Xem mẫu

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑  ± 



NGUYӈN THӎ MINH NGӐC(*)
PHҤM QUANG TÙNG(**)

ĈA DҤNG TÔN GIÁO VÀ VҨN Ĉӄ BҦO TӖN
TÍN NGѬӤNG TRUYӄN THӔNG CÁC DÂN TӜC THIӆU SӔ
Ӣ TÂY NGUYÊN HIӊN NAY
(Qua khҧo sát hai tӍnh Ĉҳc Lҳc và Ĉҳc Nông)
Tóm tҳt: Vi͏t Nam là qu͙c gia có nhi͉u lo̩i hình tín ng˱ͩng, tôn
giáo. Nhͷng tín ng˱ͩng, tôn giáo khác nhau t͛n t̩i ÿ͛ng thͥi ͧ
m͡t c͡ng ÿ͛ng t͡c ng˱ͥi là ph͝ bi͇n. S͹ phát tri͋n nhanh và m̩nh
cͯa các tôn giáo ͧ n˱ͣc ta trong thͥi gian qua làm cho nhi͉u tín
ng˱ͩng truy͉n th͙ng ÿang d̯n b͓ xóa b͗. Bài vi͇t này sͅ ÿi sâu
nghiên cͱu s͹ bi͇n ÿ͝i tôn giáo ͧ Tây Nguyên hi͏n nay nhìn tͳ góc
ÿ͡ ÿa d̩ng tôn giáo; ch͑ ra m͙i quan h͏ giͷa tôn giáo và tín
ng˱ͩng truy͉n th͙ng các dân t͡c thi͋u s͙ ͧ Tây Nguyên; tͳ ÿó ÿ̿t
ra v̭n ÿ͉ b̫o t͛n và phát tri͋n tín ng˱ͩng truy͉n th͙ng cͯa các
dân t͡c thi͋u s͙ ͧ khu v͹c này.
Tӯ khóa: ÿa d̩ng tôn giáo, b̫o t͛n tín ng˱ͩng truy͉n th͙ng, dân
t͡c thi͋u s͙, Tây Nguyên.
1. Khái niӋm “ÿa dҥng tôn giáo”
Ĉa dҥng tôn giáo (Religious diversity) xuҩt hiӋn nhiӅu tӯ nӱa sau thӃ
kӹ XX cùng vӟi xu thӃ toàn cҫu hóa. Ĉây là mӝt lý thuyӃt cѫ bҧn bàn vӅ
mӕi quan hӋ hài hòa giӳa các tôn giáo khác nhau. Ĉa dҥng theo nghƭa
tәng quát là sӵ xác nhұn và chҩp nhұn tính ÿa dҥng. Khái niӋm này ÿѭӧc
dùng theo nhiӅu cách trong nhiӅu vҩn ÿӅ khác nhau. Theo nhiӅu nhà
nghiên cӭu, lý luұn vӅ ÿa dҥng xuҩt phát tӯ tôn giáo và gҳn vӟi tôn giáo.
Diana L. Eck cho rҵng, sӵ ÿa dҥng văn hóa và tôn giáo là ÿһc ÿiӇm cѫ
bҧn cӫa mӑi khu vӵc trên thӃ giӟi. Trên cѫ sӣ ÿó, theo ông, khái niӋm “ÿa
dҥng” thӇ hiӋn ӣ bӕn chiӅu cҥnh sau:
Thͱ nh̭t, ÿa dҥng không phҧi là sӵ ÿѫn nhҩt, mà là sӵ tham gia mҥnh
mӁ vào sӵ ÿa dҥng. Ĉa dҥng tôn giáo không phҧi ÿã ÿӏnh hình, mà là mӝt
thành tӵu.
*

. TS., ViӋn Nghiên cӭu Tôn giáo, ViӋn Hàn lâm Khoa hӑc xã hӝi ViӋt Nam.
. ThS., ViӋn Nghiên cӭu Tôn giáo, ViӋn Hàn lâm Khoa hӑc xã hӝi ViӋt Nam.

