Xem mẫu
-
TIỂU LUẬN
“Học thuyết của Máct tuần hoàn và chu
chuyển tư bản”
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Môc lôc
Trang
I/ Lêi më ®Çu 1
II/ Néi dung chÝnh 2
A. C¬ së lý luËn 2
1. Kh¸i niÖm chung vÒ t b¶n 2
a. Sù chuyÓn ho¸ cña tiÒn thµnh t b¶n 2
b. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra GTTD 5
c. Kh¸i niÖm t b¶n 5
2. TuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t b¶n 7
a. TuÇn hoµn t b¶n ba h×nh thøc vËn ®éng cña t b¶n 7
b. Chu chuyÓn cña t b¶n 12
B. ý nghÜa thùc tiÔn rót ra khi chuyÓn ...................................... 20
1. C¬ chÕ thÞ trêng 20
2. Vai trß qu¶n lý cña nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng 21
3. Sù ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam khi chuyÓn sang 24
nÒn kinh tÕ thÞ trêng
a. T×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp 24
b. VÊn ®Ò vÒ vèn ë doanh nghiÖp níc ta hiÖn nay 30
4. Thùc tr¹ng viÖc qu¶n lý doanh nghiÖp ë níc ta trong nÒn kinh tÕ 33
thÞ trêng
5. C¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý doanh nghiÖp 36
III/ KÕt luËn 38
Tµi liÖu tham kh¶o 39
0
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
I. Lêi më ®Çu
§Ó hiÓu thªm vÒ t b¶n chóng ta t×m hiÓu lý thuyÕt tuÇn hoµn vµ chu
chuyÓn t b¶n. Lý thuyÕt nµy lµ lý thuyÕt vËn ®éng cña t b¶n. T b¶n lu«n
vËn ®éng qua 3 giai ®o¹n kh¸c nhau vµ ë mçi mét giai ®o¹n ®ã th× nã thÓ hiÖn
c¸c chøc n¨ng vµ h×nh thøc kh¸c nhau. Qu¸ tr×nh vËn ®éng cña t b¶n lµ qu¸
tr×nh vËn ®éng kh«ng ngõng diÔn ra thêng xuyªn vµ lÆp ®i lÆp l¹i.
Lý thuyÕt tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña t b¶n cã ý nghÜa rÊt to lín ®èi
víi viÖc qu¶n lý doanh nghiÖp cña níc ta hiÖn nay. Chóng ta ®i tõ mét c¬ chÕ
qu¶n lý quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ qu¶n lý míi ®ã lµ c¬ chÕ kinh tÕ thÞ
trêng, chóng ta kh«ng tr¸nh khái nh÷ng víng m¾c, nh÷ng sai ph¹m. Do ®ã,
chóng ta rÊt cÇn mét c¬ së lý luËn ®Ó ®Þnh híng. Lý thuyÕt tuÇn hoµn vµ chu
chuyÓn t b¶n rÊt cÇn thiÕt ®èi víi vÊn ®Ò qu¶n lý doanh nghiÖp cña níc ta
hiÖn nay. V× vËy chóng ta ph¶i nghiªn cøu nã thËt kü, thËt tèt ®Ó øng dông vµo
thùc tr¹ng cña chóng ta.
“Häc thuyÕt cña M¸ct tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t b¶n vµ sù vËn dông nã
vµo nÒn kinh tÕ níc ta” cho ®Ò ¸n Kinh tÕ chÝnh trÞ.
Bµi viÕt nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, sai lÇm em mong thÇy vµ
c¸c b¹n ®ãng gãp söa ch÷a.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy NguyÔn TiÕn Long ®· gióp ®ì em hoµn
thµnh ®Ò ¸n.
1
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
II. Néi dung chÝnh
A/ C¬ së lý luËn
1. Kh¸i qu¸t chung vÓ t b¶n
a. Sù chuyÓn ho¸ cña tiÒn thµnh t b¶n.
a.1) C«ng thøc chung cña t b¶n
Mäi t b¶n lóc ®Çu ®Òu biÓu hiÖn díi h×nh th¸i mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh.
Nhng b¶n th©n tiÒn kh«ng ph¶i lµ t b¶n. TiÒn chØ biÕn thµnh t b¶n trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, khi chóng ®îc sö dông ®Ó bãc lét lao ®éng cña
ngêi kh¸c.
TiÒn tÖ ®îc biÓu hiÖn ë hai d¹ng. TiÒn víi t c¸ch lµ tiÒn vµ tiÒn víi t
c¸ch lµ t b¶n, lóc ®Çu hai d¹ng nµy chØ kh¸c nhau vÒ h×nh thøc lu th«ng. Khi
tiÒn biÓu hiÖn díi d¹ng tiÒn tÖ th× nã dïng ®Ó mua hµng ho¸, nã lµ ph¬ng
tiÖn gi¶n ®¬n cña lu th«ng hµng ho¸ vµ vËn ®éng theo c«ng thøc hµng - tiÒn -
hµng (H - T - H) ®ã lµ sù chuyÓn ho¸ cña hµng ho¸ thµnh tiÒn tÖ vµ tiÒn tÖ l¹i
chuyÓn thµnh hµng. Cßn tiÒn ë díi d¹ng t b¶n th× vËn ®éng theo chuyÓn ho¸
ngîc l¹i cña hµng thµnh tiÒn. Môc ®Ých cña lu th«ng hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ
mang l¹i gi¸ trÞ sö dông, cßn môc ®Ých cña lu th«ng tiÒn tÖ víi t c¸ch lµ t
b¶n kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ, h¬n n÷a ®ã lµ gi¸ trÞ t¨ng thªm.
Sè tiÒn thu l¹i cña qu¸ tr×nh lu th«ng tiÒn tÖ lµ lín h¬n sè tiÒn ban ®Çu, sè
tiÒn lín h¬n ®ã gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d. VËy t b¶n lµ gi¸ trÞ mang l¹i gi¸ trÞ
thÆng d. C«ng thøc lu th«ng cña tiÒn tÖ kh«ng cßn lµ : (T - H - H’) mµ ph¶i
lµ (T - H - T’), trong ®ã T’ = T + DT (T: lµ gi¸ trÞ thÆng d, C.M¸c gäi T - H
- T’ lµ c«ng thøc chung cña t b¶n.
a.2)M©u thuÉn chung cña t b¶n.
Khi ®a tiÒn vµo lu th«ng, sè tiÒn trë vÒ tay ngêi chñ sau khi kÕt thóc
qu¸ tr×nh lu th«ng t¨ng thªm mét gi¸ trÞ lµ T. VËy cã ph¶i do lu th«ng ®·
lµm t¨ng thªm lîng tiÒn ®ã hay kh«ng?
Theo c¸c nhµ kinh tÕ häc t s¶n th× gi¸ trÞ t¨ng thªm ®ã lµ do lu th«ng
t¹o ra. §iÒu nµy kh«ng cã c¨n cø.
ThËt vËy, nÕu hµng ho¸ trao ®æi ngang gi¸ th× chØ cã sù thay ®æi h×nh th¸i
cña gi¸ trÞ cßn tæng sè gi¸ trÞ còng nh phÇn thuéc vÒ mçi bªn trao ®æi th×
2
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
tríc sau còng kh«ng thay ®æi. VÒ mÆt gi¸ trÞ sö dông hai bªn cïng cã lîi cßn
vÒ mÆt gi¸ trÞ th× c¶ hai bªn cïng kh«ng cã lîi. Nh vËy trao ®æi ngang gi¸ th×
kh«ng ai thu ®îc lîi tõ lu th«ng mét lîng gi¸ trÞ lín ®· bá ra. Cßn trong
trêng hîp trao ®æi kh«ng ngang gi¸, th× ngêi b¸n cã hµng b¸n víi gi¸ cao
h¬n gi¸ trÞ. Khi ngêi b¸n ®îc lêi tõ viÖc b¸n hµng mét lîng gi¸ trÞ th×
ngêi mua ph¶i mÊt ®i còng mét lîng gi¸ trÞ nh vËy. Khi ngêi mua ph¶i
mÊt ®i còng mét lîng gi¸ trÞ nh vËy. Khi ngêi b¸n hµng víi gi¸ c¶ thÊp h¬n
gi¸ trÞ th× ngêi b¸n ph¶i mÊt ®i mét lîng gi¸ trÞ cã ngîc l¹i ngêi mua sÏ
®îc lîi mét lîng nh vËy. ë ®©y còng h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ thÆng d.
