Xem mẫu
- Di dân từ nông thôn vào đô thị - Hiện trạng và thách thức cho phát triển đô thị (03/08/2007)
Đô thị hóa là một quá trình tất yếu. Việc ngăn chặn các luồng di dân từ nông
thôn vào thành thị là không thực tế và không thể. Kinh nghiệm của các nước cho
thấy, chỉ có thể làm chậm lại chứ không thể ngăn cản hoàn toàn quá trình đô thị
hóa và những luồng di dân của người nghèo vào thành phố. Điều quan trọng là
chính quyền các đô thị phải bắt kịp được sự phát triển của các thành phố, tạo
điều kiện để sự phát triển được thực hiện trong tầm kiểm soát.
Trong những năm gần đây, nhiều nhà nghiên cứu và lập chính sách quan tâm đến di
cư trong nước, điều này phản ánh quá trình chuyển đổi mà nước ta đang trải nghiệm
và tầm quan trọng của biến động về lao động trong quá trình chuyển đổi đó. Sự
chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế có ảnh hưởng
ngày càng tăng của cơ chế thị trường, dẫn đến sự biến động của di cư. Chuyển đổi
kinh tế làm cho Nhà nước kiểm soát ít hơn đối với thị trường, do đó đã xuất hiện thị
trường lao động và có luồng di chuyển lao động một cách tự do. Tuy nhiên, việc giảm
bớt sự kiểm soát đã kéo theo sự xuất hiện những lao động tạm trú (có mặt - không
phải thường trú) thỏa mãn các nhu cầu làm việc khác nhau. Sự bãi bỏ hệ thống trợ
cấp từ năm 1986, mở rộng cơ hội làm việc cho loại hình kinh tế cá thể, tăng thu nhập,
giảm chi phí đi lại đã làm giảm chi phí và bớt đi rào cản đối với di chuyển.
Mong muốn của Nhà nước hạn chế di chuyển của dân cư là điều có thể hiểu được.
Nhiều nước đang phát triển trên thế giới cho rằng, phân bố dân cư theo địa lý của họ
có vấn đề, trong đó có Việt Nam. Việc tăng dân số thành thị và sự tập trung dân số
thành thị, dẫn đến những siêu thành phố sẽ xuất hiện. Sự tập trung này gây tắc nghẽn
giao thông, ô nhiễm môi trường, tăng gánh nặng cho dịch vụ công, tình hình tội phạm
và người nghèo thành thị ngày càng gia tăng. Nhiều nghiên cứu về di cư của nước ta
trong thời gian gần đây cho thấy, các chính sách nhằm hạn chế di cư dường như là
không có kết quả trong hoàn cảnh phát triển của Việt Nam; các chính sách đó còn có
tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế và xóa đói, giảm nghèo; cần xây dựng các
chính sách hiệu quả hơn vừa bảo đảm phát triển kinh tế, xã hội, vừa có khả năng
khắc phục được các vấn nạn đồng hành với di cư.
Đô thị hóa được định nghĩa là sự tăng trưởng tỷ trọng dân số sống ở khu vực thành
thị. Những năm gần đây, tỷ trọng dân số thành thị ngày một tăng và đạt 27% vào năm
2005. Nhà nước ta dự kiến phấn đấu để tỷ trọng dân số thành thị đạt 40% vào năm
2020. Để đạt được mức nói trên, tỷ lệ tăng trưởng bình quân năm của dân số thành thị
là khoảng 3%. Tỷ trọng này cao hơn hai lần so với tỷ lệ tăng tự nhiên của dân số
(khoảng 1,3%), tức là sẽ có luồng di cư vào các đô thị. Quá trình đô thị hóa sẽ diễn ra
đồng hành với phát triển, là quy luật tất yếu và động lực của phát triển.
Tuy nhiên, trong nhiều năm qua, quá trình đô thị hóa thiếu kiểm soát chặt chẽ và
không được quy hoạch hợp lý đã ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường, tài nguyên thiên
nhiên và cân bằng sinh thái. Những hậu quả không mong muốn đó đã tạo ra áp lực
ngày càng lớn đối với chính quyền các thành phố lớn, các đô thị. Nếu không xem xét
một cách thấu đáo sẽ có thể cho rằng hậu quả đó hoàn toàn là do tác động tiêu cực của
- tình trạng nhập cư. Điều đó sẽ dẫn đến việc đưa ra những biện pháp hành chính ngăn
cản dòng người nhập cư vào đô thị. Chính quyền đô thị cần tìm kiếm cách tiếp cận để
giải quyết những vấn đề đó chứ không phải tìm các biện pháp ngăn chặn luồng di cư
vào đô thị.
Người nhập cư vào đô thị chủ yếu là nguồn lao động cơ bản của ngành sản xuất
công nghiệp. Khi chuyển đến nơi cư trú mới, người nhập cư có một số nhu cầu cần
được đáp ứng, trước hết là nhà ở, việc làm và các dịch vụ cơ bản khác. Trong nhiều
năm qua, ở các đô thị lớn chỉ ủng hộ việc mua nhà của người có hộ khẩu thường trú.
Điều đó dẫn đến tình trạng mua, bán, chuyển nhượng nhà đất ngầm, gây phức tạp
trong công tác quản lý hộ khẩu và phức tạp trong việc quản lý nhà đất, gây thất thu
thuế cho Nhà nước. Chính vì vậy, tháng 7-2005, Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội đã
trình Hội đồng Nhân dân việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho người
không có hộ khẩu thường trú tại Hà Nội. Việc cấp sổ đỏ cho người ngoại tỉnh sẽ xóa
dần tình trạng chuyển nhượng ngầm bất động sản.
Đa phần người nhập cư không có khả năng mua được nhà để ở. Trong những năm
qua, nhà ở của những người nhập cư vào đô thị và khu công nghiệp luôn ở trong tình
trạng thả nổi, không có đơn vị chỉ đạo, quản lý. Điều đó dẫn đến tình trạng các cá thể
ở những nơi có nhu cầu tự xây dựng nhà cho thuê. Kết quả là người thuê nhà bị bắt ép,
tình trạng mất trật tự, thiếu an toàn và ô nhiễm môi trường ở những khu nhà thuê trọ
thường xảy ra. Để tránh tình trạng trên, chính quyền đô thị nên tìm biện pháp phù hợp
đáp ứng nhu cầu nhà ở cho người nhập cư. Quy định đối với các cơ sở tuyển dụng lao
động phải bảo đảm chỗ ở cho người nhập cư gần trụ sở của mình và theo quy hoạch
chung. Điều đó sẽ tạo điều kiện tốt hơn cho người nhập cư, không để họ rơi vào tình
trạng thuê nhà không đủ điều kiện sống tối thiểu, dẫn đến hậu quả người nhập cư dễ
mắc phải tệ nạn xã hội, hoặc dễ bị tổn thương.
Việc quản lý hộ khẩu cũng cần có cách tiếp cận thích hợp trong bối cảnh này.
Người nhập cư cống hiến sức lao động của mình cho sự phát triển chung của xã hội,
vì vậy không thể coi họ là công dân đô thị loại hai. Trong thời gian qua, ở các thành
phố lớn đã quá coi trọng hộ khẩu, thường có các biện pháp xử lý dựa vào hộ khẩu. Do
đó, những người nhập cư chưa có hộ khẩu thường tiếp cận hạn chế với các dịch vụ
cơ bản... Vì vậy, công tác quản lý hộ khẩu cần cải tiến linh hoạt hơn, dễ tiếp cận và
không gây phiền hà cho người dân. Trong những năm qua, lợi dụng việc có nhiều
người muốn chuyển đến đô thị, khu công nghiệp tìm việc làm, một số cá nhân đứng ra
tổ chức cho người di cư và đã lừa gạt người nhập cư với những thông tin sai lệch để
trục lợi. Sự tham gia của chính quyền địa phương trong việc ngăn chặn những hành
động trục lợi này sẽ giảm đáng kể nguy cơ rủi ro do thiếu thông tin của người di dân.
Người nhập cư vào các đô thị nói chung là không có tay nghề hoặc tay nghề không
cao. Do vậy, họ thường phải làm những công việc thủ công, trong khi nhiều cơ sở
tuyển dụng lao động cần người có tay nghề nhất định. Theo kết quả điều tra di cư
năm 2004, đại đa số người di cư nằm trong độ tuổi trẻ, vì vậy tình trạng nói trên về
tay nghề có thể khắc phục được bằng một số cách sau: thứ nhất, tăng cường công tác
tuyên truyền hướng nghiệp cho học sinh ngay từ trong nhà trường phổ thông; thứ hai,
- mở các khóa bổ túc nghề ngoại khóa theo nguyện vọng, sở trường cho học sinh các
lớp phổ thông trung học; thứ ba, trên cơ sở nghiên cứu nhu cầu của nền kinh tế về số
lượng và chất lượng đối với từng nghề, các trường dạy nghề có kế hoạch tuyển sinh
và đào tạo cho phù hợp. Không nên để dư thừa nguồn lao động trẻ không có tay nghề,
trong khi nền kinh tế thiếu lao động có tay nghề, có chuyên môn.
“Chiến lược toàn diện về tăng trưởng và xóa đói, giảm nghèo” cũng đề cập đến
việc khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân trong lĩnh vực đào tạo, đặc biệt là
đào tạo nghề. Hiện trạng đào tạo nghề của nước ta tỏ ra chưa đáp ứng được nhu cầu
của các nhà tuyển dụng lao động trong nước, cũng như tụt hậu so với nhu cầu hội
nhập và xuất khẩu lao động. Trong khi mức độ đầu tư của nước ngoài vào nước ta dự
kiến sẽ tăng trưởng rất lớn sau khi hội nhập WTO. Ngoài trang bị lý thuyết cho học
viên, các trường đào tạo nghề cần có đủ phương tiện thực hành, bảo đảm sau khi ra
trường, học viên thành thạo nghề, tránh hiện tượng có bằng nghề danh nghĩa, nhưng
không thể làm được công việc mà nghề đó đòi hỏi.
Đồng Bá Hướng - Vụ trưởng Vụ thống kê Dân số và Lao động,
Tổng cục Thống kê
Theo www.tapchicongsan.org.vn
nguon tai.lieu . vn
