Xem mẫu
- TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 6 (31) - Thaùng 8/2015 Đặc sắc nghệ thuật truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng The special art of Nguyen Quang Sang’s short stories ThS. Nguyễn Văn Lịch Viện Đào tạo Nhân lực và Hợp tác Quốc tế M.A. Nguyen Van Lich Institute for Human Resources Training and International Cooperation Tóm tắt Bài viết tìm hiểu, nghiên cứu truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng, xác định những nét đặc sắc nổi bật trong nghệ thuật truyện ngắn của nhà văn, thể hiện trên một số phương diện cơ bản: nghệ thuật dựng truyện, tạo tình huống, xung đột; nghệ thuật xây dựng nhân vật; nghệ thuật tổ chức giọng điệu và ngôn ngữ... Từ khóa: đặc sắc nghệ thuật, truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng... Abstract This article studies the special arts in Nguyen Quang Sang’s stories. From unique insight about people and the life real to the art of story buiding, making event, conflicts, the art of language and tone organization, the stories of Nguyen Quang Sang show clear hallmarks. Keywords: artisticall exceptional, Nguyen Quang Sang’s short stories... 1. Nguyễn Quang Sáng (1932 – 2014) Nguyễn Quang Sáng được thể hiện rõ trên - bút danh Nguyễn Sáng, là một nhà văn nhiều phương diện, từ cái nhìn độc đáo về tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại. con người và hiện thực đời sống, đến nghệ Trong suốt hơn 50 năm cầm bút, ông đã để thuật dựng truyện, tạo tình huống, xung lại một di sản văn học khá đồ sộ bằng đột, nghệ thuật tổ chức giọng điệu và ngôn nhiều thể loại khác nhau: truyện ngắn, tiểu ngữ. thuyết, ký, kịch bản phim,… Có không ít Có thể thấy, dường như ở bất cứ khâu những tác phẩm của ông đáng được xem là nào, phương diện nào của thi pháp truyện “để đời”, tiêu biểu như Ông Năm Hạng ngắn (từ tạo dựng tình huống, xung đột, (truyện ngắn), Quán rượu người câm nhân vật, sự kiện, tình tiết, đến kết cấu, tổ (truyện ngắn), Cánh đồng hoang (kịch bản chức tất cả các thành tố để tạo nên những phim), Mùa gió chướng (kịch bản phim),... thế giới nghệ thuật mới lạ, hấp dẫn...) cũng Sáng tác bằng nhiều thể loại khác đều bộc lộ những nét đặc sắc riêng của nhau, nhưng truyện ngắn thực sự vẫn là thể ngòi bút Nguyễn Quang Sáng. loại thành công nhất của Nguyễn Quang 2. Vai trò quan trọng của yếu tố tình Sáng. Dấu ấn phong cách truyện ngắn huống trong cấu trúc truyện ngắn - như xác 92
- định của nhiều công trình lý luận văn học(1) khóc và đòi bắt chim cho nó”… Thằng và nghiên cứu, phê bình(2), bao giờ cũng Quyên khóc mà không chảy nước mắt, còn đáng được xem là hàng đầu. Tình huống Bào không khóc mà “nước mắt cứ tuôn ra”. truyện, có thể hiểu là khoảnh khắc, là bối Bào bắt chim đập đầu vào cây, “tay Bào cảnh không gian, thời gian cụ thể của sự với tới với mãi mà chẳng với được ai”, còn xuất hiện một sự kiện đặc biệt nào đó mang mẹ thằng Quyên “thò tay nâng lấy xác con ý nghĩa dồn nén của đời sống..., là “cái chim vàng”... Câu chuyện khép lại bằng cái “tình thế xảy ra chuyện” (chữ dùng của nhà chết của con chim vàng và hình ảnh Bào văn Nguyễn Minh Châu). Theo Nguyễn mặt bê bết máu. Tình huống đơn giản vậy, Minh Châu, “Những người cầm bút có cái nhưng lại làm bộc lộ tất cả các mâu thuẫn, biệt tài có thể chọn ra trong cái dòng đời xung đột của truyện. Ở truyện ngắn Ông xuôi chảy một khoảnh khắc thời gian mà ở Năm Hạng, tình huống truyện khiến người đó cuộc sống đậm đặc nhất, chứa đựng đọc hồi hộp, lo âu, khi giữa một bên là nhiều ý nghĩa nhất, một khoảnh khắc cuộc lòng căm thù sôi sục của ông Năm Hạng, sống nhưng bắt buộc con người ở vào một một bên là những lời xúi giục của tên phản tình thế phải bộc lộ ra cái phần tâm can bội Lý. Ông Năm Hạng có nghe theo lời kẻ nhất, cái phần ẩn náu sâu kín nhất, thậm phản bội mà giết chết Trọng không?... chí có khi là khoảnh khắc chứa đựng cả Trong chốc lát ông phải quyết định, nhân một đời người, một đời nhân loại” (3). Chưa vật bị dồn ép vào tình thế lựa chọn bức tạo ra được tình huống có nội dung, ý bách, đầy kịch tính,… Cho đến lúc ông nghĩa xã hội - thẩm mỹ, thì có thể nói là Năm Hạng hướng súng về phía đầu tên Lý chưa có truyện ngắn, đúng như xác định thì người đọc mới hết hồi hộp… Mâu của Nguyễn Đăng Mạnh: “Quan trọng nhất thuẫn được giải quyết. Đây là kiểu tình của truyện ngắn là tạo ra một tình huống huống lựa chọn: đứng về phía kẻ thù hay là nào đấy, từ tình huống ấy bật nổi một bản chiến đấu cho lý tưởng cách mạng. Nhân chất tính cách nhân vật hoặc bộc lộ một vật không thể không đắn đo, suy nghĩ, cân tâm trạng” (3). nhắc, thậm chí là quằn quại, vật vả để lựa Truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng(5) chọn một kiểu ứng xử hợp lý, tối ưu nhất. cho thấy, ông là người có biệt tài trong tạo Truyện Quán rượu người câm lại đặt dựng các tình huống bất ngờ với những ra một kiểu tình huống khác. Tội ác của kẻ xung đột căng thẳng, đầy kịch tính, gây sự thù chồng chất, nhiều hoạt động biểu tình lôi cuốn mãnh liệt đối với người đọc. của nhân dân liên tiếp nổ ra, bất cứ làng Trong truyện ngắn Con chim vàng, thằng nào cũng đều tham gia đồng khởi, ai cũng Bào bị ép buộc phải bắt cho kỳ được con chờ đợi người lãnh đạo phong trào. Trong chim vàng, từ đó dẫn tới những mâu thuẫn lúc đó, Ba Hoành một người câm vẫn giữa Bào với mẹ thằng Quyên, cốt truyện thường ngày bán rượu, xuất hiện. Sự xuất phát triển, tác động đến tâm trạng cũng như hiện của Ba Hoành làm cho dân làng và cả hành động của nhân vật: “Bào căm ghét người đọc hết sức bất ngờ… Một truyện con chim vàng nhưng thằng Quyên nó yêu vui lại xoay quanh tình tiết “tiếng gáy sang chim quá… đêm, Bào không ngủ được sảng của con gà trống trong lúc giặc mở nhưng thằng Quyên nằm trên đệm thiêm trận càn”… Nghị quyết của ban chỉ huy thiếp nghe tiếng chim hót, nó nhào dậy kiên quyết không cho phép gà được gáy”!. 93