Nhng ta thÊy gi¸ trÞ thÆng d ë ®©y lµ do th¬ng nh©n mua rÎ b¸n ®¾t mµ cã,
®iÒu nµy cã thÓ gi¶i thÝch ®îc sù lµm giµu cña mét bé phËn th¬ng nh©n chø
kh«ng gi¶i thÝch ®îc sù lµm giµu cña c¶ mét giai cÊp t b¶n. V× tæng gi¸ trÞ
tríc vµ sau trao ®æi lµ kh«ng thay ®æi. Theo C.M¸c giai cÊp c¸c nhµ t b¶n lµ
kh«ng lµm giµu trªn lng cña giai cÊp m×nh.
Do ®ã dï khi trao ®æi ngang gi¸ hay kh«ng ngang gi¸ th× còng kh«ng t¹o
ra gi¸ trÞ thÆng d. Lu th«ng hµng ho¸ kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d.
Nh vËy, liÖu gi¸ trÞ thÆng d cã ph¸t sinh ngoµi lu th«ng ®îc kh«ng?
Thùc tÕ ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng thÓ biÕn tiÒn cña m×nh thµnh t b¶n
nÕu kh«ng tiÕp xóc víi lu th«ng.
“VËy t b¶n kh«ng thÓ xuÊt hiÖn t lu th«ng vµ còng kh«ng thÓ xuÊt
hiÖn ë bªn ngoµi lu th«ng nã ph¶i xuÊt hiÖn trong lu th«ng vµ ®ång thêi
kh«ng ph¶i trong lu th«ng”. §ã lµ m©u thuÉn cña c«ng thøc chung cña t
b¶n. Tõ ®ã ta cã kÕt luËn.
+ Ph¶i lÊy nh÷ng quy luËt néi t¹i cña lu th«ng hµng ho¸ lµm c¬ së ®Ó
gi¶i thÝch sù chuyÓn ho¸ cña tiÒn thµnh t b¶n, tøc lµ lÊy viÖc trao ®æi ngang
gi¸ lµm ®iÓm xuÊt ph¸t.
+ Sù chuyÓn ho¸ ngêi cã thµnh nhµ t b¶n ph¶i tiÕn hµnh trong ph¹m vi
lu th«ng vµ ®ång thêi l¹i kh«ng ph¶i trong lu th«ng.
a.3) Hµng ho¸ søc lao ®éng.
Khi biÕn ®æi gi¸ trÞ cña tiÒn cÇn chuyÓn ho¸ thµnh t b¶n kh«ng thÓ x¶y
ra t¹i chÝnh b¶n th©n cña sè tiÒn Êy mµ chØ cã thÓ x¶y ra tõ hµng ho¸ mua vµo
(T - H). Hµng ho¸ ®ã kh«ng thÓ nµo lµ mét lo¹i hµng ho¸ th«ng thêng mµ nã
3
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
ph¶i lµ mét thø hµng ho¸ ®Æc biÖt, mµ gi¸ sö dông cña nã cã ®Æc tÝnh sinh ra
gi¸ trÞ. Thø hµng ho¸ ®Æc biÖt ®ã chÝnh lµ hµng ho¸ søc lao ®éng mµ c¸c nhµ
t b¶n t×m thÊy nã trªn thÞ trêng.
* §iÒu kiÖn ®Ó biÕn søc lao ®éng thµnh hµng ho¸.
Søc lao ®éng lµ toµn bé thÓ lùc vµ trÝ lùc trong c¬ thÓ con ngêi, thÓ lùc
lµ trÝ lùc mµ ngêi ®ã ®em ra vËn dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ
sö dông.
Søc lao ®éng lµ rÊt cÇn thiÕt, nã lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt. Søc lao
®éng chØ biÕn thµnh hµng ho¸ trong ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh.
Mét lµ, ngêi lao ®éng tù do vÒ th©n thÓ. Søc lao ®éng chØ xuÊt hiÖn trªn
thÞ trêng nh mét hµng ho¸ nÕu nã do b¶n th©n con ngêi cã søc lao ®éng
®a ra b¸n.
Hai lµ, ngêi lao ®éng bÞ tíc ®o¹t hÕt t liÖu s¶n xuÊt, chØ trong ®iÒu
kiÖn Êy ngêi lao ®éng míi b¸n søc lao ®éng cña m×nh. V× kh«ng cßn c¸ch
nµo kh¸c ®Ó sinh sèng.
Sù tån t¹i cña hai ®iÒu kiÖn trªn cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Ó søc lao ®éng
trë thµnh hµng ho¸ vµ khi søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ nã lµ ®iÒu kiÖn lÞch
sö nhÊt ®Þnh.
Mét lµ, ngêi lao ®éng tù do vÒ th©n thÓ. Søc lao ®éng chØ xuÊt hiÖn trªn
thÞ trêng nh mét hµng ho¸ nÕu nã do b¶n th©n con ngêi cã søc lao ®éng
®a ra b¸n.
Hai lµ, ngêi lao ®éng bÞ tíc ®o¹t hÕt t liÖu s¶n xuÊt, chØ trong ®iÒu
kiÖn Êy ngêi lao ®éng míi b¸n søc lao ®éng cña m×nh, v× kh«ng cßn c¸ch nµo
kh¸c ®Ó sinh sèng.
Sù tån t¹i cña hai ®iÒu kiÖn trªn cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Ó søc lao ®éng
trë thµnh hµng ho¸ vµ khi søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ nã lµ ®iÒu kiÖn
quyÕt ®Þnh ®Ó tiÒn biÕn thµnh t b¶n.
* Gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ - søc lao ®éng.
Còng nh mäi hµng kh¸c, hµng ho¸ søc lao ®éng còng cã hai thuéc tÝnh
®ã lµ: gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông.
4
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
VÒ gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng: còng nh mäi hµng ho¸ kh¸c nã ®îc
quy ®Þnh bëi thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt mµ ë ®©y nã ®îc
quy ®Þnh bëi thêi gian t¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng. Muèn t¸i s¶n xuÊt ra søc
lao ®éng ngêi c«ng nh©n ph¶i tiªu hao mét lîng t liÖu sinh ho¹t. Nh vËy
thêi gian t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng chÝnh b»ng thêi gian s¶n xuÊt ra t liÖu sinh
ho¹t. Hay nãi c¸ch kh¸c gi¸ trÞ søc lao ®éng b»ng gi¸ trÞ cña nh÷ng t liÖu
sinh ho¹t.
Gi¸ trÞ t liÖu sinh ho¹t cña mét ngêi c«ng nh©n bao gåm cã gi¸ trÞ
nh÷ng t liÖu sinh ho¹t vËt chÊt vµ tinh thÇn cÇn thiÕt cho b¶n th©n ngêi c«ng
nh©n; phÝ tæn häc viÖc cña c«ng nh©n, gi¸ trÞ nh÷ng t liÖu sinh ho¹t vËt chÊt
vµ tinh thÇn cÇn thiÕt cho gia ®×nh ngêi c«ng nh©n.
VÒ sö dông hµng ho¸ søc lao ®éng: Hµng ho¸ søc lao ®éng kh«ng chØ cã
gi¸ trÞ mµ cßn cã gi¸ trÞ sö dông. Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng
chØ thÓ hiÖn khi ngêi c«ng nh©n lao ®éng. Khi lao ®éng t¹o ra gi¸ trÞ hµng
ho¸ lín h¬n gi¸ trÞ cña søc lao ®éng.
b. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d.
Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa vµo chÕ ®é t h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt
môc ®Ých s¶n xuÊt ra hµng ho¸ kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ. Nhµ
t b¶n lu«n muèn s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ cña c¸c t liÖu s¶n
xuÊt cã gi¸ trÞ søc lao ®éng mµ nhµ t b¶n ®· mua, nghÜa lµ nhµ t b¶n muèn
s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d.
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña chñ nghÜa t b¶n lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ sö dông vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d. C.M¸c viÕt
“víi t c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a hai qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸
trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸, víi t c¸ch lµ sù
thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, lµ h×nh th¸i t b¶n chñ
nghÜa cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸”.
c. Kh¸i niÖm vÒ t b¶n.
c.1) T b¶n lµ quan hÖ s¶n xuÊt.
