Di động xã hội của cộng đồng khoa học và công nghệ Quảng Ngãi trong thời kỳ đổi mới - Võ Tuấn Nhân

X· héi häc sè 3&4 (67&68), 1999 55 Di ®éng x· héi cña céng ®ång khoa häc vµ c«ng nghÖ Qu¶ng Ng·i trong thêi kú ®æi míi Vâ TuÊn Nh©n Qu¶ng Ng·i lµ mét tØnh n»m ë trung ®é cña ®Êt n−íc, trong vïng träng ®iÓm kinh tÕ miÒn Trung, cã diÖn tÝch tù nhiªn 5.129,11km2; d©n sè 1,257 triÖu ng−êi, chiÕm 1,76% diÖn tÝch vµ 1,6% d©n sè c¶ n−íc. VÒ hµnh chÝnh, Qu¶ng Ng·i hiÖn cã: 1 thÞ x·, 6 huyÖn ®ång b»ng, 5 huyÖn miÒn nói vµ 1 huyÖn ®¶o; cã bê biÓn dµi 129km. PhÝa B¾c gi¸p tØnh Qu¶ng Nam, phÝa Nam gi¸p B×nh §Þnh, phÝa T©y gi¸p tØnh Kon Tum, phÝa §«ng gi¸p biÓn §«ng. Trong thêi kú ®æi míi, ®Æc biÖt lµ sau khi t¸ch tØnh (1990) ®Õn nay cïng víi sù ph¸t triÓn chung cña c¶ n−íc, c¬ cÊu kinh tÕ cña Qu¶ng Ng·i ®· cã nh÷ng thay ®æi theo h−íng gi¶m dÇn tû träng n«ng nghiÖp, t¨ng dÇn tû träng c«ng nghiÖp-dÞch vô, thÓ hiÖn qua b¶ng sau: GDP theo c¬ cÊu ngµnh (%) Ngµnh N«ng - L©m nghiÖp - N¨m Thñy s¶n 1990 55,68 1999 44 C«ng nghiÖp - Giao th«ng - DÞch vô X©y dùng 16,52 27,8 20 36 (Nguån: Côc thèng kª Qu¶ng Ng·i) Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y (1994 - 1999), sau khi Thñ t−íng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh x©y dùng nhµ m¸y läc dÇu sè 1, phª duyÖt quy ho¹ch chung khu c«ng nghiÖp Dung QuÊt-khu c«ng nghiÖp lín cña ®Êt n−íc vµ quy ho¹ch khu kinh tÕ träng ®iÓm miÒn Trung-bøc tranh kinh tÕ-x· héi Qu¶ng Ng·i ®· b¾t ®Çu cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc. Trong thêi kú ®æi míi, ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ tØnh Qu¶ng Ng·i cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn míi c¶ vÒ sè l−îng còng nh− chÊt l−îng nghiªn cøu, øng dông khoa häc vµ c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Bªn c¹nh ®ã ®· xuÊt hiÖn sù di ®éng x· héi cña céng ®ång khoa häc vµ c«ng nghÖ (1) theo c¸c chiÒu h−íng kh¸c nhau. Sù th¨ng tiÕn, gi¶m sót x· (1) ThuËt ng÷ di ®éng x· héi mµ c¸c nhµ nghiªn cøu dïng hiÖn nay t−¬ng ®−¬ng víi tõ tiÕng Anh "Social mobility", cã nhiÒu c¸ch gäi kh¸c nhau: di chuyÓn x· héi, hay tÝnh c¬ ®éng x· héi. Tuy nhiªn tªn gäi nµy ®Òu chung mét néi hµm: lµ sù vËn ®éng cña c¸ nh©n hay nhãm tõ ®Þa vÞ x· héi nµy sang ®Þa vÞ x· héi kh¸c. Chóng ta biÕt r»ng vÞ thÕ x· héi, sù ph©n líp trong x· héi vµ nh÷ng ®Þa vÞ trªn thang x· héi ®Òu cao h¬n hay thÊp h¬n c¸i nä so víi c¸i kia. Sù lªn xuèng trong nh÷ng ®Þa vÞ Êy ®−îc gäi lµ di ®éng x· héi. Trong Dictionary of Sociology cña Nhµ xuÊt b¶n Penguin (xuÊt b¶n lÇn thø 2). 