- Câu chuyện như một chuyện vui, một của người chồng tưởng đã chết, niềm vui chuyện bịa, nhưng làm bật nổi được tư thế của chị như được nhân đôi khi biết mình ung dung, coi thường địch, coi thường sắp được làm mẹ. Nhưng rồi, vì sự an toàn nguy hiểm của nhân vật. Một tình huống cho hoạt động của chồng, cô phải giấu… độc đáo khác: Một cô gái 16 tuổi, bị bắt do Phải giải thích ai là cha của đứa trẻ trong tên phản bội chỉ điểm. Để chứng tỏ khí bụng cô đây? Nhân vật rơi vào bi kịch éo phách của mình, để bảo toàn bí mật cho le, “bị mọi người khinh rẻ, xa lánh”. Bảy cách mạng, cô gái 16 tuổi ấy, “tóc đang rủ Quyên được tác giả miêu tả với cái nhìn xuống, bỗng hất tóc ra sau vai và nói như thông cảm và hết sức tế nhị. Nhân vật được nghiến: Chú Hai! chú sợ hả! chú hãy nhìn nhà văn đặt vào hoàn cảnh đặc biệt của tôi đây này! đứa cháu gái liền thè lưỡi, mắt cuộc chiến, để từ đó vẻ đẹp và bản lĩnh long lên, đưa quả đấm vào cằm mình. kiên định của người chiến sĩ cách mạng “Bực”, đầu lưỡi cháu rơi xuống, cháu ngả được thể hiện. Tình huống trong Con ma ngửa ra sau, máu vọt ra”. Tình huống da diễn ra rất ngẫu nhiên qua lần gặp gỡ truyện diễn ra quá nhanh, đầy kịch tính. của nhân vật Tôi và nhân vật Hiền. Cái Người đọc không khỏi rùng mình, cảm chết của nhân vật Hiền, chỉ nhân vật Tôi là phục, suy ngẫm… người hiểu hơn ai hết. Truyện làm cho Các tình huống trong các truyện Chị chúng ta suy ngẫm nhiều về lẽ sống ở đời, xã đội trưởng, Bông cẩm thạch, Chiếc lược về sự cảm thông với những số phận bất ngà,… cũng thật đặc sắc. Trong Chiếc lược hạnh… ngà, anh Sáu ở chiến trường về thăm gia 3. Mỗi truyện ngắn Nguyễn Quang đình, mong ước được gặp vợ và đứa con Sáng thường là một chỉnh thể nghệ thuật. chưa biết mặt. Nhưng khi gặp, oái oăm Tác giả trình bày các sự kiện của truyện thay, đứa con gái đã không nhận anh là liên tiếp trong một không gian và thời gian cha… Nhưng rồi, mọi thử thách, ngăn trở, có tính thống nhất. Truyện có mở đầu, thắt đã có hướng giải quyết hợp lý. Đây là một nút, phát triển, đỉnh điểm và kết thúc trong trong những truyện ngắn rất thành công một mối quan hệ thống nhất, gắn kết các của Nguyễn Quang Sáng. yếu tố. Nhà văn chủ yếu lựa chọn cách thắt Nếu như ở giai đoạn trước 1975, nút theo các xung đột tiếp diễn theo sự kiện Nguyễn Quang Sáng thiên về tạo dựng tình như gặp gỡ, hiểu lầm,… dẫn tới các hành huống truyện đầy kịch tính, căng thẳng, thì động. sau 1975, nhà văn lại có những thay đổi cơ Nhân vật trong trong truyện ngắn bản, thường thiên về các tình huống ngẫu Nguyễn Quang Sáng thường có quá trình nhiên. Ở truyện ngắn Tên của đứa con, phát triển khá đầy đủ từ ngoại hình đến nội nhân vật Bảy Quyên là người phụ nữ xinh tâm, từ nội tâm đến hành động. Tính cách đẹp nhưng lại có một số phận không bình nhân vật được bộc lộ theo chiều hướng từ yên. Nguyễn Quang Sáng có dụng ý xây rất khó hình dung đến chỗ hết sức rõ ràng. dựng nhân vật này là nơi kết tụ tất cả Nhà văn miêu tả quá trình đó ở nhân vật những phẩm chất cao đẹp của người phụ ông Năm Hạng: “Sắc mặt của ông trầm nữ: anh dũng, không sợ hy sinh, kiên định xuống, đôi mắt xếch long lên vừa rỉ ra hai với lý tưởng cách mạng. Bảy Quyên được giọt lệ, người ông như chìm trong ý nghĩ sống cuộc sống hạnh phúc sau sự trở về đen tối”,… “Hai hàm răng ông nghiến chặt, 94