T b¶n chÝnh lµ c¸c c«ng cô lao ®éng, t liÖu s¶n xuÊt. §Þnh nghÜa nh
vËy nh»m che dÊu thùc chÊt viÖc nhµ t b¶n bãc lét c«ng nh©n lµm thuª.
5
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Thùc chÊt t liÖu s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ t b¶n mµ nã chØ lµ mét ®iÒu
kiÖn cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt trong bÊt cø mét x· héi nµo. T liÖu s¶n xuÊt chØ trë
thµnh t b¶n khi nã trë thµnh vËt së h÷u cña c¸c nhµ t b¶n vµ ®îc dïng ®Ó
bãc lét lao ®éng lµm thuª. Nh vËy t b¶n kh«ng ph¶i lµ vËt mµ lµ mèi quan
hÖ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
Tõ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d ta cã ®Þnh nghÜa vÒ t b¶n. “T b¶n lµ
gi¸ trÞ ®em l¹i gi¸ trÞ thÆng d b»ng c¸ch bãc lét c«ng nh©n lµm thuª”. T b¶n
thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a giai cÊp t s¶n vµ giai cÊp v« s¶n. Trong ®ã giai cÊp
t s¶n lµ ngêi së h÷u t liÖu s¶n xuÊt cßn giai cÊp v« s¶n lµ lao ®éng lµm thuª
bÞ giai cÊp t s¶n bãc lét.
c.2) T b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn.
Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c¸c bé phËn kh¸c nhau cña t b¶n cã t¸c dông
kh¸c nhau. Cã bé phËn t b¶n th× sö dông qua nhiÒu qu¸ tr×nh cã bé phËn t
b¶n l¹i vµ tiªu hao toµn bé vµ chuyÓn biÕn gi¸ trÞ cña nã vµo s¶n phÈm trong
mét chu kú s¶n xuÊt.
Tríc hÕt ta xÐt bé phËn t b¶n tån t¹i díi h×nh thøc t liÖu s¶n xuÊt. T
liÖu s¶n xuÊt cã nhiÒu lo¹i cã lo¹i ®îc sö dông toµn bé trong qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt nhng chØ hao mßn mét phÇn, do ®ã chuyÓn gi¸ trÞ cã nã vµo gi¸ trÞ s¶n
phÈm mét phÇn, cã lo¹i th× chuyÓn hÕt gi¸ trÞ cña nã vµo gi¸ trÞ cña s¶n phÈm.
Tõ ®ã ta cã ®Þnh nghÜa vÒ t b¶n bÊt biÕn: Bé phËn t b¶n biÕn thµnh t
liÖu s¶n xuÊt mµ gi¸ trÞ ®îc b¶o tån vµ chuyÓn vµo s¶n phÈm tøc lµ gi¸ trÞ
kh«ng biÕn ®æi vÒ lîng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc C.M¸c gäi lµ t b¶n bÊt
biÕn vµ ký hiÖu lµ C theo nh ®Þnh nghÜa trªn t b¶n bÊt biÕn bao gåm: M¸y
mãc, nhµ xëng, nguyªn vËt liÖu...
Bé phËn t b¶n dïng ®Ó mua søc lao ®éng th× l¹i kh¸c, lao ®éng cña c«ng
nh©n t¹o ra lîng gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng viÖc lµm t¨ng lîng gi¸
trÞ gióp cho bé phËn dïng ®Ó mua søc lao ®éng kh«ng ngõng chuyÓn ho¸ tõ
mét lîng bÊt biÕn thµnh kh¶ biÕn. Tõ ®ã ta cã kh¸i niÖm vÒ t b¶n kh¶ biÕn.
Bé phËn t b¶n biÕn thµnh søc lao ®éng kh«ng t¸i hiÖn ra, nhng kh«ng
th«ng qua lao ®éng trõu tîng cña c«ng nh©n lµm thuª mµ t¨ng lªn tøc lµ biÕn
®æi vÒ lîng ®îc C.M¸c gäi lµ t b¶n kh¶ biÕn ký hiÖu lµ V.
6
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Nh vËy t b¶n bÊt biÕn lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®îc ®Ó s¶n xuÊt ra
gi¸ trÞ thÆng d cßn t b¶n kh¶ biÕn cã vai trß quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh nµy.
2. TuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t b¶n.
a. TuÇn hoµn t b¶n. Ba h×nh thøc vËn ®éng cña t b¶n.
a.1) T b¶n vËn ®éng qua 3 giai ®o¹n:
T b¶n lu«n lu«n vËn ®éng, trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nã t b¶n lín
lªn kh«ng ngõng.
+ Giai ®o¹n thø nhÊt: T - H
C«ng thøc vËn ®éng T - H biÓu thÞ viÖc chuyÓn mét mãn tiÒn thµnh mét
sè hµng ho¸: §èi víi ngêi mua lµ viÖc chuyÓn ho¸ tiÒn cña ngêi Êy thµnh
hµng ho¸, cßn ®èi víi ngêi b¸n lµ viÖc chuyÓn hµng ho¸ cña ngêi Êy thµnh
tiÒn. Hµnh vi lu th«ng ®ã kh«ng ph¶i lµ mét hµnh vi lu th«ng hµng ho¸ b×nh
thêng. §©y lµ mét giai ®o¹n ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh trong vßng tuÇn hoµn ®éc
lËp cña mét t b¶n c¸ biÖt. Dùa vµo néi dung vËt chÊt cña hµnh vi tøc lµ do
tÝnh chÊt ®Æc thï cña nh÷ng hµng ho¸ do tiÒn chuyÓn thµnh. Hµng ho¸ nµy mét
mÆt lµ c¸c t liÖu s¶n xuÊt mÆt kh¸c nã lµ søc lao ®éng. Tøc lµ nh÷ng nh©n tè
vËt vµ ngêi cña s¶n xuÊt hµng ho¸. NÕu chóng ta ký hiÖu søc lao ®éng lµ SL§
vµ t liÖu s¶n xuÊt TLSX th× sè hµng ho¸ H = SL§ + TLSX.
SL§
§Ó gän h¬n ta viÕt H
TSLS SL§
Do vËy khi xÐt vÒ néi dung T - H ta cã T - H TLSX
Nh vËy T - H lóc nµy sÏ ph©n ra lµm hai phÇn: T - SL§ vµ T - TLSX
Sè T chi lµm 2 phÇn mét phÇn dïng mua søc lao ®éng, cßn mét phÇn
dïng ®Ó mua t liÖu s¶n xuÊt. Hai hµnh vi mua b¸n nµy nã diÔn ra trªn thÞ
trêng kh¸c nhau. Mét lo¹ilµ thÞ trêng hµng ho¸ theo ®óng nghÜa lµ mét lo¹i
lµ thÞ trêng lao ®éng.
Ngoµi viÖc ph©n chia vÒ chÊt Êy cña sè hµng ho¸ do T chuyÓn thµnh th×
7
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
SL§
T-H TLSX cßn biÓu hiÖn mèi quan hÖ vÒ lîng cã tÝnh chÊt
rÊt ®Æc trng. Nh chóng ta ®· biÕt gi¸ c¶ cña søc lao ®éng tr¶ cho ngêi së
h÷u søc lao ®éng ®îc thÓ hiÖn d¬Ý h×nh th¸i tiÒn c«ng. ë ®©y nã bao gåm c¶
lao ®éng thÆng d. ë ®©y nã biÓu hiÖn mét mèi quan hÖ gi÷a c¸i phÇn tiÒn bá
ra mua søc lao ®éng vµ c¸c phÇn tiÒn bá ra ®Ó mua t liÖu s¶n xuÊt. C¸c c«ng
nh©n viªn ph¶i bá phÇn søc lao ®éng ra ®Ó øng víi phÇn tiÒn mµ c¸c nhµ t
b¶n bá ra, lao ®éng cña ngêi c«ng nh©n ë ®©y cã mét lîng lao ®éng thÆng
d.
Trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp kh¸c nhau, viÖc sö dông lao
®éng phô thªm ®ßi hái ph¶i bá thªm mét gi¸ trÞ phô ®Õn møc nµo díi h×nh
th¸i t liÖu s¶n xuÊt, ®iÒu ®ã lµ kh«ng quan träng. Nhng nh÷ng t liÖu s¶n
xuÊt do hµnh vi T - TLSX mua vµo ph¶i ®ñ dïng do ®ã chóng ta ph¶i ®a ra
mét tØ lÖ nhÊt ®Þnh. Nãi c¸ch kh¸c ph¶i cã ®ñ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ®Ó thu hót hÕt
khèi lîng lao ®éng. Ph¶i ®¸p øng ®Çy ®ñ t liÖu s¶n xuÊt, øng víi lùc lîng
lao ®éng ®ã khi hµnh vi
T- H SL§ ®· hoµn thµnh, ngêi mua kh«ng nh÷ng chi phèi ®îc
TLSX
t liÖu s¶n vµ søc lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra mét vËt phÈm mµ
cßn chi phèi ®îc mét søc lao ®éng ®ang ho¹t ®éng hay mét lao ®éng lín h¬n
møc cÇn thiÕt ®Ó hoµn l¹i gi¸ trÞ cña søc lao ®éng. §ång nhÊta ngêi mua cßn
cã nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn ®Ó vËt ho¸ sè lao ®éng Êy.
Nh vËy gia trÞ øng ra ban ®Çu ®îc biÓu hiÖn díi h×nh th¸i lµ tiÒn tÖ th× b©y
giê tån t¹i díi h×nh th¸i hiÖn vËt, gi¸ trÞ hiÖn vËt ®ã lín h¬n gi¸ trÞ ®Çu, cã thÓ
nã ®· ®Î ra gi¸ trÞ thÆng d díi h×nh th¸i hµng ho¸.
Gi¸ trÞ cña s¶n xuÊt b»ng gi¸ trÞ cña TLSX + SL§ vµ b»ng T. T tån t¹i ë
®©y mang tÝnh chÊt lµ t b¶n tiÒn tÖ. SL§
V× vËy hµnh vi T - H TLSX hay díi c«ng thøc chung T - H lµ tæng
hîp sè hµnh vi mua hµng ho¸ vèn lµ hµnh vi lu th«ng chung cña hµng ho¸, lµ
giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh tuÇn hoµn ®éc lËp cña t b¶n, lµ qu¸ tr×nh chuyÓn gi¸
gi¸ trÞ cña t b¶n tõ h×nh th¸i tiÒn tÖ chuyÓn sang h×nh th¸i hµng ho¸. Hay nãi
c¸ch kh¸c lµ sù chuyÓn ho¸ cña t b¶n tiÒn tÖ thµnh t b¶n s¶n xuÊt.
8
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
+ Giai ®o¹n 2:
§©y lµ giai ®o¹n sau khi nhµ t b¶n ra thÞ trêng lao ®éng vµ thÞ trêng
t liÖu s¶n xuÊt ®Ó mua, TLSX vµ SL§ xong ®· trót bá h×nh thøc tiÒn tÖ cña
m×nh ®Ó chuyÓn sang mét h×nh thøc kh¸c, mang tÝnh chÊt hiÖn vËta. Víi h×nh
thøc nµy nã kh«ng thÓ lu ®éng ®îc vµ nhµ t b¶n còng kh«ng thÓ ®em b¸n
c«ng nh©n nh hµng ho¸ ®îc. MÆt kh¸c nhµ t b¶n chØ cã thÓ buéc c«ng nh©n
lao ®éng trªn t liÖu s¶n xuÊt cña m×nh. Nh vËy kÕt thóc giai ®o¹n thø nhÊt lµ
tiÒn ®Ò, ®iÒu kiÖn b¾t buéc ®Ó bíc vµo giai ®o¹n thø hai, giai ®o¹n cña s¶n
xuÊt. Sù vËn ®éng cña nã ®îc thÓ hiÖn b»ng c«ng thøc:
T-H SL§ ... SX trong c«ng thøc nµy ta thÊy cã giai ®o¹n lu
TLSX
th«ng cña t b¶n chÊm døt nhng kh«ng tuÇn hoµn cña t b¶n cÇn tiÕp
tôc v× nã ®i tõ lÜnh vùc lu th«ng sang lÜnh vùc s¶n xuÊt. Giai ®o¹n mét chØ lµ
giai ®o¹n ®Çu më ®êng cho giai ®o¹n thø hai, tøc lµ cho sù ho¹t ®éng cña t
b¶n s¶n xuÊt.
T - SL§. Ngêi c«ng nh©n chØ sèng b»ng c¸ch b¸n søc lao ®éng. ViÖc
duy tr× søc lao ®éng ®ã, ®ßi hái ngêi c«ng nh©n ph¶i tiªu dïng hµng ngµy.
Do vËy viÖc tr¶ c«ng cho ngêi c«ng nh©n ph¶i lu«n diÔn ra trong thêi gian
ng¾n, ®Ó ngêi c«ng nh©n duy tr× søc lao ®éng cña m×nh. Do ®ã nhµ t b¶n
lu«n ph¶i ®èi diÖn víi ngêi c«ng nh©n víi t c¸ch lµ nhµ t b¶n tiÒn tÖ. MÆt
kh¸c ®Ó cho ®«ng ®¶o nh÷ng ngêi s¶n xuÊt trùc tiÕp, tøc lµ ngêi c«ng nh©n
lµm thuª cã thÓ hoµn thµnh hµnh vi SL§ - T - H th× c¸c t liÖu sinh ho¹t cÇn
thiÕt ph¶i lu«n ®èi diÖn víi hä díi h×nh thøc cã thÓ mua ®îc. Do ®ã nã ®ßi
hái ph¶i cã mét nÒn s¶n xuÊt réng r·i ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, vµ sù ph©n
c«ng lao ®éng ph¸t triÓn. Cïng víi sù ph¸t triÓn ®ã lµ TLSX ph¶i ®îc cung
cÊp vµ ph¸t triÓn theo SL§. ViÖc s¶n xuÊt ra t liÖu s¶n xuÊt t¸ch rêi víi viÖc
s¶n xuÊt ra hµng ho¸ dïng t liÖu s¶n xuÊt ©ý lµm t liÖu s¶n xuÊt. Nh÷ng t
liÖu s¶n xuÊt Êy ®îc lµm ra tõ nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt hoµn toµn t¸ch rêi víi
ngµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ã vµ ®îc kinh doanh mét c¸ch ®éc lËp.
Trong mäi h×nh th¸i cña s¶n xuÊt x· héi th× t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao
®éng bao giê còng lµ nh©n tè cña s¶n xuÊt. V× vËy chøc n¨ng chñ yÕu cña t
b¶n ë ®©y lµ ph¶i kÕt hîp gi÷a nh©n tè ngêi vµ vËt ®Ó h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ
9
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
cña hµng ho¸ trong gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®ã ph¶i cã c¶ gi¸ trÞ lao ®éng thÆng d
cña ngêi c«ng nh©n.
Do sù kh¸c nhau trong vai trß mµ t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng chuyÓn
vµo gi¸ trÞ hµng ho¸ kh¸c nhau. Tõ ®ã chóng ta ®a ra thµnh hai lo¹i t b¶n bÊt
biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn. Ta thÊy t liÖu s¶n xuÊt dï trong giai ®o¹n nµo vÉn lµ
tµi s¶n cña nhµ t b¶n cßn hµng ho¸ søc lao ®éng chØ trong tay nhµ t b¶n khi
trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËy. Søc lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt chØ trë thµnh t
b¶n trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö.
