Xem mẫu
- ĐỀ TÀI: "TÌNH
HÌNH VIỆN TRỢ
ODA CỦA NHẬT
BẢN CHO VIỆT
NAM TỪ NĂM 1992
ĐẾN NAY VÀ MỘT
SỐ KIẾN NGHỊ"
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
lêi më ®Çu
trong nh÷ng n¨m qua, ViÖt Nam ®· cã nh÷ng bíc tiÕn v÷ng ch¾c trªn
con ®êng c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, cho nªn cÇn rÊt nhiÒu
nguån vèn. Trong ®ã viÖn trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam, cã vai trß
®Æc biÖt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. ODA cña
NhËt B¶n viÖn trî cho ViÖt Nam tËp trung vµo 5 lÜnh vùc c¬ b¶n, cô thÓ lµ:
ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ x©y dùng thÓ chÕ; x©y dùng vµ c¶i t¹o c¸c c«ng
tr×nh giao th«ng vµ ®iÖn lùc; ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ x©y dùng h¹ tÇng c¬ së
n«ng th«n; ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o y tÕ; b¶o vÖ m«i trêng vµ ®· ®¹t
®îc rÊt nhiÒu thµnh tùu to lín. Tuy nhiªn nguån vèn ODA cña NhËt B¶n hiÖn
nay ë ViÖt Nam cßn nhiÒu khã kh¨n trong sö dông.
XuÊt ph¸t tõ ý nghÜa thùc tiÔn vµ tÇm quan träng nªu trªn, em ®· lùa
chän ®Ò tµi: "T×nh h×nh viÖn trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam tõ n¨m
1992 ®Õn nay vµ mét sè kiÕn nghÞ" lµm ®Ò tµi tiÓu luËn thùc tËp tèt nghiÖp.
Môc ®Ých cña ®Ò tµi lµ tËp trung ph©n tÝch vai trß cña nguån viÖn trî ODA ®èi
víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam vµ t×nh h×nh qu¶n lý, sö dông
nguån viÖn trî ODA cña NhËt B¶n. Tõ ®ã ®a ra mét sè kiÕn nghÞ ®Ó t¨ng
cêng thu hót nguån vèn viÖn trî nµy.
Néi dung tiÓu luËn: bao gåm 3 ch¬ng ®îc tr×nh bµy theo bè côc
sau:
ch¬ng I: Vai trß cña ODA.
ch¬ng II: T×nh h×nh viÖn trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam tõ
n¨m 1992 ®Õn nay.
ch¬ng III: TriÓn väng vµ mét sè kiÕn nghÞ ®Ó thu hót viÖn trî ODA
cña NhËt B¶n.
Cuèi cïng em xin bÇy tá lßng biÕt ¬n tíi c¸c thÇy c« gi¸o Khoa Quan hÖ
Quèc tÕ ®· gi¶ng dËy, d×u d¾t em trong qu¸ tr×nh häc tËp. §Æc biÖt em xin
ch©n thµnh c¶m ¬n c« gi¸o NguyÔn Ngäc Lan, gi¶ng viªn Trêng §¹i häc
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Ngo¹i Th¬ng ®· híng dÉn vµ chØ b¶o tËn t×nh ®Ó em hoµn thµnh tiÓu luËn
nµy.
Do sù míi mÎ cña c«ng t¸c nghiªn cøu, còng nh sù h¹n chÕ vÒ thêi
gian vµ tr×nh ®é nªn bµi viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt. RÊt mong ®îc
sù gãp ý cña quý thÇy c« vµ c¸c b¹n.
Hµ Néi, ngµy 20 thµng 3 n¨m 2003
Sinh viªn
Ph¹m V¨n Qu©n
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
ch¬ng I
vai trß cña ODA
I. Kh¸i niÖm vµ c¸c h×nh thøc cña ODA
§Ó hiÓu ®îc ®óng ®¾n b¶n chÊt cña ODA vµ vËn dông nã cã hiÖu
qu¶, chóng ta cÇn nghiªn cøu kü hoµn c¸nh ra ®êi vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña
nã. ODA ra ®êi sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II cïng víi kÕ häach Marshall, ®Ó
gióp c¸c níc Ch©u ©u phôc håi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp bÞ chiÕn tranh tµn
ph¸. §Óc tiÕp nhËn viÖn trî cña kÕ häach Marshall, c¸c níc Ch©u ©u ®· ®a
ra mét ch¬ng tr×nh phôc håi kinh tÕ cã sù phèi hîp vµ thµnh lËp mét tæ chøc
hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ©u, nay lµ (OECD).
Trong khu«n khæ hîp t¸c ph¸t triÓn c¸c níc OECD ®· lËp ra nh÷ng uû
ban chuyªn m«n, trong ®ã cã Uû ban viÖn trî ph¸t triÓn (DAC) nh»m gióp c¸c
níc ®ang ph¸t triÓn trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t.
ODA bao gåm viÖn trî kh«ng hoµn l¹i lµ 25%, cßn 75% lµ cho vay. Lîi thÕ
khi vay nguån viÖn trî ODA lµ nguån vèn kh¸ lín, ®iÒu kiÖn vay thuËn lîi, l·i
xuÊt thÊp. ODA lµ nguån vèn rÊt quan träng ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn.
Cho ®Õn nay cha cã ®Þnh nghÜa hoµn chØnh vÒ ODA, nhng sù kh¸c
biÖt gi÷a c¸c ®Þnh nghÜa kh«ng nhiÒu, cã thÓ thÊy ®iÒu nµy qua mét sè ý kiÕn
sau:
Theo PGS. TS NguyÔn Quang Th¸i ( viÖn chiÕn lîc ph¸t triÓn): Hç trî
ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA lµ c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i hoÆc cho vay
víi ®iÒu kiÖn u ®·i (vÒ l·i suÊt thêi gian ©n h¹n vµ tr¶ nî) cña c¸c c¬ quan
chÝnh thøc thuéc c¸c níc vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ
(NGO).
Theo ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn Hîp Quèc: ODA lµ viÖn trî
kh«ng hoµn l¹i hoÆc lµ cho vay u ®·i cña c¸c tæ chøc níc ngoµi, víi phÇn
viÖn trî kh«ng hoµn l¹i chiÕm Ýt nhÊt 25% gi¸ trÞ cña kho¶n vèn vay.
Nh vËy, hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc - ODA ®óng nh tªn gäi cña nã lµ
nguån vèn tõ c¸c c¬ quan chÝnh thøc bªn ngoµi cung cÇp (hç trî) cho c¸c níc
®ang vµ kÐm ph¸t triÓn, hoÆc c¸c níc ®ang gÆp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh nh»m
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¸c níc
nµy.
M¨c dï cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau nhng ODA cã c¸c ®Æc ®iÓm chÝnh
®ã lµ: Do chÝnh phñ cña mét níc hoÆc c¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp cho c¸c c¬
quan chÝnh thøc cña mét níc; kh«ng cÊp cho nh÷ng ch¬ng tr×nh dù ¸n mang
t×nh chÊt th¬ng m¹i, mµ chØ nh»m môc ®Ých nh©n ®¹o, gióp ph¸t triÓn kinh
tÕ, kh¾c phôc khã kh¨n vÒ tµi chÝnh hoÆc n©ng cao lîi Ých kinh tÕ - x· héi cña
níc nhËn viÖn trî; tÝnh u ®·i chiÕm trªn 25% gi¸ trÞ cña kho¶n vèn vay.
Qu¸ tr×nh cung cÊp ODA ®em l¹i lîi Ých cho c¶ hai phÝa: bªn c¸c níc
®ang vµ kÐm ph¸t triÓn cã thªm khèi lîng lín vèn ®Çu t tõ bªn ngoµi ®Ó ®Èy
nhanh tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ trong quy m« nÒn kinh tÕ cßn nhá bÐ cña m×nh.
PhÝa cßn l¹i còng ®¹t ®îc nh÷ng lîi Ých trong c¸c ®iÒu kiÖn b¾t buéc kÌm
theo c¸c kho¶n viÖn trî cho vay, ®ång thêi gi¸n tiÕp t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi
cho häat ®éng cña c¸c c«ng ty cña m×nh khi thùc hiÖn ®Çu t t¹i c¸c níc
nhËn viÖn trî.
MÆt kh¸c viÖnh trî ODA mang tÝnh nh©n ®¹o, thÓ hiÖn nghÜa vô ®ång
thêi lµ sù quan t©m gióp ®ì cña c¸c níc giµu ®èi víi c¸c níc nghÌo, t¨ng
cêng thóc ®Èy mèi quan hÖ ®èi ngo¹i tèt ®Ñp gi÷a c¸c quèc gia víi nhau,
gi÷a c¸c tæ chøc quèc tÕ víi c¸c quèc gia.
C¸c h×nh thøc cña ODA ®îc chia lµm 3 lo¹i chÝnh, trong mçi lo¹i l¹i
®îc chia thµnh nhiÒu lo¹i nhá.
Ph©n lo¹i theo ph¬ng thøc hoµn tr¶ th× cã: viÖn trî kh«ng hoµn l¹i: bªn
níc ngoµi cung cÊp viÖn trî (mµ bªn nhËn kh«ng ph¶i hoµn l¹i) ®Ó bªn nhËn
thùc hiÖn c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n theo sù tho¶ thuËn gi÷a c¸c bªn; ViÖn trî cã
hoµn l¹i (cßn gäi lµ tÝn dông u ®·i): nhµ tµi trî cho níc cÇn vèn vay mét
kho¶n tiÒn( tuú theo quy m« vµ môc ®Ých ®Çu t) víi møc l·i suÊt u ®·i vµ
thêi gian tr¶ nî thÝch hîp; ODA cho vay hçn hîp: lµ c¸c kho¶n ODA kÕt hîp
mét phÇn ODA kh«ng hoµn l¹i vµ mét phÇn tÝn dông th¬ng m¹i theo c¸c ®iÒu
kiÖn cña Tæ chøc Hîp t¸c Kinh tÕ vµ Ph¸t triÓn, thËm chÝ cã lo¹i ODA vèn vay
kÕt hîp tíi 3 lo¹i h×nh gåm mét phÇn ODA kh«ng hoµn l¹i, mét phÇn u ®·i
vµ mét phÇn tÝn dông th¬ng m¹i.
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Ph©n lo¹i theo nguån cung cÊp th× cã: ODA song ph¬ng: lµ c¸c kho¶n
viÖn trî trùc tiÕp tõ níc nµy ®Õn níc kia ( níc ph¸t triÓn viÖn trî cho níc
®ang vµ kÐm ph¸t triÓn) th«ng qua hiÖp ®Þnh ®îc ký kÕt gi· hai chÝnh phñ;
ODA ®a ph¬ng: lµ viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc cña mét tæ chøc quèc tÕ, hay
tæ chøc khu vùc hoÆc cña chÝnh mét níc dµnh cho ChÝnh phñ mét níc nµo
®ã, nhng cã thÓ ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c tæ chøc ®a ph¬ng nh UNDP
( Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn Liªn Hîp Quèc)…cã thÓ c¸c kho¶n viÖn trî cña c¸c
tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ ®îc chuyÓn trùc tiÕp cho bªn nhËn viÖn trî.
Ph©n lo¹i theo môc tiªu sö dông cã: Hç trî c¸n c©n thanh to¸n; tÝn
dông th¬ng nghiÖp; viÖn trî ch¬ng tr×nh; viÖn trî dù ¸n.
Hç trî c¸n c©n thanh to¸n lµ c¸c kho¶n ODA cung cÊp ®Ó hç trî ng©n
s¸ch cña ChÝnh phñ, thêng ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c d¹ng: chuyÓn giao
tiÒn tÖ trùc tiÕp cho níc nhËn ODA vµ Hç trî nhËp khÈu (viÖn trî hµng ho¸);
TÝn dông th¬ng nghiÖp: t¬ng tù nh viÖn trî hµng ho¸ nhng cã kÌm theo
c¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc. Ch¼ng h¹n níc cung cÊp ODA yªu cÇu níc nhËn
ph¶i dïng phÇn lín hoÆc hÇu hÕt vèn viÖn trî ®Ó mua hµng ë níc cung cÊp;
ViÖn trî dù ¸n: chiÕm tû träng lín nhÊt trong tæng vèn thùc hiÖn ODA. §iÒu
kiÖn ®Ó ®îc nhËn viÖn trî dù ¸n lµ" ph¶i cã dù ¸n cô thÓ, chi tiÕt vÒ c¸c h¹ng
môc sÏ sö dông ODA"; ViÖn trî ch¬ng tr×nh lµ níc viÖn trî vµ níc nhËn
viÖn trî ký hiÖp ®Þnh cho mét môc ®Ých tæng qu¸t mµ kh«ng cÇn x¸c ®Þnh
chÝnh x¸c kho¶n viÖn trî sÏ ®îc sö dông nh thÕ nµo.
II. Vai trß cña ODA ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt
Nam.
KÓ tõ n¨m 1986 lµ thêi ®iÓm b¾t ®Çu c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam,
cho ®Õn nay ®Êt níc ®· thu ®îc nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ
vµ æn ®Þnh x· héi. HiÖn nay ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. §Ó cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn lín h¬n th×
vèn vµ c«ng nghÖ lµ nh÷ng yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu. MÆc dï ®· tr¶i qua h¬n
mét thËp kû trong sù nghiÖp ®æi míi nhng ViÖt Nam vÉn míi ®îc coi b¾t
®Çu bíc vµo giai ®o¹n ®Çu cña tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. Do ®ã thu hót vµ
sö dông c¸c nguån vèn bªn ngoµi kh«ng chØ cã FDI mµ c¶ ODA, ®Æc biÖt lµ
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
ODA NhËt B¶n cã vai trß rÊt quan träng cho viÖc t¹o ®µ ph¸t triÓn cña nÒn
kinh tÕ níc nhµ.
ODA cña NhËt B¶n vÉn ®îc coi lµ mét nguån vèn hÕt søc quý gi¸ cho
tiÕn tr×nh thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ ë Viªt Nam. ChÝnh s¸ch ODA
cña NhËt B¶n trong kho¶ng mét thËp kû qua vÒ c¬ b¶n lµ ®¸p øng ®îc sù
mong muèn cña ChÝnh phñ vµ nh©n d©n ViÖt Nam, vµ nã ®· hç trî tÝch cùc
cho sù ph¸t triÓn hîp t¸c l©u dµi gi÷a Viªt Nam vµ NhÊt B¶n ®Æc biÖt trong
c¸c quan hÖ ngo¹i giao vµ hîp t¸c kinh tÕ.
NÕu tÝnh tõ n¨m 1992 ®Õn nay, NhËt B¶n ®· lu«n lµ níc ®øng ®Çu vÒ
viÖn trî ODA dµnh cho ViÖt Nam víi tæng sè vèn cam kÕt lªn tíi 509,804 tû
yªn, t¬ng ®¬ng trªn 5 tû USD. §iÒu ®ã tríc hÕt thÓ hiÖn ®êng lèi mong
muèn t¨ng cêng hîp t¸c trªn lÜng vùc kinh tÕ víi ViÖt Nam. Vèn ODA cña
NhËt B¶n dµnh cho ViÖt Nam ®· t¨ng n¨m sau lín h¬n n¨m tríc. §iÒu ®ã cã
mét ý nghÜa hÕt søc quan träng trong viÖc thóc ®Èy quan hÖ gi÷a hai níc, ®Æc
biÖt lµ quan hÖ ngo¹i giao vµ kinh tÕ. §ång thêi nã còng cã t¸c ®ég kh«ng nhá
tíi c¸c quan hÖ ®èi ngo¹i kh¸c cña ViÖt Nam. Sau NhËt B¶n th× mét lo¹t c¸c
níc ph¸t triÓn kh¸c, c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c còng ®· nèi l¹i vµ t¨ng cêng
viÖn trî cho ViÖt Nam, hç trî qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng
cña ViÖt Nam.
Nh×n mét c¸ch bao qu¸t nhÊt, nguån vèn ODA cña NhËt B¶n tríc hÕt
cã vai trß bæ sung nguån vèn trong níc. ViÖt Nam bíc vµo qu¸ tr×nh thùc
hiÖn c¶i c¸ch víi ®iÒu kiÖn c¬ së h¹ tÇng cßn hÕt søc thÊp kÐm. ViÖc c¶i t¹o
vµ ph¸t triÓn nã ®ßi hái tríc hÕt ph¶i cã mét nguån vèn rÊt lín, ®äi hái nµy
mang tÝnh tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë mét níc
chËm ph¸t triÓn nh ViÖt Nam hiÖn nay. Tuy nhiªn viÖc huy ®éng vµ sö dông
nguån vèn trong níc cßn rÊt nhá bÐ do møc tiÕt kiÖn trong níc cßn thÊp, tû
lÖ huy ®éng vån nhµn rçi cho ®Çu t còng ë møc rÊt khiªm tèn sÏ kh«ng ®¶m
b¶o tho¶ m·n nhu cÇu kh¸ch quan Êy.
Víi ý nghÜa trªn, ODA cña NhËt B¶n ®îc xem nh mét trong c¸c
nguån vèn c¬ b¶n tõ bªn ngoµi cã thÓ thu hót ®Ó thóc ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn
kinh tÕ, x· héi cña ViÖt Nam. VÝ dô trong nhiÒu n¨m, ®Æc biÖt n¨m 1998 nÒn
kinh tÒ ViÖt Nam gÆp nhiÒu khã kh¨n do chÞu ¶nh hëng cña c¬n b·o tµi
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
chÝnh ë Ch©u ¸, ChÝnh phñ ®· ph¶i sö dông tíi c¶ ODA nh lµ mét nguån tµi
chÝnh bæ sung cho ng©n s¸ch: 3% ®Ó hç trî ng©n s¸ch, 17% dµnh cho gi¸o dôc
vµ ®µo t¹o, 35% cho x©y dùng c¬ b¶n, 45% cho vay l¹i c¸c dù ¸n.
Cã thÓ nhËn thÊy r»ng bíc vµo thêi kú ®æi míi, ®Æc iÖt trong thËp kû
90 võa qua, trî gióp ph¸t triÓn chÝnh thøc díi d¹ng viÖn trî kh«ng hoµn l¹i vµ
trî gióp kü thuËt cña NhËt B¶n ®· phÇn nµo gióp ViÖt Nam tiÒp thu nh÷ng
thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ míi, gãp phÇn thóc ®Èy c«ng nghiÖp ho¸ rót
ng¾n th«ng qua ch¬ng tr×nh ®µo t¹o ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. §©y ®îc cho
lµ lîi Ých c¨n b¶n, l©u dµi mµ ODA NhËt B¶n dµnh cho ViÖt Nam trong thËp
kû qua.
MÆt kh¸c, viÖc thu hót ODA NhËt B¶n ®· cã mét t¸c dông nh lùc hót
cho c¸c nhµ ®Çu t tíi thÞ trêng ViÖt Nam. ViÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¬ së
h¹ tÇng ë ViÖt Nam kh«ng chØ ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ë ViÖt
Nam mµ cßn t¹o ra m«i trêng ®Çu t thuËn lîi cho phÝa NhËt B¶n. ODA ®·
t¹o sù tin cËy cho c¸c nhµ ®Çu t bá vèn vµo ViÖt Nam. §©y ®îc xem nh
mét hÖ qu¶ tÊt yÕu cña mèi quan hÖ t¬ng t¸c gi÷a ODA vµ FDI cña NhËt B¶n
t¹i ViÖt Nam.
Thùc hiÖn theo c¸c cam kÕt cÊp cao gi÷a chÝnh phñ hai níc, nguån vèn
ODA nµy ®· gi÷ vai trß quan träng trong viÖc triÓn khai c«ng cuéc c¶i c¸ch
doanh nghiÖp quèc doanh, tù do ho¸ th¬ng m¹i, c¶i t¹o hÖ thèng tµi chÝnh
tiÒn tÖ quèc gia ®Æc biÖt lµ ng©n hµng ë ViÖt Nam. KÕt qu¶ cña nh÷ng c¶i c¸ch
®ã sÏ gióp ViÖt Nam cã thÓ héi nhËp ®îc víi tiÕn tr×nh ph¸t triÓn chung cña
khu vùc vµ thÕ giíi.
Tãm l¹i, viÖn trî ph¸t triÓn cña nhËt B¶n cho ViÖt Nam trong giai ®o¹n
võa qua vÒ c¬ b¶n lµ phï hîp víi nh÷ng u tiªn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña
ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ ®· hç trî cho ViÖt Nam c¶i thiÖn vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹
tÇng, tõng bíc n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ qu¶n lý, gãp phÇn chuyÓn giao
c«ng nghÖ vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, tõ ®ã ViÖt Nam tõng bíc n©ng cao
vai trß cña nÒn kinh tÕ vµ vÞ thÕ cña ®Êt níc.
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
ch¬ng II
t×nh h×nh viÖn trî ODA cña NhËt b¶n cho viÖt
nam tõ 1992 ®Õn nay
I. T×nh h×nh tiÕp nhËn vµ gi¶i ng©n ODA ë ViÖt Nam
V Ò tiÒp nhËn: trong chiÕn tranh chèng Mü ViÖt Nam ®· thiÕt lËp quan
hÖ ngo¹i giao víi c¸c níc XHCN vµ nhËn ®îc nhiÒu kho¶n viÖn trî. Sau
chiÕn tranh chóng ta vÉn tiÕp tôc nhËn tµi trî ODA kh«ng nh÷ng tõ c¸c níc
XHCN mµ c¶ tõ c¸c níc TBCN, ®Æc biÖt tõ thËp kû 90 ®Õn nay viÖn tr¬ ODA
dµnh cho ViÖt Nam ngµy cµng t¨ng, cã vai trî quan träng trong sù ph¸t triÓn
kinh tÕ cña ViÖt Nam. C¸c nhµ tµi trî song ph¬ng vµ ®a ph¬ng chÝnh ®ã l¹:
§a ph¬ng: Ng©n hµng ThÕ giíi (WB); Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸
(ADB); C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ (NGO) vµ Liªn hîp quèc…
Song ph¬ng: NhÇt B¶n, Hµn Quèc, óc, Thôy §iÓn, §µi Loan, Ph¸p, BØ
vµ Cana®a…Trong ®ã NhËt B¶n lu«n lµ nhµ tµi trî lín nhÊt cho ViÖt Nam, víi
nh÷ng h×nh thøc cung cÊp ®a d¹ng vµ u ®·i. Bªn c¹nh ®ã WB, ADB còng lµ
hai nguån viÖn trî lín.
B¶ng1: Tæng vèn ODA cam kÕt vµo ViÖt Nam (Tû USD)
N¨m 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 tæng
Cam kÕt 1,88 1,94 2,26 2,43 2,40 2,40 2,70 2,8 18,81
Gi¶i ng©n 0,27 0,62 o,66 0,98 1,015 1,04 1,2 0,785 5,798
(Theo: Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA - NXB gi¸o dôc - 2000)
VÒ gi¶i ng©n ODA nãi chung vµ ODA nhËt B¶n nãi riªng trong thêi
gian qua vµ hiÖn nay cña chóng ta, qua c¸c t liÖu tæng hîp cho thÊy chiÒu
híng viÖn trî chÝnh thøc cho ViÖt Nam tiÒp tôc tiÕn triÓn thuËn lîi ë mét sè
mÆt quan träng, song cßn nhiÒu vÊn ®Ò th¸ch thøc.
NÕu tÝnh tõ th¸ng 11 n¨m 1992 tíi n¨m 1997, trong gÇn 6 n¨m ®Çu ViÖt
Nam ®îc nèi l¹i viÖn trî ®a ph¬ng (trong ®ã nguån ODA cña NhËt B¶n
®ãng vµi trß quan träng nhÊt víi tû träng lu«n chiÕm trªn 50%) víi c¸c møc
cam kÕt rÊt cao, trung b×nh trªn 2 tû USD/n¨m. Møc gi¶i ng©n cho tæng gãi
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
ODA nãi chung ®· t¨ng ®¸ng kÓ kho¶ng 1 tû USD/n¨m trong c¸c n¨m 1996,
1997 vµ 1998. MÆc dï chiÒu híng gi¶i ng©n ODA t¨ng lªn chñ yÕu do nh÷ng
tiÕn bé trong viÖc thùc hiÖn c¸c dù ¸n vµ nã ®îc triÓn khai trªn mét diÖn
t¬ng ®èi réng, ë hÇu hÕt c¸c lo¹i h×nh dù ¸n ODA, kÓ c¶ c¸c dù ¸n x©y dùng
c¬ së h¹ tÇng vµ hç trî kü thuËt. Tuy nhiªn, so víi thùc tÕ th× viÖc gi¶i ng©n
cßn nhiÒu vÊn ®Ò ph¶i tÝnh to¸n.
XÐt riªng viÖc gi¶i ng©n vèn tÝn dông u ®·i ODA cña NhËt B¶n cho
ViÖt Nam trong thêi gian qua míi ®¹t møc trung b×nh t¨ng kho¶ng 4% n¨m.
MÆc dï ®©y ®îc thõa nhËn lµ cã sù cè g¾ng rÊt lín cña ViÖt Nam, n¨m 1992
møc gi¶i ng©n míi chØ ®¹t kho¶ng 3%; n¨m 1996 ®¹t 6%; n¨m 1998 ®¹t
14,9%.
Trong thêi gian qua ®· cã mét sè ch¬ng tr×nh dù ¸n ODA ®· thùc hiÖn
xong vµ hiÖn ®ang ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh
tÕ - x· héi cña ViÖt Nam nh nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn sö dông khÝ thiªn nhiªn Phó
Mü 2 -giai ®o¹n 1; mét sè ®o¹n ®êng, cÇu trªn c¸c ®êng quèc lé sè 1, sè 5;
nhiÒu bÖnh viÖn ë c¸c thµnh phè vµ thÞ x· nh bÖnh viÖn Chî RÉy (Thµnh phè
Hå ChÝ Minh), ViÖt §øc (Hµ Néi) vµ nhiÒu trêng häc còng ®îc x©y dùng ë
nhiÒu n¬i.
Bªn c¹ng nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc trong c«ng t¸c huy ®éng, tiÒp nhËn
qu¶n lý vµ sö dông vèn ODA trong thêi gian qua vÉn cßn béc lé kh«ng Ýt tån
t¹i ¶nh hëng tíi hiªô qu¶ sö dông vèn. Tèc ®é gi¶i ng©n ®èi víi c¸c dù ¸n sö
dông ODA c¸c n¨m qua cã t»ng lªn nhng vÉn cßn qu¸ chËm do c¸c nguyªn
nh©n sau:
Thø nhÊt, kh©u kh¶o s¸t thiÕt kÕ, chuÈn bÞ dù ¸n chÊt lîg kh«ng cao
nªn giai ®o¹n thùc hiÖn dù ¸n ph¶i kh¶o s¸t, thiÕt kÕ l¹i, hoÆc ph¶i bæ sung
thiÕt kÕ mÊt nhiÒu giêi gian vµ chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt thñ tôc vÒ ®Êt ®ai kh«ng
®îc ®ång bé víi chÝng s¸ch tÝn dông.
Thø hai, yªu cÇu cña c¸c nhµ tµi trî vÒ viÖc chÊp hµnh nguyªn t¾c ®Êu
thÇu kh¾t khe vµ phøc t¹p, nªn viÖc triÓn khai ®Êu thÇu chËp, quy tr×nh ®Êu
thÇu, xÐt thÇu, giao thÇu kÐo dµi h¬n so víi kÕ häach do cã sù kh¸c biÖt gi÷a
thñ tôc trong níc vµ níc ngoµi.
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Thø ba, n¨ng lùc cña c¸c c¬ quan thùc hiÖn dù ¸n cßn h¹n chÕ, tr×nh ®é
n¨ng lùc qu¶n lý nî cña c¸c c¸n bé cßn yÕu kÐm, chÝnh s¸ch cña nhµ níc
cha ®Çy ®ñ, ®ång bé, thñ tôc hµnh chÝnh cßn rêm rµ. ChÝnh v× vËy viÖc gi¶i
ng©n ODA thÊp vµ g©y ra mét sè bÊt lîi cho ViÖt Nam, ®ã lµ c¸c c«ng tr×nh
thùc hiÖn kh«ng ®óng tiÕn ®é ¶nh hëng tíi tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ gi¶m
hiÖu qu¶ sö dông vèn, ¶nh hëng tíi thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô kinh tÕ - x· héi
®· häach ®Þnh. Tõ thùc tÕ trªn, ®Ó t¨ng cêng qu¶n lý, t¨ng tèc ®é gi¶i ng©n,
sö dông nguån vèn ODA hiÖu qu¶, chóng ta cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸t h÷u hiÖu
h¬n ®Ó ph¸t huy ®îc hiÖu qu¶ cña nguån vèn nµy trong ph¸t triÓn kinh tÕ - x·
héi cña ®Êt níc.
II. ViÖn trî ODA NhËt B¶n cho ViÖt Nam - nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t
®îc vµ nh÷ng khã kh¨n tån t¹i.
NhËt B¶n lµ níc cã quan hÖ viÖn trî cho ViÖt Nam tõ rÊt sím vµ chÝnh
thøc ®îc ph¸t triÓn tõ n¨m 1975, nhng ®Õn n¨m 1979 NhËt B¶n ®×nh chØ vèn
ODA cho ViÖt Nam. Th¸ng 11 n¨m 1992 NhËt chÝnh thøc c«ng bè nèi l¹i viÖn
trî ODA cho ViÖt Nam vµ b¾t ®Çu cho ViÖt Nam vay 45,5 tû yªn víi l·i suÊt
u ®·i 1%/ n¨m trong vßng 30 n¨m, trong ®ã 10 n¨m ®Çu kh«ng ph¶i tr¶ l·i.
QuyÕt ®Þnh cña NhËt B¶n kh«i phôc viÖn trî ODA cho ViÖt Nam cã
mét ý nghÜa quan träng trong quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n, më ra mét thêi
kú míi trong quan hÖ hîp t¸c trªn rÊt nhiÒu lÜng vùc gi÷a hai quèc gia.
VÒ phÝa NhËt B¶n, quyÕt ®Þnh nµy ph¶n ¸nh ý chÝ m¹nh mÏ cña NhËt
nh»m ®ãng vai trß lín h¬n vµ ®éc lËp h¬n trong viÖc t¹o lËp mét hÖ thèng míi
nh÷ng mèi quan hÖ quèc tÕ trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, mét vai trß t¬ng
øng víi tÇm vãc kinh tÕ cña NhËt B¶n trong thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh.
QuyÕt ®Þnh nµy còng ®îc xem nh mét dÊu hiÖu vÒ viÖc c«ng khai sù ñng hé
cña NhËt ®èi víi chÝnh s¸ch ®æi míi toµn diÖn cña ViÖt nam, gióp ViÖt Nam
nhanh chãnh hoµ nhËp víi céng ®ång quèc tÕ mµ tríc hÕt lµ víi tæ chøc
ASEAN, thóc ®Èy qu¸ tr×nh b×nh thêng ho¸ quan hÖ gi÷a Mü vµ ViÖt Nam;
thiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ vÒ th¬ng m¹i vµ ®Çu t l©u dµi víi giíi kinh doanh
NhËt B¶n.
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
VÒ phÝa ViÖt Nam, trong thùc tÕ viÖc NhËt B¶n quyÕt ®Þnh viÖn trî
ODA trë l¹i cho ViÖt Nam vµo thêi ®iÓm khi Mü vÉn cha xo¸ bá lÖnh cÊm
vËn cña hä víi ViÖt Nam vµ tiÕp tôc g©y ¸p lùc ng¨n c¶n NhËt B¶n më réng
viÖn trî cho ViÖt Nam, do vËy nèi l¹i viÖn trî lµ mét nguån ®éng viªn hÕt søc
to lín cho ViÖt Nam. NhËt B¶n viÖn trî ODA trë l¹i kh«ng nh÷ng chØ gióp
kÝch thÝch sù ph¸t triÓn trªn c¸c mÆt kinh tÕ, x· héi cña ViÖt Nam, thu hót
nhiÒu nguån viÖn trî vµ ®Çu t níc ngoµi vµo ViÖt Nam, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn
lîi cho viÖc cñng cè vµ ph¸t triÓn më réng quan hÖ th¬ng m¹i còng nh hîp
t¸c kinh tÕ gi÷a hai níc, mµ cßn ®ãng gãp vµo viÖc kh¸i th¸c c¸c nguån viÖn
trî ®a ph¬ng, t¹o ra nh÷ng c¬ héi cho liªn doanh víi níc ngoµi ë ViÖt Nam
vµ t¹o ra ®éng lùc ®Ó c¶i thiÖn vµ më réng c¸c mèi quan hÖ quèc tÕ cña ViÖt
Nam.
Cïng víi viÖc cÊp trë l¹i ODA song ph¬ng cho ViÖt Nam, NhËt B¶n ®·
®ãng vai trß tÝch cùc trong viÖc gióp ViÖt Nam khai th¸c c¸c nguån viÖn trî
kh¸c tõ c¸c tæ chøc tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ quèc tÕ nh Ng©n h¸ng ThÕ giíi (WB),
Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c. NhËt B¶n lµ níc cung
cÊp viÖn trî lín nhÊt trong sè 23 níc vµ 17 tæ chc quèc tÕ tham dù Héi ghÞ
c¸c nhµ tµi trî cho ViÖt Nam ®îc tæ chøc lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö t¹i Paris
vµo th¸ng 11 n¨m 1993 nh»m môc ®Ých th¶o luËn ph¬ng híng trî gióp ®èi
víi qu¸ tr×nh kh«i phôc kinh tÕ ë ViÖt Nam.
N¨m 1992 lµ n¨m ®¸nh dÊu bíc ngoÆt trong quan hÖ ViÖt Nam - NhËt
B¶n, ®Æc biÖt thÓ hiÖn ë quan hÖ viÖn trî ph¸t triÓn. ViÖt Nam trë thµnh 1
trong 10 níc ®øng ®Çu danh s¸ch nhËn viÖn trî ODA song ph¬ng cña NhËt
B¶n víi sè vèn lµ 281,24 triÖu USD, ®øng thø 6 sau c¸c níc nh In®«nªxia lµ
1356,71 triÖu USD, Trung Quèc: 1050,76 triÖu USD, Philippin: 1030,67 triÖu
USD, Ên §é: 425,29 triÖu USD vµ Th¸i Lan: 413,97 triÖu USD. NhËt B¶n
còng ®· trë thµnh níc cung cÊp ODA lín nhÊt cho ViÖt Nam, tiÕp theo lµ
Thôy §iÓn: 59,01 triÖu USD, Italia: 26,35 triÖu USD vµ Ph¸p: 19,62 triÖu
USD.
§Õn n¨m 1993, ViÖt Nam xÕp thø 9 trong sè c¸c níc nhËn viÖn trî
kh«ng hoµn l¹i cña NhËt B¶n víi sè tiÒn lµ 6720 triÖu yªn, sau B¨ngla®Ðt víi
19287 triÖu yªn råi ®Õn Philippin, Trung Quèc, C¨mpuchia, Hyl¹p, In®onªxia,
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Nªpan vµ Pakistan.Trong n¨m 1993 nhËt B¶n ®· cam kÕt c¸c kho¶n cho vay
hµng ho¸ vµ cho vay dù ¸n gióp ViÖt Nam x©y dùng l¹i c¬ së h¹ tÇng vÒ kinh
tÕ vµ ký v¨n b¶n nghi nhí vµo th¸ng 1 n¨m 1994.
th¸ng 11 n¨m 1993 mét nhãm chuyªn gia NhËt B¶n ®îc cö sang ViÖt
Nam gióp so¹n th¶o Bé luËt D©n sù vµ c¶i c¸ch hÖ thèng qu¶n lý ®iÒu hµnh
chÝnh ë c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng. Th¸ng 8 n¨m 1994, Thñ tíng NhËt B¶n
Tomiichi Myazawa sang th¨m h÷u nghÞ chÝnh thøc ViÖt Nam ®· ký c¸c v¨n
kiÖn vÒ viÖc viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cho ViÖt Nam 7733 triÖu yªn.
N¨m 1994 ViÖt Nam ®øng sè 12 trong sè c¸c níc nhËn viÖn trî kh«ng
hoµn l¹i cña NhËt B¶n víi sè tiÒn lµ 58,76 triÖu USD. Ngoµi ra, NhËt cßn viÖn
trî hîp t¸c kü thuËt cho ViÖt Nam trÞ gia 24,46 trriÖu USD. ViÖt Nam ®øng
thø 16 trong sè c¸c níc nhËn viÖn trî song ph¬ng cña NhËt B¶n. §Õn ®Çu
n¨m 1995, NhËt B¶n ®· cho ViÖt Nam vay 165 tû yªn, bao gåm c¶ 97,8 tû yªn
tõ khi kh«i phôc viÖn trî vµo n¨m 1992.
§i ®«i víi viÖc nèi l¹i viÖn trî ODA song ph¬ng cho ViÖt Nam, NhËt
B¶n cßn ®ãng vai trß tÝch cùc gióp ViÖt Nam khai th¸c nguån viÖn trî tõ c¸c
tæ chøc quèc tÕ. Ng©n hµng xuÊt khÈu NhËt B¶n cïng víi 8 ng©n hµng kh¸c vµ
Ng©n hµng Th¬ng m¹i cña Ph¸p ®· cho ViÖt Nam vay 85 triÖu USD ®Ó thanh
to¸n c¸c kho¶n nî tÝn dông cña Quü TiÒn tÖ quèc tÕ, do vËy ViÖt Nam ®· ®îc
Quü TiÒn tÖ quèc tÕ cho vay 223 triÖu USD vµo n¨m 1993.
N¨m 1995 khi ViÖt Nam ®· thùc sù héi nhËp vµo c¸c quan hÖ hîp t¸c
khu vùc, nh÷ng c¶i c¸ch thÞ trêng ®· trë nªn híp dÉn h¬n ®èi víi c¸c nhµ ®Çu
t NhËt, vÝ dô ®é rñi ro cho c¸c kho¶n ®Çu t trùc tiÕp Ýt ®i vµ NhËt B¶n ®·
thóc ®Èy m¹nh mÏ ODA cho ViÖt Nam. Ngµy 21 - 4 - 1995, trong chuyÕn
th¨m NhËt B¶n cña Tæng BÝ th §ç Mêi, NhËt B¶n vµ ViÖt Nam ®· ký mét
hiÖp ®Þnh tÝn dông trÞ gi¸ 58 tû yªn cho 8 dù ¸n cña ViÖt Nam, bao gåm: c¸c
dù ¸n vÒ x©y dùng nhµ m¸y nhiÖn ®iÖn vµ thuû ®iÖn. ViÖn trî kh«ng hoµ l¹i ®Ó
c¶i t¹o hÖ thèng cÊp níc khu vùc Gia L©m lµ 6,5 triÖu yªn, trang bÞ l¹i Khoa
N«ng nghiÖp Trêng §¹i häc CÇn Th¬ lµ 788 triÖu yªn, trang bÞ m¸y mãc y tÕ
cho thµnh phè Hµ Néi 590 triÖu yªn. §©y lµ kho¶n tÝn dông u ®·i víi l·i suÊt
1,8%/ n¨m, thêi gian vay 30 n¨m, trong ®ã 10 n¨m ®Çu kh«ng ph¶i tr¶ l·i. Hai
níc còng ®· ký ®îc mét hiÖp ®Þnh viÖn trî v¨n ho¸ víi trÞ gi¸ 42 triÖu yªn
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
®Ó trang bÞ cho phßng häc tiÕng NhËt cña Trêng §¹i häc Ngo¹i th¬ng.
§ång thêi NhËt B¶n còng cam kÕt viÖn trî kh«ng hoµn l¹i 3 tû yªn ®Ó hç trî
c«ng cuéc c¶i c¸ch ë ViÖt Nam.
Th¸ng 6 n¨m 1995, trong chuyÕn th¨m ViÖt Nam cña Thø trëng Ngo¹i
giao NhËt B¶n, phÝa NhËt B¶n ®· cam kÕt viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cho ViÖt
Nam 1947 triÖu yªn ( kho¶ng 23 triÖu USD) ®Ó thùc hiÖn giai ®o¹n hai, x©y
dùng c¶ng c¸ Vòng Tµu; 238 triÖu yªn (kho¶ng 2,6 triÖu USD) ®Ó thùc hiÖn
ch¬ng tr×nh tiªm chñng më réng; vµ 85000 USD hç trî cho ViÖt Nam tham
gia mét sè häat ®éng cña ASEAN. TÝnh chung trong n¨m 1995, NhËt B¶n ®·
tho¶ thuËn cho ViÖt Nam vay 70 tû yªn.
Trong chuyÕn th¨m h÷u nghÞ chÝnh thøc cña Bé trëng Ngo¹i giao NhËt
B¶n vµo ngµy 27 - 7 - 1996, phÝa NhËt B¶n ®· cam kÕt viÖn trî kh«ng hoµn l¹i
cho ViÖt Nam 3,557 tû yªn (kho¶ng 35 triÖu USD) cho dù ¸n x©y dùng cÇu
n«ng th«n vµ miÒn nói phÝa b¾c, vµ 45,1 triÖu yªn (kho¶ng 450.000 USD) viÖn
trî v¨n ho¸ nh»m cung cÊp thiÕt bÞ nghe nh×n cho Khoa tiÕng NhËt Trêng
§¹i häc Ngo¹i ng÷ Hµ Néi.
Nh×n chung viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam
®· t¨ng kh¸ nhanh. Trong thêi gian 8 n¨m, tõ 1992 ®Õn 1999 NhËt B¶n ®· cam
kÕt cho ViÖt Nam vay 6.335 triÖu USD, ®Æc biÖt n¨m 1998 vµ 1999, mÆc dï
vÉn cßn rÊt khã kh¨n vÒ kinh tÕ do ¶nh hëng cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ,
nhng NhËt B¶n vÉn cam kÕt cho ViÖt Nam vay 835 triÖu USD (n¨m 1998) vµ
1,1 tû USD (n¨m 1999, chiÕm h¬n mét nöa trong tæng sè 2,1 tû USD mµ c¸c
nhµ tµi trî quèc tÕ ®· cam kÕt cho ViÖt Nam vay).
B¶ng 2: Quy m« ODA cña NhËt B¶n cug cÊp cho ViÖt Nam
(®¬n vÞ tÝnh:100 triÖu yªn)
N¨m/ Lo¹i h×nh 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999
ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i 19,19 75,86 80,47 121,48 125,47 125 143
TÝn dông u ®·i 455 523,04 580 700 810 850 880
L·i suÊt 1% 1% 1,8% 2,3% 2,3% 2,3% 2,3%
(Theo: Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA…NXB gi¸o dôc - 2000)
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Bíc sang thÕ kû XXI, trong n¨n 2001 ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· chÝnh
thøc ký HiÖp ®Þnh tµi trî cho c¸c dù ¸n quan träng nh ®êng d©y t¶i ®iÖn
500KV Phó Mü - Nhµ BÌ - Phó L©m (114,15 triÖu USD), cÇu CÇn Th¬ (216,04
triÖu USD), viÖn trî kh«ng hoµn l¹i 13,63 triÖu USD…còng trong n¨m 2001
do nÒn kinh tÕ bÞ suy tho¸i vµ ý kiÕn trong níc ph¶n ®èi viÖc gia t¨ng lîng
ODA ngµy mét cao, ®ång thêi nh»m h¹n chÕ bít kho¶n nî chÝnh phñ vèn ®·
rÊt cao (130% GDP), ChÝnh phñ NhËt B¶n buéc ph¶i c¾t gi¶m ng©n quü dµnh
cho ODA. Tuy vËy møc ODA cam kÕt cho ViÖt Nam trªn c¬ së ®ång yªn vÉn
t¨ng 8% víi môc ®Ých nh»m hç trî ViÖt Nam x©y dùng c¸c c«ng tr×nh c¬ së
h¹ tÇng, phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nh: S©n bay T©n S¬n NhÊt, cÇu
B·y Ch¸y, cÇu Thanh Tr×, nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn ¤m«n v v…Tæng sè ODA trong
n¨m 2001 gÇn 700 triÖu USD.
Trong bµi ph¸t biÓu cña Thñ Tíng NhËt håi gi÷a n¨m 2001, NhËt B¶n
®· cam kÕt thóc ®Èy viÖn trî cho ViÖt Nam. Ngµy 28 - 11 - 2001, nh©n lÔ kû
niÖm lÇn thø 10 NhËt nèi l¹i viÖn trî ODA cho ViÖt Nam, hai bªn ®· tho¶
thuËn 5 lÜnh vùc c¬ b¶n mµ nguån vèn ODA sÏ tÈp trung vµo: 1- §µo t¹o con
ngêi vµ xËy dùng c¬ chÕ thóc ®Èy viÖc dÞch chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ
trêng; 2 - N©ng cÇp c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ nh ®iÖn lùc, vËn t¶i; 3 - Ph¸t triÓn
n«ng nghiÖp n«ng th«n; 4 - Gi¸o dôc vµ ch÷a bÖnh; 5 - M«i trêng.
Nh×n chung h×nh thøc chñ yÕu trong viÖn trî ODA cña NhËt B¶n cho
ViÖt Nam lµ d¹ng tÝn dông u ®·i, chiÕm 90%. Tû lÖ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i
trong ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam cßn t¬ng ®èi thÊp, kho¶ng 10%.
HiÖn t¹i c¸c kho¶n vay lín nhÊt lµ kho¶n vay hµng ho¸ (53%), ®iÖn vµ khÝ ®èt
(28%), giao th«ng vËn t¶i vµ th«ng tin liªn l¹c (kho¶ng19%). C¸c hµng ho¸
nµy ®îc sö dông cho môc ®Ých ng¾n h¹n, nhng viÖc tr¶ nî l¹i lµ dµi h¹n, do
®ã chóng cÇn ®îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt.
C¸c kho¶n ODA cña NhËt B¶n còng nh c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c ®Òu
chñ yÕu híng vµo c¸c dù ¸n c¶i t¹o, n©ng cÊp vµ x©y dùng míi h¹ tÇng c¬ së
cña ViÖt Nam nh n©ng cÊp ®êng quèc lé xuyªn ViÖt, xöa ch÷a ®êng xe löa
Hµ Néi - thµnh phè Hå ChÝ Minh, n©n cÊp c¶ng H¶i Phßng, c¶i t¹o vµ hoµn
chØnh c¸c hÖ thèng cÊp tho¸t níc cña mét sè tØnh vµ thµnh phè.
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®· nªu trªn, ViÖt Nam còng cßn tån t¹i nhiÒu
khã kh¨n bëi v× qu¸ tr×nh tiÕp nhËn vµ sö dông ODA ë ViÖt Nam cßn ®ang rÊt
míi mÎ, chóng ta võa häc tËp võa thùc hµnh trong ®iÒu kiÖn cã nhiÒu kh¸c
biÖt vÒ quy ®Þnh gi÷a trong níc vµ níc ngoµi, cã nhiÒu kh¸c biÖt trong thñ
tôc cung cÊp ODA gi÷a c¸c nhµ tµi trî…ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng
thiÕu sãt trong kh©u tiÕp nhËn vµ sö dông cô thÓ lµ:
C¬ chÕ qu¶n lý vµ sö dông c¸c nguån viÖn trî cßn nhiÒu ®iÓm chång
chÐo, rêm rµ nªn ®«i lóc dÉn ®Õn t×nh tr¹ng chËm trÔ trong viÖc thµnh lËp c¸c
Ban qu¶n lý dù ¸n. VÝ dô nh mét dù ¸n thuéc lÜnh vùc l©m nghiÖp khi ®· cã
hiÖu lùc 3 th¸ng mµ vÉn kh«ng më ®îc ta× kho¶n do thiÕu nh©n lùc, sau 5
th¸ng dù ¸n nµy míi rót ®îc mét kho¶n tiÒn t¹m øng ®Ó häat ®éng.
Theo c¸c chuyªn gia níc ngoµi, sù thèng nhÊt gi÷a c¸c c¬ quan liªn
quan víi cÊp Bé vµ Ban qu¶n lý dù ¸n cha ®îc chó träng; tõng hiÖp ®Þnh cô
thÓ th× do rÊt nhiÒu Bé, ngµnh ký nhng bé tµi chÝnh l¹i kh«ng theo dâi chung
®îc c¸c nguån vèn vay hoÆc viÖn trî còng nh néi dung sö dông tõng nguån.
Thùc tÕ cho hÊy c¸c thñ tôc xem xÐt vµ tr×nh tù duyÖt dù ¸n cßn phøc
t¹p, ph¶i qua nhiÒu cÊp; nhÊt lµ kh©u ®Êu thÇu vµ chÊm thÇu khiÕn cho thêi
gian thùc hiÖn dù ¸n bÞ chËm l¹i. Nh dù ¸n " C¶ng Sµi Gßn" cã hai gãi thÇu 7
vµ 8 ®Ó mua cÇn cÈu ®îc tr×nh duyÖt tõ th¸ng 7 n¨m 1997, mµ ®Õn th¸ng 8
n¨m 1998 míi thùc hiÖn ®îc. Qu¸ tr×nh xem xÐt vµ lùa chän nhµ thÇu cña dù
¸n "Cung cÊp níc ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh" còng gÆp khã kh¨n khi nhµ
thÇu tham gia kh«ng tu©n thñ ®iÒu kiÖn cña nhµ tµi trî.
Nh×n chung thiÕu dù ¸n ®· mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ nhÊt ®Þnh; hµng
ngµn c¸n bé, c«ng nh©n ViÖt Nam ®îc ®µo t¹o hoÆc t¸i ®µo t¹o vÒ nh÷ng kü
n¨ng chuyªn m«n hoÆc qu¶n lý th«ng qua c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n ODA cã kÕt
qña cao. Tuy nhiªn nh×n mét c¸ch toµn diÖn nguån viÖn trî kh«ng hoµn l¹i bÞ
ph©n t¸n, dµn tr¶i qu¸ nhiÒu, cha tËp trung vµo nh÷ng lÜnh vùc cã lîi thÕ
t¬ng ®èi vµ cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh kh¸c cña
nÒn kinh tÕ.
H¬n n÷a, nhiÒu ngêi vÉn coi viÖn trî lµ cña "trêi cho", v× vËy viÖc sö
dông vµ qu¶n lý c¸c nguån viÖn trî thêng kh«ng ®îc ®¶m b¶o ®óng chÕ ®é
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
tµi chÝnh, thËm chÝ cßn rÊt l·ng phÝ vµ tuú tiÖn. §iÒu ®ã còng gãp phÇn lµm
gi¶m hiÖu qu¶ ö dông nguån vèn ODA.
NhiÒu dù ¸n do thiÕu vèn ®èi øng (PhÇn vèn trong níc tèi thiÓu ph¶i
cã theo yªu cÇu cña nhµ tµi trî), nªn viÖc cÊp vèn cña ®èi t¸c cho vay cha
phï hîp víi tiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n. Ngoµi ra gi¸ ®Òn bï ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c
gi¶i phãng mÆt b»ng cã thÓ bÞ thay ®æi - v× mét lý do nµo ®o so víi tÝnh to¸n
ban ®Çu cµng g©y khã kh¨n cho c¸c dù ¸n khi triÓn khai; hoÆc g©y tèn kÐm
thêi gian, lµm chËm kh¶ n¨ng rót vèn.
VÒ n¨ng lùc vµ kh¶ n¨ng lµm viÖc cña c¸c nh©n viªn trong m«i trêng
ODA: theo ®¸nh gi¸ cña nhiÒu nhµ ph©n tÝch trong vµ ngoµi níc, mÆc dï ta
®· qua mét thêi gian kh¸ dµi tiÕp nhËn nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc,
nhng nh©n sù vµ kü n¨ng nh©n sù trong c«ng t¸c ®iÒu hµnh - sö dông nguån
vèn ODA ë nh÷ng cÊp kh¸c nhau hiÖn ®ang thiÕu vÒ sè lîng vµ yÕu vÒ chÊt
lîng, hä cßn qu¸ yÕu so víi yªu cÇu quèc tÕ vµ yªu cÇu cña c¸c nhµ tµi trî.
§©y lµ mét vÊn ®Ò ®· ®îc nhiÒu ngêi quan t©m xem xÐt nhng tèc ®é kh¾c
phôc nh÷ng yÕu kÐm nµy cßn qu¸ chËm.
HËu qu¶ lµ c¸c kh©u trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn vµ sö dông viÖn trî ®Òu
cã h÷ng sai lÇm lÆp l¹i nhiÒu lÇn, lµm ¶nh hëng ®Õn hiÖu qu¶ sö dông vèn
vay vµ uy tÝn cña ViÖt Nam trong lÜnh vùc huy ®éng vµ tiÒp nhËn ODA. §ã lµ
nh÷ng h¹n chÕ næi bËt ®ßi hái ViÖt Nam tõng bíc kh¾c phôc ®Ó nguån vèn
ODA sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n.
Tãm l¹i quan hÖ kinh tÕ cña NhËt B¶n vµ ViÖt Nam ®· cã nh÷ng bíc
ph¸t triÓn ®¸ng mõng, ®Æc biÖt lµ viÖn trî ph¸t chÝnh thøc ODA cña NhËt B¶n
®a gióp ViÖt Nam ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ
nãi riªng vµ trong quan hÖ hai níc ViÖt Nam - NhËt B¶n nãi chung ngµy
cµng t«t ®Ñp.
III. ý thøc, tr¸ch nhiÖm cña ViÖt Nam trong qu¶n lý, sö dông vµ
hoµn tr¶ vèn vay ODA.
NhËn thøc r»ng ODA lµ mét nguån lùc cã ý nghÜa quan träng tõ bªn ngoµi,
ChÝnh phñ ViÖt Nam lu«n lu«n coi träng quan t©m c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö
dông nguån lùc nµy. Ngay tõ héi nghÞ ®Çu tiªn c¸c nhµ tµi trî dµnh cho ViÖt
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Nam (11 - 1993) ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· tuyªn bè quan ®iÓn cña m×nh vÒ vÊn
®Ò qu¶n lý vµ sö dông ODA. §iÒu quan träng lµ nguån vèn bªn ngoµi ph¶i
södông cã hiÖi qu¶. ChÝnh phñ nhËn tr¸ch nhiÖm ®iÒu phèi vµ sö dông vay,
viÖn trî níc ngoµi víi nhËn thøc s©u s¾c r»ng nh©n d©n ViÖt Nam lµ ngêi
ph¶i g¸nh chÞu c¸i gi¸ ph¶i tr¶ cho sù thÊt b¹i nÕu nguån vèn nµy kh«ng ®îc
sö dông cã hiÖu qña.
Tríc n¨m 1993 viÖc qu¶n lý vµ sö dông ODA ®îc ®iÒu tiÕt bëi tõng
quyÕt ®Þnh riªng lÎ cña ChÝnh phñ ®èi víi tõng ch¬ng tr×nh, dù ¸n ODA vµ
tõng nhµ tµi trî cô thÓ . §Ó qu¶n lý vµ tr¶ nî níc ngoµi mét c¸h cã hÖ thèng,
Nhµ níc ban hµnh NghÞ ®Þng sè 58/CP ngµy 30 - 8 - 1993 vÒ qu¶n lý vµ tr¶
nî níc ngoµi, NghÞ ®Þng sè 20/CP ngµy 20 - 4 - 1994 vÒ qu¶n lý nguån vèn
hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA. §©y lµ hai v¨n b¶n cã hiÖu lùc ph¸p lý cao
nhÊt cña ChÝnh phñ trong trong lÜng vùc qu¶n lý nî níc ngoµi nãi chung vµ
ODA nãi riªng.
Trªn c¬ së tæng kÕt thùc tiÔn vµ yªu cÇu ®æi míi qu¶n lý n¨m 1997 -
1999, ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þng 87/1997/N§-CP ngµy 05 - 08 - 1997 vµ
NghÞ ®Þng 90/1998/N§-CP ngµy 07 - 11 - 1998 vÒ quy chÕ vay vµ tr¶ nî níc
ngoµi thay thÕ cho hai NghÞ ®Þng trªn, ®· gãp phÇn n©ng cµo hiÖu qu¶ qu¶n lý
cña nhµ níc, ph©n c«ng râ tr¸ch nhiÖm gi÷a c¸c c¬ quan tæng hîp cña ChÝnh
phñ, c¸c bé, c¸c ngµnh, ®Þa ph¬ng vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ trong viÖc qu¶n lý,
sö dông vèn vay níc ngoµi vµ híng dÉn thùc hiÖn c¸c NghÞ ®Þng trªn cña
ChÝnh phñ. C¸c v¨n b¶n nµy ®· t¹o ra mét hµnh lang ph¸p lý trong viÖc qu¶n
lý sö dôngvay nî níc ngoµi, nh»m ®¶m b¶o sù phèi hîp chÆt chÏ, ®ång bé
c¸c c¬ quan cã liªn quan trong viÖc khai th¸c vèn níc ngoµi, v× vËy chóng ta
®· ®¹t kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ trong huy ®éng vèn vay, viÖn trî níc ngoµi.
Tæng sè vèn ODA ®· cam kÕt dµnh cho ViÖt Nam th«ng qua c¸c héi nghÞ cña
c¸c nhµ tµi trî tõ n¨m 1993 ®Õn nay kho¶ng trªn 17 tû USD.
Bªn c¹nh ®ã chóng ta cÇn ph¶i kh¾c phôc nh÷ng quan ®iÓn cho lµ vèn
vay ODA nh lµ mét mãn quµ tÆng, cho kh«ng mµ kh«ng ý thøc râ tr¸ch
nhiÖm trong viÖc hoµn tr¶ sau nµy, ph¶i x¸c ®Þnh râ cã vay lµ ph¶i cã tr¶. Trªn
quan ®iÓm ®ã sÏ t¹o uy tÝn vµ thu hót ODA vµo ViÖt Nam ngµy cµng nhiÒu
h¬n.
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
ch¬ng III
triÓn väng vµ mét sè kiÕn nghÞ ®Ó thu hót viÖn
trî ODA cña NhËt B¶n
I. TriÓn väng.
Quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n ph¸t triÓn tèt ®Ñp nh hiÖn nay, tríc hÕt
lµ nhê sù cè g¾ng nç lùc cña c¶ hai níc. §ång thêi xu thÕ hoµ nhËp, hîp t¸c
cña khu vùc vµ thÕ giíi lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc quan träng, ®Ó khëi ®éng thóc ®Èy
vµ cñng cè quan hÖ nµy. C¬ së chÝnh ®Ó duy tr× c¸c quan hÖ l©u dµi ®ã chÝnh lµ
xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu vµ lîi Ých cña hai níc. §©y lµ nÐt næi bËt trong quan hÖ
hai níc trong thêi gian qua, mÆc dï quan hÖ hai níc ®· cã bíc ph¸t triÓn
kh¸ toµn diÖn song tÝnh bÒn v÷ng vµ chiÒu s©u cña nã cÇn ph¶i ®îc t¨ng
cêng vµ n©ng cao h¬n n÷a.
ViÖc nèi l¹i viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt
Nam vµo th¸ng 11 n¨m 1992 còng ®îc xem nh mét ®iÓm míi trong quan hÖ
kinh tÕ ViÖt - NhËt. KÓ tõ ®ã ®Õn nay NhËt lu«n lµ níc tµi trî lín nhÊt cho
ViÖt Nam, viÖc nèi l¹i viÖn trî ®îc nh×n nh kÕt qu¶ tæng hîp cña nhiÒu nh©n
tè. §ã lµ sù cëi më trong chÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ cña ViÖt Nam,lµ xu
híng hoµ dÞu hîp t¸c trong khu vùc tõ khi chiÕn tranh l¹nh kÕt thóc vµ ®Æc
biÖt lµ thiÖn chÝ cña ChÝnh phñ NhËt B¶n xuÊt ph¸t tõ lîi Ých ph¸t triÓn cña
khu vùc còng nh cña chÝnh b¶n th©n NhËt. Bëi lÏ nÒn kinh tÕ NhËt lµ nÒn
kinh tÕ híng ngo¹i, m«i trêng bªn ngo¹i nhÊt lµ khu vùc Ch©u ¸ cã t¸c
®éng rÊt lín ®Õn sù th¨ng trÇm cña nÒn kinh tÕ, bëi vËy ta cã thÓ tin tëng mèi
quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n trong t¬ng lai sÏ ngµy cµng ph¸t triÓn.
Bªn c¹ch ®ã, ta còng cÇn ph¶i nhÊn m¹nh r»ng nh÷ng thµnh c«ng trong
qu¸ tr×nh ®æi míi ë ViÖt Nam, trªn thùc tÕ ®· t¹o ra mét h×nh ¶nh tÝch cùc vµ
mét niÒm tin cho c¸c ®èi t¸c, trong ®ã cã NhËt B¶n. Nh÷ng thµnh c«ng nhiÒu
mÆt trong qu¸ tr×nh ®æi míi ë ViÖt Nam vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi
cña níc ta ®· t¹o ra c¬ së cho sù thay ®æi trong chÝnh s¸ch nèi l¹i tµi trî vµ
nh÷nh u tiªn tµi trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam. Chóng ta biÕt ViÖt
Nam phÊn ®Êu ®Ó t¨ng gÊp ®«i GDP/ ®Çu ngêi vµ t¨ng gÊp 5 kim ng¹ch xuÊt
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
khÈu vµo n¨m 2000; kiÓm so¸t l¹m ph¸t díi møc hai ch÷ sè vµ æn ®Þnh tû gi¸
hèi ®o¸i; §¹t møc t¨ng trëng æn ®Þnh - møc t¨ng GDP trung b×nh hµng n¨m
t¨ng tõ 5,5 - 6,5%; Møc t¨ng trëng trong khu vùc n«ng nghiÖp lµ tõ 10 - 12%
vµ phÊn ®Êu gi¶m tû lÖ t¨ng cña d©n sè tõ 0,04 - 0,06% hµng n¨m (trong thêi
gian tõ 1991 - 2000) ®Ó gãp phÇn thóc ®Èy chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x·
héi cña níc ta, trong ®ã ODA cã vai trß ngµy cµng lín vµ lu«n ®îc ChÝnh
phñ ViÖt Nam quan t©m.
XÐt trªn nhiÒu ph¬ng diÖn vµ tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn cho phÐp nhËn
xÐt r»ng t¬ng lai cña tµi trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam hÕt søc s¸ng
sña. Bëi tríc hÕt ®ã vÉn lµ thiÖn chÝ cña hai níc. Ch¼ng h¹n, chóng ta cßn
nhí trong cuéc th¨m lÇn ®Çu tiªn cña Thñ tíng NhËt B¶n tíi ViÖt Nam ngµy
23/8/1994, kÓ tõ khi hai níc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao tõ 1973, Thñ tíng
Tomiichi Murayama trong cuéc héi ®µm víi Thñ têng ViÖt Nam Vâ V¨n
KiÖt, nãi r»ng "T«i sÏ rÊt hµnh phóc nÕu cuéc th¨m nµy gióp më ra mét kû
nguyªn míi cho quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n " vµ Thñ tíng Vâ V¨n KiÖt
nãi "T«i hy väng hai níc sÏ ®ãng l¹i qu¶ khø, va cïng tiÕn vÒ t¬ng lai v× lîi
Ých cña nh©n d©n hai níc chóng ta" vµ gÇn ®©y h¬n trong cuéc héi ®µm víi
Thñ tíng Vâ V¨n KiÖt t¹i Hµ Néi ngµy 11/01/1997 Thñ tíng NhËt B¶n
Hashimoto còng nhÊn m¹nh tíi viÖc NhËt B¶n tiÕp tôc tµi trî cho ViÖt Nam
nhÊt lµ trong lÜnh vùc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, ph¸t
triÓn n«ng th«n, b¶o vÖ m«i trêng…
Thø hai lµ ViÖt Nam tõ th¸ng 7 n¨m 1995 ®· trë thµnh mét thµnh viªn
chÝnh thøc cña ASEAN vµ b×nh thêng ho¸ quan hÖ ngo¹i giao ViÖt Nam -
Hoa Kú ®îc thùc hiÖn sau tuyªn bè ngµy 13/07/1995 cña Tæng thèng Mü
Bill Clint¬n. Hai sù kiÖn nµy dêng nh ®Æt dÊu chÊm hÕt cho nh÷ng "víng
m¾c" vÒ sù phèi hîp chÝnh s¸ch giøa NhËt B¶n víi c¸c ®ång minh ®èi víi ViÖt
Nam, nhÊt lµ trong chÝnh s¸ch tµi trî ODA vµ hîp t¸c kinh tÕ. Nh÷ng ®iÒu nµy
rÊt thuËn lîi cho mèi quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n sau nµy.
H¬n n÷a ODA cña NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m tíi sÏ híng tíi ph¹m vi
toµn cÇu hay cßn gäi lµ NhËt B¶n sÏ thùc thi chÝnh s¸ch toµn cÇu ho¸ ODA,
khuynh híng nµy diÔn ra sÏ lµm gi¶m khèi lîng tµi trî ODA cña NhËt B¶n
cho c¸c níc. Tuy nhiªn do tÇm quan träng cña ®èi t¸c vµ tÝnh ®a d¹ng trong
nguon tai.lieu . vn