- hai gốc xương hàm nổi ròng lên và mắt các thành phần làm nhân vật bộc lộ bản long lanh như đang cố hết sức để viết ra chất thông qua những hành động. Truyện một cái gì đó rất đau khổ và khó ngắn Ông Năm Hạng phía sau thắt nút là khăn”,…“Đôi mắt nảy lửa của ông liền dịu những sự việc được nhà văn miêu tả từ xuống… đôi mắt sâu thẳm của ông ánh lên diễn biến tâm trạng cho tới hành động của một niềm hy vọng… đôi mắt đỏ ngầu như nhân vật. Diễn biến tâm trạng nhân vật mắt cá chày”. Sự chuyển đổi tính cách của được nhà văn thể hiện theo chiều hướng ông Năm Hạng khi nghe tên Lý kể về cái tăng dần, từ “kinh ngạc”, “khó hiểu lạ chết của đứa con ông, được nhà văn miêu lùng”, đến “lầm lầm lì lì vừa căm hờn vừa tả rất thuyết phục. Qua sự trình bày của nhà đau xót”. Tâm trạng nhân vật ở đây không văn, có thể thấy ông Năm Hạng là tấm còn là do ngoại cảnh tác động, mà đã gương mẫu mực về tình thương yêu con. chuyển thành xung đột nội tâm gay gắt. Đau xót tận cùng trước cái chết của con, Các tình tiết trong truyện tăng dần, tăng nhưng không phải vì vậy mà ông không dần qua hành động của ông Năm Hạng: nhận ra đâu là chính nghĩa. Thẳng thắn, “Đưa tay lên! Đưa tay lên! chính mày… thương yêu nhưng vẫn công minh và chính mày mới là thằng giết con tao!”. Cao trào trực đó là hai mặt của một tính cách. của truyện là đỉnh điểm của thử thách dẫn Những phát ngôn của ông bộc lộ tính cách tới quyết định. Nhân vật của Nguyễn một con người biết quý trọng lẽ phải, trọng Quang Sáng luôn luôn chịu đựng những danh dự. Ngòi bút sắc sảo của nhà văn đã nỗi đau riêng nhưng vẫn trước sau như thể hiện được những diễn biến phức tạp một, thủy chung với con đường cách mạng của tâm lý nhân vật. Hình tượng ông Năm đã chọn. Hạng có một sức lay động lòng người, hé Trong Con chim vàng, mọi lo lắng và mở cho người đọc một kiểu con người mới căng thẳng của Bào tăng theo cấp độ của trong những năm đầu cách mạng, kiểu những hành động: “Bào nghe Quyên khóc, nhân vật tiếp nhận lý tưởng và vươn lên lại lo ngày mai không có con chim vàng. theo ánh sáng cách mạng… Bào ngồi dậy tựa lưng vào chuồng trâu Yếu tố thắt nút trong truyện ngắn nhìn ra. Trời mênh mông trăng sao vằng Nguyễn Quang Sáng thường được tạo ra vặc. Bào rón rén bước ra cây trứng cá nhìn qua những sự gặp gỡ khác biệt, ngẫu nhiên, lên. Lá khẽ xao động như bầy chim mê nhưng lại đóng vai trò rất quan trọng. Từ ngủ. Bào lấy đất vụn lên, đất rơi tõm xuống trong gặp gỡ đã xuất hiện những hiểu lầm, ao cá. Con chim vàng không ngủ ở đây, nó tạo thành những xung đột ban đầu cho đâu rồi kìa! Bào ngồi xuy cá, xoa xoa mái những diễn biến tiếp theo của cốt truyện, đầu trọc hết như sọ dừa. Bào đã tìm ra kế. nhiều mối quan hệ giữa các