Trong khi lµm chøc n¨ng cña m×nh t b¶n s¶n xuÊt sö dông c¸c thµnh
phÇn b¶n th©n nã ®Ó biÕn c¸c thµnh phÇn Êy thµnh mét khèi lîng s¶n phÈm
cã gi¸ trÞ lín h¬n. V× lao ®éng cña c«ng nh©n chØ t¸c ®éng nh mét khhÝ quan
cña t b¶n, nªn thµnh phÇn t¨ng lªn cña s¶n phÈm lµ do lao ®éng thÆng d lµm
ra. Nhµ t b¶n ®· thu ®îc mét lîng gi¸ trÞ thÆng d mµ kh«ng ph¶i tr¶ b»ng
vËt ngang gi¸. §ã lµ môc ®Ých cña nhµ t b¶n khi thùc hiÖn chøc n¨ng lµ t
b¶n s¶n xuÊt, c«ng thøc chung lµ: SL§
H ...SX...H’
TLSX
(+) Giai ®o¹n 3. H’...T’
Hµng ho¸ H’ ë cuèi mçi giai ®o¹n 2 b©y giê chuyÓn sang giai ®o¹n 3
víi mét h×nh th¸i míi ®ã lµ t b¶n - hµng ho¸. Hµng ho¸ nµy ®· t¨ng thªm mét
lîng gi¸ trÞ do chÝnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra. Díi h×nh th¸i hµng ho¸ cña
m×nh t b¶n nhÊt ®Þnh ph¶i hoµn thµnh chøc n¨ng hµng ho¸. TÊt c¶ c¸c vËt
phÈm cÊu thµnh t b¶n ®ã ngay tõ ®Çu ®Òu ®îc s¶n xuÊt cho thÞ trêng, cÇn
ph¶i ®em b¸n chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn. Do ®ã ph¶i th«ng qua vËn ®éng H - T.
Nhng ®©y chØ lµ c«ng thøc vËn ®éng cña mét gi¸ trÞ kh«ng thay ®æi, sù
chuyÓn ho¸ gi¶n ®¬n. ë ®©y víi t c¸ch ®Æc thï lµ mét giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh
tuÇn hoµn , hµnh vi lu th«ng Êy l¹i thùc hiÖn mét gi¸ trÞ t b¶n hµng ho¸ céng
thªm víi mét lîng gi¸ trÞ thÆng d còng n»m trong hµng ho¸ Êy, do ®ã hµnh
vi ®ã ph¶i lµ H’ - T’, sù chuyÓn ho¸ cña t b¶n hµng ho¸ tõ h×nh th¸i hµng ho¸
sang h×nh th¸i tiÒn tÖ.
H’ ®îc s¶n xuÊt ra víi chøc n¨ng cña mét s¶n phÈm hµng ho¸, nã ®îc
chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn qua qu¸ tr×nh lu th«ng H - T. Khi t b¶n hµng ho¸ vÉn
10
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
n»m bÊt ®éng trªn thÞ trêng th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt bÞ thu hÑp. Tèc ®é lu
th«ng hµng ho¸ trªn thÞ trêng ¶nh hëng ®Õn quy m« s¶n xuÊt, tèc ®é nhanh
th× quy m« s¶n xuÊt lµ më réng, tèc ®é chËm quy m« s¶n xuÊt lµ thu hÑp vµ
còng tuú tèc ®é b¸n mµ t b¶n hµng ho¸ trót bá h×nh th¸i cña m×nh ®Ó thµnh t
b¶n tiÒn tÖ.
Ta thÊy toµn bé khèi lîng hµng ho¸ H’ mang mét gi¸ trÞ míi, ®ã lµ
t¨ng thªm mét lîng gi¸ trÞ, ph¶i th«ng qua qu¸ tr×nh lu th«ng ®Ó thu vÒ gi¸
trÞ míi H’ - T’ lín h¬n gi¸ trÞ ®Çu T’ TT.
ViÖc b¸n H’ th× lµ trùc tiÕp trong H’ - T’, nhng viÖc mua l¹i ph¶i thùc
hiÖn ë phÝa kia lµ T - H. Hµng ho¸ nµy ®îc chØ ®Ó dïng cho tiªu dïng, ®ã lµ
tiªu dïng c¸ nh©n hay lµ tiªu dïng cho s¶n xuÊt, tuú thuéc vµo tÝnh chÊt cña
vËt phÈm mua vÒ. Nhng sù tiªu dïng ®ã kh«ng ®i vµo tuÇn hoµn cña t b¶n
c¸ biÖt mµ H’ lµ s¶n phÈm, s¶n phÈm ®ã bÞ ®Èy ra khái tuÇn hoµn víi t c¸ch
lµ hµng ho¸ cÇn ph¶i b¸n ®i.
H’ dï ë môc ®Ých nµo nã còng n»m trong qu¸ tr×nh H’ - T’, ®Ó lÊy vÒ
lîng tiÒn T’ trong ®ã T’ >T ban ®Çu.
a.2) TuÇn hoµn cña t b¶n.
T b¶n vËn ®éng qua 3 giai ®o¹n, qua mçi giai ®o¹n t b¶n tån t¹i díi
mét h×nh thøc vµ lµm trªn mét chøc n¨ng nhÊt ®Þnh. ë giai ®o¹n I t b¶n tån
t¹i díi h×nh thøc t b¶n tiÒn tÖ mµ chøc n¨ng cña nã lµ mua hµng ho¸. Cô thÓ
h¬n chÝnh lµ mua t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng. ë giai ®o¹n hai, t b¶n tån
t¹i díi h×nh thøc t b¶n s¶n xuÊt mµ chøc n¨ng cña nã lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ
thÆng d. Cô thÓ h¬n ë giai ®o¹n nµy nhµ t b¶n sö dông søc lao ®éng t¸c
®éng lªn t liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o nªn s¶n phÈm. Lao ®éng cña c«ng nh©n lµm
thuª sÏ t¹o ra mét lîng s¶n phÈm mµ nhµ t b¶n kh«ng ph¶i tr¶ b»ng vËt
ngang gi¸ ®ã lµ s¶n phÇm thÆng d. ë giai ®o¹n III t b¶n tån t¹i díi h×nh
thøc t b¶n hµng ho¸ chøc n¨ng cña nã lµ thùc hiÖn gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d.
ë giai ®o¹n nµy nhµ t b¶n ®em hµng ho¸ ra thÞ trêng b¸n, trong hµng ho¸
c«ng nh©n lµm thªm. Nhµ t b¶n ®em vÒ gi¸ trÞ b¸n ®îc lín h¬n lîng gi¸ trÞ
bá ra ban ®Çu.
Tõ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nhµ t b¶n ta rót ra ®Þnh nghÜa vÒ sù tuÇn
hoµn cña t b¶n.
11
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
TuÇn hoµn cña t b¶n lµ sù chuyÓn biÕn liªn tiÕp cña t b¶n qua ba giai
®o¹n, tr¶i qua ba h×nh th¸i, thùc hiÖn ba chøc n¨ng hëng øng ®Ó trë vÒ h×nh
thøc ban ®Çu víi lîng gi¸ trÞ lín h¬n.
VËy qu¸ tr×nh tuÇn hoµn cña t b¶n lµ sù thèng nhÊt gi÷a lu th«ng vµ
s¶n xuÊt, nã bao hµm c¶ hai. Trong nh÷ng kh©u, nh÷ng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh nã
thùc hiÖn mét chøc n¨ng nhÊt ®Þnh. Giai ®o¹n I vµ giai ®o¹n III sù vËn ®éng
cña tuÇn hoµn diÔn ra trong lu th«ng. ë hai giai ®o¹n nµy nã thùc hiÖn chøc
n¨ng mua c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ b¸n hµng ho¸ cã chøa ®ùng c¶ gi¸ trÞ thÆng
d.
Giai ®o¹n II diÔn ra trong s¶n xuÊt, thùc hiÖn chøc n¨ng s¶n xuÊt gi¸ trÞ
vµ gi¸ trÞ thÆng d. Giai ®o¹n II mang tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh vµ chØ trong giai
®o¹n nµy míi s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d. Nhng còng kh«ng v× vËy
mµ ta phñ nhËn vai trß cña lu th«ng v× nÕu kh«ng cã lu th«ng viÖc s¶n xuÊt
hµng ho¸ sÏ bÞ ®×nh trÖ, chóng ta kh«ng thÓ nµo t¸i s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa
do ®ã t b¶n còng kh«ng tån t¹i ®îc.
T b¶n chØ cã thÓ tuÇn hoµn mét c¸ch b×nh thêng trong ®iÒu kiÖn c¸c
giai ®o¹n ph¶i kÕ tiÕp nhau liªn tôc, kh«ng ngõng. NÕu mµ gi¸n ®o¹n ë ®©u th×
sÏ ¶nh hëng ®Õn toµn bé qu¸ tr×nh tuÇn hoµn cña t b¶n. MÆt kh¸c t b¶n
còng chØ tuÇn hoµn mét c¸ch b×nh thêng nÕu tÊt c¶ t b¶n cña c¸c nhµ t b¶n
ph¶i tån t¹i ë ba h×nh thøc: t b¶n tiÒn tÖ, t b¶n s¶n xuÊt vµ t b¶n hµng ho¸,
vµ mét bé phËn thø ba lµ t b¶n hµng ho¸ ph¶i biÕn thµnh t b¶n tiÓn tÖ.