1988, "Social mobility" ®−îc ®Þnh nghÜa lµ: "Mét kh¸i niÖm ®−îc sö dông trong nghiªn cøu x· héi häc vÒ sù bÊt b×nh ®¼ng, tÝnh c¬ ®éng x· héi nãi lªn sù di ®éng cña c¸c c¸ nh©n gi÷a c¸c bËc thang kh¸c nhau trong hÖ thèng ph©n cÊp x· héi, th−êng ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng viÖc". Céng ®ång khoa häc vµ c«ng nghÖ ë ®©y ®−îc hiÓu lµ mét tËp thÓ nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ (trong bµi viÕt nµy ®−îc xem xÐt c¶ c«ng nh©n lµnh nghÒ bËc 4 trë lªn) cña tØnh cè kÕt chÆt chÏ víi nhau vÒ lîi Ých, tæ chøc, thiÕt chÕ vµ ho¹t ®éng. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 56 Di ®éng x· héi cña céng ®ång khoa häc vµ c«ng nghÖ Qu¶ng Ng·i ... héi cña ®éi ngò c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ, viÖc ®¸nh gi¸, sö dông c¸n bé... cã nh÷ng bÊt cËp ®· dÉn ®Õn nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh cho viÖc quy ho¹ch ®éi ngò, x©y dùng chiÕn l−îc ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− vËy, viÖc nhËn diÖn thùc tr¹ng, nguyªn nh©n sù di ®éng x· héi cña céng ®ång khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· trë thµnh yªu cÇu quan träng vµ cÊp thiÕt. Bµi viÕt nµy dùa trªn kÕt qu¶ nghiªn cøu, tæng hîp nhiÒu nguån t− liÖu kh¸c nhau trong ®ã cã cuéc ®iÒu tra x· héi häc víi sè l−îng mÉu 300 b¶ng hái, pháng vÊn s©u 46 tr−êng hîp, tiÕn hµnh 7 cuéc th¶o luËn nhãm tËp trung ®Ó ®i tíi nh÷ng nhËn ®Þnh vÒ sù di ®éng x· héi cña céng ®ång khoa häc vµ c«ng nghÖ trong thêi kú ®æi míi ë Qu¶ng Ng·i. 1. Sù chuyÓn biÕn vÒ sè l−îng Tr−íc khi t¸ch tØnh (®Çu n¨m 1989), ®éi ngò c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ tØnh Qu¶ng Ng·i cã 8.651 ng−êi (4.334 n÷). Trong ®ã nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é ®¹i häc lµ 974, cao ®¼ng 3.342, trung cÊp 4.040, c«ng nh©n bËc cao 295 ng−êi. N¨m 1990, sau khi t¸ch tØnh, ®éi ngò khoa häc vµ c«ng nghÖ cã ®Õn 14.999 ng−êi, t¨ng h¬n so víi tr−íc khi t¸ch tØnh 6.348 ng−êi (73,4%). Sau 5 n¨m, n¨m 1995 toµn tØnh cã 17.576 ng−êi, t¨ng 2.577 ng−êi (16,8%). §éi ngò khoa häc vµ c«ng nghÖ cña tØnh b×nh qu©n trªn 1.000 d©n chiÕm tû lÖ thÊp, chØ cã 1,52% trong céng ®ång d©n c− Qu¶ng Ng·i. Tû lÖ nµy cßn thÊp h¬n nhiÒu so víi tû lÖ trung b×nh cña c¶ n−íc (2,1%). Theo sè liÖu míi nhÊt, tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra d©n sè ngµy 1/4/1999, lùc l−îng khoa häc c«ng nghÖ cña tØnh cã tr×nh ®é tõ cao ®¼ng trë lªn ®· t¨ng lªn rÊt nhiÒu so víi n¨m 1995. Tæng sè cã tr×nh ®é cao ®¼ng trë lªn trong toµn tØnh lµ 13.292 ng−êi (trong ®ã cã 7.834 nam, chiÕm 58,9%; 5.458 n÷, chiÕm 41,1%). Nh− vËy, trong vßng 5 n¨m (1995-1999) lùc l−îng c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ cã tr×nh ®é tõ cao ®¼ng trë lªn t¨ng tõ 7.634 ng−êi lªn 13.292 ng−êi, t¨ng 5.658 ng−êi (74,1%). Tr×nh ®é ®¹i häc tõ 3.397 ng−êi lªn 7.157 ng−êi, t¨ng h¬n 2 lÇn (110%). Tr×nh ®é cao ®¼ng, n¨m 1995 cã 4.237 ng−êi th× ®Õn