Xem mẫu
- Đề tài:
“Những nhân tố tác
động đến đói nghèo ở
Việt Nam hiện nay.”
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Lêi giíi thiÖu
1. Bèi c¶nh nghiªn cøu
Bíc sang thÕ kû XXI, ®ãi nghÌo vÉn lµ vÊn ®Ò cã tÝnh toµn cÇu. Mét bøc
tranh tæng thÓ lµ thÕ giíi víi gÇn mét nöa sè d©n sèng díi 2USD*/ngµy vµ cø
8 trong sè 100 trÎ em kh«ng sèng ®îc ®Õn 5 tuæi. V× vËy mét phong trµo s«i
næi vµ réng kh¾p trªn thÕ giíi lµ ph¶i lµm nh thÕ nµo ®Ó ®Èy lïi nghÌo ®ãi.
Cßn ViÖt Nam th× sao? Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ViÖt Nam ®îc ®¸nh gi¸ lµ
mét trong nh÷ng níc cã c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo tèt nhÊt theo tiªu
chuÈn vµ ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®êng nghÌo khæ cña WB, tû lÖ nghÌo ë ViÖt
Nam gi¶m tõ 58,1% n¨m 1993 xuèng cßn 37,4% n¨m 1998 vµ hiÖn nay cßn
kho¶ng 30%. Theo tiªu chuÈn quèc gia tû lÖ nghÌo ®ãi cña níc ta gi¶m tõ
30,01% n¨m 1992 xuèng 11% n¨m 2000. Tuy quy m« ®ãi nghÌo toµn quèc
gi¶m nhanh. Nhng thùc tr¹ng cho thÊy, ViÖt Nam vÉn lµ mét níc nghÌo.
Con sè c¸c hé bÞ t¸i nghÌo lµ rÊt lín b×nh qu©n hµng n¨m kho¶ng 50.000 hé
(riªng n¨m 1996 vµ 1997 mçi n¨m kho¶ng gÇn 100.000 hé do b·o lôt. NÕu so
s¸nh t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo cña níc ta víi c¸c níc trªn thÕ giíi th× tÝnh bøc
xóc cña nã lµ rÊt lín, ngìng nghÌo cña ViÖt Nam vÉn xa víi ngìng nghÌo
cña thÕ giíi.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu
Víi mét tû lÖ kh«ng nhá sè d©n ®ang sång trong c¶nh cïng cùc, ViÖt
Nam sÏ khã thùc hiÖn ®îc tiÕn tr×nh CNH-H§H ®Êt níc. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ
ph¶i lµm sao ®Èy lïi ®îc t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo xuèng. Nhng muèn cã nh÷ng
chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo hiÖu qu¶ th× nhÊt thiÕt ph¶i hiÓu
®îc nh÷ng nguyªn nh©n nµo dÉn tíi t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi cña ViÖt Nam.
NhËn thøc ®îc yªu cÇu bøc thiÕt ®ã, nghiªn cøu nµy sÏ tËp trung ®i s©u vµo
thùc tr¹ng nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam, c¸c nguyªn nh©n lµm cho mét sè ngêi rêi
vµo c¶nh khèi cïng, c¸c mèi quan hÖ gi÷a nghÌo ®ãi víi c«ng b»ng x· héi, sù
ph©n ho¸ giµu nghÌo gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau. Nghiªn cøu nµy cßn gióp ta
hiÓu thªm møc ®é, tÇm ¶nh hëng cña nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam còng nh nhiÒu
níc trªn thÕ giíi. Nã ¶nh hëng nh thÕ nµo, t¸c ®éng ra sao ®Õn chÊt lîng
cuéc sèng cña ngêi d©n, còng nh sù c¶i thiÖn vÞ thÕ cña quèc gia. Cuèi
*
2USD tÝnh theo PPP
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
cïng, nghiªn cøu sÏ ®a ra mét sè gi¶i ph¸p mang tÝnh ®Þnh híng ®Ó gióp
xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo hiÖu qu¶ h¬n.
3. Ph¹m vi vµ ®èi tîng nghiªn cøu
Nghiªn cøu nµy sÏ chØ ra tæng quan cña sù nghÌo ®ãi trªn thÕ giíi vµ chñ
yÕu xo¸y s©u vµo t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.
§èi tîng ®îc ®Ò cËp ®Õn chÝnh lµ nh÷ng ngêi nghÌo ®ãi. Hä lµ ai vµ møc
khèn khæ cña hä ®Õn ®©u, cÇn ph¶i lµm nh÷ng g× cho cuéc sèng cña hä tèt ®Ñp
h¬n. Th«ng qua c¸c ngìng nghÌo, c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ ®ãi nghÌo nh chÊt
lîng cña cuéc sèng, møc nghÌo ®Õn ®©u, t×nh tr¹ng gi¸o dôc ra sao, sù ®¶m
b¶o y tÕ nh thÕ nµo, t×nh tr¹ng gi¸o dôc ra sao, sù ®¶m b¶o y tÕ nh thÕ nµo.
Nã sÏ x¸c ®Þnh ®îc c¸c ®èi tîng r¬i vµo diÖn nghÌo, diÖn ®ãi.
4. C¸c c©u hái nghiªn cøu
§Ó ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c vÒ t×nh tr¹ng cña nghÌo ®ãi ta cÇn tr¶ lêi c¸c c©u
hái:
- §ãi nghÌo lµ g×?
- §ãi nghÌo ®îc biÓu hiÖn ë nh÷ng khÝa c¹nh nµo?
- C¸c chØ tiªu vµ chuÈn mùc ®Ó x¸c ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ ®ãi nghÌo?
- Thùc tr¹ng ®ãi nghÌo cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y?
- C¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi?
- C¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc?
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ó ph©n tÝch ®îc t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi th× ta cÇn dïng mét sè ph¬ng
ph¸p nh ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, so s¸nh, thèng kª vµ m« t¶ nh»m ph©n tÝch xo¸y
s©u vµo c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn sù nghÌo khã, ®¸nh gi¸ xem møc ®é nghÌo
®ãi ®Õn ®©u, diÔn biÕn cña nã nh thÕ nµo lµ ph¹m vi ¶nh hëng cña nã ra sao.
MÆt kh¸c cÇn ph¶i cã sù kÕt hîp víi c¸c sè liÖu thèng kª ®Ó ph¶n ¸nh t×nh
tr¹ng nghÌo ®ãi mét c¸ch trung thùc h¬n, chÝnh x¸c h¬n. Qua ®ã cho phÐp ta
so s¸nh ®îc c¸c ngêi nghÌo, c¸c nhãm d©n c nghÌo, c¸c vïng nghÌo vµ
c¸c quèc gia nghÌo kh¸c nhau.
6. KÕt cÊu cña ®Ò tµi:
§Ò tµi sÏ ®îc chia lµm 3 phÇn:
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Ch¬ng 1: §ãi nghÌo - c¸c nguyªn nh©n dÉn tíi ®ãi nghÌo.
Ch¬ng 2: Nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng ®Õn ®ãi nghÌo ë ViÖt Nam hiÖn nay.
Ch¬ng 3: Mét sè biÖn ph¸p nh»m xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.
Do ph¹m vi nghiªn cøu réng, n¨ng lùc vµ kinh nghiÖm b¶n th©n cã h¹n,
®Ò tµi kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt vµ h¹n chÕ. Em mong nhËn ®îc
sù chØ dÉn, gîi ý, nhËn xÐt cña thÇy c« ®Ó bæ sung vµ hoµn chØnh h¬n.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n.
Sinh viªn: NguyÔn Vò Phóc
Líp K35-F1 trêng §¹i häc Th¬ng m¹i
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Ch¬ng 1: Tæng quan cña ®ãi nghÌo
1.1. Kh¸i niÖm vÒ ®ãi nghÌo
1.1.1. §Þnh nghÜa vÒ ®ãi nghÌo
§ãi nghÌo tõ tiÕng nãi cña chÝnh ngêi nghÌo.