Kh«ng chØ tõng t b¶n c¸ biÖt míi thÕ mµ ®iÒu nµy ®ßi hái tÊt c¶ c¸c t b¶n
trong x· héi còng ph¶i thÕ. C¸c t b¶n kh«ng ngõng vËn ®éng, kh«ng ngõng
trót bá h×nh thøc nµy ®Ó mang h×nh thøc kh¸c, th«ng qua qu¸ tr×nh vËn ®éng
nµy t b¶n lín lªn. Chóng ta kh«ng thÓ quan niÖm t b¶n nh mét vËt tÜnh.
b. Chu chuyÓn t b¶n.
b.1) Chu chuyÓn t b¶n. Thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n.
+ Chu chuyÓn cña t b¶n.
Sù tuÇn hoµn cña t b¶n, nÕu xÐt nã lµ mét qu¸ tr×nh ®Þnh kú ®æi míi
vµ lÆp ®i lÆp l¹i, chø kh«ng ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh c« lËp riªng lÎ th× gäi lµ chu
chuyÓn cña t b¶n.
12
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Khi chóng ta nghiªn cøu sù tuÇn hoµn cña t b¶n, tøc lµ chóng ta ®ang
nghiªn cøu vÒ ba h×nh th¸i biÓu hiÖn cña t b¶n qua ba giai ®o¹n kh¸c nhau th×
khi nghiªn cøu vÒ chu chuyÓn cña t b¶n chóng ta nghiªn cøu vÒ tèc ®é vËn
®éng cña t b¶n nhanh hay chËm vµ nghiªn cøu ¶nh hëng cña tèc ®é ®èi víi
viÖc s¶n xuÊt vµ thùc hiÖn gi¸ trÞ thÆng d.
+ Thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n.
Thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n lµ kho¶ng thêi gian kÓ tõ khi t b¶n
øng ra díi mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh (tiÒn tÖ, s¶n xuÊt, hµng ho¸) cho ®Õn khi
nã trë vÒ tay nhµ t b¶n do cïng díi h×nh thøc nh thÕ nhng cã thªm gi¸ trÞ
thÆng d.
Thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n lµ thíc ®o thêi h¹n ®æi míi, thêi h¹n
lÆp l¹i qu¸ tr×nh t¨ng thªm gi¸ trÞ cña t b¶n.
Nh vËy thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n nhÊt ®Þnh b»ng thêi gian lu
th«ng vµ thêi gian s¶n xuÊt cña nã céng l¹i. §ã lµ thêi gian kÓ tõ khi gi¸ trÞ t
b¶n ®îc øng ra díi mét h×nh th¸i nhÊt ®Þnh, cho nªn khi gi¸ trÞ t b¶n ®ang
vËn ®éng quay vÒ còng díi h×nh th¸i Êy.
Môc ®Ých quyÕt ®Þnh cña nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ lµm t¨ng gi¸
trÞ t b¶n øng tríc. Kh«ng kÓ lµ gi¸ trÞ nµy ®îc øng ra díi h×nh th¸i ®éc lËp
cña nã, tøc lµ h×nh th¸i tiÒn tÖ hay ®îc øng ra díi h×nh th¸i hµng ho¸. Trong
c¶ hai trêng hîp tuÇn hoµn cña nã, gi¸ trÞ - t b¶n ®Òu tr¶i qua nh÷ng h×nh
th¸i kh¸c nhau. Do ®ã dï cho ®øng díi h×nh thøc T...T’ hay h×nh thøc
SX...SX th× c¶ hai ®Òu nãi lªn r»ng: 1. Gi¸ trÞ t b¶n øng tríc ®· lµm chøc
n¨ng gi¸ trÞ t b¶n, vµ ®· tù t¨ng thªm; 2. Khi kÕt thóc tuÇn hoµn cña nã gi¸ trÞ
øng tríc l¹i quay vÒ víi h×nh th¸i ban ®Çu mµ nã mang khi më ®Çu tuÇn
hoµn. ViÖc gi¸ trÞ øng tríc T t¨ng thªm mét lîng, ®ång thêi víi viÖc t b¶n
quay l¹i h×nh th¸i ban ®Çu biÓu lé râ trong h×nh th¸i T...T’. Nhng ®iÒu dods
còng ®îc diÔn ra trong h×nh th¸i hai, h×nh th¸i nµy mang tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh
cho h×nh th¸i 1. Nã lµ yÕu tè ®Ó t¨ng gi¸ trÞ b»ng c¸ch sö dông lao ®éng thÆng
d cña c«ng nh©n t¹o ra gi¸ trÞ t¨ng thªm.
Ba h×nh th¸i: I>T... T’; II>SX...SX; III>H’...H’ kh¸c nhau nh sau.
Trong h×nh th¸i II (SX...SX) lµ sù lÆp l¹i cña qu¸ tr×nh cô thÓ lµ qu¸ tr×nh t¸i
s¶n xuÊt, biÓu hiÖn thµnh mét sù lÆp l¹i hiÖn thùc, cßn trong h×nh th¸i I th× sù
lÆp l¹i chØ mang tÝnh kh¶ n¨ng c¶ hai ®Òu kh¸c víi h×nh th¸i III ë chç gi¸ trÞ t
13
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
b¶n øng tríc kh«ng kÓ øng ra díi h×nh thøc tiÒn tÖ hay díi h×nh th¸i c¸c
yÕu tè s¶n xuÊt vËt chÊt - lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, do ®ã lµ ®iÓm quay vÒ. H×nh th¸i
I, II gi¸ trÞ t b¶n mang t c¸ch lµ t b¶n øng tríc, h×nh th¸i III, gi¸ trÞ më
®Çu qu¸ tr×nh kh«ng ph¶i víi t c¸ch lµ gi¸ trÞ øng tríc mµ víi t c¸ch lµ gi¸
trÞ t¨ng thªm. Lµ tÊt c¶ nh÷ng cña c¶i n»m díi h×nh th¸i hµng ho¸, mµ gi¸ trÞ
t b¶n øng tríc chi lµ mét bé phËn th«i.
Nh÷ng h×nh th¸i nµy kh«ng thÝch hîp cho viÖc nghiªn cøu sù chu
chuyÓn cña mét t b¶n bao giê còng b¾t ®Çu b»ng viÖc t b¶n øng tríc vµ bao
giê còng ®ßi hái gi¸ trÞ t b¶n ®ang lu th«ng ph¶i quay trë vÒ h×nh th¸i mµ nã
®· øng ra. NÕu xem xÐt ¶nh hëng cña chu chuyÓn ®Õn gi¸ trÞ thÆng d trong
tuÇn hoµn I vµ II th× nªn xem xÐt trong tuÇn hoµn I, nÕu nãi ®Õn ¶nh hëng cña
sù chu chuyÓn ®èi víi viÖc t¹o ra s¶n phÈm th× cÇn xem xÐt tuÇn hoµn II.
Sau khi toµn bé gi¸ trÞ t b¶n mµ mét nhµ t b¶n c¸ biÖt bá vµo mét
ngµnh s¶n xuÊt nµo ®ã, hoµn thµnh tuÇn hoµn trong sù vËn ®éng cña nã, th× nã
l¹i trë vÒ h×nh th¸i ban ®Çu cña nã vµ l¹i cã thÓ diÔn l¹i cïng mét qu¸ tr×nh
nh thÕ. Muèn cho gi¸ trÞ ®îc b¶o tån m·i m·i vµ tiÕp tôc t¨ng thªm gi¸ trÞ
víi t c¸ch lµ gi¸ trÞ t b¶n th× nã ph¶i lÆp l¹i tuÇn hoµn Êy.
TuÇn hoµn cña t b¶n khi ®îc coi lµ mét qu¸ tr×nh ®Þnh kú chø kh«ng
ph¶i lµ mét hµnh vi c¸ biÖt th× gäi lµ vßng chu chuyÓn cña t b¶n. Thêi gian
chu chuyÓn Êy ®îc quyÕt ®Þnh bëi tæng sè thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian lu
th«ng céng l¹i. Tæng sè thêi gian Êy lµ thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n. Thêi
gian chu chuyÓn cña t b¶n bao qu¸t kho¶ng thêi gian tõ mét ®Þnh kú tuÇn
hoµn cña tæng gi¸ trÞ t b¶n ®Õn ®Þnh kú tuÇn hoµn tiÕp theo.