nay ®· cã 6.028 ng−êi, t¨ng 1.791 ng−êi (42,8%). Trong ®ã, tr×nh ®é TiÕn sÜ khoa häc, TiÕn sÜ vèn ®· Ýt (7 ng−êi), kh«ng nh÷ng kh«ng ®−îc t¨ng thªm mµ cßn cã sù di chuyÓn: 3 ng−êi chuyÓn lªn c¬ quan Trung −¬ng, 2 ng−êi vÒ h−u; chØ cßn 2 ng−êi ®ang c«ng t¸c trong c¸c c¬ quan cña tØnh. Tr×nh ®é Th¹c sÜ cã 62 ng−êi (n¨m 1995) ®Õn nay cã 78 ng−êi. §a sè lµ gi¸o viªn trong c¸c tr−êng cao ®¼ng vµ trung häc chuyªn nghiÖp. Lùc l−îng c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ cña tØnh hiÖn nay ph©n bè kh«ng ®Òu gi÷a c¸c vïng, tËp trung chñ yÕu ë thÞ x· vµ c¸c huyÖn ®ång b»ng, cã 12.256 ng−êi, chiÕm 92,9% tæng sè. Trong khi ®ã, ë miÒn nói vµ h¶i ®¶o réng lín chØ cã 933 ng−êi, chiÕm 7,1%. C¬ cÊu vÒ d©n téc cßn nhiÒu bÊt cËp trong céng ®ång khoa häc vµ c«ng nghÖ: ng−êi Kinh cã 13.154 ng−êi, chiÕm 99% tæng sè c¸n bé cã tr×nh ®é cao ®¼ng trë lªn; c¸c d©n téc Ýt ng−êi chØ cã 138 ng−êi (1%). VÒ thµnh phÇn kinh tÕ, khu vùc Nhµ n−íc cã 12.213 ng−êi (84,4%); tËp thÓ cã 117 ng−êi (0,9%), t− nh©n vµ c¸ thÓ cã 408 ng−êi (3,1%); cßn l¹i thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ hçn hîp kh¸c. Song song víi sù lín m¹nh vÒ sè l−îng cña céng ®ång khoa häc vµ c«ng nghÖ tØnh th× trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn hiÖn nay còng ®ang gÆp ph¶i sù h¹n chÕ, c¶ vÒ chñ quan vµ kh¸ch quan, ®· vµ ®ang trë thµnh th¸ch thøc to lín ®èi víi viÖc hoµn thiÖn ®éi ngò khoa häc vµ c«ng nghÖ tØnh nãi riªng, cho qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa nãi chung. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn Vâ TuÊn Nh©n 57 2. Di ®éng x· héi theo lÜnh vùc ho¹t ®éng KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy, tõ n¨m 1986 ®Õn nay cã 4,17% c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ ®−îc hái cã sù chuyÓn ®æi tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c. Sè ng−êi di chuyÓn chñ yÕu lµ n÷, chiÕm 87,53%. Nguyªn nh©n di chuyÓn lµ v× n¬i lµm míi phï hîp h¬n chiÕm tû lÖ cao nhÊt (43,1%), sau ®ã ®Õn c¸c nguyªn nh©n kh¸c nh− cã ®iÒu kiÖn n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n, gÇn nhµ... Di ®éng theo c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng kh¸c nhau tõ n«ng-l©m-ng− nghiÖp chuyÓn sang ngµnh c«ng nghiÖp-x©y dùng-giao th«ng vµ ng−îc l¹i diÔn ra kh«ng nhiÒu trong céng ®ång khoa häc vµ c«ng nghÖ. Lý do lµ c¸c ngµnh cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chuyªn m«n kh¸c nhau vµ c¬ chÕ rµng buéc khã di chuyÓn. Tuy vËy, lÜnh vùc n«ng-l©m-ng− nghiÖp lµ nhãm ngµnh cã sè ng−êi chuyÓn sang ngµnh kh¸c nhiÒu h¬n c¶. Khoa häc x· héi lµ nhãm ngµnh cã kh¶ n¨ng thu hót lín nhÊt c¸n bé lµm khoa häc-c«ng nghÖ tõ c¸c ngµnh kh¸c. Di ®éng gi÷a c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau x¶y ra kh«ng nhiÒu nh−ng di chuyÓn n¬i lµm viÖc trong néi bé ngµnh hay gi÷a doanh nghiÖp Nhµ n−íc vµ doanh nghiÖp t− nh©n l¹i diÔn ra t−¬ng ®èi nhiÒu. Lý do di chuyÓn lµ t×m sù phï hîp víi c«ng viÖc, víi chuyªn m«n vµ lý do c¨n b¶n h¬n lµ t×m n¬i cã thu nhËp cao h¬n. Trong céng ®ång khoa häc vµ c«ng nghÖ tØnh tõ 1986 ®Õn nay, 32,7% c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ ®−îc hái cã sù chuyÓn n¬i lµm viÖc nh−ng vÉn trong néi bé ngµnh, trong ®ã 73,5% lµ nam giíi, cßn l¹i lµ n÷ giíi. Kh¶ n¨ng di chuyÓn trong néi bé ngµnh nh÷ng n¨m tíi ®©y sÏ tiÕp tôc gia t¨ng vµ chñ yÕu vÉn lµ nam giíi v× hä cã nh÷ng lîi thÕ nhÊt ®Þnh trong viÖc di chuyÓn. Thùc ra, di ®éng cña nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ trong néi bé ngµnh mang ý nghÜa hai mÆt. Mét mÆt, nã më ra cho nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ kh¶ n¨ng t×m kiÕm nh÷ng vÞ trÝ thÝch hîp víi chuyªn m«n, n¨ng lùc cña m×nh. Song mÆt kh¸c, tû lÖ nh÷ng ng−êi di chuyÓn t¨ng cao sÏ chøng tá sù ch−a æn ®Þnh cña tõng ngµnh, ®ång thêi nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ cã ®iÒu kiÖn tËp trung vµo mét chuyªn m«n s©u, thiÕu tÝch lòy lîi thÕ khoa häc-c«ng nghÖ, vÒ th©m niªn nghiªn cøu-øng dông khoa häc c«ng nghÖ. 3. HiÖn t−îng ®a vÞ thÕ viÖc lµm, nghÒ nghiÖp §a vÞ thÕ nghÒ nghiÖp ®−îc hiÓu theo c¶ hai nghÜa g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi. NghÜa thø nhÊt, ®ã lµ t×nh tr¹ng hiÖn nay mét ng−êi cã thÓ lµm nhiÒu c«ng viÖc, lµm nhiÒu nghÒ trong cïng mét kho¶ng thêi gian. NghÜa thø hai g¾n liÒn víi sù thay ®æi n¬i lµm viÖc. Mét ng−êi trong mét kho¶ng thêi gian cã thÓ chuyÓn ®i nhiÒu c¬ quan v× nhiÒu lý do kh¸c nhau. HiÖn t−îng ®a vÞ thÕ viÖc lµm, nghÒ nghiÖp b¾t ®Çu t¨ng lªn vµi n¨m nay t¹i Qu¶ng Ng·i vµ ®ang dÇn trë thµnh xu thÕ, nh−ng míi chØ dõng l¹i ë t×nh tr¹ng mét ng−êi ®¶m nhËn mét lóc nhiÒu c«ng viÖc kh¸c nhau, chø ch−a ph¶i lµ trong mét kho¶ng thêi gian ng−êi lµm khoa häc-c«ng nghÖ di chuyÓn nhiÒu c¬ quan kh¸c nhau. KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy, hiÖn nay cã 17,21% nh÷ng ng−êi lµm khoa häc, c«ng nghÖ lµm thªm ngµnh nghÒ kh¸c ngoµi ngµnh nghÒ chÝnh, 9,75% lµm thªm viÖc cïng ngµnh nghÒ, chuyªn m«n chÝnh cña hä. Mét sè c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ cã ®a vÞ thÕ viÖc lµm, nghÒ nghiÖp do võa lµm trong c¸c c¬ quan, xÝ nghiÖp Nhµ n−íc, võa lµm cho c¸c doanh nghiÖp t− nh©n. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra, ®· cã 3,55% sè ng−êi tr¶ lêi hä võa lµm cho c¸c c¬ quan, xÝ nghiÖp Nhµ n−íc, võa lµm cho c¸c doanh nghiÖp t− nh©n. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®Þnh l−îng kh¼ng ®Þnh thªm thÕ øng xö cña nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ cña tØnh víi doanh nghiÖp Nhµ n−íc vµ doanh nghiÖp t− nh©n: 87,51% nh÷ng ng−êi cã lµm cho doanh nghiÖp t− nh©n tr¶ lêi r»ng Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 58 Di ®éng x· héi cña céng ®ång khoa häc vµ c«ng nghÖ Qu¶ng Ng·i ... lµm cho doanh nghiÖp t− nh©n cã thu nhËp cao h¬n, nh−ng 91,40% nh÷ng ng−êi nµy l¹i ®Þnh h−íng con c¸i cña hä lµm cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc. Nh− vËy, nguyÖn väng cña hä lu«n muèn lµm cho doanh nghiÖp Nhµ n−íc, nh−ng ®Ó gi¶i quyÕt ®êi sèng vµ thu nhËp tr−íc m¾t nªn hä vÉn chÊp nhËn lµm cho doanh nghiÖp t− nh©n. §a vÞ thÕ viÖc lµm, nghÒ nghiÖp lµ mét xu thÕ phæ biÕn ë nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi vµ khoa häc-c«ng nghÖ. Thùc chÊt nã t¹o ra tÝch lòy lîi thÕ khoa häc cho nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ, v× hä cã ®iÒu kiÖn lµm viÖc nhiÒu h¬n, hiÖu qu¶ h¬n vµ quan träng h¬n lµ xu thÕ nµy ®−îc khuyÕn khÝch bëi sù ®¶m b¶o ®êi sèng, thu nhËp cho ng−êi lµm khoa häc c«ng nghÖ. 4. Di ®éng däc vµ sù ph©n tÇng møc sèng Thay ®æi ®Þa vÞ nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng hay kh«ng t¨ng tr−ëng vÒ vÞ trÝ c«ng t¸c trong c¬ quan, vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n, tay nghÒ ... th× ë Qu¶ng Ng·i, vÊn ®Ò nµy diÔn ra rÊt chËm ch¹p. C¸c vÞ trÝ c«ng t¸c gÇn nh− cè ®Þnh, Ýt cã c¬ héi thay ®æi. Nh÷ng ng−êi cã c¬ héi ®µo t¹o n©ng cao chuyªn m«n còng rÊt h¹n chÕ, trong khi ®ã tù ®µo t¹o th× kh«ng cã ®iÒu kiÖn vÒ c¬ chÕ, vÒ th«ng tin. Tõ n¨m 1990 ®Õn nay, 74,7% nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ ®−îc hái ®· tù ®¸nh gi¸ ®Þa vÞ cña hä trong thêi gian gÇn ®©y ë t×nh tr¹ng b×nh th−êng; 4,0% cho r»ng cã sù gi¶m sót vÒ ®Þa vÞ; chØ cã 21,3% tù ®¸nh gi¸ m×nh cã sù th¨ng tiÕn vÒ ®Þa vÞ. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Þnh tÝnh còng cho thÊy, sù th¨ng tiÕn cña nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ thêi gian qua lµ kh«ng nhiÒu vµ ®a sè gi÷ nguyªn ë ®Þa vÞ ®· cã. Muèn ®µo t¹o, n©ng cao tay nghÒ hoÆc kiÕn thøc chuyªn m«n th× hiÖn nay t¹i Qu¶ng Ng·i kh«ng ®¸p øng ®−îc. Qu¶ng Ng·i ch−a cã tr−êng ®¹i häc, ch−a cã nh÷ng ngµnh ®µo t¹o míi cã thÓ ®¸p øng ®−îc nhu cÇu n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n cña nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ. H¬n n÷a, ®êi sèng cßn khã kh¨n, muèn ®−îc ®µo t¹o n©ng cao tr×nh ®é thËt sù th× ph¶i ®i häc ë xa, phô cÊp kh«ng ®ñ trang tr¶i nªn b¶n th©n nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ "®µnh ph¶i h¹n chÕ nhu cÇu n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n". Di ®éng däc cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn ph©n tÇng møc sèng, ®Õn ®Þa vÞ vµ quyÒn lùc. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra chän mÉu, cã 21,3% sè ng−êi ®−îc hái tr¶ lêi trong nh÷ng n¨m qua hä cã sù thay ®æi ®Þa vÞ x· héi theo h−íng ®i lªn. 73,09% trong sè ®ã cho biÕt ®êi sèng kinh tÕ cña hä t¨ng tr−ëng kh¸ h¬n tr−íc. LÊy t−¬ng quan sè liÖu cña 21,3% nh÷ng ng−êi th¨ng tiÕn víi thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi vµ tæng thu nhËp cña toµn bé mÉu ®iÒu tra ta thÊy, mÆc dï nh÷ng ng−êi th¨ng tiÕn nµy kh«ng thuéc nhãm cã thu nhËp cao nhÊt, nh−ng chØ víi 21,3% sè ng−êi nµy ®· chiÕm tíi 31,1% tæng thu nhËp cña toµn bé mÉu ®iÒu tra, trong khi ®ã 4% nh÷ng ng−êi cã ®Þa vÞ x· héi ®i xuèng chØ chiÕm 1,97% tæng thu nhËp cña toµn bé mÉu ®iÒu tra. Còng trong ph©n bè thu nhËp, giíi h¹n thu nhËp thÊp nhÊt, cña 21,3% nh÷ng ng−êi di ®éng x· héi ®i lªn lµ 800.000®/th¸ng/ng−êi trë lªn, trong khi ®ã, giíi h¹n cao nhÊt cña nh÷ng ng−êi di ®éng ®i xuèng chØ lµ 550.000®/ng−êi/th¸ng. Nh− vËy ta thÊy r»ng, cho dï trong mét céng ®ång lín hay mét céng ®ång nhá, di ®éng x· héi theo chiÒu däc bao giê còng liªn quan chÆt chÏ ®Õn ph©n tÇng møc sèng còng nh− ®Þa vÞ vµ quyÒn lùc. ThÕ nh−ng, c¸c nghiªn cøu ®Þnh tÝnh còng cho thÊy r»ng, ë Qu¶ng Ng·i sù ph©n tÇng møc sèng trong céng ®ång khoa häc vµ c«ng nghÖ ch−a râ nÐt. Nh÷ng ng−êi cã häc vÞ cao ch−a cã thu nhËp t−¬ng øng. PhÇn th−ëng, Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn Vâ TuÊn Nh©n 59 thu nhËp qua ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ cßn rÊt thÊp vµ ë ph¹m vi hÑp, ch−a t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy kinh tÕ-x· héi ph¸t triÓn. 5. Di ®éng trong vµ gi÷a c¸c thÕ hÖ Tõ c¸c ý kiÕn tr¶ lêi, cã thÓ nhËn ®Þnh kh¸i qu¸t r»ng, sè kh¸ ®«ng trong ®éi ngò c¸n bé khoa häc-c«ng nghÖ kÕ cËn hoµn toµn cã thÓ thay thÕ ®−îc thÕ hÖ nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ tr−íc ®©y còng nh− sè ng−êi ®ang chuÈn bÞ vÒ h−u. ThÕ hÖ nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ trÎ cña tØnh hiÖn nay phÇn ®«ng ®−îc ®µo t¹o bµi b¶n h¬n, Ýt nhiÒu cã ®iÒu kiÖn tiÕp xóc víi thùc tÕ, n¾m b¾t khoa häc-c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. KÕt qu¶ ®iÒu tra cña ®Ò tµi cho thÊy 86,7% sè ý kiÕn tr¶ lêi cho r»ng céng ®ång khoa häc vµ c«ng nghÖ cña tØnh hiÖn nay cã thÓ thay thÕ tèt cho nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ tr−íc ®©y. ChØ cã 10% cho r»ng céng ®ång khoa häc-c«ng nghÖ hiÖn nay kh«ng thay thÕ ®−îc vµ 1,3% cho r»ng chØ cã thÓ thay thÕ ®−îc phÇn nµo nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ tr−íc ®©y. C¸c ý kiÕn qua th¶o luËn nhãm tËp trung còng cã sù thèng nhÊt r»ng, nÕu ®−îc sö dông, bè trÝ hîp lý th× líp trÎ sÏ ®¸p øng tèt sù thay thÕ nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ tr−íc ®©y. Tuy