TiÕng nãi cña ngêi nghÌo cho ta nh÷ng c¶m nhËn cô thÓ, râ rµng nhÊt
vÒ c¸c khÝa c¹nh cña nghÌo ®ãi (nghÌo ®ãi kh«ng chØ bao hµm sù khèn cïng
vÒ vËt chÊt mµ cßn lµ sù thô hëng thiÕu thèn vÒ gi¸o dôc vµ y tÕ. Mét ngêi
nghÌo ë Kªnia ®· nãi vÒ sù nghÌo ®ãi: “H·y quan s¸t ng«i nhµ vµ ®Õm xem cã
bao nhiªu lç thñng trªn ®ã. H·y nh×n nh÷ng ®å ®¹c trong nhµ vµ quÇn ¸o t«i
®ang mÆc trªn ngêi. H·y quan s¸t tÊt c¶ vµ ghi l¹i nh÷ng g× «ng thÊy. C¸i mµ
«ng thÊy chÝnh lµ nghÌo ®ãi”. Mét nhãm th¶o luËn Braxin ®· ®Þnh nghÜa vÒ
®ãi nghÌo lµ: “TiÒn l¬ng thÊp vµ thiÕu viÖc lµm, vµ còng cã nghÜa lµ kh«ng
®îc hëng thô vÒ y tÕ, kh«ng cã thøc ¨n vµ quÇn ¸o”. Ngoµi ra, kh¸i niÖm
®ãi nghÌo cßn ®îc më réng ®Ó tÝnh ®Õn c¶ nguy c¬ dÔ bÞ tæn th¬ng, kh«ng
cã tiÕng nã vµ quyÒn lùc. Tõ tiÕng nãi cña ngêi nghÌo, c¸c nhµ nghiªn cøu ®·
®a ra c¸c kh¸i niÖm vÒ ®ãi nghÌo. Tuú thuéc vµo c¸ch tiÕp cËn, thêi gian
nghiªn cøu vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia mµ ta cã c¸c quan ®iÓm
kh¸c nhau vÒ nghÌo ®ãi.
Quan niÖm tríc ®©y
Tríc ®©y ngêi ta thêng ®¸nh ®ång nghÌo ®ãi víi møc thu nhËp thÊp.
Coi thu nhËp lµ tiªu chÝ chñ yÕu ®Ó ®¸nh gi¸ sù nghÌo ®ãi cña con ngêi.
Quan niÖm nµy cã u ®iÓm lµ thuËn lîi trong viÖc x¸c ®Þnh sè ngêi nghÌo
dùa theo chuÈn nghÌo, ngìng nghÌo. Nhng thùc tÕ ®· chøng minh viÖc x¸c
®Þnh ®ãi nghÌo theo thu nhËp chØ ®o ®îc mét phÇn cña cuéc sèng. Thu nhËp
thÊp kh«ng ph¶n ¸nh hÕt ®îc c¸c khÝa c¹nh cña ®ãi nghÌo, nã kh«ng cho
chóng ta biÕt ®îc møc khèn khæ vµ c¬ cùc cña nh÷ng ngêi nghÌo. Do ®ã,
quan niÖm nµy cßn rÊt nhiÒu h¹n chÕ.
Quan ®iÓm hiÖn nay
HiÖn nay do sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, quan ®iÓm ®ãi nghÌo
®· ®îc hiÓu réng h¬n, s©u h¬n vµ còng cã thÓ ®îc hiÓu theo c¸c c¸ch tiÕp
cËn kh¸c nhau:
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
- Héi nghÞ bµn vÒ gi¶m nghÌo ®ãi ë khu vùc ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng do
ESCAP tæ chøc th¸ng 9 n¨m 1993 t¹i B¨ng Cèc - Th¸i Lan ®· ®a ra kh¸i
niÖm vÒ ®Þnh nghÜa ®ãi nghÌo: NghÌo ®ãi bao gåm nghÌo tuyÖt ®èi vµ nghÌo
t¬ng ®èi.
+ NghÌo tuyÖt ®èi: lµ t×nh tr¹ng mét bé phËn d©n c kh«ng ®îc hëng
vµ tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n cña con ngêi mµ nh÷ng nhu cÇu nµy ®·
®îc x· héi thõa nhËn tuú theo tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ vµ phong tôc tËp
qu¸n cña ®Þa ph¬ng.
+ NghÌo t¬ng ®èi: lµ t×nh tr¹ng mét bé phËn d©n c sèng díi møc
trung b×nh cña céng ®ång.
+ Theo khÝa c¹nh kinh tÕ: NghÌo lµ do sù thiÕu lùa chän dÉn ®Õn cïng
cùc vµ thiÕu n¨ng lùc tham gia vµo ®êi sèng kinh tÕ x· héi cña quèc gia, chñ
yÕu lµ trong lÜnh vùc kinh tÕ.
+ Theo khÝa c¹nh kh¸c: NghÌo lµ sù ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ
x· héi trong tõng giai ®o¹n lÞch sö, trong ph¹m vi mét quèc gia, mét khu vùc,
mét vïng.
- N¨m 1998 UN§P c«ng bè mét b¶n b¸o c¸o nhan ®Ò “kh¾c phôc sù
nghÌo khæ cña con ngêi” ®· ®a ra nh÷ng ®Þnh nghÜa vÒ nghÌo.
+ Sù nghÌo khæ cña con ngêi: thiÕu nh÷ng quyÒn c¬ b¶n cña con ngêi
nh biÕt ®äc, biÕt viÕt, ®îc tham gia vµo c¸c quyÕt ®Þnh céng dång vµ ®îc
nu«i dìng t¹m ®ñ.
+ Sù nghÌo khæ tiÒn tÖ: thiÕu thu nhËp tèi thiÓu thÝch ®¸ng vµ kh¶ n¨ng
chi tiªu tèi thiÓu.
+ Sù nghÌo khæ cùc ®é: nghÌo khæ, khèn cïng tøc lµ kh«ng cã kh¶ n¨ng
tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu tèi thiÓu.
+ Sù nghÌo khæ chung: møc ®é nghÌo kÐm nghiªm träng h¬n ®îc x¸c
®Þnh nh sù kh«ng cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu l¬ng thùc vµ phÝ
l¬ng thùc chñ yÕu, nh÷ng nhu cÇu nµy ®«i khi ®îc x¸c ®Þnh kh¸c nhau ë
níc nµy hoÆc níc kh¸c.
Quan niÖm cña ViÖt Nam
HiÖn nay ë ViÖt Nam cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau xung quanh kh¸i niÖm
nghÌo ®ãi, song ý kiÕn chung nhÊt cho r»ng:
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
ë V iÖt Nam th× t¸ch riªng ®ãi vµ nghÌo thµnh 2 kh¸i niÖm riªng biÖt.
- NghÌo: lµ t×nh tr¹ng mét bé phËn d©n c chØ cã ®iÒu kiÖn tho¶ m·n mét
phÇn nh÷ng nhu cÇu tèi thiÓu c¬ b¶n cña cuéc sèng vµ cã møc sèng thÊp h¬n
møc sèng trung b×nh cña céng ®ång xÐt trªn mäi ph¬ng diÖn.
- §ãi: lµ t×nh tr¹ng mét bé phËn d©n c nghÌo cã møc sèng díi møc tèi
thiÓu vµ thu nhËp kh«ng ®ñ ®¶m b¶o nhu cÇu vµ vËt chÊt ®Ó duy tr× cuéc sèng.
§ã lµ c¸c hé d©n c hµng n¨m thiÕu ¨n, ®øt b÷a tõ 1 ®Õn 3 th¸ng, thêng vay
mîn céng ®ång vµ thiÕu kh¶ n¨ng chi tr¶. Gi¸ trÞ ®å dïng trong nhµ kh«ng
®¸ng kÓ, nhµ ë dèt n¸t, con thÊt häc, b×nh qu©n thu nhËp díi 13kg
g¹o/ngêi/th¸ng (t¬ng ®¬ng 45.000VND).
Qua c¸c ®Þnh nghÜa trªn, ta cã thÓ ®a ra ®Þnh nghÜa chung vÒ nghÌo ®ãi:
“§ãi nghÌo lµ t×nh tr¹ng mét bé phËn d©n c kh«ng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ
cuéc sèng nh ¨n, mÆc, ë, vÖ sinh, y tÕ, gi¸o dôc, ®i l¹i, quyÒn ®îc tham gia
vµo c¸c quyÕt ®Þnh cña céng ®ång”
Qua c¸c c¸ch tiÕp cËn trªn ®· gióp chóng ta n©ng cao sù hiÓu vÒ c¸c
nguyªn nh©n g©y ra nghÌo ®ãi nh»m cã nh÷ng ph¬ng híng c¸ch thøc hµnh
®éng ®óng ®¾n ®Ó tÊn c«ng ®Èy lïi nghÌo ®ãi, lµm cho chÊt lîng cuéc sèng
cña ngêi d©n ngµy cµng tèt ®Ñp h¬n.
C¸c khÝa c¹nh cña ®ãi nghÌo.
V Ò thu nhËp:
§a sè nh÷ng ngêi nghÌo cã cuéc sèng rÊt khã kh¨n, cùc khæ. Hä cã
møc thu nhËp thÊp. §iÒu nµy do tÝnh chÊt c«ng viÖc cña hä ®em l¹i. Ngêi
nghÌo thêng lµm nh÷ng c«ng viÖc ®¬n gi¶n, lao ®éng ch©n tay nhiÒu, c«ng
viÖc cùc nhäc nhng thu nhËp ch¼ng ®îc lµ bao. H¬n thÕ n÷a, nh÷ng c«ng
viÖc nµy l¹i thêng rÊt bÊp bªnh, kh«ng æn ®Þnh, nhiÒu c«ng viÖc phô thuéc
vµo thêi vô vµ cã tÝnh rñi ro cao do liªn quan nhiÒu ®Õn thêi tiÕt (ch¼ng h¹n
nh ma, n¾ng, lò lôt, h¹n h¸n, ®éng ®Êt...). C¸c nghÒ thuéc vÒ n«ng nghiÖp,
l©m nghiÖp, ng nghiÖp lµ nh÷ng vÝ dô cho vÊn ®Ò nµy. Do thu nhËp thÊp nªn
viÖc chi tiªu cho cuéc sèng cña nh÷ng ngêi nghÌo lµ rÊt h¹n chÕ. HÇu hÕt c¸c
nhu cÇu c¬ b¶n, tèi thiÓu cña con ngêi nh c¸i ¨n, c¸i mÆc, chç ë chØ ®îc
®¸p øng víi møc ®é rÊt thÊp, thËm chÝ cßn kh«ng ®ñ. NhiÒu ngêi r¬i vµo
c¶nh thiÕu ¨n liªn miªn: cha nãi ®Õn vÊn ®Ò ®ñ dinh dìng, riªng viÖc ®¸p
øng lîng Kcalo cÇn thiÕt, tèi thiÓu cho con ngêi ®Ó cã thÓ duy tr× ho¹t ®éng
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
sèng b×nh thêng hä còng cha ®¸p øng ®îc, hoÆc ®¸p øng mét c¸ch khã
kh¨n. §iÒu nµy ®· kÐo theo hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò kh¸c nh lµm gi¶m søc khoÎ
cña ngêi nghÌo, do ®ã gi¶m n¨ng suÊt lao ®éng, tõ ®ã gi¶m thu nhËp... cø
nh thÕ, nã ®· t¹o nªn vßng luÈn quÈn mµ ngêi nghÌo rÊt khã tho¸t ra ®îc.
Thu nhËp thÊp ®· t¹o nªn t×nh tr¹ng thiÕu tµi s¶n ë nh÷ng ngêi nghÌo.
Tµi s¶n ë ®©y cã thÓ lµ tµi s¶n vËt chÊt, tµi s¶n con ngêi, tµi s¶n tù nhiªn, tµi
s¶n tµi chÝnh, tµi s¶n x· héi. Tµi s¶n con ngêi thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng cã ®îc
søc lao ®éng c¬ b¶n, kü n¨ng vµ søc khoÎ tèt. Nh ®· tr×nh bµy ë trªn, do thu
nhËp thÊp nªn ngêi nghÌo kh«ng thÓ ®¸p øng mét c¸ch ®Çy ®ñ nhu cÇu vÒ
l¬ng thùc thùc ph¶am. ¡n uèng cùc k× thiÕu thèn céng víi lao ®éng nÆng nÒ
®· lµm gi¶m søc khoÎ cña ngêi nghÌo do ®ã còng kh«ng ®¶m b¶o ®îc c¸c
kü n¨ng còng nh søc lao ®éng c¬ b¶n. Tµi s¶n tù nhiªn nh ®©t ®ai, thiÕu tµi
s¶n tù nhiªn cã nghÜa lµ thiÕu, kh«ng cã hoÆc cã nhng ®Êt ®ai qu¸ c»n cçi,
kh«ng thÓ canh t¸c ®îc. Tµi s¶n vËt chÊt ë ®©y nh nhµ ë, ph¬ng tiÖn s¶n
xuÊt - ngêi nghÌo cã rÊt Ýt hoÆc hÇu nh kh«ng cã c¸c ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt.
§iÒu nµy ®· h¹n chÕ kh¶ n¨ng lao ®éng cña hä, lµm hä khã kh¨n h¬n nhiÒu so
víi nh÷ng ngêi cã ®ñ ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt nã còng lµm gi¶m thu nhËp cña
hä. Cßn vÒ nhµ ë, ®¹i ®a sè ngêi nghÌo sèng trong nh÷ng c¨n nhµ t¹m bî, dét
n¸t, chËt chéi. NhiÒu c¨n nhµ kh«ng ®ñ ®¶m b¶o an toµn, kh«ng b¶o ®¶m søc
khoÎ cho nh÷ng ngêi sèng trong ®ã. Do kh«ng cã nh÷ng tµi s¶n gi¸ trÞ ®Ó b¶o
®¶m nªn ngêi nghÌo còng cã rÊt Ýt kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi c¸c tæ chøc cho vay
vèn, do thu nhËp thÊp nªn ngêi nghÌo còng kh«ng cã kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm
nhiÒu. §ã chÝnh lµ thiÕu hôt tµi s¶n tµi chÝnh. Cßn tµi s¶n x· héi, nh c¸c mèi
quan hÖ vµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi nhau ®Ó khi cÇn cã thÓ nhê cËy vµ ¶nh hëng
chÝnh trÞ ®èi víi c¸c nguån lùc, ®èi víi ngêi nghÌo ®iÒu nµy còng rÊt h¹n
chÕ, do thu nhËp thÊp, lóc nµo còng ph¶i lo ch¹y ¨n ®ñ b÷a nªn ngêi nghÌo
kh«ng quan t©m hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng tham gia nhiÒu vµo c¸c mèi quan hÖ
x· héi. Mét ®iÒu c¶n trë n÷a lµ, hÇu hÕt khi tham gia vµo c¸c nhãm, tæ chøc
nµo ®ã còng ®Òu ph¶i ®ãng mét kho¶n phÝ nhÊt ®Þnh, ngêi nghÌo lo ¨n cßn
cha ®ñ, nãi g× ®Õn viÖc bá tiÒn tham gia nhãm, héi nµo ®ã. §iÒu nµy ®· lµm
cho ngêi nghÌo dÇn bÞ c« lËp vµ do ®ã khã nhËn ®îc sù gióp ®ì tõ c¸c
nhãm, héi khi gÆp khã kh¨n.
Y tÕ - gi¸o dôc
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Nh÷ng ngêi nghÌo cã nguy c¬ m¾c ph¶i c¸c bÖnh th«ng thêng cao nh
èm ®au, c¸c bÖnh vÒ ®êng giao tiÕp, t×nh tr¹ng søc khoÎ kh«ng ®îc tèt do
¨n uèng kh«ng ®¶m b¶o, lao ®éng cùc nhäc. Ngêi nghÌo thêng sèng ë
nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn vÖ sinh, y tÕ thÊp, cßn nhiÒu h¹n chÕ, ch¼ng h¹n, hä
kh«ng ®îc sö dông nguån níc s¹ch, kh«ng cã c«ng tr×nh phô hîp vÖ sinh,
®iÒu nµy còng lµm gi¶m ®¸ng kÓ søc khoÎ cña hä. Nã ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng tû
lÖ chÕt cña trÎ s¬ sinh trong nhãm hé nghÌo, sè trÎ bÞ suy dinh dìng vµ sè bµ
mÑ mang thai thiÕu m¸u rÊt cao. Cã ®iÒu nµy lµ do ngêi nghÌo cã thu nhËp
thÊp, kh«ng ®ñ tr¶ kho¶n tiÒn viÖn phÝ lín còng nh c¸c chi phÝ thuèc men
kh¸c, thªm vµo ®ã cã thÓ do ®èi xö bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi, ngêi nghÌo
kh«ng ®îc quan t©m ch÷a trÞ b»ng ngêi giµu nªn tû lÖ tiÕp cËn c¸c dÞch vô y
tÕ cña ngêi nghÌo lµ rÊt thÊp. Bªn c¹nh ®ã, do nhËn thøc cña ngêi nghÌo, hä
thêng kh«ng quan t©m l¾m bÖnh tËt cña m×nh, khi bÞ bÖnh hä thêng cè tù
ch¹y ch÷a b»ng mäi biÖn ph¸p rÎ tiÒn, chØ ®Õn khi bÖnh trë nªn trÇm träng hä
míi vµo viÖn v× vËy viÖc ®iÒu trÞ ®em l¹i hiÖu qu¶ kh«ng cao mµ cßn tèn thªm
nhiÒu kho¶n tiÒn kh«ng ®¸ng cã.
T×nh tr¹ng gi¸o dôc ®èi víi ngêi nghÌo còng lµ vÊn ®Ò ®¸ng thÊt väng.
HÇu hÕt nh÷ng ngêi nghÌo kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn häc ®Õn n¬i ®Õn chèn. Tû lÖ
thÊt häc, mï ch÷ ë hé nghÌo, ®ãi cao. Cã t×nh tr¹ng nh vËy lµ do c¸c gia ®×nh
nµy kh«ng thÓ trang tr¶i ®îc c¸c chi phÝ vÒ häctËp cña con c¸i hä nh tiÒn
häc phÝ, tiÒn s¸ch vë... ®i häc, hä sÏ mÊt ®i mét lao ®éng trong gia d×nh.
Nh÷ng ngêi nghÌo còng ®· nhËn thøc râ ®îc tÇm quan träng cña häc thøc
víi nghÌo ®ãi nhng vÊn ®Ò häc phÝ cña con em hä qu¶ lµ vÊn ®Ò qu¸ khã
kh¨n víi t×nh h×nh tµi chÝnh cña gia ®×nh. Mét phô n÷ ®· nãi: “C¸c con t«i ®·
s½n sµng tíi trêng vµo th¸ng 9, nhng t«i kh«ng biÕt lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ
cho c¶ ba ®øa tíi trêng. ë mét sè níc, trÎ em ph¶i th«i häc bëi lì h¹n nép
häc phÝ ®Õn ®óng vµo lóc mµ gia ®×nh kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n nhÊt.
Tãm l¹i, y tÕ - gi¸o dôc lµ vÊn ®Ò ®îc nhiÒu ngêi nghÌo quan t©m, hä
còng ®· hiÓu râ tÇm quan träng cña c¸c yÕu tè nµy tíi b¶n th©n hä còng nh
t¬ng lai cña hä vµ gia ®×nh nhng do thu nhËp thÊp, kh«ng ®ñ trang tr¶i, häc
phÝ, viÖn phÝ, hä ®µnh ph¶i ®Ó con c¸i th«i häc, ngêi bÖnh kh«ng ®îc kh¸m
vµ ch÷a ch¹y ®óng møc, kÞp thêi, hÇu hÕt c¸c ngêi nghÌo kh«ng ®îc tiÕp
cËn víi c¸c dÞch vô y tÕ. §iÒu nµy ®· lµm ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ cña hä,
gi¶m søc khoÎ còng nh h¹n chÕ c¬ héi ph¸t triÓn cña c¸c thÕ hÖ sau.
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Nguy c¬ dÔ bÞ tæn th¬ng
ë nh÷ng ngêi nghÌo, nguy c¬ dÔ bÞ tæn th¬ng lµ nh©n tè lu«n ®i kÌm
víi sù khèn cïng vÒ vËt chÊt vµ con ngêi. VËy nguy c¬ dÔ bÞ tæn th¬ng lµ
g×? Nã chÝnh lµ nguy c¬ mµ ngêi nghÌo ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu lo¹i rñi ro nh
bÞ ngîc ®·i, ®¸nh ®Ëp, thiªn tai, bÞ th«i viÖc, ph¶i nghØ häc... Nãi c¸ch kh¸c,
nh÷ng rñi ro mµ ngêi nghÌo ph¶i ®èi mÆt do t×nh tr¹ng nghÌo hÌn cña hä
chÝnh lµ nguyªn nh©n khiÕn hä rÊt dÔ bÞ tæn th¬ng. Nh÷ng ngêi nghÌo do tµi
s¶n Ýt, thu nhËp thÊp, hä chØ cã thÓ trang tr¶i h¹n chÕ, tèi thiÓu c¸c nhu cÇu
thiÕt yÕu nhÊt cña cuéc sèng. V× vËy, khi rñi ro x¶y ra hä rÊt dÔ bÞ tæn th¬ng
vµ rÊt khã vît qua ®îc c¸c có sèc cã h¹i, nh÷ng có sèc mang tÝnh t¹m thêi
mµ nh÷ng ngêi cã nhiÒu tµi s¶n h¬n dÔ dµng vît qua ®îc. Do thu nhËp
thÊp, ngêi nghÌo cã rÊt Ýt kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi c¸c c¬ héi t¨ng trëng kinh
tÕ, v× thÕ hä thêng ph¶i bá thªm c¸c chi phÝ kh«ng ®¸ng cã hoÆc gi¶m thu
nhËp. ë c¸c hé nghÌo, khi cã rñi ro x¶y ra nh mÊt c¾p hay cã ngêi bÞ èm
®au th× hä dÔ bÞ r¬i vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng, lµm ®¶o lén cuéc sèng cña c¶
gia ®×nh mµ mét thêi gian l©u sau míi cã thÓ phôc håi ®îc. Còng cã khi viÖc
kh¾c phôc nh÷ng rñi ro trong ng¾n h¹n cã thÓ lµm trÇm träng thªm sù khèn
cïng cña hä trong dµi h¹n. Ch¼ng h¹n, vÝ dô trªn, do thiÕu tµi s¶n nªn ®Ó ch¹y
ch÷a cho mét ngêi bÞ èm, gia ®×nh ®· buéc ph¶i quyÕt ®Þnh cho mét ®øa con
nghØ häc hay hä ph¶i b¸n tr©u, bß, ngùa... nh÷ng ph¬ng tiÖn lao ®éng cÇn
thiÕt cña gia ®×nh. Còng cã thÓ ngêi bÖnh th× kh«ng khái ®îc cßn gia ®×nh
tõ c¶nh kh¸ gi¶ r¬i vµo c¶nh khèn cïng. Nh vËy, nÕu cã thªm mét vµi sù kiÖn
nghiªm träng n÷a x¶y ra th× sù suy sôp ®Õn cïng kiÖt lµ ®iÒu khã tr¸nh khái
víi ngêi nghÌo.
Nguy c¬ dÔ bÞ tæn th¬ng ®· t¹o nªn mét t©m lý chung cña ngêi nghÌo
lµ sî ph¶i ®èi mÆt víi rñi ro, v× vËy hä lu«n nÐ tr¸nh víi nh÷ng vÊn ®Ò mang
tÝnh rñi ro cao, kÓ c¶ khi ®iÒu ®ã cã thÓ ®em l¹i nhiÒu lîi Ých cho hä nÕu thµnh
c«ng (vÝ dô ®Çu t vµo gièng lóa míi, ¸p dông ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi...)
chÝnh ®iÒu nµy ®· lµm hä sèng t¸ch biÖt víi x· héi bÞ c« lËp dÇn víi guång
quay cña thÞ trêng vµ do vËy cuéc sèng cña hä cµng trë nªn bÇn cïng h¬n.
Kh«ng cã tiÕng nãi vµ quyÒn lùc
Nh÷ng ngêi nghÌo thêng bÞ ®èi xö kh«ng c«ng b»ng, bÞ g¹t ra ngoµi lÒ
x· héi do vËy hä thêng kh«ng cã tiÕng nãi quyÕt ®Þnh trong c¸c c«ng viÖc
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
chung cña céng ®ång còng nh c¸c c«ng viÖc liªn quan ®Õn chÝnh b¶n th©n
hä. Trong cuéc sèng nh÷ng ngêi nghÌo chÞu nhiÒu bÊt c«ng do sù ph©n biÖt
®èi xö, chÞu sù th« b¹o, nhôc m¹, hä bÞ tíc ®i nh÷ng quyÒn mµ nh÷ng ngêi
b×nh thêng kh¸c nghiÔm nhiªn ®îc hëng. Ngêi nghÌo lu«n c¶m thÊy bÞ
sèng phô thuéc, lu«n n¬m níp lo sî mäi thø, trë nªn tù ti, kh«ng kiÓm so¸t
®îc cuéc sèng cña m×nh. §ã chÝnh lµ kÕt qu¶ mµ nguyªn nh©n kh«ng cã
tiÕng nãi vµ quyÒn lùc ®em l¹i. Mét ngêi nghÌo ë Trµ Vinh nãi hä ch¼ng
®îc gäi ®i häp v× nhµ ë xa, khi nµo ph¶i ®i lao ®éng th× míi ®îc gäi tíi. KÓ
c¶ khi hä tham gia ®îc c¸c cuéc häp cña céng ®ång th× hä còng kh«ng thÓ
quyÕt ®Þnh ®îc vÊn ®Ò g× dï r»ng vÊn ®Ò ®ã liªn quan ®Õn lîi Ých cña chÝnh
hä.