NÕu kh«ng nãi ®Õn sù ngÉu nhiªn riªng rÏ cã thÓ ®Èy m¹nh hay rót
ng¾n thêi gian chu chuyÓn ®èi v¬Ý mét t b¶n c¸ biÖt th× thêi gian chu chuyÓn
Êy nãi chung sÏ kh¸c nhau tuú theo nh÷ng sù kh¸c nhau cña c¸c lÜnh vùc ®Çu
t c¸ biÖt cña t b¶n.
b.2) T b¶n cè ®Þnh, t b¶n lu ®éng.
Khi nghiªn cøu tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n chóng ta xem c¸c bé phËn
t b¶n chu chuyÓn nh nhau. Nhng trong thùc tÕ, gi¸ trÞ c¸c bé phËn t s¶n
s¶n xuÊt chuyÓn vµo s¶n phÈm theo ph¬ng thøc kh¸c nhau.
14
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Nh chóng ta ®· biÕt mét bé phËn cña t b¶n bÊt biÕn nÕu ®em ®èi
chiÕu nã víi nh÷ng s¶n phÈm mµ nã gãp phÇn ®Ó chÕ t¹o, th× râ rµng lµ gi÷
nguyªn h×nh th¸i sö dông nhÊt ®Þnh cña nã nh lóc míi bíc vµo qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt. Bé phËn t b¶n bÊt biÕn ®ã chuyÓn vµo gi¸ trÞ cho s¶n phÈm theo
møc ®é mµ b¶n th©n nã hao phÝ mÊt gi¸ tù trao ®æi, song song víi gÝa trÞ sö
dông cña nã.
§Æc trng cña bé phËn t b¶n bÊt biÕn ®ã lµ:
Mét bé phËn cña t b¶n ®· ®îc øng ra díi h×nh th¸i t b¶n bÊt biÕn,
nghÜa lµ díi h×nh th¸i nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt ®Ó tõ ®ã, ho¹t ®éng lµm mét
yÕu tè cña qu¸ tr×nh lao ®éng, trong suèt thêi gian nã gi÷ ®îc h×n th¸i sö
dông ®Æc thï cña nã nh khi míi gia nhËp qu¸ tr×nh lao ®éng Êy. C¸c t liÖu
s¶n xuÊt khi ®· vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× kh«ng bao giê ra khái qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt. Mét bé phËn cña gi¸ trÞ t b¶n øng ra ®îc cè ®Þnh díi h×nh th¸i Êy,
h×nh th¸i Êy lµ do chøc n¨ng cña t liÖu lao ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
quyÕt ®Þnh. Do ho¹t ®éng khi lao ®éng mét bé phËn ®i vµo vËt phÈm mét bé
phËn nã bÞ hao mßn cßn mét bé phËn vÉn cè ®Þnh trong t liÖu lao ®éng. T
liÖu lao ®éng cµng bªn l©u, cµng Ýt hao mßn th× gi¸ trÞ t b¶n bÊt biÕn sÏ ®îc
cè ®Þnh díi h×nh th¸i sö dông Êy trong mét thêi gian cµng l©u. Nhng bÊt
luËn thÕ nµo th× sè lîng nhîng ®i tØ lÖ nghÞch víi thêi gian ho¹t ®éng cña
nã.
Bé phËn t b¶n cè ®Þnh trong t liÖu s¶n xuÊt còng lu th«ng, nã lu
th«ng kh«ng ph¶i díi h×nh th¸i sö dông mµ nã lu th«ng díi h×nh th¸i gia
trÞ. Gi¸ trÞ cña nã lu th«ng dÇn dÇn theo nhÞp ®é ®Ó chuyÓn vµo s¶n phÈm.
Trong suèt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ cña nã n»m trong nã mét c¸ch cè ®Þnh,
®éc lËp víi hµng ho¸ mµ nã gãp phÇn s¶n xuÊt ra. §©y lµ ®Æc ®iÓm khiÕn t
b¶n bÊt biÕn mang h×nh th¸i t b¶n cè ®Þnh. Tõ ®ã ta cã ®Þnh nghÜa vÒ t b¶n
cè ®Þnh.
T b¶n cè didnhj lµ bé phËn t b¶n s¶n xuÊt mµ b¶n th©n nã tham gia
hoµn toµn vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nhng gi¸ trÞ cña nã l¹i kh«ng chuyÓn hÕt
mét lÇn mµ chuyÓn dÇn tõng phÇn vµo s¶n phÈm.
T b¶n cè ®Þnh cã h×nh th¸i lu th«ng ®Æc biÖt th× còng cã mét c¸ch chu
chuyÓn ®Æc biÖt phÇn gi¸ trÞ bÞ mÊt do hao mßn tù nhiªn th× giê lu th«ng
chuyÓn nã thµnh tiÒn, mét phÇn n÷a lµ gi¸ trÞ cña t liÖu lao ®éng. Nh vËy t
15
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
b¶n cè ®Þnh tån t¹i hai h×nh th¸i gi¸ trÞ. Mét bé phËn g¾n liÒn víi h×nh th¸i sö
dông, mét bé phËn chuyÓn thµnh tiÒn.
Ta thÊy mét bé phËn cña gi¸ trÞ t b¶n, øng ra díi h×nh th¸i t liÖu s¶n
xuÊt, nã cã mang b¶n chÊt lµ t b¶n cè ®Þnh hay kh«ng cßn phô thuéc vµo
ph¬ng thøc lu th«ng. Chóng ta biÕt mét s¶n phÈm khi bíc ra khái víi h×nh
th¸i hµng ho¸ mµ l¹i quay trë vÒ víi s¶n xuÊt mang tÝnh h×nh th¸i t liÖu s¶n
xuÊt, chÝnh v× ho¹t ®éng nµy nªn chóng ta trë thµnh t b¶n cè ®Þnh. Nhng khi
chóng míi chØ bíc ra khái mét qu¸ tr×nh th× nã kh«ng ph¶i lµ t b¶n cè ®Þnh.
MÆt kh¸c, t liÖu s¶n xuÊt khi nhµ t b¶n ®a vµo s¶n xuÊt th× nã chuyÓn hÕt
gi¸ trÞ cña nã vµo gi¸ trÞ cu¶ s¶n phÈm. Do ®ã ta thÊy t liÖu s¶n xuÊt kh«ng
ph¶i kÓ t b¶n cè ®Þnh.
B©y giê ta nãi ®Õn yÕu tè kh¶ biÕn cña t b¶n s¶n xuÊt, tøc lµ t b¶n chi
ra ®Ó mua søc lao ®éng. Søc lao ®éng ®îc mua trong thêi gian nhÊt ®Þnh. Khi
nhµ t b¶n ®· mua søc lao ®éng vµ ®a nã vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× søc lao
®éng trë thµnh mét yÕu tè cña t b¶n. Khi ®a søc lao ®éng vµo qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt, trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh søc lao ®éng kh«ng nh÷ng lµm ra mét
lîng gi¸ trÞ b»ng víi lîng gi¸ trÞ cña vËt ngang gi¸ mµ nhµ t b¶n tr¶ c«ng
cho ngêi c«ng nh©n ®ã th× søc lao ®éng cßn lµm ra mét lîng gi¸ trÞ t¨ng
thªm kh«ng ®îc tr¶ c«ng b»ng vËt giang gi¸. Lîng gi¸ trÞ th¨m thªm ®ã gäi
lµ gi¸ trÞ thÆng d.