nhiªn, nÕu kh«ng cã nh÷ng thay ®æi tÝch cùc trong qu¶n lý còng nh− sö dông nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ cña tØnh th× thÕ hÖ nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ kÕ tiÕp sÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n vµ kh«ng ph¸t huy ®−îc n¨ng lùc cña m×nh; kh«ng kÕ thõa, ph¸t huy ®−îc nh÷ng thµnh tùu mµ c¸c thÕ hÖ tr−íc ®· ®¹t ®−îc. VÒ di ®éng gi÷a c¸c thÕ hÖ cña céng ®ång khoa häc vµ c«ng nghÖ cã hai xu h−íng ®· vµ ®ang tiÕp tôc diÔn ra mét c¸ch m¹nh mÏ. Mét lµ, sù di ®éng cña con c¸i ra khái n«ng nghiÖp vµ ng− nghiÖp. Hai lµ, nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn nay kh«ng muèn con c¸i m×nh theo nghÒ mµ m×nh ®ang lµm vµ tiÕp tôc xu h−íng tho¸t ly n«ng nghiÖp vµ ng− nghiÖp. KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy mét tû lÖ rÊt lín c¸c c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn nay ®Òu cã bè mÑ lµ n«ng d©n, ng− d©n (63,3%). Sè ng−êi cã bè mÑ lµ c¸n bé chØ chiÕm 1/3 sè ®−îc hái (31,3%). Tuy nhiªn, nÕu so víi nghÒ nghiÖp cña thÕ hÖ «ng, bµ néi cña hä th× tû lÖ nµy còng ®· cã sù di ®éng rÊt lín. Cã ®Õn 95,2% ng−êi ®−îc hái cã «ng, bµ néi lµ n«ng d©n, ng− d©n. ChØ cã 2,1% cã «ng (bµ) lµ c¸n bé. Râ rµng tõ ®êi «ng, bµ ®Õn b¶n th©n nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ, sù tiÕp nèi nghÒ n«ng vµ ng− nghiÖp gi¶m dÇn. Khi ®−îc hái vÒ dù ®Þnh nghÒ nghiÖp cña con c¸i, h¬n mét nöa sè ý kiÕn tr¶ lêi (54,7%) kh«ng muèn con c¸i theo nghÒ mµ hä ®ang lµm vµ xu h−íng tho¸t ly n«ng nghiÖp vµ ng− nghiÖp ngµy cµng ®−îc kh¼ng ®Þnh. NÕu xÐt tiªu chÝ häc vÊn ta thÊy, 82,51% nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é tõ ®¹i häc trë lªn ®ang ho¹t ®éng trong ngµnh n«ng nghiÖp vµ ng− nghiÖp kh«ng ®Þnh h−íng cho con c¸i theo nghÒ cña m×nh. §©y lµ mét chØ b¸o ®¸ng l−u ý ®Ó c¸c cÊp l·nh ®¹o cña tØnh suy nghÜ trong khi Qu¶ng Ng·i vÉn chñ yÕu lµ mét tØnh n«ng nghiÖp, vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, ng− nghiÖp lµ −u tiªn hµng ®Çu cña tØnh hiÖn nay. 6. Di ®éng vµo tØnh vµ ra khái tØnh Sù di chuyÓn cña nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ tõ c¸c céng ®ång kh¸c vµo tØnh Qu¶ng Ng·i trong thêi kú ®æi míi diÔn ra rÊt Ýt. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy, 56% ý kiÕn cho r»ng sù di ®éng nµy x¶y ra Ýt, trong ®ã nh÷ng ng−êi cã ý kiÕn nh− vËy chñ yÕu cã tuæi ®êi tõ 45 trë lªn (chiÕm 82,1%). Nh÷ng ng−êi lµm khoa häc vµ c«ng nghÖ cã tr×nh ®é chuyªn m«n cµng cao th× cµng rÊt Ýt vÒ Qu¶ng Ng·i. Bªn c¹nh hiÖn t−îng trªn th× sinh viªn ng−êi Qu¶ng Ng·i ®µo t¹o t¹i c¸c tr−êng ®¹i häc vµ cao ®¼ng sau khi tèt nghiÖp l¹i kh«ng cã ®iÒu kiÖn trë vÒ Qu¶ng Ng·i. Nguyªn nh©n Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn