1. Trang Chủ
  2. Kinh tế - Thương mại
  3. Đề tài Thâm hụt tài khóa thực trạng, tác động và khuyến nghị chính sách

Đề tài Thâm hụt tài khóa thực trạng, tác động và khuyến nghị chính sách

Chính sách tài khóa là mt trong nhng nhân t quyt nh n s n nh trong ng n hn c ng nh t ng tr ng bn vng trong dài hn ca mt quc gia. c bit, i vi nhng n c có quy mô ca khu vc nhà n c ln nh Vit Nam thì chính sách này THÂM H T TÀI KHÓA: TH C TR NG, TÁC NG VÀ KHUY N NGH CHÍNH SÁCH TS. Ph m Th Anh† D n nh p Chính sách tài khóa là m t trong nh ng nhân t quy t nh n s n nh trong ng n h n c ng nh t ng tr ng b n v ng trong dài h n c a m t qu c gia. c bi t, i v i nh ng n c có qu

Thể loại Tài liệu miễn phí Kinh tế - Thương mại

Số trang 22

Ngày tạo 8/30/2018 1:13:37 AM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước 0.37 M

Tên tệp

Tải Đề tài Thâm hụt tài khóa thực trạng, tác động và k... (.pdf)

Xem mẫu

  1. THÂM H T TÀI KHÓA: TH C TR NG, TÁC NG VÀ KHUY N NGH CHÍNH SÁCH TS. Ph m Th Anh† D n nh p Chính sách tài khóa là m t trong nh ng nhân t quy t nh n s n nh trong ng n h n c ng nh t ng tr ng b n v ng trong dài h n c a m t qu c gia. c bi t, i v i nh ng n c có quy mô c a khu v c nhà n c l n nh Vi t Nam thì chính sách này l i càng quan tr ng. Khu v c nhà n c có th nh h ng n các ho t ng kinh t m t cách tr c ti p, thông qua các ch ng trình chi tiêu và huy ng ngân sách, ho c gián ti p thông qua vi c tác ng vào cách phân b /s d ng ngu n l c c a khu v c t nhân. Các nghiên c u th c nghi m nhi u n c trên th gi i ã ch ra r ng, s qu n lý tài khóa y u kém là nguyên nhân chính d n n hàng lo t các v n kinh t nghiêm tr ng nh l m phát cao dai d!ng, thâm h t cán cân vãng lai l n, t ng tr ng th p, ho c th"m chí là t ng tr ng âm. Do v"y, chính sách tài khóa luôn là i t #ng trung tâm c a m$i công cu c c i cách nh m tái c u trúc n n kinh t . Kinh t Vi t Nam ang tr i qua nh ng n m tháng #c coi là khó kh n nh t k t% khi b t &u i m i vào nh ng n m &u th"p niên 1990. Nh ng bi n ng tiêu c c g&n ây c a kinh t th gi i ã làm b c l nh ng khi m khuy t c b n c a n n kinh t ang say s a v i m c tiêu t ng tr ng cao tr c m t mà coi nh' s n nh lâu dài. T ng tr ng kinh t ã liên t c suy gi m, t% m c trên 8,2% trong giai o n 2004-2007, xu ng còn x p x 6,0% trong giai o n 2008-2011. Trong khi ó, t l l m phát liên t c m c cao, trung bình lên t i h n 14% m$i n m trong vòng 5 n m qua. Thâm h t th ng m i tr&m tr ng, t ng lên trên 10% GDP liên t c trong nhi u n m. c bi t, thâm h t ngân sách cao và n# công t ng nhanh, do h"u qu c a nh ng chính sách kích thích kinh t kéo dài thông qua chi tiêu công, ang ti p t c là nh ng nguy c ti m (n làm x u thêm các ch s kinh t v) mô và e d a s n nh c a n n kinh t trong t ng lai. Thâm h t ngân sách trong nh ng n m g&n ây lên t i x p x 5-6% GDP, trong khi ó n# công và n# công n c ngoài l&n l #t t ng nhanh lên m c 57% và 42% GDP vào cu i n m 2010. Nghiêm tr ng h n, s qu n lý y u kém c ng v i nh ng khó kh n kinh t g&n ây ã khi n hàng lo t các doanh nghi p nhà n c làm n kém hi u qu r i vào tình tr ng thua l$ và ng trên b* v c phá s n, trong ó T ng Công ty Công nghi p Tàu th y – Vinashin là m t ví d i n hình. V i ngu n l c h n ch do thâm h t ngân sách kéo dài, Chính ph th *ng c g ng h n ch nh ng b t n này b ng các gi i pháp mang n ng tính hành chính nh ki m soát † Vi n Chính sách Công và Qu n lý, i h c Kinh t Qu c dân. Email: pham.theanh@yahoo.com
  2. giá c , áp tr&n lãi su t và tín d ng, kh ng ch t giá và h n ch th ng m i qu c t . Tuy nhiên, nh ng bi n pháp phi quy lu"t th tr *ng này rõ ràng là không b n v ng và s m mu n gì c ng s+ gây ra s thi u h t c a phía cung do ng c khuy n khích b bóp méo, ngu n l c #c phân b m t cách không hi u qu , và n ng l c s n xu t b ki m ch . Thay vì các bi n pháp hành chính, n n kinh t Vi t Nam ang c&n nh ng ch ng trình tái c u trúc th c s , trong ó tr ng tâm là c i cách tài khóa, nh m gi i quy t tri t nh n g b t n kinh t hi n t i và h ng n n kinh t t i m c tiêu t ng tr ng b n v ng trong t ng lai. Bài vi t này s+ c g ng phân tích th c tr ng và nh ng tác ng tiêu c c c a thâm h t tài khóa mà Vi t Nam ang và s+ có th g p ph i trong th*i gian t i. ng th*i, bài vi t c ng c g ng l ng ghép th o lu"n nh ng th c ti,n chính sách mà Chính ph có th l a ch n nh m t #c các m c tiêu kinh t v) mô v t ng tr ng, th t nghi p, l m phát và cán cân thanh toán. Th c tr ng thâm h t tài khóa và n công Thâm h t ngân sách và n công t ng nhanh Thâm h t ngân sách hàng n m #c nh ngh)a là s chênh l ch gi a t ng thu và t ng chi trong n m ó c a Chính ph . Trong khi ó, n# công #c tính toán d a trên giá tr c ng d n c a các kho n thâm h t ngân sách qua các n m. Th ng kê v thâm h t ngân sách và n# công c a Vi t Nam hi n có nhi u ngu n khác nhau. Ngay b n thân Quy t toán Ngân sách Nhà n c (NSNN) hàng n m c a B Tài Chính (MoF) c ng a ra hai con s v mc thâm h t ngân sách ó là: (i) thâm h t ngân sách bao g m c chi tr n# g c và; (ii) thâm h t ngân sách không bao g m chi tr n# g c. B c tranh t ng th v tài khóa cho th y, Vi t Nam ã và ang theo u i nh ng chính sách có nh h ng thâm h t nh m thúc (y t ng tr ng kinh t . Thâm h t ngân sách di,n ra liên t c trong kho ng h n m t th"p k qua và có m c ngày càng gia t ng. C th , thâm h t ngân sách, không bao g m chi tr n# g c, c a Vi t Nam trung bình trong giai o n 2003-2007 ch là 1,3% GDP, nh ng con s này ã t ng h n g p ôi lên 2,7% GDP trong giai o n 2008-2012. Thâm h t ngân sách liên t c ã kéo theo s gia t ng nhanh c a n# công. T ng n# công c a Vi t Nam ã t ng t% kho ng 40% GDP t% cu i n m 2007 lên t i h n 57% GDP vào cu i n m 2010, và ch gi m ôi chút vào n m 2011 nh* l m phát cao. Cùng th*i gian ó, n# n c ngoài c a Vi t Nam c ng t ng t% 32% lên t i g&n 42% GDP. Tuy nhiên, nh ng con s này có th ch a ph n ánh úng b n ch t c a thâm h t tài khóa Vi t Nam hi n nay. Các t ch c qu c t a ra nh ng con s thâm h t ngân sách khác xa v i con s báo cáo c a MoF. C th , ch tính riêng n m 2009, con s thâm h t ngân sách không bao g m chi tr n# g c theo báo cáo c a MoF là 3,7% GDP, trong khi ó con s t ng ng c a Ngân hàng Phát tri n châu Á (ADB) và Qu- Ti n t Qu c t (IMF) cao h n nhi u, l&n l #t là 6,6% và 9,0% GDP. Vi t Nam hi n có nh ng cách h ch
  3. toán riêng không theo thông l qu c t . Nhi u kho n chi ngân sách t% ngu n trái phi u Chính ph cho các d án giáo d c, th y l#i, y t ,… #c ngo i b ng và không #c tính &y vào thâm h t ngân sách và n# công nh thông l qu c t . Ngoài ra, chi cho nh ng công trình l n kéo dài c ng #c phân b d&n vào quy t toán ngân sách nhi u n m ch không tính c vào n m trái phi u #c phát hành vay n#. S thi u nh t quán trong cách h ch toán tài khóa khi n cho các con s th ng kê không ph n ánh chính xác v th c tr ng n# công c a Vi t Nam, gây nhi,u lo n thông tin cho nh ng ng *i tham gia th tr *ng. ng th*i nó khi n cho vi c so sánh qu c t , ánh giá, và qu n lý r i ro n# công c a Vi t Nam g p khó kh n. B ng 1: Thâm h t ngân sách c a Vi t Nam qua các n m (% GDP) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 1 MoF -4.9 -4.9 -4.9 -5.0 -5.7 -4.6 -6.9 -5.6 -4.9 -4.8 MoF2 -1.8 -1.1 -0.9 -0.9 -1.8 -1.8 -3.7 -2.8 -2.1 -3.1 IMF -3.8 -3.3 -4.8 -1.2 -3.3 -0.2 -2.5 -1.2 -9.0 -5.7 ADB -3.5 -2.3 -2.2 0.2 -1.1 1.3 -1.0 0.7 -6.6 ... Ghi chú: MOF1: Thâm h t g m c chi tr n g c, MOF2: Thâm h t không g m chi tr n g c. Ngu n: T ng h p c a tác gi t MoF, World Economic Outlook (IMF, 2011) và Key Economic Indicators (ADB, 2011). B ng 2: N công Vi t Nam qua các n m (% GDP) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ng ng T ng n# công 52.6 57.3 54.6 65.0 N# công n c ngoài 29.9 27.8 26.7 28.2 25.1 29.3 31.1 N# n c ngoài 37.2 32.2 31.4 32.5 29.8 39.0 42.2 41.5 50.0 Ghi chú: Ng ng n công và n n c ngoài c xu t b i B Tài chính Ngu n: MoF S b. sót trong h ch toán thâm h t ngân sách và n# công c a Vi t Nam #c th hi n r t rõ thông qua các con s chênh l ch gi a l #ng TPCP phát hành vay n# th c t hàng n m và con s TPCP phát hành ph n ánh trong Quy t toán NSNN. Theo s li u c a S Giao d ch Ch ng khoán Hà N i (HNX), ch tính riêng hai n m 2010 và 2011, t ng giá tr TPCP và TPCP b o lãnh m$i n m #c phát hành vào kho ng 110 ngàn t ng, cao h n r t nhi u so v i con s báo cáo trong Quy t toán NSNN. Ngoài ra, còn m t l #ng n# l n c a các doanh nghi p nhà n c (DNNN), không #c chính ph b o lãnh, c ng không #c ph n ánh trong b i chi ngân sách và n# công hàng n m c a Vi t Nam nh thông l và khuy n cáo c a các t ch c qu c t . T l thu thu cao Theo Quy t toán NSNN c a MoF, trung bình trong giai o n 2007-2011, t ng thu ngân sách nhà n c c a Vi t Nam khá n nh và vào kho ng 29,0% GDP. N u ch tính thu t% thu và phí thì con s này là 26,3% GDP. Lo i tr% ti p thu t% d&u thô thì s thu còn
  4. kho ng 21,6% GDP. áng chú ý là thu t% d&u thô ang có t tr ng ngày càng gi m d&n trong t ng thu ngân sách nhà n c, t% kho ng 6,9% GDP trong n m 2007 xu ng còn ch a &y 3,1% GDP trong n m 2011. i u này ch ng t. t tr ng các kho n thu khác ang ngày càng gia t ng. M c thu t% thu và phí, không k thu t% d&u thô, c a Vi t Nam hi n nay là r t cao so v i các n c khác trong khu v c. C th , trung bình trong 5 n m g&n ây, t/ l thu t% thu và phí/GDP c a Trung Qu c là 17,3%, Thái Lan và Ma-lay-xia là ch là 7,8%.1 x p x 15,5%, Phi-líp-pin là 13,0%, In- ô-nê-xia là 12,1%, và c a 0n Hình 1: Các ngu n thu c a Vi t Nam (% GDP) Ngu n: Quy t toán và D toán NSNN 2003-2012 Hình 2: Thu t thu và phí m ts n c châu Á (% GDP) Ngu n: ADB Key Economic Indicator for Asia and the Pacific (2011) Ngo i tr% n m 2009 khi Chính ph th c hi n hàng lo t các bi n pháp c t và mi,n gi m thu nh m kích thích t ng c&u thì thu thu và phí, không k d&u thô, c a Vi t Nam ch a có d u hi u gi m. Nh ng c tính s b c a n m 2010 và 2011 t% Quy t toán 1 Ngu n: ADB Key Economic Indicator for Asia and the Pacific (2011)
  5. NSNN cho th y t/ l này ti p t c duy trì m c cao và th"m chí còn gia t ng, l&n l #t kho ng 22,6 và 24,4% GDP. Nh v"y, ngoài vi c ch u “thu l m phát” hàng n m m c hai con s , nh ng chính sách b o h và thu ch ng lên thu ang khi n m$i ng *i dân Vi t Nam gánh ch u t/ l thu phí/GDP cao g p t% 1,4 n 3 l&n so v i các n c khác trong khu v c. Xét riêng v thu thu nh"p, m c dù Vi t Nam có các thang b"c thu su t khá t ng ng nh ng kho ng thu th"p ch u các thang thu su t t ng ng l i th p h n r t nhi u so v i các n c khác. Ví d i v i thu thu nh"p cá nhân, kho ng thu nh"p ch u thu su t 10% Vi t Nam là x p x 3.451-5.175 USD/n m. Trong khi ó con s t ng ng Thái Lan và Trung Qu c l&n l #t là 4.931-16.434 USD/n m và 3.801-9.500 USD/n m.2 T ng t nh v"y, m c thu su t thu nh"p doanh nghi p 25% #c áp d ng c nh cho m i doanh nghi p Vi t Nam trong khi các n c khác l i áp d ng nhi u m c thu su t khác nhau dao ng t% 2-30%. Bên c nh thu thu nh"p, Vi t Nam còn áp nhi u kho n thu cao khác ánh vào tiêu dùng nh thu tiêu th c bi t và thu nh"p kh(u. c bi t, ngoài các kho n thu và phí, các doanh nghi p Vi t Nam còn ph i tr các chi phí không chính th c cao. Theo k t qu i u tra Ch s N ng l c C nh tranh C p t nh (PCI) n m 2011, m c dù ã gi m nh ng v n có t i h n 52% s doanh nghi p #c h.i tr l*i r ng h ph i chi tr d i d ng ti n lót tay cho các cán b hành chính a ph ng, 7% s doanh nghi p ph i chi tr t i h n 10% t ng thu nh"p c a h cho các kho n chi phí không chính th c. c bi t, báo cáo c ng ch ra r ng m c dù tham nh ng nh. có bi u hi n gi m i nh ng tham nh ng l n l i có xu h ng t ng thông qua các hành vi nh “l i qu ” khi ký k t h#p ng, mua s m công, ho c th.a thu"n t ai béo b . Liên quan n khía c nh này, có t i 56% doanh nghi p tham gia u th&u các d án c a nhà n c cho bi t vi c chi tr hoa h ng là ph bi n. i u này ã góp ph&n làm gia t ng s b t công gi a các nhóm l#i ích và i a s dân chúng, ng th*i làm suy gi m ni m tin vào b máy công quy n. T ng m c thu thu /GDP cao ã h n ch kh n ng tích l y, làm gi m &u t phát tri n, và nâng cao n ng l c c nh tranh c a khu v c t nhân. Nó c ng khuy n khích các hành vi gian l"n v thu nh hi n t #ng chuy n giá g&n ây c a các doanh nghi p có v n &u t tr c ti p n c ngoài (FDI). S li u th ng kê nh ng n m g&n ây cho th y, chi m kho ng 20% GDP trong toàn n n kinh t nh ng các doanh nghi p FDI l i ch óng góp trên d i 10% t ng thu ngân sách nhà n c. Nhi u doanh nghi p trong khu v c này liên t c báo l$ nh ng l i xin m r ng &u t . Vi c m c thu su t cao h n so v i các n c trong khu v c là m t trong nh ng ng c h p d n các doanh nghi p FDI chuy n l#i nhu"n ra n c ngoài nh m h ng m c thu thu nh"p doanh nghi p th p h n. 2 Ngu n: Tính toán t http://www.taxrates.cc
  6. V i t ng m c thu thu /GDP cao nh ng h th ng c s h t&ng công c ng và d ch v xã h i c a Vi t Nam l i kém xa so v i th gi i. H th ng h t&ng giao thông ch"t h'p và xu ng c p, các b nh vi n luôn trong tình tr ng quá t i, ch t l #ng giáo d c xu ng c p,… là nh ng m i lo l n i v i s phát tri n trong dài h n c a n n kinh t . Chi tiêu công cao ã gây s c ép khi n t ng thu m c r t cao và không gi m trong nh ng n m v%a qua. Con *ng gi m thâm h t ngân sách thông qua t ng thu su t và c s ánh thu là r t h n ch . Vi c t ng thu ch có th #c th c hi n nh* các bi n pháp nâng cao t l tuân th , ch ng th t thu và buôn l"u. Nhi u kho n thu không b n v ng Quy t toán NSNN hàng n m c a MoF cho th y, t ng thu thu và phí c a n c ta ch y u n t% ba ngu n chính ó là thu giá tr gia t ng, thu thu nh"p doanh nghi p, và thu xu t nh"p kh(u & tiêu th c bi t i v i hàng nh"p kh(u. Trong ó t tr ng thu thu nh"p công ty ang có xu h ng gi m d&n t% 36% trong giai o n 2006-2008 xu ng còn 28% trong giai o n 2009-2011. Trong khi ó, t tr ng thu t% thu giá tr gia t ng và thu xu t nh"p kh(u l i ang t ng nhanh. S gia t ng t tr ng các kho n thu t% thu xu t nh"p kh(u & tiêu th c bi t i v i hàng nh"p kh(u ang, t% 10,0% trong n m 2006 lên 18,4% trong n m 2009 và 14,5% trong n m 2010, m t m t cho th y s gia t ng nhanh chóng c a ho t ng th ng m i qu c t , m t khác ph n ánh m c b o h t h ng m i cao c a Vi t Nam. S ph thu c l n vào ngu n thu này khi l trình c t gi m thu #c th c hi n theo cam k t v i WTO s+ khi n cho m c thâm h t ngân sách c a Vi t Nam có th tr nên tr&m tr ng h n trong nh ng n m t i. B ng 3: T tr ng các lo i thu trong t ng thu thu và phí 2003-2005 2006-2008 2009-2011 Thu nh"p doanh nghi p 0.33 0.36 0.28 Giá tr gia t ng 0.22 0.23 0.29 Xu t nh"p kh(u 0.13 0.13 0.15 Khác 0.33 0.29 0.28 Ngu n: Quy t toán và D toán NSNN 2003 - 2011 c bi t, thu t% bán nhà thu c s h u nhà n c 1 3 2 chuy n quy n s d ng t ang có xu h ng ngày càng gi m d&n v quy mô tuy t i c ng nh t/ tr ng trong t ng thu và vi n tr#, t% 9,3% n m 2007 xu ng còn kho ng 6,6% trong n m 2011, khi các tài s n lo i này thu c s h u nhà n c ang d&n c n. có cái nhìn sâu h n v b c tranh tài khóa, chúng ta nên có thêm th c o thâm h t ngân sách lo i tr% các kho n thu t% vi c bán tài s n thu c s h u nhà n c. Vi c a nh ng kho n thu này vào tính toán cán cân ngân sách s+ làm gi m m c nghiêm tr ng c a tình tr ng b i chi t% nh ng con s báo cáo. V b n ch t, vi c làm này c ng gi ng nh vi c m t cá nhân bán tài s n i chi
  7. tiêu. Kho n vay n# c a anh ta có th gi m nh ng tài s n c a anh ta c ng gi m t ng ng. T c là anh ta ã nghèo i. T ng t nh v"y, thu t% vi c khai thác d&u thô và các tài nguyên khác c ng có b n ch t gi ng các kho n thu t% vi c bán tài s n qu c gia và không b n v ng do ngu n tài nguyên thiên nhiên là h u h n. C th , thu t% d&u thô ã có t tr ng liên t c gi m nh ng n m qua trong t ng thu ngân sách nhà n c. Kho n thu này t% chi m t i 28,8% trong t ng thu ngân sách trong n m 2006 ã gi m xu ng ch còn 11,6% trong n m 2011. Ngoài ra, thu t% vi n tr# không hoàn l i c ng nên #c lo i tr% khi tính toán thâm h t ngân sách hàng n m do b n ch t ng n h n không n nh c a chúng. có #c b c tranh chính xác h n v th c tr ng thâm h t ngân sách hàng n m c a Vi t Nam chúng tôi th c hi n bóc tách các kho n thu mang tính t m th*i, không b n v ng, và thu t% vi c bán tài s n nhà n c kh.i t ng thu và tính toán l i các n c o thâm h t ngân sách không bao g m chi tr n# g c. K t qu tính toán trong B ng 4 cho th y, mc thâm h t ngân sách, không bao g m chi tr n# g c, c a Vi t Nam sau khi lo i tr% các kho n thu này trung bình lên t i 11,6% GDP m$i n m trong giai o n 2006-2008 và 8,7% m$i n m trong giai o n 2009-2011. Rõ ràng, tình tr ng b i chi ngân sách là r t nghiêm tr ng ngay c khi Vi t Nam hi n ang có t l thu thu và phí là r t cao so v i các n c khác trong khu v c. B ng 4: Thâm h t ngân sách lo i tr các kho n thu không b n v ng (% GDP) 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 THNS không g m chi tr n# g c -0.9 -1.8 -1.8 -3.7 -2.8 -2.1 -3.1 THNS lo i tr% thu vi n tr# -1.7 -2.3 -2.4 -4.2 -3.1 -2.3 -3.3 THNS lo i tr% thu vi n tr#, thu t% bán nhà và giao t -3.5 -5.0 -4.7 -6.5 -5.3 -4.1 -4.5 THNS lo i tr% thu vi n tr#, bán nhà và giao t, và d&u thô -12.1 -11.9 -10.7 -10.2 -8.9 -7.2 -7.5 Ngu n: Tính toán c a tác gi t Quy t toán NSNN các n m Chi tiêu ngân sách cao kéo dài Trong nhi u n m qua, chi tiêu công #c coi là m t trong nh ng ng l c quan tr ng thúc (y t ng tr ng kinh t c a Vi t Nam. Tuy nhiên, vai trò c a chi tiêu công i v i t ng tr ng kinh t là m t ch còn gây tranh cãi. Nhi u nghiên c u ã ch ra r ng n u chi tiêu chính ph quá nh. s+ d n n t ng tr ng kinh t r t th p, b i vì vi c th c thi các h#p ng kinh t , b o v quy n s h u tài s n, phát tri n c s h t&ng,… s+ r t khó kh n n u không có vai trò c a chính ph . Hay nói m t cách khác, m t s kho n chi tiêu c a chính ph là c&n thi t m b o cho s t ng tr ng kinh t . Tuy nhiên, chi tiêu chính ph – m t khi ã v #t quá ng 4ng nào ó s+ c n tr t ng tr ng kinh t do nó gây ra s phân b ngu n l c m t cách không hi u qu , tham nh ng th t thoát, và chèn ép
  8. khu v c t nhân. D a trên nh ng phân tích th c nghi m, nhìn chung các nhà nhà kinh t th ng nh t v i nhau r ng quy mô chi tiêu công t i u i v i các n n kinh t ang phát tri n n m trong kho ng t% 15-20% GDP.3 S li u so sánh qu c t c a ADB cho th y, H ng Kông, ài Loan, In- ô-nê-xia, Sing-ga-po và 0n là nh ng n c có quy mô chi tiêu chính ph nh. nh t, ch chi m kho ng x p x 15-18% GDP. Trong khi ó, quy mô chi tiêu ngân sách, g m chi &u t và chi th *ng xuyên, c a Vi t Nam ang n m phía trên r t xa ng 4ng t i u này, chi m t i h n 30% GDP trong nh ng n m g&n ây. M t i u áng ngh ch lý là sau h n 20 n m i m i chuy n t% n n kinh t k ho ch hóa t"p trung sang n n kinh t th tr *ng, quy mô chi tiêu chính ph Vi t Nam l i t ng m nh t% kho ng 22% n m 1990 lên t i h n 30% GDP trong n m 2010. T t nhiên, thành t u kinh t không ch ph thu c duy nh t vào chính sách tài khoá mà còn ph thu c vào các chính sách ti n t , th ng m i, lao ng,… H n n a, th c t trên th gi i ch ra r ng ch t l #ng hay hi u qu , ch không ph i quy mô, c a chi tiêu chính ph m i là nhân t quan tr ng quy t nh t c t ng tr ng và trình phát tri n c a m$i qu c gia. Th y i n, an M ch, Pháp, và Anh v i quy mô chi tiêu chính ph chi m h n 50% GDP nh ng là nh ng n c có thu nh"p cao nh t th gi i và xã h i phát tri n. Ng #c l i, B ng- la- ét hay Cam-pu-chia có quy mô chi tiêu chính ph d i 20% GDP nh ng v n n m trong nhóm nh ng ng c nghèo nh t th gi i. Tuy nhiên, con s chi tiêu chính ph t ng nhanh và ng m c cao g&n ây trong khi hi u qu c a nó l i r t th p ang là m t trong nh ng y u t chính, tr c ti p ho c gián ti p, gây ra b t n kinh t v) mô trong th*i gian qua Vi t Nam. V i quy mô quá l n và tràn lan trong nhi u l)nh v c nh hi n nay thì vi c nâng cao hi u qu chi tiêu chính ph là i u c c kì khó kh n. H n n a, th c tr ng này c ng ang h ng ngu n l c c a xã h i t% khu v c t hi u qu h n sang khu v c công kém hi u qu . Cu i cùng, nó còn t o ra s c ép t ng thu trong t ng lai và làm gi m ng c khuy n khích ho t ng s n xu t c a khu v c t . B ng 5: Quy mô chi tiêu chính ph m ts n c châu Á (% GDP) 2009 2010 1990 1995 2000 2005 Bang-la- ét 12,4 14,4 14,5 15,0 15,3 15,9 Cam-pu-chia 8,4 14,8 14,8 13,2 20,5 20,7 Trung Qu c 18,5 … 16,3 18,3 22,4 22,5 H ng-kông 14,3 16,4 17,7 16,9 17,8 17,4 0n 17,3 14,1 15,5 13,7 15,6 15,4 19,6 14,7 15,8 18,4 16,7 16,5 In- ô-nê-xia Hàn Qu c 15,2 15,3 18,1 21,4 23,9 21,4 Lào 23,4 26,7 20,8 18,4 21,0 24,8 Ma-lay-xia 27,7 22,1 22,9 23,9 30,3 26,5 Pa-kít-tan 25,9 23,0 18,9 16,8 19,8 20,0 3 Xem thêm Ph m Th Anh (2008), Kh o sát m i quan h gi a chi tiêu chính ph và t ng tr ng kinh t , T p chí Nghiên c u Kinh t , s tháng 10, 2008.
  9. Phi-líp-pin 20,4 18,2 18,1 16,9 17,7 16,8 Xing-ga-po 20,2 15,6 18,5 … 17,9 … ài Loan 14,5 14,3 22,6 15,1 15,9 … Thái Lan 13,6 15,4 17,3 18,5 20,8 20,4 Vi t Nam 21,9 23,8 22,6 27,3 31,8 30,7 Ngu n: ADB (2011), Key Economic Indicators for Asia and the Pacific áng chú ý là trong t ng chi tiêu ngân sách thì chi th *ng xuyên chi m t tr ng r t l n còn chi &u t phát tri n l i chi m t tr ng nh. h n r t nhi u. Trong khi chi &u t phát tri n có xu h ng gi m nh' v t tr ng trong t ng chi ngân sách, t% 36,8% n m 2003 xu ng còn 28,3% trong n m 2010 và kho ng 24,6% trong n m 2011 nh* nh ng n$ l c c t gi m chi tiêu công nh m bình n n n kinh t , thì chi th *ng xuyên l i có xu h ng t ng ng #c l i, t% m c 63,2% trong n m 2003 lên 71,7% trong n m 2010 và 75,4% trong n m 2011. i u này ph&n nào cho th y s c ng k nh và chi tiêu t n kém c a b máy công quy n. B ng 6: Chi tiêu ngân sách nhà n c các n m Giá tr! T c# % GDP T tr ng các (Ngàn t" t ng thành ph n (%) # ng) (%) ut Th %ng phát tri$n xuyên 2003 162.2 26.4 2004 187.4 15.5 26.2 2005 229.1 22.3 27.3 2006 268.4 17.2 27.6 2007 336.3 25.3 29.4 2008 411.8 22.5 27.9 2009 508.0 23.4 30.3 2010 605.6 19.2 31.0 2011 710.2 17.3 28.0 2012 852.8 20.1 29.2 Ngu n: Quy t toán và D toán NSNN các n m c a MoF u t công l n, dàn tr i và kém hi u qu &u t công thông th *ng #c nh ngh)a là các kho n chi tiêu c a khu v c nhà n c i v i v n v"t ch t nh m t o ra các hàng hóa công c ng và d ch v xã h i, ch!ng h n nh *ng xá, c&u c ng, tr *ng h c, b nh vi n,... Ngu n v n &u t công có th #c l y l y t% ngân sách nhà n c, tín d ng nhà n c, trái phi u chính ph , ho c vi n tr# phát tri n c a n c ngoài. 5 Vi t Nam, &u t công còn bao g m các d án cho các m c ích kinh doanh thu&n túy th c hi n qua khu v c doanh nghi p nhà n c (DNNN).
  10. Trong giai o n t% 2001-2010, t ng &u t toàn xã h i c a Vi t Nam thu c vào di n cao nh t th gi i, trung bình t kho ng h n 40% GDP và có t c t ng trên 18% m$i n m. Trong ó, t/ tr ng &u t công, m c dù có xu h ng gi m trong vài n m g&n ây, nh ng v n ng m c x p x 40% trong t ng &u t toàn xã h i. Trong b i c nh ti t ki m trong n c và ti t ki m qu c gia ch chi m l&n l #t kho ng 28,5 và 32,5% GDP, và ch t ng v i t c x p x 16% m$i n m, thì quy mô l n và t ng nhanh c a t ng &u t toàn xã h i, trong ó có &u t công, ã t o ra s chênh l ch l n gi a ti t ki m và &u t trong n n kinh t .4 S chênh l ch này d n n s gia t ng nhanh c a vay n# n c ngoài và t ng tr ng cung ti n trong n c nh m bù p cho kho ng tr ng ti t ki m – &u t trong nh ng n m v%a qua. B ng 7: T ng v n # u t toàn xã h i các n m Giá tr! T c# % T tr ng các thành ph n (%) (ngàn t" t ng GDP Kinh t nhà Kinh t ngoài Khu v c có v n # ng) (%) nc nhà n c # u t n c ngoài 2001 59.8 22.6 17.6 170.5 12.8 35.4 2002 57.3 25.3 17.4 200.1 17.4 37.3 2003 52.9 31.1 16.0 239.2 19.5 39.0 2004 48.1 37.7 14.2 290.9 21.6 40.7 2005 47.1 38.0 14.9 343.1 17.9 40.9 2006 45.7 38.1 16.2 404.7 17.9 41.6 2007 37.2 38.5 24.3 532.1 31.5 46.5 2008 33.9 35.2 30.9 616.7 15.9 41.7 2009 40.6 33.9 25.6 708.8 14.9 42.2 2010 38.1 36.1 25.8 830.3 17.1 42.6 2011 38.9 35.2 25.9 877.9 5.7 34.6 Ngu n: T ng c c Th ng kê 2001-2011. Hình 3: Chênh l ch gi a Ti t ki m và u t (% GDP) 4 Ti t ki m qu c gia b ng v i Ti t ki m trong n c tr% i Thu nh"p ròng ph i tr cho ng *i n c ngoài d i d ng lãi vay, l#i nhu"n, c t c,… và c ng v i các kho n Chuy n giao ròng nh"n #c t% n c ngoài ví d nh ki u h i.
  11. Ngu n: ADB (2011) Key Economic Indicator for Asia and the Pacific Xét v ngu n tài tr#, trung bình trong 10 n m qua, kho ng 51,7% t ng &u t công #c tài tr# t% ngân sách nhà n c m$i n m còn v n vay và v n c a DNNN chi m l&n l #t kho ng 23,1% và 25,2%. áng chú ý là trong n m 2010, t/ tr ng trong &u t công c a v n ngân sách nhà n c ã s t gi m m nh, trong khi ó v n vay l i t ng v t lên h n g p ôi, t% 13-15% trong nh ng n m tr c ó lên t i 36,6% trong n m 2010. Cùng v i quy mô l n là s dàn tr i c a &u t công. Chúng ta có th th y &u t c a khu v c nhà n c dàn tr i trên t t c các l)nh v c, t% nh ng ho t ng công ích trong l)nh v c an ninh, qu c phòng, giáo d c, y t ,… n các ho t ng mang tính kinh doanh thu&n túy nh công nghi p ch bi n, khai khoáng, ngh thu"t, gi i trí,… c bi t, t/ tr ng &u t công cho l)nh v c kinh doanh b t ng s n, tài chính, ngân hàng, xây d ng, d ch v l u trú ã t ng m nh t% 1,9% trong n m 2006 lên t i kho ng 4,8% t ng &u t công trong n m 2010. #c coi là ng l c chính t ng tr ng kinh t nh ng hi u qu c a &u t l i th p và th"m chí có xu h ng gi m. Theo báo cáo C nh tranh Vi t Nam c a Vi n C nh tranh châu Á, h s ICOR, o l *ng s n v v n c&n t ng thêm t o thêm ra m t n v s n l #ng, c a Vi t Nam trong giai o n 2000-2008 và 2006-2008 l&n l #t là 4,8 và 5,4. Con s này cao h n r t nhi u so v i con s t ng ng c a các n c công nghi p m i (NICs) trong th*i kì chuy n i 1961-1980. Ví d , trong giai o n này h s ICOR c a ài Loan là 2,7 và c a Hàn Qu c là 3. Hay g&n h n là ICOR c a Thái Lan trong giai o n 1981-1995 là 4,1 và c a Trung Qu c trong giai o n 2001-2006 là 4. Hi u qu &u t c a khu v c kinh t nhà n c th"m chí còn th p h n nhi u so v i khu v c kinh t ngoài nhà n c và khu v c có v n &u t n c ngoài. C ng theo báo cáo này, h s ICOR c a khu v c kinh t nhà n c c tính cao g p kho ng 1,5 l&n con s trung bình c a toàn n n kinh t . S kém hi u qu c a &u t công, c bi t là &u t c a DNNN, ã kéo m c hi u qu c a &u t toàn xã h i xu ng th p. B ng 8: u t c a khu v c nhà n c
  12. Giá tr! T c# % T tr ng các ngu n v n (Ngàn t" t ng GDP Ngân sách Vay DNNN # ng) (%) 2000 43.6 31.1 25.3 89.4 16.2 20.2 2001 44.7 28.2 27.1 102.0 14.0 21.2 2002 43.8 30.4 25.8 114.7 12.5 21.4 2003 45.0 30.8 24.2 126.6 10.3 20.6 2004 49.5 25.5 25.0 139.8 10.5 19.5 2005 54.4 22.3 23.3 161.6 15.6 19.3 2006 54.1 14.5 31.4 185.1 14.5 19.0 2007 54.2 15.4 30.4 198.0 7.0 17.3 2008 61.8 13.5 24.7 209.0 5.6 14.1 2009 64.3 14.1 21.6 287.5 37.6 17.1 2010 44.8 36.6 18.6 316.3 10.0 16.2 2011 341.5 8.0 13.5 Ngu n: T ng c c Th ng kê 2001-2011. B ng 9: u t công phân theo ngành kinh t (%) 2006 2007 2008 2009 2010 V"n t i, kho bãi 20.7 18.3 22.5 18.1 18.1 i n, n c 14.6 13.2 12.6 16.8 16.7 CN ch bi n và khai khoáng 16.8 19.9 13.7 15.3 15.2 KHCN, giáo d c, y t 10.1 10.5 10.6 8.4 8.3 Thông tin, ngh thu"t, gi i trí 7.7 8.2 8.1 8.1 8.0 Chính tr , an ninh, qu c phòng 6.7 7.4 8.6 7.4 7.9 Nông, lâm, th y s n 7.1 6.7 7.2 5.9 5.9 B S, TC, NH, BH, XD, l u trú 1.9 2.8 3.1 4.8 4.8 Khác 14.5 13.0 13.7 15.2 15.1 Ngu n: T ng c c Th ng kê 2001-2010. R i ro t kh i doanh nghi p nhà n c #c nh h ng gi vai trò ch o trong n n kinh t , các DNNN ã nh"n #c nhi u s u ãi c a Chính ph m i góc t% ti p c"n tín d ng, t ai, ti p c"n th tr *ng, b o h c quy n,… n các h"u thu n v m t chính tr khác. Th c t cho th y, các doanh nghi p này ã có nh ng óng góp nh t nh trong quá trình công nghi p hóa và t o vi c làm Vi t Nam, c bi t là trong nh ng n m &u c a công cu c i m i. Tuy nhiên, s m r ng nhanh chóng v quy mô l n s tham gia tràn lan trong m i ngành ngh g&n ây c a các DNNN, k t h#p v i vi c thi u m t c ch giám sát ch t ch+ và minh b ch ã khi n cho công tác qu n lý các DNNN b buông l.ng, hi u qu kinh t c a các doanh nhi p này sa sút tr&m tr ng gây r i ro l n cho n n kinh t . Bên c nh hi u qu &u t th p, th hi n qua ch s ICOR cao, DNNN còn th hi n kh n ng y u kém trong quá trình t o vi c làm cho n n kinh t . C th , m c dù chi m x p x 40% t ng &u t c n c
  13. nh ng khu v c nhà n c ch t o ra kho ng 10% vi c làm cho toàn xã h i. Trong khi ó, khu v c kinh t ngoài nhà n c v i 35% t ng &u &u t nh ng l i t o ra t i 87% vi c làm cho toàn n n kinh t .5 c bi t, trong s các DNNN thì các t"p oàn kinh t nhà n c ã nh"n #c s h"u thu n l n c a Chính ph v i kì v ng a chúng tr thành nh ng m i nh n c a n n kinh t . Tuy nhiên, thay vì t"p trung vào các ho t ng kinh doanh c t lõi, nhi u t"p oàn l i nhanh chóng phát tri n thành m ng l i ch ng ch t hàng tr m các t ng công ty, công ty con, và công ty liên doanh & liên k t. Các t"p oàn này th c hi n &u t dàn tr i vào các ngành ngh kinh doanh không ph i th m nh c a mình, bao g m t% &u t tài chính, ngân hàng, ch ng khoán, b t ng s n, khai thác khoáng s n, xây d ng, th ng m i, khu ngh d 4ng,… mà trong ó, T"p oàn Công nghi p Tàu th y Vi t Nam (Vinashin) là m t ví d i n hình. Nh ng d án &u t phiêu l u khi n n# n&n c a Vinashin ngày càng l n và nhanh chóng lâm vào tình tr ng thua l$ và phá s n. S buông l.ng giám sát t% c p trên và qu n lý y u kém c a lãnh o t"p oàn ã d n n hàng lo t các ho t ng s d ng v n kém hi u qu và sai trái nh : vay n# m i tr n# c , dùng v n vay ng n h n tr n# dài h n, và th"m chí là s d ng v n l u ng &u t . Tháng 12/2010 Vinashin chính th c m t kh n ng thanh toán 60 tri u USD v n g c, m t ph&n trong kho n n# 600 tri u USD phát hành n m 2007, cho các ch n# qu c t . Chính ph Vi t Nam ã b Elliott Advisers LP, m t trong các ch n#, g i n ki n lên toàn th #ng th(m London òi b i th *ng cho nh ng kho n n# không #c thanh toán. M c dù g&n ây Elliott Advisers LP ã rút n ki n do m t công ty trong n c ã ng ra mua l i n# cho Vinashin. Chi ti t c a th ng v này ch a #c ti t l nh ng ch c h!n cái giá c a các i u kho n mà Chính ph ph i th ng l #ng là không h nh..Vinashin ã và ang #c tái c u trúc, tuy nhiên h"u qu c a nó gây ra i v i toàn n n kinh t s+ còn kéo dài trong nhi u n m t i. ng sau nh ng h"u qu và bài h c t% Vinashin là nh ng quan ng i v tính hi u qu và s c kh.e tài chính c a các t"p oàn kinh t nhà n c khác. Thanh tra Chính ph g&n ây ã chính th c công b nh ng sai ph m lên t i hàng ch c ngàn t n g t i T" p oàn D&u khí Vi t Nam (PVN). PVN ã #c u ái gi l i h&u h t l#i nhu"n sau thu trong th*i gian dài hình thành qu- &u t phát tri n nh m th c hi n các d án tr ng i m v d&u khí, m r ng ho t ng kinh doanh, góp v n v i các nhà th&u d&u khí,… Tuy nhiên i u áng nói là qu- này ã #c PVN s d ng c p v n cho các công ty con và góp v n liên doanh th c hi n nh ng d án không úng m c ích. C ng theo k t lu"n thanh tra, riêng kho n &u t ngoài ngành vào ch ng khoán, b o hi m, ngân hàng, b t ng s n c a PVN tính n nay ã lên t i 5600 t ng. 5 Ngu n: T ng c c Th ng kê 2000-2010.
  14. Thua l$ hàng ch c ngàn t ng do &u t dàn tr i và ngoài ngành c ng di,n ra hàng lo t các t"p oàn kinh t khác nh T"p oàn i n l c Vi t Nam (EVN), T"p oàn Sông à (SDH),… Vi c thi u c ch qu n lý và giám sát ch t ch+ và minh b ch trong vi c s d ng v n nhà n c ã khi n cho tình tr ng tài khóa c a Vi t Nam thêm tr&m tr ng và &y r i ro. N# n&n và thua l$ c a các t"p oàn kinh t nhà n c ang d y lên nh ng h i chuông c nh báo v tính hi u qu và s buông l.ng giám sát các n v kinh t nhà n c. Dù #c hay không #c Chính ph b o lãnh, các kho n n# c a DNNN n u không #c s d ng m t cách hi u qu s+ r i vào gánh n ng thu phí i v i ng *i dân. Tác # ng c a thâm h t ngân sách t i các bi n s v& mô làm rõ tác ng c a thâm h t ngân sách t i các bi n s v) mô quan tr ng c a n n kinh t bao g m t ng tr ng GDP, l m phát, lãi su t, cán th ng m i và t giá h i oái chúng tôi th c hi n phân tích nh tính các kênh truy n d n có th có c a thâm h t ngân sách và các bi n pháp tài tr# thâm h t lên các bi n s này. L m Phát Nh ng kho n chi tiêu chính ph không #c tài tr# b i thu thu ho c các kho n thu khác có th góp ph&n d n n s d th%a c a t ng c&u và gây l m phát. i u này c bi t d, x y ra khi chi tiêu chính ph #c tài tr# b ng cách làm t ng cung ti n trong n n kinh t . N u ch m t ph&n nh. thâm h t tài khóa #c tài tr# b ng cách t ng cung ti n thì có th không gây l m phát. Tuy nhiên, n u vi c tài tr# này là l n và liên t c trong nhi u n m thì ch c ch n n n kinh t cu i cùng s+ ph i tr i qua l m phát cao và kéo dài. Kênh truy n d n này có th #c gi i thích n gi n thông qua vai trò quy t nh trong dài h n c a cung ti n i v i l m phát c a n n kinh t . S gia t ng c a cung ti n có th không làm t ng l m phát n u nh n n kinh t ang t ng tr ng và c&u ti n giao d ch t ng theo, ho c khi các th tr *ng tài s n khác ang kém h p d n. S gia t ng cung ti n lúc ó có th #c h p th h t b i s gia t ng c a c&u ti n và do v"y không gây ra s gia t ng giá c hàng hóa và d ch v trong n n kinh t . Tuy nhiên, khi khu v c t nhân ã hài lòng v i l #ng ti n mà h ang n m gi thì vi c gia t ng cung ti n cu i cùng s+ làm h t ng chi tiêu và, trong i u ki n cung hàng hóa và d ch v không t ng theo k p, nó s+ kéo giá c lên cao cho t i khi tr ng thái cân b ng m i #c khôi ph c. Khi chính ph tài tr# cho thâm h t b ng cách t ng cung ti n thì h #c coi là ang thu “thu l m phát” i v i nh ng ng *i ang n m gi ti n. Trong ng n h n, chính ph nhi u n c có th t"n d ng vi c tài tr# cho thâm h t ngân sách thông qua t ng cung ti n do giá c ch a ph n ng ngay. Tuy nhiên, theo th*i gian, khi l m phát x y ra thì kh n ng thu thu l m phát s+ d&n b h n ch . Lý do là khu
  15. v c t nhân s+ nhanh chóng gi m l #ng ti n n m gi và chuy n sang các lo i tài s n khác có giá tr th c n nh trong môi tr *ng l m phát cao nh vàng và ngo i t m nh. H"u qu là hi n t #ng “vàng hóa” và “ ô-la hóa” s+ ph bi n trong n n kinh t . Nh ng tác ng này di,n ra r t gi ng v i th c t Vi t Nam trong nh ng n m v%a qua. Thâm h t tài khóa #c tài tr# ph&n l n b i vay n# thông qua phát hành trái phi u chính ph (TPCP) và th"m chí là ng tr c ngân sách (m t hình th c in ti n chi tiêu). Tuy nhiên, TPCP và TPCP b o lãnh ch y u #c bán cho các ngân hàng th ng m i l n. L #ng trái phi u này sau ó #c các ngân hàng th ng m i c&m c l i t i Ngân hàng Nhà n c (NHNN) l y ti n m t thông qua nghi p v th tr *ng m ho c qua c a s tái chi t kh u. Cu i cùng, i u này s+ làm t ng cung ti n và gây l m phát trong n n kinh t . Theo s li u th ng kê c a S Giao d ch Ch ng khoán Hà N i (HNX), t ng l #ng TPCP và TPCP b o lãnh ang l u hành có giá tr vào kho ng 336 ngàn t ng, t ng ng v i h n 13% GDP danh ngh)a và g&n 12% cung ti n M2 c a n m 2011. Nh v"y, cùng v i nhu c&u tín d ng cao c a khu v c t nhân, chi tiêu công tài tr# thông qua phát hành trái phi u c ng ã gián ti p d n n s gia t ng m nh c a cung ti n trong nh ng n m g&n ây. T ng tr ng cung ti n cao, l m phát phi mã ã khi n công chúng tìm cách trú (n vào nh ng tài s n có giá tr n nh nh vàng, ngo i t m nh, và b t ng s n, gây ra s b t n trên các th tr *ng tài s n và làm gi m hi u l c c a chính sách ti n t trong n c. Lãi su t Khi không ch u các ràng bu c hành chính thì lãi su t s+ #c quy t nh b i cung c&u trên th tr *ng v n vay, t c là n i g p g4 gi a ti t ki m c a các h gia ình và &u t c a các doanh nghi p. T ng c a ti t ki m chính ph và ti t ki m t nhân, hay còn g i là ti t ki m qu c gia, s+ ph n ánh cung còn &u t i di n cho phía c&u c a th tr *ng v n vay. Thâm h t tài khóa s+ làm gi m ti t ki m chính ph , gi m ti t ki m qu c gia, do v"y làm gi m cung và làm t ng lãi su t v n vay trên th tr *ng. S gia t ng c a lãi su t cu i cùng s+ làm gi m &u t c a khu v c t nhân. ây chính là hi u ng l n át &u t t nhân c a chi tiêu công. Hay nói cách khác, khi chi tiêu công thái quá s+ d n n thâm h t ngân sách. Chính ph bu c ph i vay n# thông qua phát hành trái phi u và làm gi m l #ng v n vay trên th tr *ng mà áng l+ ra khu v c t nhân có th ti p c"n #c v i giá th p. Trong nh ng n m g&n ây, c c u n# c a Vi t Nam có chi u h ng thay i chuy n t% vay n# n c ngoài sang vay n# trong n c. N# n c ngoài hi n nay chi m kho ng 58% và ang có xu h ng gi m, còn n# trong n c là 42% và ang có xu h ng t ng lên. Tuy nhiên, ây ch a h!n là m t xu h ng t t ph n ánh s gi m l thu c vào n c ngoài. i u này th c ch t ph n ánh các kho n vay u ãi c a n c ngoài i v i
  16. Vi t Nam ang ngày càng gi m. Lãi su t th ng m i c a n# n c ngoài cao c ng v i r i ro t giá bu c chúng ta ph i chuy n d&n sang vay n# trong n c. Vi c vay n# l n trong n c tuy nhiên l i chèn ép m nh &u t c a khu v c t nhân và làm gi m t ng tr ng kinh t m t khi ng v n vay không #c khu v c công s d ng hi u qu . Hình 4: Trái phi u chính ph phát hành qua các n m (Ngàn t" # ng) Ngu n: HNX Trung bình trong hai n m 2010 và 2011 Chính ph Vi t Nam ã vay n# h n 110 ngàn t ng m$i n m thông qua phát hành trái phi u trong n c. Con s này x p x g p ng m$i n m c a giai o n 2007-2009.6 Lãi su t v n vay trên th ôi so v i 56 ngàn t tr *ng ti n t trong th*i kì 2010-2011 c ng cao h n g p ôi so v i lãi su t c a giai o n 2007-2009. ây chính là ví d i n hình c a hi n t #ng &u t công l n át &u t t nhân. Nghiêm tr ng h n, kh n ng huy ng v n trong n c thông qua phát hành trái phi u c a Chính ph nhi u khi không ph i #c hình thành m t cách t nhiên theo quy lu"t cung c&u c a th tr *ng. Trong nh ng n m 2010-2011, v i m c tr&n lãi su t TPCP dao ng trong kho ng t% 10-12%/n m, trong khi lãi su t cho vay trên th tr *ng lên t i h n 20%/n m, thông th *ng s+ không có m t ngân hàng th ng m i nào s6n lòng mua TPCP. Tuy nhiên, ây l i là hai n m thành công nh t i v i vi c phát hành TPCP. B n ch t (n sau hi n t #ng này ó là vi c các ngân hàng th ng m i có th bán/c&m c TPCP t i NHNN t i m c lãi su t chi t kh u th p, sau ó cho các ngân hàng thi u h t thanh kho n vay v i lãi su t cao nh m h ng l#i l n. Hành ng này ã khi n cho có th*i kì v n ch ch y loanh quanh t% th tr *ng TPCP sang th tr *ng liên ngân hàng, và ng #c l i, mà không n #c khu v c t nhân. Cán cân th ng m i và t giá 6 Con s này bao g m c TPCP và TPCP b o lãnh (Ngu n: HNX)
  17. Dân c m t n c có th có chi tiêu v #t m c giá tr hàng hóa và d ch v mà h s n xu t ra thông qua nh"p kh(u hàng hóa t% n c khác. Do v"y, n u chính ph t ng chi tiêu mà không ng th*i s d ng các chính sách h n ch chi tiêu c a khu v c t nhân thì s+ làm t ng c&u nh"p kh(u và thâm h t th ng m i. M i quan h gi a thâm h t tài khóa và cán cân th ng m i có th #c bi u di,n n gi n qua m i quan h h ch toán thu nh"p qu c dân sau: Y = C + I + G + NX (1) trong ó Y là t ng s n ph(m qu c n i (GDP); C là tiêu dùng t nhân; I là &u t t nhân; G là chi tiêu công và; NX là cán cân th ng m i. Ti t ki m qu c gia #c xác nh b ng t ng c a ti t ki m t nhân (Y − T − C ) và ti t ki m chính ph (T − G ) , trong ó T là t ng thu thu . Do v"y, ti t ki m qu c gia có th #c vi t l i d i d ng: S =Y −C −G (2) Cu i cùng, thay (2) vào (1) ta thu #c m i quan h gi a ti t ki m, &u t và cán cân th ng m i nh sau: S = I + NX (3) Ph ng trình h ch toán này cho bi t ti t ki m qu c gia s+ b ng v i t ng c a &u t t nhân và cán cân th ng m i. Thâm h t ngân sách s+ làm gi m ti t ki m qu c gia v trái, và do v"y làm gi m &u t t nhân và/ho c làm gi m xu t kh(u ròng v ph i. S gi m sút &u t t nhân gây ra b i thâm h t ngân sách có th d, dàng hi u #c thông qua hi u ng l n át &u t . Còn s gi m sút c a xu t kh(u ròng có th #c gi i thích thông qua tác ng c a vi c gia t ng chi tiêu chính ph i v i nh"p kh(u. S gia t ng chi tiêu công và thâm h t ngân sách, s+ ngay l"p t c làm cho t ng chi tiêu trong n c l n h n s n l #ng trong n c. áp ng l #ng chi tiêu t ng thêm này, bên c nh s n xu t trong n c t ng, thì nh"p kh(u c ng s+ t ng và gây thâm h t th ng m i. Tác ng c a thâm h t ngân sách i v i thâm h t th ng m i c ng s+ c bi t nghi m tr ng nh ng n c có s n xu t trong n c ph thu c nhi u vào ngu n nguyên v"t li u nh"p kh(u nh Vi t Nam.
  18. Hình 5: Ti t ki m, # u t và thâm h t th ' m i ng Ngu n: ADB (2011) Key Economic Indicator for Asia and the Pacific Tác ng c a thâm h t ngân sách i v i thâm h t th ng m i không ch d%ng l i ó. Vi c nh"p kh(u kh(u hàng hóa và d ch v c ng s+ d n n s d ch chuy n ng #c c a dòng tài s n ra n c ngoài. Khi nh"p kh(u nhi u h n xu t kh(u, ban &u chúng ta ph i tr ngo i t cho ng *i n c ngoài. Sau ó, l #ng ngo i t này có th #c ng *i n c ngoài s d ng mua c phi u, trái phi u công ty, trái phi u chính ph ho c b t ng s n. Do v"y, khi thâm h t ngân sách x y ra, Vi t Nam tr thành n c nh"p kh(u ròng hàng hóa và d ch v , ng th*i c ng là n c xu t kh(u ròng tài s n. L #ng tài s n trong n c n m gi b i ng *i n c ngoài s+ ngày càng nhi u h n. Thâm h t ngân sách làm gi m l #ng cung v n vay i v i khu v c t nhân và do v"y làm t ng lãi su t. Trong i u ki n các y u t khác không i, s gia t ng lãi su t có th thu hút dòng v n qu c t ch y vào trong n c. Cung ngo i t t ng và ng n i t có th lên giá. Tuy nhiên, n c ta, tác ng này là không bù p s c ép m t giá c a ng n i t gây ra b i thâm h t th ng m i l n. H n n a, dòng ch y vào c a v n ngo i c ng b h n ch nhi u b i môi tr *ng l m phát cao và chính sách thay i t giá khó d oán trong n c. T ng tr ng Chính sách tài khóa có th tác ng n t ng tr ng s n l #ng c a m t n n kinh t thông qua hai kênh truy n d n. Th nh t, nó có th làm thay i ti t ki m và &u t , và do v"y là n ng l c s n xu t trong dài h n c a m t qu c gia. Th hai, nó có th làm thay i hi u qu s d ng ngu n l c, và do v"y làm thay i c s n l #ng hi n t i l n t ng tr ng trong t ng lai.