Søc lao ®éng khi ®· ®îc mua vµ ho¹t ®éng. Gi¸ trÞ cña nã kh«ng
ngõng chuyÓn vµo gi¸ trÞ cña s¶n phÈm. Theo mét thêi gian nhÊt ®Þnh, søc lao
®éng l¹i ®îc mua tiÕp, nã ®îc mua liªn tôc vµ kh«ng ngõng. C¸i ngang gi¸
víi gi¸ trÞ cña søc lao ®éng mµ nã chuyÓn vµo s¶n phÈm trong khi ho¹t ®éng
®Ó chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn trong qu¸ tr×nh lu th«ng cña s¶n phÈm. C¸i gi¸ trÞ
®ã nhÊta thiÕt ph¶i kh«ng ngõng ®îc chuyÓn ho¸ tõ tiÒn thµnh søc lao ®éng,
ph¶i kh«ng ngõng ®i qua toµn bé vßng tuÇn hoµn cña c¸c h×nh th¸i cña nã, nãi
mét c¸ch kh¸c ph¶i kh«ng ngõng lu©n chuyÓn th× vßng tuÇn hoµn cña s¶n xuÊt
míi cã thÓ tiÕp tôc kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n.
Nh vËy, bé phËn gi¸ trÞ cña t b¶n s¶n xuÊt bá ra ®Ó mua søc lao ®éng
®îc chuyÓn toµn bé vµo s¶n phÈm vµ cïng víi s¶n phÈm th«ng qua hai biÕn
ho¸ h×nh th¸i thuéc lÜnh vùc lu th«ng, do sù ®æi míi kh«ng ngõng, nªn bé
phËn ®ã lu«n lu«n g¾n vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. MÆc dï vÒ mÆt h×nh thµnh gi¸
16
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
trÞ, gi÷a søc lao ®éng vµ nh÷ng yÕu tè bÊt biÕn kh«ng lµ ph¶i lµ t b¶n cè ®Þnh,
cã sù kh¸c nhau thÕ nµo ch¨ng n÷a th× ph¬ng thøc chu chuyÓn l¹i gièng nhau
vµ ®èi lËp víi t b¶n cè ®Þnh. Nh÷ng yÕu tè cña t b¶n s¶n xuÊt ®èi lËp víi t
b¶n cè ®Þnh do c¸c tÝnh chÊt chung ®ã cña ph¬ng thøc chu chuyÓn cña chóng
v× chóng lµ t b¶n lu©n chuyÓn hay t b¶n lu ®éng. Tõ ®ã ta cã ®Þnh nghÜa vÒ
t b¶n cè lu ®éng.
T b¶n lu ®éng lµ mét bé phËn t b¶n s¶n xuÊt mµ gi¸ trÞ cña nã sau
mét thêi kú s¶n xuÊt cã thÓ hoµn l¹i hoµn toµn cho nhµ t b¶n díi h×nh thøc
tiÒn tÖ sau khi hµng ho¸ ®· b¸n xong.
Gi¸ trÞ cña søc lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt chØ bá ra trong thêi gian cÇn
thiÕt ®Ó chÕ t¹o ra s¶n phÈm. C¨n cø vµo quy m« s¶n xuÊt do khèi lîng t
b¶n cè ®Þnh quyÕt ®Þnh. Gi¸ trÞ nµy nhËp toµn bé vµo s¶n phÈm, do viÖc b¸n
s¶n phÈm toµn bé gi¸ trÞ ®ã tõ trong lu th«ng quay trë vÒ vµ l¹i cã thÓ øng ra
lÇn n÷a. Søc lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt ph¶i kh«ng ngõng thay thÕ vµ ®æi
míi b»ng c¸ch mua l¹i vµ chuyÓn chóng tõ h×nh th¸i tiÒn tÖ thµnh yÕu tè s¶n
xuÊt. Søc lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt kh«ng ngõng tr¶i qua toµn bé vßng tuÇn
hoµn cña c¸c biÕn ho¸ h×nh th¸i; chóng kh«ng ngõng chuyÓn hµng ho¸ trë l¹i
c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ l¹i chuyÓn ho¸ trë l¹i cïng thø hµng ho¸ ®ã.
Khi chia t b¶n ra thµnh t b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu ®éng còng lµ mét
bé phËn chia khoa häc, hîp lý. Sù ph©n chia nµy rÊt cÇn thiÕt cho qu¶n lý kinh
tÕ, tuy nhiªn chóng ta kh«ng nªn nhÇm lÉn víi sù ph©n chia thµnh t b¶n bÊt
biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn lµ dùa trªn t¸c dông kh¸c nhau cña c¸c bé phËn kh¸c
nhau cña c¸c bé phËn t b¶n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d.
T b¶n cè ®Þnh chu chuyÓn chËm h¬n t b¶n lu ®éng. Khi t b¶n cè
®Þnh chu chuyÓn ®îc mét vßng th× t b¶n lu ®éng chu chuyÓn ®îc nhiÒu
vßng. Ngay trong t b¶n cè ®Þnh thêi gian chu chuyÓn cña c¸c yÕu tè lµ kh«ng
gièng nhau.
Chóng ta ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò hao mßn ë trªn. Cã hai h×nh thøc ph©n chia
hao mßn cña t b¶n cè ®Þnh: hao mßn h÷u h×nh vµ hao mßn v« h×nh.
Hao mßn h÷u h×nh lµ hao mßn do sù sö dông vµ do t¸c ®éng cña thiªn
nhiªn lµm cho nh÷ng bé phËn cu¶ t b¶n cè ®Þnh dÇn hao ®i ®Õn chç háng,
kh«ng sö dông ®îc n÷a.
17
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Hao mßn v« h×nh lµ nãi vÒ nh÷ng trêng hîp m¸y mãc tuy cßn tèt
nhng bÞ mÊt gi¸ v× cã nh÷ng m¸y mãc míi tèt h¬n, tèi t©n h¬n xuÊt hiÖn.
§Ó kh«i phôc l¹i t b¶n cè ®Þnh ®· hao mßn nhµ t b¶n ph¶i lËp quü
khÊu hao. Sau tõng thêi kú b¸n hµng hä ®Òu trÝch ra mét sè tiÒn ngang víi
møc ®é hao mßn cña t b¶n cè ®Þnh ®Ó bæ vµo quü khÊu hao ®îc dïng vµo
viÖc söa ch÷a c¬ b¶n mét phÇn kh¸c ®îc ®em vµo göi ng©n hµng, chê ®Õn
thêi kú mua m¸y mãc hoÆc x©y dùng nhµ xëng míi.
b.3) Chu chuyÓn chóng vµ chu chuyÓn thùc tÕ cña t b¶n øng tríc.
Sau khi nghiªn cøu t b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu ®éng C.M¸c ph©n chu
chuyÓn cña t b¶n øng tríc thµnh chu chuyÓn chung (chu chuyÓn trung b×nh)
vµ chu chuyÓn thùc tÕ.
Chu chuyÓn chung cña t b¶n øng tríc lµ con sè chu chuyÓn trung
b×nh cña nh÷ng thµnh phÇn kh¸c nhau cña t b¶n.
Chu chuyÓn thùc tÕ lµ thêi gian ®Ó tÊt c¶ c¸c bé phËn cña t b¶n øng
tríc ®îc kh«i phôc toµn bé vÒ mÆt gi¸ trÞ, còng nh vÒ mÆt hiÖn vËt.
Chu chuyÓn thùc tÕ do thêi gian tån t¹i cña t b¶n cè ®Þnh ®Çu t quy
®Þnh. Chu chuyÓn thùc tÕ kh«ng ¨n khíp víi chu chuyÓn chung cña nã. Chu
chuyÓn thùc tÕ thêng rót ng¾n l¹i h¬n so víi chu chuyÓn chung do ¶nh hëng
cña hao mßn v« h×nh.
Sau khi nghiªn cøu chu chuyÓn chung vµ chu chuyÓn thùc tÕ cña t b¶n
øng tríc ta ®· hiÓu chu chuyÓn mét c¸ch cô thÓ h¬n vµ cã thÓ ph©n biÖt ®îc
râ h¬n sù kh¸c nhau gi÷a tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña t b¶n.
b.4) Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hµng n¨m. Nh÷ng ph¬ng ph¸p t¨ng tèc ®é
chu chuyÓn cña t b¶n.
+ Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d.
Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ tû sè tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a gi¸ trÞ thÆng d
vµ t b¶n kh¶ biÕn cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d ®ã, tøc lµ tØ sè theo
®ã t b¶n kh¶ biÕn t¨ng thªm gi¸ trÞ C.M¸c ®· dïng ký hiÖu m’ ®Ó chØ tØ suÊt
gi¸ trÞ thÆng d.
C«ng thøc tÝnh tØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ.
18
nguon tai.lieu . vn