Kh«ng cã tiÕng nãi vµ quyÒn lùc cßn thÓ hiÖn ë chç nh÷ng ngêi phô n÷
bÞ ®èi xö bÊt b×nh ®¼ng trong chÝnh gia ®×nh cña hä. Ngêi phô n÷ kh«ng cã
quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc g× vµ ph¶i phô thuéc hoµn toµn vµo ngêi chång cña hä.
1.2. C¸c thíc ®o chuÈn mùc ®¸nh gi¸ ®ãi nghÌo
1.2.1. C¸c thíc ®o ®ãi nghÌo.
§o lêng ®ãi nghÌo th«ng qua c¸c chØ tiªu nh thu nhËp, chØ sè vÒ gi¸o
dôc vµ y tÕ, nguy c¬ dÔ bÞ tæn th¬ng, kh«ng cã tiÕng nãi vµ quyÒn lùc cho
phÐp cã ®îc mét c¸ch nh×n tæng thÓ vÒ ®ãi nghÌo. Nã ph¶n ¸nh chÝnh x¸c
c¸c nguyªn nh©n g©y ra ®ãi nghÌo, tõ ®ã chÝnh phñ hay céng ®ång quèc tÕ cã
c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó hµnh ®éng.
§ãi nghÌo theo thu nhËp
Sö dông thíc ®o thu nhËp hay tiªu dïng b»ng tiÒn ®Ó x¸c ®Þnh vµ ®o
lêng ®ãi nghÌo lµ mét ph¬ng ph¸p ®· ®îc ¸p dông tõ l©u. Tõ n¨m 1899
Seebohm Rowntree ®· sö dông ph¬ng ph¸p nµy ®Ó ®o lêng ®ãi nghÌo. Qua
c¸c cuéc kh¶o s¸t vÒ thu nhËp vµ chi tiªu cña c¸c hé gia ®×nh «ng ®· ®a ra
®Þnh nghÜa: “§ãi nghÌo lµ møc tæng thu nhËp kh«ng ®ñ trang tr¶i nhu cÇu
thiÕt yÕu tèi thiÓu ®Ó duy tr× søc lùc c¬ b¾p thuÇn tuý”. Nhu cÇu thiÕt yÕu ®ã
bao gåm thùc phÈm, tiÒn thuª nhµ vµ mét sè thø kh¸c. Tõ ®ã «ng ®· ®i ®Õn
íc tÝnh vÒ ®ãi nghÌo cña m×nh. Tuy c¸ch lµm nµy cßn nhiÒu h¹n chÕ song nã
còng ph¶n ¸nh ®îc phÇn lín t×nh tr¹ng nghÌo khæ cña ngêi d©n lóc bÊy giê.
HiÖn nay WB vÉn sö dông ph¬ng ph¸p vµ c¸ch tiÕp cËn gièng nh cña
Rowntree. C¸ch lµm nµy còng ®îc nhiÒu quèc gia ¸p dông v× nã cã nhiÒu u
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
®iÓm. §iÒu tra hé gia ®×nh thu ®îc nhiÒu th«ng tin, lµ c¨n cø ®Ó t×m ra c¸c
mèi quan hÖ gi÷a c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña ®ãi nghÌo, tõ ®ã ®a ra c¸c
gi¶i ph¸p h÷u hiÖu. Ngoµi ra, thíc ®o ®ãi nghÌo theo thu nhËp vµ tiªu dïng
®· x¸c ®Þnh ®îc ngìng nghÌo. §©y lµ ranh giíi quan träng vÒ thu nhËp hay
tiªu dïng mµ díi ®ã, c¸c c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh bÞ coi lµ nghÌo. C¸ch lµm
nµy xem ra rÊt tiÖn dông khi ®a ra c¸c con sè tæng hîp ®ãi nghÌo trªn ph¹m
vi toµn cÇu. WB ®a ngìng nghÌo lµ 1USD/ngêi/ngµy vµ 2USD/ngêi/ngµy*
bÞ coi lµ nghÌo ®ãi. Bªn c¹nh c¸c u ®iÓm nªu trªn, ph¬ng ph¸p nµy cßn cã
mét sè h¹n chÕ. §ã lµ, c¸c c¸ch ®iÒu tra kh¸c nhau gi÷a c¸c thêi kú, gi÷a c¸c
vïng, khu vùc, gi÷a c¸c quèc gia lµm cho viÖc so s¸nh gÆp nhiÒu khã kh¨n, sè
liÖu thu thËp tõ c¸c hé gia ®×nh thêng kh«ng ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c, kh«ng
ph¶n ¸nh hÕt t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng chung cña ®ãi nghÌo.
Y tÕ vµ gi¸o dôc
Ngoµi c¸ch tiÕp cËn dùa vµo thu nhËp WB cßn sö dông thíc ®o y tÕ vµ
gi¸o dôc ®Ó ®o lêng sù khèn cïng cña ngêi d©n. Nã bao gåm c¸c chØ tiªu:
* VÒ y tÕ:
Tû lÖ trÎ em s¬ sinh; nÆng díi 2
- =
5kg
Sè trÎ s¬ sinh nÆng díi 2
5kg;Tæng sè trÎ s¬ sinh trong n¨m x 100
Tû lÖ bµ mÑ cã thai; kh¸m thai Ýt nhÊt 3 lÇn
-
Sè phô n÷ cã thai
= kh¸m thai Ýt nhÊt 3 lÇn; Tæng phô n÷ sinh con trong n¨m x100
Tû lÖ bµ mÑ cã thai; tiªm uèn v¸n ®ñ mòi =
-
Sè phô n÷ cã thai
tiªm ®ñ mòi uèn v¸n;Tæng sè phô n÷ sinh con trong n¨m x100
- Tû lÖ hé cã giÕng níc;hîp vÖ sinh = Error!x100
- Tû lÖ hé cã hè xÝ;hîp vÖ sinh = Error! x 100
- Tû lÖ tö vong; trÎ s¬ sinh = Error!
- Tû lÖ tö vong;cña s¶n phô = Error!
- Tuæi thä b×nh qu©n lµ sè n¨m trung b×nh mét ngêi cã thÓ sèng ®îc.
*
TÝnh theo PPP
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
- Tû lÖ sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai lµ tû lÖ phô n÷ ®ang thùc hiÖn
hay b¹n ®êi cña hä ®ang thùc hiÖn bÊt kú h×nh thøc tr¸nh thai nµo.
+ VÒ gi¸o dôc:
- Tû lÖ trÎ ®Õn trêng; ®óng ®é tuæi = Error! x 100
- Tû lÖ trÎ ngoµi; trêng häc = Error! x 100
- Tû lÖ mï ch÷; ë ngêi lín = Error! x 100
§o lêng nghÌo ®ãi dùa vµo c¸c chØ sè trªn cho phÐp ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ
c¸c khÝa c¹nh cña ngêi nghÌo. Nã gióp ta cã mét bøc tranh ®Çy ®ñ h¬n vÒ
chÊt lîng cuéc sèng cña ngêi d©n, nã thuËn lîi cho viÖc so s¸nh nghÌo ®ãi ë
nh÷ng n¬i cã thu nhËp ngang nhau. Nhng, trong thùc tÕ, viÖc thu thËp sè liÖu
vÒ c¸c chØ sè nµy gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. VÝ dô nh c¸c vÝ dô vÒ tû lÖ tö vong
cña trÎ em chñ yÕu ®îc lÊy ra tõ c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra d©n sè ®Þnh kú, v× vËy
c¸c sè liÖu vÉn cßn sù sai lÖch kh¸ lín. VÒ tuæi thä b×nh qu©n còng rÊt khã x¸c
®Þnh chÝnh x¸c v× nã thêng kh«ng ®îc ®o lêng trùc tiÕp. C¸c sè liÖu vÒ
gi¸o dôc còng thÊt väng kh«ng kÐm. Tû lÖ ®Õn trêng còng chØ lµ con sè íc
tÝnh thay cho sè ®Õn trêng thùc tÕ. H¬n n÷a, tû lÖ tæng sè häc sinh häc tiÓu
häc cã thÓ t¨ng nÕu sè häc sinh lu ban t¨ng. Tuy nhiªn, hiÖn nay, c¸c nhµ
nghiªn cøu ®· cã nhiÒu s¸ng kiÕn, hä ®ang cè g¾ng t×m ra nh÷ng ph¬ng ph¸p
h÷u hiÖ ®Ó cã thÓ ®a ra c¸c sè liÖu ®¸ng tin cËy h¬n.
