc xuoáng Nam töø luïc ñòa, delta ñeán ñaàm Hình 5.10. Maët caét toång hôïp beå Phuù Khaùnh 124
  20. Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam Baûng 5.2. Toång hôïp caùc ñaëc ñieåm hình thaønh caùc beå traàm tích Ñeä Tam Vieät Nam Caùc yeáu toá ñòa ñoäng löïc Tuoåi hình Beå Loaïi voû traùi ñaát Cô cheá taïo beå Kieåu beå aûnh höôûng ñeán thaønh quaù trình taïo beå Voû luïc ñòa phía Tröôït cuïc boä - Thuùc troài Oligocen - Nam Coân Sôn Taây phía Taây Miocen Rift caêng giaõn Oligocen Voû chuyeån tieáp Caêng giaõn phía - Giaõn ñaùy Bieån Ñoâng phía Ñoâng Ñoâng Raïn nöùt taïo baùn - Thuùc troài Oligocen - Tö Chính- Caêng giaõn rìa Eocen- Voû chuyeån tieáp ñòa haøo, caêng Miocen Vuõng Maây thuï ñoäng Oligocen giaõn - Giaõn ñaùy Bieån Ñoâng Keùo toaùc cuïc boä Eocen- - Thuùc troài Oligocen - Cöûu Long Voû luïc ñòa Rift caêng giaõn vaø caêng giaõn Oligocen Miocen Hoãn hôïp keùo toaùc vaø caêng - Thuùc troài Oligocen - Voû luïc ñòa - giaõn rìa thuï Phuù Khaùnh Keùo toaùc Oligocen Miocen chuyeån tieáp ñoäng (coøn coù - Giaõn ñaùy Bieån Ñoâng theå coi laø beå rìa luïc ñòa) Voû chuyeån tieáp - Va maûng AÁn Ñoä - AÂu AÙ Raïn nöùt taïo baùn Caêng giaõn rìa Eocen- Hoaøng Sa (luïc ñòa soùt do (Eocen) ñòa haøo thuï ñoäng Oligocen ñaïi döông hoaù) - Giaõn ñaùy Bieån Ñoâng Voû chuyeån tieáp - Va maûng AÁn Ñoä - AÂu AÙ Raïn nöùt taïo baùn Caêng giaõn rìa Eocen- Tröôøng Sa (luïc ñòa soùt ñaïi (Eocen) ñòa haøo thuï ñoäng Oligocen döông hoaù) - Giaõn ñaùy Bieån Ñoâng - Va maûng AÁn Ñoä - AÂu AÙ Baéc Voû luïc ñòa vaùt Tröôït baèng Eocen- (Eocen) Keùo toaùc Soâng Hoàng moûng caêng/eùp ngang Oligocen - Thuùc troài Oligocen - Miocen Nam - Thuùc troài Oligocen - Voû luïc ñòa Keùo toaùc Keùo toaùc Oligocen Soâng Hoàng Miocen M a l a y - T h o å Voû luïc ñòa bò vaùt Keùo toaùc vaø - Thuùc troài Oligocen - Keùo toaùc Oligocen Chu moûng caêng/eùp Miocen hoà vaø ñoù laø nguyeân nhaân cho thaáy phaàn ÑN keát vaø coù theå ñaõ gaén lieàn vôùi ñòa khoái Kon cuûa beå chuû yeáu chöùa daàu trong khi phaàn Tum, sau ñoù bò suït xuoáng taïo ra beå caêng Baéc chuû yeáu laø khí. ngang doïc theo ñöùt gaõy tröôït kinh tuyeán 109o. Do ñoä coá keát cuûa ñòa khoái Kon Tum f. Beå hoãn hôïp keùo toaùc vaø caêng giaõn rìa neân löïc caêng ngang chæ taïo ra caùc ñòa haøo thuï ñoäng Phuù Khaùnh nhoû, khoâng lieân tuïc coù tuoåi hình thaønh vaøo Beå phaân boá thaønh daûi heïp phöông kinh Oligocen. Vì ñaùy beå Phuù Khaùnh coù bieân ñoä tuyeán doïc theo bôø bieån mieàn Trung treân suït luùn nhoû neân traàm tích ñoå töø phía bôø ra, theàm luïc ñòa vaø söôøn luïc ñòa. Phía Baéc tieáp tuøy vaøo ñoä saâu cuûa möïc nöôùc bieån maø coù giaùp vôùi ñòa haøo Quaûng Ngaõi, phía Nam giôùi daïng song song hay toûa tia vôùi goùc doác thaáp haïn bôûi ñôùi caét Tuy Hoøa (Tuy Hoa shear trong Oligocen-Miocen döôùi, song song bieân zone), tieáp giaùp vôùi beå Cöûu Long vaø Nam ñoä cao ôû traàm tích carbonat Miocen giöõa vaø Coân Sôn nhöng khoâng coù ranh giôùi roõ raøng. daïng neâm laán bieån ôû phöùc heä Miocen treân Veà ñoäng löïc taïo beå coù leõ chuû yeáu laø caêng ngang. Moùng cuûa beå Phuù Khaùnh ñöôïc coá (Hình 5.10). Ñaây laø beå coù ñaëc tính hoãn hôïp 125
nguon tai.lieu . vn