  19. Trong th*i kì suy thoái kinh t , s m r ng tài khóa và ch p nh"n thâm h t ngân sách m t m c nh t nh có th giúp s n l #ng trong n c t ng tr l i nh* kích thích t ng c&u. Chính sách này c bi t hi u qu nh ng n n kinh t tr c ó theo u i chính sách tài khóa cân b ng. Tuy nhiên, n u n n kinh t ã g&n m c s n l #ng ti m n ng và tr c ó n n kinh t liên t c có thâm h t tài khóa thì hi u qu c a chính sách là r t h n ch . S m r ng tài khóa lúc ó th"m chí s+ nhanh chóng d n n l m phát cao, lãi su t cao, thâm h t vãng lai, và b t n tài chính. Bài h c kích thích t ng c&u c a Vi t Nam trong n m 2009 và h"u qu c a nó trong n m 2010-2011 là ví d i n hình c a tr *ng h#p này. ph n ng l i s gia t ng c a l m phát và thâm h t vãng lãi do h"u qu c a thâm h t tài khóa kéo dài, Chính ph Vi t Nam c ng nh m t s n c khác th *ng áp d ng các bi n pháp hành chính ki m soát giá c trong n c, h n ch th ng m i, và ki m soát t giá. Tuy nhiên, nh ng bi n pháp này l i làm t ng s thi u h t t ng cung do chúng bóp méo th tr *ng các nhân t s n xu t trong n c, ngu n l c s+ #c phân b m t cách không h#p lý, và do thi u nguyên v"t li u nh"p kh(u làm h n ch n ng l c s n xu t và xu t kh(u. S m r ng tài khóa kéo dài ti p t c làm cán cân vãng lãi x u thêm và l m phát t ng t c. S s t gi m ni m tin vào ng n i t và kinh t trong n c có th d n n s tháo ch y c a dòng v n ngo i tr% khi Chính ph ph i tr giá t b ng cách th t ch t ti n t , t ng lãi su t nh m khôi ph c l i ni m tin vào ng n i t . Vòng lu(n qu(n gi a thâm h t tài khóa – thâm h t th ng m i – thâm h t tài khóa có th ti p t c di,n ra khi các chính sách ki m soát giá và th ng m i này làm gi m ngu n thu thu , c bi t là thu t% hàng nh"p kh(u. i u này làm cho vi c ki m ch thâm h t ngân sách càng khó kh n h n và vi c t ng ho c áp thu /phí m i là nh ng bi n pháp cu i cùng mà Chính ph có th s d ng. Gánh n ng thu /phí cao s+ làm gi m ng c s n xu t, gi m ti t ki m và &u t c a khu v c t nhân, và cu i cùng là n n kinh t s+ có t ng tr ng th p ho c th"m chí là âm. H cách c ng “H cánh c ng” là thu"t ng ph n ánh tình hu ng x y ra khi n n kinh t m t n c nhanh chóng chuy n t% t ng tr ng cao sang t ng tr ng th p và sau ó là suy thoái. Tình hu ng này th *ng x y ra khi chính ph n c ó c g ng c t gi m thâm h t ngân sách và ki m soát n# công. Có th là h i s m và bi quan khi bàn n s h cánh c ng c a Vi t Nam khi t l n#/GDP ang m c trung bình, tuy nhiên vi c khuy n cáo v v n này s+ là c&n thi t cho vi c nh h ng chính sách tài khóa lâu dài trong t ng lai. H cánh c ng có th x y khi n# qu c gia t ng nhanh n m t ng 4ng nào ó làm kích ho t s tháo ch y kh.i tài s n trong n c c a dòng v n ngo i. Th nh t, nh ã th o lu"n trên, thâm h t ngân sách có xu h ng d n n thâm h t th ng m i. Thâm h t
  20. th ng m i #c tài tr# b ng vi c bán tài s n trong n c cho nhà &u t n c ngoài. Tuy nhiên, l #ng tài s n trong n c mà ng *i n c ngoài mu n n m gi ch là h u h n. Nó s+ không t ng mãi theo thâm h t th ng m i. N u thâm h t kép c ti p t c di,n ra thì n m t lúc nào ó c&u v tài s n trong n c s+ bão hòa và giá c a chúng s+ gi m m nh. Th hai, khi thâm h t tài khóa kéo dài và n# công t ng n m t ng 4ng nào ó s+ gây ra m i lo ng i c a các nhà &u t v nguy c m t kh n ng thanh toán chính ph . i u này s+ khi n cho c nhà &u t n c ngoài l n nhà &u t trong n c tháo ch y kh.i các tài s n trong n c. H"u qu là giá tài s n s+ gi m, lãi su t s+ t ng, &u t s t gi m, ng n i t m t giá, và l m phát t ng v t. S gia t ng c a lãi su t s+ khi n cho kh ng ho ng tài khóa thêm tr&m tr ng do gánh n ng n# t ng nhanh. Lãi su t cao c ng d n n thu thu gi m do c&u tiêu dùng s t gi m. i phó v i nguy c phá s n này, chính ph các n c th *ng ph n ng l i b ng cách nhanh chóng gia t ng các lo i thu thu nh"p và thu tài s n nh m t #c th ng d ngân sách c b n.7 Chính sách này l i làm tiêu dùng s t gi m thêm và gây ra suy thoái kinh t . H"u qu c a s h cánh c ng còn là s gia t ng m nh c a l m phát thông qua kênh nh"p kh(u khi ng n i t m t giá do s tháo ch y c a dòng v n ngo i. Ngoài ra, s c ép in ti n tr n# trong th*i kì này c ng là r t l n. H"u qu là l m phát t ng v t. Cu i cùng, s h cánh c ng c ng có th d n n m t cu c kh ng ho ng tài chính. Giá tài s n gi m và gánh n ng lãi su t s+ làm cho nhi u doanh nghi p có nguy c phá s n. S phá s n c a các doanh nghi p n l #t nó l i gây khó kh n tài chính cho h th ng ngân hàng do n# x u gia t ng. K ch b n x u nh t c a tình hu ng này có th là s v4 tín d ng và phá s n c a các trung gian tài chính. N n kinh t lâm vào kh ng ho ng gi ng nh nh ng gì mà th gi i ã tr i qua vào nh ng n m 30 c a th k tr c. K t lu n Nh ng thách th c tài khóa và h"u qu c a chúng #c phân tích trên cho th y ã n lúc Vi t Nam c&n có m t cu c c i cách tài khóa tri t và toàn di n nh m a ngân sách d&n tr v tr ng thái cân b ng và duy trì s n nh lâu dài cho n n kinh t . Thông th *ng, th c hi n c i cách tài khóa các nhà ho ch nh chính sách có hai cách ti p c"n ó là “ i u ch nh d&n d&n” ho c “ i u ch nh m nh m t l&n.” Nh ng ng *i ng h cách ti p c"n “ i u ch nh m nh m t l&n” cho r ng quá trình c i cách và gi i phóng tài khóa c&n #c th c hi n toàn di n ngay l"p t c và di,n ra càng nhanh càng t t tránh nh ng l c l #ng ph n kháng. Ng #c l i, nh ng ng *i ng h ph ng pháp “ i u ch nh d&n d&n” l i cho r ng quá trình i u ch nh nên di,n ra t% t% trong m t kho ng th*i gian 7 Cán cân ngân sách c b n #c tính b ng t ng thu tr% i t ng chi, không bao g m chi tr n# g c và lãi n# g c, c a chính ph .
nguon tai.lieu . vn
Thạc sĩ - Tiến sĩ - Cao học Công nghệ thông tin Kinh tế - Thương mại Tài chính - Ngân hàng Kiến trúc - Xây dựng Điện-Điện tử-Viễn thông Cơ khí - Chế tạo máy Công nghệ - Môi trường Báo cáo khoa học Quản trị kinh doanh Khoa học xã hội Khoa học tự nhiên Nông - Lâm - Ngư Y khoa - Dược