Nguy c¬ dÔ bÞ tæn th¬ng
§o lêng nguy c¬ dÔ bÞ tæn th¬ng chÝnh lµ ®o lêng møc ®é chèng chäi
víi c¸c có sèc cña nh÷ng hé gia ®×nh nh gÆp rñi ro, bÞ ngîc ®·i, ®¸nh ®Ëp,
thiªn tai, bÞ th«i viÖc, ph¶i nghØ häc... Ch¼ng h¹n, khi gÆp rñi ro, c¸c hé gia
®×nh cã kh¶ n¨ng bï ®¾p l¹i c¸c thiÖt h¹i hay kh«ng vµ møc bï ®¾p nh thÕ
nµo? Th«ng thêng, ngêi ta ®o lêng vµ ®¸nh gi¸ nguy c¬ dÔ bÞ tæn th¬ng
qua c¸c gãc ®é:
- VÒ tµi s¶n vËt chÊt: lµ nh÷ng tµi s¶n mµ hé cã thÓ b¸n ®i ®Ó bï ®¾p
nh÷ng mÊt m¸t t¹m thêi vÒ thu nhËp. §©y lµ thíc ®o vÒ kh¶ n¨ng tù b¶o hiÓm
cña hä. Tµi s¶n vËt chÊt cña hé gia ®×nh ®îc xem xÐt theo hai khÝa c¹nh gi¸
trÞ vµ tÝnh thanh kho¶n cña nã. Tµi s¶n cã tÝnh thanh kho¶n cao (hay kh¶ n¨ng
ho¸ gi¸ cao) th× møc ®é b¶o hiÓm sÏ cµng cao.
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
- VÒ vèn con ngêi: C¸c hé gia ®×nh cã tr×nh ®é häc vÊn h¹n chÕ thêng
dÔ ph¶i chÞu sù bÊt æn ®Þnh vÒ thu nhËp vµ Ýt cã kh¶ n¨ng qu¶n lý rñi ro h¬n.
- VÒ ®a d¹ng ho¸ thu nhËp: ë n«ng th«n, ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp
mang tÝnh rñi ro Ýt h¬n ho¹t ®éng n«ng nghiÖp. V× vËy ®a d¹ng ho¸ thu nhËp lµ
thíc ®o kh¶ n¨ng chèng chäi l¹i c¸c rñi ro liªn quan ®Õn thêi tiÕt.
- Mèi liªn hÖ víi m¹ng líi an sinh. §¸nh gi¸ nguy c¬ dÔ bÞ tæn th¬ng
cña hé gia ®×nh dùa vµo c¸c kho¶n hç trî tr«ng thÊy mµ hä sÏ ®îc nhËn khi
khñng ho¶ng, tõ c¸c nhãm hay hiÖp héi mµ hä lµ thµnh viªn.
- Tham gia m¹ng líi an sinh chÝnh thøc: Nguy c¬ tæn th¬ng cña hé gia
®×nh sÏ gi¶m bít nÕu hé ®ñ tiªu chuÈn nhËn ®îc sù trî gióp x· héi b¶o hiÓm
thÊt nghiÖp, l¬ng hu vµ c¸c kho¶n trî cÊp kh¸c do nhµ níc cÊp.
- TiÕp cËn thÞ trêng tÝn dông. T¬ng tù, nguy c¬ tæn th¬ng cña hé gia
®×nh sÏ gi¶m nÕu hé tiÕp cËn ®îc nguån tÝn dông mét c¸ch nhÑ nhµng.
KÕt hîp tÊt c¶ gãc ®é nµy víi nhau ta sÏ cã ®îc mét bøc tranh tæng thÓ
vÒ nguy c¬ dÔ bÞ tæn th¬ng cña nh÷ng ngêi nghÌo, nã cho biÕt kh¶ n¨ng
chèng chäi cña hé khi cã nh÷ng biÕn ®éng trong cuéc sèng.
ViÖc ®o lêng nguy c¬ dÔ bÞ tæn th¬ng trªn thùc tÕ gÆp nhiÒu khã kh¨n
do nã lµ mét khÝa niÖm ®éng nªn viÖc ®o lêng rÊt phøc t¹p, tèn nhiÒu tiÒn
cña vµ c«ng søc. Kh«ng thÓ ®o lêng nã b»ng c¸ch quan s¸t c¸c hé gia ®×nh
mµ ph¶i cã cuéc ®iÒu tra, theo dâi trong nhiÒu n¨m míi cã thÓ n¾m b¾t ®îc
nh÷ng th«ng tin c¬ b¶n vµ tÝnh biÕn ®éng vµ nguy c¬ dÔ bÞ tæn th¬ng mµ
ngêi nghÌo lµ rÊt quan träng.
Kh«ng cã tiÕng nãi vµ quyÒn lùc
Kh«ng cã tiÕng nãi vµ quyÒn lùc cã thÓ ®îc ®o lêng b»ng c¸ch sö dông
kÕt hîp c¸c biÖn ph¸p cã sô tham gia cña ngêi d©n, pháng vÊn vµ ®iÒu tra
quèc gia vÒ c¸c vÊn ®Ò nh møc tù do d©n sù, tù do chÝnh trÞ. Kh«ng cã tiÕng
nãi vµ quyÒn lùc thÓ hiÖn ë chÝnh møc ®é ®îc trao quyÒn cña ngêi d©n. Tøc
lµ, xem xÐt kh¶ n¨ng tham gia vµo c¸c quyÕt ®Þnh cña gia ®×nh, cña céng ®ång
v× nh÷ng ngêi nghÌo thêng bÞ khinh miÖt, ®èi xö vµ thËm chÝ cßn bÞ h¹n chÕ
mét sè quyÒn mµ nh÷ng ngêi b×nh thêng kh¸c nghiÔm nhiªn ®îc hëng.
®o lêng møc ®é kh«ng cã tiÕng nãi vµ quyÒn lùc nã ph¶n ¸nh nçi khæ ®au mµ
nh÷ng ngêi nghÌo cam lßng g¸nh chÞu. Hä kh«ng cã c¶ nh÷ng quyÒn tham
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
gia vµo nh÷ng vÊn ®Ò ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn phóc lîi cña hä. ViÖc ®o lêng
®ãi nghÌo dùa theo tiªu chÝ nµy ®îc ngêi nghÌo cho lµ rÊt quan träng. Tuy
nhiªn, viÖc thùc hiÖn gÆp nhiÒu khã kh¨n, tèn kÐm nhiÒu tiÒn cña vµ c«ng søc,
nã ph¶i ®îc thùc hiÖn b»ng c¸c cuéc ®iÒu tra, pháng vÊn, theo dâi trong
nhiÒu n¨m míi cã thÓ n¾m b¾t ®îc nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c vÒ vÊn ®Ò nµy.
1.2.2. C¸c chØ tiªu vµ chuÈn mùc ®¸nh gi¸ ®ãi nghÌo ë ViÖt Nam
ChØ tiªu ®¸nh gi¸ nghÌo cÊp c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh
- Hé nghÌo: ë ViÖt Nam ®Ó ®o t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi, cã nhiÒu c¸ch tÝnh
hé nghÌo. Ch¼ng h¹n thµnh phè Hå ChÝ Minh lÊy møc thu nhËp b×nh qu©n
díi 500.000®/1 khÈu/1 n¨m (t¬ng ®¬ng trªn 33kg g¹o/th¸ng). VÜnh Phó
lÊy tiªu chuÈn díi 500.000®/1 khÈu/1 n¨m. Mét sè nhµ kinh tÕ lÊy tiªu thøc
l¬ng thùc b×nh qu©n nh©n khÈu. Gia ®×nh nµo cã møc thu nhËp b×nh qu©n
díi 30 kg g¹o mét khÈu mét th¸ng ®îc coi lµ nghÌo. Cã ý kiÕn ®Ò nghÞ lÊy
møc tèi thiÓu do nhµ níc quy ®Þnh lµm chuÈn. Ngêi cã møc sèng díi møc
nghÌo khæ lµ ngêi cã thu nhËp b×nh qu©n mét th¸ng thÊp h¬n møc tèi thiÓu
do nhµ níc quy ®Þnh (hiÖn nay lµ 210.000®). Theo Bé Lao ®éng- Th¬ng
binh x· héi tiªu chuÈn x¸c ®Þnh hé nghÌo nh sau:
+ N¨m 1993: Hé nghÌo lµ hé cã thu nhËp thÊp b×nh qu©n ®Çu ngêi díi
13kg g¹o/th¸ng ë n«ng th«n (t¬ng ®¬ng 45.000 ®ång), 20 kg g¹o/th¸ng ë
thµnh thÞ (t¬ng ®¬ng 70.000 ®ång).
+ N¨m 1996: Hé nghÌo lµ hé cã thu nhËp quy ®æi ra g¹o b×nh qu©n ®Çu
ngêi th¸ng. Díi 25kg/ngêi ë thµnh thÞ, díi 20kg/ngêi ë n«ng th«n, ®ång
b»ng vµ trung du, díi 15kg/ngêi ë n«ng th«n miÒn nói.
- Hé ®ãi: Theo Bé Lao ®éng - Th¬ng binh x· héi, tiªu chuÈn x¸c ®Þnh
hé ®ãi nh sau:
+ N¨m 1993: Hé ®ãi lµ hé cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi díi 8kg
g¹o/th¸ng ë n«ng th«n, 13kg/th¸ng ë thµnh thÞ.
+ N¨m 1996: Hé ®ãi lµ hé cã thu nhËp quy ®æi ra g¹o b×nh qu©n ®Çu
ngêi lµ 13kg/th¸ng. Song, trªn thùc tÕ nh÷ng hé ®ãi lµ hé thiÕu l¬ng thùc
trong gia ®×nh tõ 3 th¸ng trë lªn thÓ hiÖn thiÕu ¨n, ®øt b÷a, b÷a c¬m, b÷a ch¸o,
¨n ®én khoai s¾n... Nh vËy nh÷ng hé ®ãi th× thêng con c¸i cña hä thÊt häc,
nhµ cöa dét n¸t, ®å dïng trong nhµ kh«ng ®¸ng kÓ, kh«ng cßn l¬ng thùc dù
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
tr÷ trong nhµ, song còng kh«ng cã tiÒn ®Ó mua l¬ng thùc trong ngµy, mÆc dï
trªn thÞ trêng kh«ng thiÕu l¬ng thùc.
HiÖn nay Bé Lao ®éng - Th¬ng binh x· héi míi ®a ra chuÈn nghÌo míi
¸p dông cho giai ®o¹n 2001-2005. Theo tiªu chuÈn nµy th× cã hai ph¬ng ¸n
®Ó lùa chän:
Khu vùc ¸p dông ChuÈn nghÌo (®ång/ngêi/th¸ng)
Ph¬ng ¸n 1 (thÊp) Ph¬ng ¸n 2 (cao)
Thµnh thÞ 135.000 150.000
N«ng th«n ®ång b»ng 70.000 100.000
N«ng th«n miÒn nói 45.000 80.000
C¸c chuÈn mùc trªn cã thÓ ®óng trªn tæng thÓ song kh«ng thÓ ¸p dông
cho tõng ®èi tîng, tõng vïng cô thÓ ®îc. NÕu lÊy møc b×nh qu©n
800.000®ång/khÈu/n¨m lµ hé nghÌo ë thµnh phè Hå ChÝ Minh th× cã thÓ l¹i lµ
hé giµu ë vïng n«ng th«n miÒn nói phÝa B¾c. V× vËy ®Ó chän vµ ph©n lo¹i hé
®ãi nghÌo ë ViÖt Nam cã thÓ ph¶i xem xÐt c¸c ®Æc trng c¬ b¶n cã nã nh:
ThiÕu ¨n tõ 3 th¸ng trë lªn trong n¨m, nî s¶n lîng kho¸n, nî thuÕ triÒn miÒn,
vay nÆng l·i, con em kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Õn trêng (mï ch÷ hoÆc bá häc),
thËm chÝ ph¶i cho con hoÆc tù b¶n th©n ®i lµm thuª cuèc mín ®Ó kiÕm sèng
qua ngµy hoÆc ®i ¨n xin... NÕu ®a c¸c chuÈn mùc nµy ra ®Ó x¸c ®Þnh th× rÊt
dÔ biÕt hé ®ãi nghÌo ë n«ng th«n...
B¶ng 1.1. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ nghÌo cÊp hé gia ®×nh
LÜnh vùc ChØ tiªu
I. Nhu cÇu ¨n 1. Sè lîng g¹o tèi thiÓu (12kg/ngêi/th¸ng)
2. gi¸ trÞ khÈu phÇn ¨n tèi thiÓu mét ngµy (...®/ngêi/th¸ng)
II. Nhu cÇu mÆc 3. Kh«ng ®ñ quÇn ¸o, ch¨n Êm trong mïa rÐt
4. Kh«ng ®ñ mµn chèng muçi
III. Nhµ ë 5. Hé gia ®×nh ë lÒu, l¸n vµ nhµ t¹m bî
IV. ViÖc lµm 6. ThiÕu viÖc lµm (thiÕu trªn th¸ng/n¨m)
V. Søc khoÎ 7. TrÎ em tõ 1 - 3 tuæi suy dinh dìng thÓ thiÕu ¨n (díi
80% träng lîng cÇn cã cña ®é tuæi)
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
8. Ngêi lín 15-60 tuæi èm ®au kinh niªn (trªn 30
ngµy/n¨m)
9. Kh«ng cã kh¶ n¨ng ch÷a bÖnh khi èm ®au.
VI. Gi¸o dôc 10. Ngêi lín trong ®é tuæi lao ®éng (15-60) mï ch÷
11. TrÎ em 6-11 tuæi kh«ng ®i häc
12. Hé gia ®×nh kh«ng cã ®µi hoÆc ti vi ®Ó nghe.
Nguån: Vò TuÊn Anh “Nh÷ng tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ møc nghÌo ë n«ng
th«n”, T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ, sè 4 n¨m 1997, trang 36.
Dùa vµo 12 chØ tiªu trªn th× ch¾c ch¾n c¸c hé nghÌo ®Òu ë møc ®é kh¸c
nhau. Nhng c¸c thÎ ph©n lo¹i c¸c d¹ng hé nghÌo thµnh hai nhãm:
Nhãm 1: Hé nghÌo cã 5 chØ tiªu vÒ ¨n, mÆc, ë díi chuÈn mùc.
Nhãm 2: Hé rÊt nghÌo cã trªn 5 chØ tiªu díi chuÈn mùc.
Bªn c¹nh c¸c chØ tiªu trªn, qua cuéc ®iÒu tra t×nh tr¹ng giÇu nghÌo n¨m
97**** Tæng côc Thèng kª chän møc nhiÖt lîng tèi thiÓu lµ 2.100 Calo cho
ngêi/ngµy thuéc diÖn nghÌo ®ãi. øng víi møc ®¶m b¶o nhu cÇu nhiÖt lîng
trªn, Tæng côc thèng kª ®a ra chuÈn mùc hé nghÌo lµ hé cã møc thu nhËp
b×nh qu©n.
N«ng th«n: díi 50.000®ång/ngêi/th¸ng, trong ®ã rÊt nghÌo lµ díi
30.000/th¸ng (hay 360.000®/ngêi/n¨m).
Thµnh thÞ: Díi 70.000 ®ång/ngêi/th¸ng, trong ®ã rÊt nghÌo lµ díi
50.000 ®ång/ngêi/th¸ng (hay 600.000 ®ång/ngêi/n¨m).
Qua ®ã ta thÊy c¸c chuÈn mùc ®¸nh gi¸ nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam do Bé Lao
®éng th¬ng binh - x· héi vµ Tæng côc Thèng kª ®a ra lµ cùc kú thÊp so víi
chuÈn mùc nghÌo khæ chung trªn thÕ giíi do ng©n hµng thÕ giíi ®a ra lµ díi
370USDngêi/n¨m*. §iÒu nµy cµng chøng tá níc ta lµ mét níc cùc nghÌo,
vÊn ®Ò ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n nhÊt cho ngêi nghÌo lµ vÊn ®Ò nan
gi¶i. §ång thêi còng cho thÊy tÝnh t¬ng ®èi khi x¸c ®Þnh chuÈn nghÌo ®ãi ë
mçi n¬i lµ kh¸c nhau. V× vËy ®Ó ®¸nh gi¸ ®îc chÝnh x¸c nghÌo ®ãi th× ph¶i
biÕt ®îc møc ®é nghÌo ®ãi ®Õn ®©u? nghÌo hay rÊt nghÌo. Thùc tÕ níc ta
vÉn tån t¹i mét bé phËn d©n c ë t×nh tr¹ng thiÕu ¨n, ®ãi vÒ l¬ng thùc (nhiÖt
*
370USD lµ tÝnh theo PPP
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
lîng chØ ®¹t 1500 Calo/ngêi/ngµy). Do ®ã khi ®¸nh gi¸ nghÌo ë ViÖt Nam
nªn ph©n thµnh hai cÊp ®é nghÌo vµ ®ãi v× nã ph¶n ¸nh ®óng hiÖn thùc kh¸ch
quan.