nhân vật được Nhân lúc chăn trâu. Bào chặt nhành ổi, lấy hình thành... Rồi, tất cả được đẩy đến cao mảnh vỏ ốc chuốc thành nạng. Bào buộc trào (đỉnh điểm), xung đột căng thẳng đòi dây thun vào, giương bắn vù vù. Bào vò hỏi phải được giải quyết. Và các hướng luôn mười viên đạn. Được rồi, nhất định giải quyết, xem ra đều rất hợp lý, phù hợp bắn rơi con chim”. Nguyễn Quang Sáng đã với logic nội tại của câu chuyện. sử dụng phép liệt kê thành các cấp để mô tả Ở những sáng tác trước 1975, nhà văn xung đột trong tâm trạng Bào. Các hành tập trung nhấn mạnh thành phần phát triển, động của em được đẩy tới cao trào khi mẹ 95
- con thằng Quyên bắt buộc phải bắt sống của người cán bộ Đồng khởi. Kết thúc của bằng được con chim. Tác giả lựa chọn chi truyện ngắn gắn liền với hoàn cảnh cuộc tiết rất ngắn, và dùng tăng cấp hình ảnh, chiến, chiến tranh gắn liền với những bất đẩy câu chuyện tới đỉnh điểm: “Nghe tiếng ngờ nằm ngoài khả năng tưởng tượng của nó là Bào thấy đòn roi đánh đập, thấy máu con người. đổ như trận đòn hôm trước, Bào cắn răng Sau 1975, nằm trong xu thế chung của cho bớt run… Bào có cảm giác như mình văn học dân tộc, truyện ngắn Nguyễn đuổi theo trâu bị sụp xuống hầm giếng Quang Sáng chủ yếu tập trung vào những lạnh. Hai chân Bào sụp vào không khí, tay vấn đề đạo đức, và thế sự, đời tư; nhân vật bơi bơi. Mặt Bào tối đen, Bào rơi xuống là con người đời thường (các truyện: Linh như trái thị. Mặt Bào đập vào gốc cây. Đa, Người đàn bà đức hạnh, Con chim Máu, nước mắt đầm đìa cả mặt”... quên tiếng hót, Con mèo Foujita, Con Ở truyện Người đàn bà đức hạnh, khướu sổ lồng, Thế võ, Tôi thích làm những mâu thuẫn trong tâm trạng cô đào vua,…). Các truyện ngắn của Nguyễn Năm Thanh tạo nên đỉnh điểm của cốt Quang Sáng ở chặng đường này thường có truyện. Năm Thanh đã quyết định cứu vị kiểu kết thúc mang tính triết lý về những công tử ra khỏi chốn si mê, cuồng dại: “Tôi vấn đề đạo đức, thế sự đời tư nhưng cũng cũng là một người đàn bà, một người đàn đầy bất ngờ (các truyện: Con chim quên bà bình thường, đừng thêu dệt thêm nữa… tiếng hót, Con mèo Foujita, Con khướu sổ Anh Ba ơi em có lỗi với chồng em, em là lồng, Thế võ, Tôi thích làm vua,…). Các người đàn bà hư hỏng”. Trong truyện Con kiểu kết thúc bất ngờ và mang tính triết lý ma da, đỉnh điểm của truyện là khi Hiền trong truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng gợi nhảy xuống sông tự tử, câu chuyện dẫn tới ra nhiều suy nghĩ cho người đọc về con bế tắc, không thể giải quyết. Truyện vì vậy người, về xã hội… là những đóng góp rất làm cho người đọc nhiều suy nghĩ, băn đáng kể của Nguyễn Quang Sáng cho khoăn. truyện ngắn Việt Nam hiện đại. Kết thúc là thành phần cuối của cốt 4. Nhân vật trong truyện ngắn Nguyễn truyện, có chức năng trình bày kết quả của Quang Sáng thường được miêu tả qua các những xung đột diễn ra trong tác phẩm. biến cố, đối lập, tương phản và mâu thuẫn Trong truyện ngắn, đoạn kết đóng vai trò với kẻ thù, đôi khi