ChØ tiªu ®¸nh gi¸ nghÌo ë cÊp céng ®ång
§Ó ®¸nh gi¸ c¸c vïng nghÌo, ë níc ta thêng dïng hai chØ tiªu chÝnh:
- Tû lÖ c¸c hé nghÌo tuyÖt ®èi trªn tæng sè hé cña vïng.
- Thu nhËp b×nh qu©n mét thµnh viªn trong mét hé gia ®×nh cña vïng.
Ngoµi ra cßn cã thÓ kÕt hîp víi mét sè chØ tiªu kh¸c nh:
- B×nh qu©n l¬ng thùc tÝnh trªn mét nh©n khÈu n«ng nghiÖp
- Sè kil«mÐt ®êng giao th«ng trªn mét nh©n khÈu n«ng nghiÖp
- Tæng møc hµng ho¸ lu th«ng (nhËp, xuÊt) trong vïng tÝnh theo ®Çu
ngêi.
- Tû lÖ ngêi biÕt ch÷, tû lÖ trÎ em ®Õn trêng.
- Tû lÖ y, b¸c sÜ, giêng bÖnh trªn mét ngh×n ngêi d©n.
- Tuæi thä b×nh qu©n.
C¸c chuÈn mùc ®Ó x¸c ®Þnh vïng nghÌo:
- Tû lÖ c¸c hé nghÌo tõ 60% trë lªn.
- B×nh qu©n thu nhËp cña mét thµnh viªn trong hé gia ®×nh cña c¶ vïng
h¬n møc thu nhËp trung b×nh cña mét thµnh viªn cña mét hé gia ®×nh trong c¶
níc.
Ngoµi ra còng cã thÓ dïng thªm mét sè chØ tiªu phô nh:
- B×nh qu©n l¬ng thùc tÝnh trªn ®Çu ngêi d©n n«ng nghiÖp díi
200kg/n¨m.
- Sè kil«mÐt ®êng giao thong trªn mét kil«mÐt vu«ng nhá h¬n 1/3 møc
trung b×nh cña c¶ níc.
- Møc trung b×nh ®iÖn n¨ng, tiÒn vèn trªn mét lao ®éng nhá h¬n 1/3 møc
trung b×nh cña c¶ níc.
- Tû lÖ mï ch÷ cao h¬n 1,5 lÇn møc trung b×nh cña c¶ níc.
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
- Tû lÖ y, b¸c sÜ, giêng bÖnh trªn mét ngh×n d©n thÊp h¬n 1/3 møc trung
b×nh cña c¶ níc.
Nguån: Bé Lao ®éng th¬ng binh - x· héi vµ Tæng côc thèng kª 2000.
B¶ng 1.2. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ nghÌo ë cÊp céng ®ång
LÜnh vùc ChØ tiªu
I. Møc sèng nãi 1. Tû lÖ sè d©n nghÌo (hoÆc sè hé nghÌo) trong tæng sè hé
chung d©n (hé)
2. Gi¸ trÞ mét ngµy c«ng lao ®éng trªn thÞ trêng lao ®éng
®Þa ph¬ng.
II. Nguån lùc tù 3. DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c n«ng, l©m, ng nghiÖp b×nh
nhiªn (ruéng qu©n/ngêi.
®Êt) 4. Tû lÖ sè hé kh«ng cã hoÆc cã Ýt ruéng ®Êt (díi 1/2 møc
trung b×nh ®Çu ngêi).
III. ViÖc lµm 5. Tû lÖ sè ngêi lao ®éng thiÕu viÖc lµm (trªn 3 th¸ng/n¨m)
trong tæng sè lao ®éng.
6. Tû lÖ lao ®éng lµm trong c¸c ngµnh n«ng, l©m, ng nghiÖp
vµ phi n«ng nghiÖp.
IV. Søc khoÎ 7. Tû lÖ trÎ em 1-5 tuæi suy dinh dìng thÓ thiÕu c©n (díi
80% träng lîng cÇn cã cña ®é tuæi).
8. Tû lÖ chÕt cña trÎ s¬ sinh
9. Cã hay kh«ng tr¹m y tÕ x·
10. Sè nh©n viªn y tÕ (c¶ c«ng, t c¶ y vµ dîc) tÝnh trªn
1000 d©n.
V. Gi¸o dôc 11. Tû lÖ ngêi lín mï ch÷
12. Tû lÖ trÎ em 6-10 tuæi kh«ng ®i häc
13. Sè gi¸o viªn ho¹t ®éng trªn ®Þa bµn tÝnh trªn 1000 d©n
VI. Nhµ ë vÖ 14. Tû lÖ hé gia ®×nh ë lÒu l¸n vµ nhµ t¹m bî trong tæng sè
sinh hé
15. Tû lÖ hé cã nguån níc s¹ch (giÕng, èng dÉn níc s¹ch)
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
16. Tû lÖ hé cã nhµ t¾m
17. Tû lÖ hé cã nhµ xÝ hîp vÖ sinh
VII: V¨n ho¸ vµ 18. Sè Kw/h ®iÖn tiªu dïng tÝnh trªn ®Çu ngêi/th¸ng
giao tiÕp 19. Cã hay kh«ng cã c«ng tr×nh v¨n ho¸ quan träng (nhµ v¨n
ho¸, th viÖn, loa truyÒn thanh)
20. Cã hay kh«ng cã chî.
21. Sè m¸y ®iÖn tho¹i tÝnh trªn 1000 d©n
VIII. Sù tham 22. Tû lÖ sè thµnh viªn c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi (§¶ng,
gia cña nh©n d©n §oµn thanh niªn, phô n÷, mÆt trËn tæ quèc, c¸c héi nghÒ
vµo c¸c ho¹t nghiÖp) trªn 1000 d©n.
®éng x· héi.
IX. §êi sèng vµ 23. Tû lÖ phô n÷ cã thai suy dinh dìng
®Þa vÞ cña phô 24. Sè phô n÷ tham gia ho¹t ®éng trong c¸c c¬ quan nhµ
n÷ níc vµ ®oµn thÓ x· héi t¹i ®Þa ph¬ng trªn 1000 phô n÷.
Nguån: Vò TuÊn Anh “Nh÷ng tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ møc nghÌo ë n«ng
th«n”, T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ, sè 4 n¨m 1997, trang 38.
Nh÷ng chØ tiªu vÒ møc thu nhËp ë cÊp céng ®ång (lµng x·) lµ ph¶n ¸nh
møc ®é ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô c«ng céng, c¶
trong tiªu dïng vËt chÊt lÉn hëng thô v¨n ho¸ tinh thÇn.
Nh×n chung hiÖn nay níc ta dïng hÖ thèng chØ tiªu nµy ®Ó ®¸nh gi¸
nghÌo cÊp céng ®ång lµ t¬ng ®èi hîp lý. Tuy nhiªn nã vÉn cßn cã mÆt h¹n
chÕ, cha nªu bËt ®îc chØ tiªu thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ
nghÌo. MÆt kh¸c, sau nh÷ng trËn b·o khñng khiÕp cuèi nh÷ng n¨m 90 ë Nam
Bé, nhiÒu hé gia ®×nh kh«ng cã nhu cÇu vÒ nhµ ë kiªn cè, ngêi ta x©y dùng
nhµ næi ®Ó sèng chung víi lò. HoÆc hiÖn nay nhu cÇu vÒ g¹o ®ang cã xu
híng gi¶m, vµ còng cã thÓ rÊt nhiÒu hé gia ®×nh kh«ng cã nhu cÇu vÒ mµn
nÕu hä ë nhµ lÇu víi m¸y ®iÒu hoµ nhiÖt ®é... Nh÷ng hé nh thÕ cha ch¾c ®·
thuéc diÖn nghÌo ®ãi.1.3. Bøc tranh nghÌo ®ãi toµn cÇu
Trong thÕ kû XX, thÕ giíi ®· chøng kiÕn mét sù tiÕn bé vît bËc trong
c«ng cuéc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ c¶i thiÖn phóc lîi ë c¸c níc ®ang ph¸t
triÓn, tuæi thä b×nh qu©n ®· t¨ng 20 n¨m, tû lÖ chÕt cña trÎ s¬ sinh vµ tû lÖ sinh
nguon tai.lieu . vn