với chính mình. Thế rất quan trọng. Các tác phẩm Con chim giới nhân vật trong truyện ngắn Nguyễn vàng, Ông Năm Hạng, Quán rượu người Quang Sáng khá phong phú, đa dạng, được câm của Nguyễn Quang Sáng lựa chọn xây dựng chủ yếu dựa trên cơ sở hiện thực kiểu kết thúc bất ngờ, tạo nhiều lớp của cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân nghĩa… Chẳng hạn ở truyện ngắn Con tộc, chủ yếu là ở vùng Nam Bộ. Mâu thuẫn chim vàng: “Con chim vàng của tôi chết dẫn tới xung đột chủ yếu trong tác phẩm là rồi”,... trong khi thằng Bào “máu từ trên xung đột dân tộc, đối lập giữa ta và địch, đầu chảy trên những chiếc lá quấn vo mình giữa người mất nước và kẻ đi cướp nước. nhỏ giọt”. Truyện ngắn kết thúc nhưng Trong tác phẩm của ông luôn hình thành xung đột giai cấp ở nông thôn vẫn diễn ra, hai tuyến nhân vật ở hai mặt đối lập ấy. sự đối lập đó không thể xoa dịu… Ở Quán Đối lập ở đây là đối lập - tương phản, tức rượu người câm, kết thúc là sự xuất hiện đối lập trong thế chống lại nhau, loại trừ 96
- nhau một cách quyết liệt, triệt để. Điều Nhung trong Chị Nhung lại có một vẻ đáng nói là trong hầu hết các sáng tác của khác, bề ngoài như thiếu nữ đúng mốt Nguyễn Quang Sáng, số lượng nhân vật người Sài Gòn: “Cưỡi xe hon đa, mang phản diện, nhân vật trực tiếp “thực thi” tội kính mắt đen, quần ống hẹp, áo bó sát ác, không nhiều và rất mờ nhạt. Người đọc người”, nhưng, “nhờ cái vẻ bề ngoài ấy mà chỉ thấy xuất hiện ở con mẹ mụ chủ trong qua được mắt địch, đánh úp được chiếc xe Con chim vàng, Lý trong Ông Năm Hạng, tăng đang án ngữ trên con đường tiến công tên phản bội trong Quán rượu người duy nhất của ta, lật ngược được tình thế câm… Chủ yếu trong truyện ngắn Nguyễn trận đánh”. Quang Sáng thời kỳ này là các nhân vật Nếu như ở giai đoạn trước 1975, nhân chính diện. Họ là lớp lớp thế hệ anh, chị du vật trong truyện ngắn của Nguyễn Quang kích, bộ đội, người già, người trẻ và thế hệ Sáng tồn tại giữa ta và địch, thiện và ác thì con cháu tiếp nối truyền thống. Những giai đoạn sau 1975, nhân vật có thể sống nhân vật như Ba Hoành, Bảy Ngàn, Thu, với nhiều cuộc đời, chịu nhiều áp lực của chị Nhung, chị Dung,… tên tuổi của họ các mặt đối lập: đối lập giữa thật và giả, gắn liền với sự nghiệp sáng tác văn học của giữa khuôn mẫu và tự do, giữa “tôi” và “kẻ Nguyễn Quang Sáng. khác”... Tấn trong Người bạn lính luôn tự Nhân vật trong truyện ngắn Nguyễn hào về danh hiệu anh hùng, khiến anh Quang Sáng mang đậm tính cách của con dường như bị cứng đơ trong cái khuôn mẫu người Nam Bộ, trọng nghĩa khinh tài, dám “anh hùng”, đẩy anh từ chỗ là người bạn xả thân vì mục đích và lý tưởng, dứt khoát thân, gần gũi với Quang, trở thành một trong suy nghĩ cũng như hành động (Ba người trịnh trọng, xa cách... Các nhân vật Hoành trong Quán rượu người câm, ông Kỳ trong Nhi đồng cụ, Sáu Cương trong Năm Hạng trong Ông Năm Hạng, Dung Nhân vật ấy không được chết, con khướu trong Chị xã đội trưởng, Thu trong Chiếc trong Con khướu sổ lồng…, từng nhân vật lược ngà,...). Nguyễn Quang Sáng chú ý luôn đấu tranh để giành lại những giá trị khắc họa nhân vật từ nhiều phương diện, đích thực, khẳng định cái gì là tự nhiên, cái tạo nên các dạng thái tính cách và số phận trung thực, tự do phải thắng cái giả dối, riêng. Điểm chung nhất ở các nhân vật này khuôn mẫu. Quan hệ đối lập tương phản là có ý chí, nghị lực, lòng tự trọng cao, có giữa các nhân vật trong thời kỳ này cũng bản lĩnh, sức sống mạnh mẽ. Nhân vật khác thời kỳ trước: đối lập giữa nhân vật thuộc thế hệ trẻ rất được nhà văn nâng niu, Tôi và Đực trong Tôi thích làm vua; đối lập quý trọng. Dung trong Chị xã đội trưởng, của Siêm Nâu với Tư Sang, đối lập giữa một cô gái trẻ nghịch ngợm, chiến tranh Tư Sang với ông Hương Cả trong Thế võ, gian khổ vất vả là thế nhưng vẫn vui tươi đối lập giữa Bảy Ngàn và Ba Giáo trong và nhí nhảnh, giả vờ tạo ra tình huống để Nhi đồng cụ... Đó là sự đối lập giữa sự thử thách người yêu mình. Thu trong Chiếc khiêm tốn, giản dị với vẻ vênh váo huyênh lược ngà là một cô gái thông minh có bản hoang, giữa quyền lực giàu có với sự phụ lĩnh ngay từ lúc còn nhỏ, đến khi trưởng thuộc, nghèo khổ; là sự đối lập giữa cái giả thành, trở thành cô giao liên bình tĩnh, tự và cái thật, giữa danh vọng và những giá trị chủ trong mọi trường hợp, sẵn sàng chấp đích thực. Sự đối lập giữa các nhân vật nhận nguy hiểm để cứu cả đoàn quân. không chỉ ở hình thức bên ngoài mà còn cả 97
- ở bên trong. Nhân vật tự đối diện với chính sự sống và cái chết, lòng trung thành và sự mình, tự thức tỉnh… Ý nghĩa xã hội của phản bội, thành công và thất bại… tất cả truyện đã vượt ra ngoài đề tài mà truyện đều liên quan đến người lính. Hoà bình, bao quát. niềm khát khao cháy bỏng của những 5. Giọng điệu là yếu tố góp phần quan người cầm súng hơn ba mươi năm (cả trọng đặc biệt tạo trong nên phong cách những người còn sống và những người đã một nhà văn. Điều này từng được nhiều hy sinh). Hoà bình, lại là nỗi nhức buốt nhà nghiên cứu có uy tín, tiêu biểu như M. hơn cả vết thương bom đạn… Khrapchenko chứng minh một cách rất 6. Tương ứng với giọng điệu ấy là một thuyết phục trong công trình Cá tính sáng thứ ngôn ngữ “bạo liệt”, rắn rỏi, góc cạnh, tạo của nhà văn và sự phát triển văn học(6). đậm chất Nam Bộ, dầu là ngôn ngữ tác giả, Giọng điệu là “Thái độ, tình cảm, lập ngôn ngữ của người trần thuật hay ngôn trường, tư tưởng, đạo đức của nhà văn đối ngữ nhân vật. Ngôn ngữ của người trần với hiện tượng được miêu tả thể hiện trong thuật mộc mạc, ngắn gọn, dễ hiểu, hạn chế lời văn quy định cách xưng hô, gọi tên, tối đa sự mơ hồ, đa nghĩa. Có lẽ, xuất phát dùng từ, sắc điệu tình cảm, cách cảm thụ từ quan niệm văn học phải phản ánh được xa gần, thân, sơ, kính hay suồng sã, ngợi ca chân thực tối đa những gì đang xảy ra hay châm biếm”(7).... Có thể thấy giọng trong cuộc sống với đầy đủ sắc thái vùng điệu của truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng miền (vùng Nam Bộ), nhà văn chủ trương: cũng lắm cung bậc, sắc thái, có hào sảng, nghĩ cho kỹ nhưng phải viết cho nhanh, nồng nhiệt, đắm đuối, có trầm mặc, suy tư, nghĩ thế nào viết thế ấy, viết hết những gì chiêm nghiệm… Tuy nhiên gây ấn tượng mình quan sát được, thấy được trong cuộc nhất vẫn là giọng nồng nhiệt, giàu chất sống có quá nhiều mâu thuẫn, xung đột... “nhạc rốc”, ngang tàng, mạnh mẽ, dứt Ngôn ngữ nhân vật trong truyện ngắn khoát. Cách miêu tả con người cũng như Nguyễn Quang Sáng cũng vậy, kể cả ngôn cảnh huống bao giờ cũng mạnh mẽ, rõ ngữ hội thoại và ngôn ngữ độc thoại. Điều ràng, không có hiện tượng lưng chừng rất đáng chú ý là trong truyện ngắn Nguyễn “nước lợ”. Sở dĩ có đặc điểm này là do nhà Quang Sáng, ngôn ngữ có nhiều khoảng văn luôn đẩy nhân vật đến tận cùng của lặng - một kiểu ngôn ngữ “câm”, “không hành động quyết đoán, tận cùng của nỗi lời”, nhưng đằng sau đó là những gì “cuộn đau, miêu tả chiến tranh như đúng bản chất sóng”, dữ dội. Đấy là ngôn ngữ độc thoại khốc liệt của nó. Các truyện ngắn như của các nhân vật trong các truyện: Ông Năm muốn đi đến tận cùng mọi ngõ ngách của Hạng, Quán rượu người câm, Sự tích một vấn đề. Truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng bài ca, Con chim vàng… Thật thấm thía khi cho thấy không hề có biểu hiện của thái độ nhân vật Ba Hoành trong Quán rượu người lạnh lùng thờ ơ của người viết đối với hiện câm tự nói với mình (độc thoại): “Đừng thực được miêu tả, nhất là với hiện thực thấy dòng sông lặng lẽ mà bảo dòng sông chiến tranh. Nguyễn Quang Sáng “nồng không có sóng. Sóng đang nổi lên từ dưới nhiệt và đắm đuối” với những gì thuộc về đáy người ta gọi là sóng ngầm”... Dữ dội, người chiến sĩ. Tất cả các khía cạnh hiện không một chút bình yên trong những hiện thực mà nhà văn miêu tả đều trong mối liên thực không bình thường dường như là nét quan đến số phận con người. Chiến tranh, xuyên suốt trong tính cách, và do đó là nét 98
- xuyên suốt trong ngôn ngữ nhân vật - ngôn 4. Nguyễn Đăng Mạnh (30/11/1991), “Truyện ngữ của con người Nam Bộ trong truyện ngắn hôm nay”, báo Văn nghệ, số 48. ngắn Nguyễn Quang Sáng... 5. Nguyễn Quang Sáng (1999), Truyện ngắn chọn lọc, Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội. 6. M. Khrapchenko (1978), Cá tính sáng tạo của TÀI LIỆU THAM KHẢO nhà văn và sự phát triển văn học (Lê Sơn - 1. Nhiều tác giả (2002), Lý luận văn học, Nxb Nguyễn Minh dịch), Nxb Tác phẩm mới (Hội Giáo dục, Hà Nội,. Nhà văn Việt Nam), Hà Nội. 2. Nhiều tác giả (2000), Nghệ thuật viết truyện 7. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi ngắn và ký, Nxb Thanh niên, Hà Nội, tr. 44. (đồng chủ biên) (1999), Từ điển thuật ngữ văn 3. Nguyễn Minh Châu (1994), Trang giấy trước học (in lần thứ ba), Nxb Đại học Quốc gia Hà đèn, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, tr. 258. Nội, tr.134. Ngày nhận bài: 04/6/2015 Biên tập xong: 15/8/2015 Duyệt đăng: 20/8/2015 99
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học