**



1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   

Thͱ hai, ÿa dҥng không chӍ là sӵ khoan dung, mà còn là viӋc chӫ ÿӝng
tìm kiӃm sӵ hiӇu biӃt giӳa các hӋ phái trong mӝt tôn giáo hoһc giӳa các
tôn giáo khác nhau.
Thͱ ba, ÿa dҥng là sӵ ÿӕi thoҥi và gһp gӥ cӫa các cam kӃt. Nó thâu
tóm mӑi sӵ khác biӋt, thұm chí khác biӋt tôn giáo, không phҧi trong sӵ cô
lұp, mà trong mӕi quan hӋ qua lҥi.
Thͱ t˱, ÿa dҥng dӵa trên ÿӕi thoҥi, là ngôn ngӳ ÿӕi thoҥi và gһp gӥ,
cho và nhұn, phê bình và tӵ phê bình(1).
Ĉa dҥng là thuұt ngӳ ÿѭӧc sӱ dөng không chӍ cho lƭnh vӵc tôn giáo,
mà còn cho nhiӅu lƭnh vӵc khác nhѭ ÿa dҥng văn hóa, ÿa dҥng sinh
hӑc,v.v… Tuy nhiên, tôn giáo ÿѭӧc coi là có vai trò quan trӑng hình
thành nên thuyӃt ÿa dҥng. Theo Nietzsche, ÿa dҥng bҳt nguӗn tӯ tôn giáo
ÿa thҫn. ViӋc tҥo dӵng các vӏ thҫn linh, các ÿҩng anh hùng cNJng nhѭ các
vұt kì dӏ phҧn ánh bҧn năng phóng khoáng và hình thái ÿa dҥng cӫa tѭ
tѭӣng con ngѭӡi và bày tӓ nhӳng khát vӑng cӫa cá nhân.
Harold Coward trong tác phҭm Pluralism in the World Religions(2) (Sӵ
ÿa dҥng trong các tôn giáo thӃ giӟi) ÿã ÿѭa ra cách giҧi thích ÿa dҥng tôn
giáo ÿѭӧc nhiӅu ngѭӡi chҩp nhұn. Theo ÿó, ngѭӡi ta dùng nhiӅu khái
niӋm hay tên gӑi khác nhau ÿӇ chӍ Ĉҩng Sáng Tҥo duy nhҩt. Tӯ ÿó, ý
tѭӣng mӝt tôn giáo phә biӃn là không chҩp nhұn ÿѭӧc. Ông ÿӅ cao tính
ÿa dҥng tôn giáo và cho rҵng, thӕng nhҩt mà không có ÿa dҥng sӁ dүn ÿӃn
viӋc chӕi bӓ tӵ do tín ngѭӥng tôn giáo. ĈiӅu cҫn thiӃt là ÿӭng trên lұp
trѭӡng cӫa mӝt tôn giáo nào ÿó ÿӇ ÿӕi thoҥi vӟi các truyӅn thӕng tôn giáo
khác nhau nhѭ là phѭѫng tiӋn ÿӇ tiӃp cұn sâu hѫn vӟi cӝi nguӗn sáng tҥo.
Theo ông, ÿa dҥng tôn giáo góp phҫn thúc ÿҭy chӭc năng phѭѫng tiӋn cӫa
tôn giáo. Trong tác phҭm này, Harold Coward còn ÿѭa ra nhӳng thách
thӭc ÿa dҥng tôn giáo cӫa mӝt sӕ tôn giáo mà ông ÿã khҧo sát và tәng kӃt
ÿӕi vӟi ÿa dҥng tôn giáo hiӋn nay.
Ĉa dҥng tôn giáo là hiӋn tѭӧng mang tính phә quát trên thӃ giӟi,
nhѭng chӍ thӵc sӵ là mӝt trong nhӳng vҩn ÿӅ quan trӑng trong ÿiӅu kiӋn
xã hӝi hiӋn ÿҥi. Hӑc thuyӃt ÿa dҥng tôn giáo cӫa nhà triӃt hӑc, nhà thҫn
hӑc John Hick (thӃ kӹ XX) ÿѭӧc nhiӅu nhà nghiên cӭu ÿánh giá cao. Tӯ
hӑc thuyӃt này, nhiӅu nhà nghiên cӭu ÿã xem xét vҩn ÿӅ ÿa dҥng tôn giáo
trong tӯng tôn giáo cNJng nhѭ trong tӯng vùng ÿӏa lý (quӕc gia, tӝc
ngѭӡi). NhiӅu nghiên cӭu sau này ÿã góp phҫn bә sung cho thuyӃt ÿa
dҥng tôn giáo cӫa John Hick. Bҧn thân John Hick cNJng tiӃp tөc bә sung

1JX\ʂQ 7Kʈ 0LQK 1J͍F 3KɞP 4XDQJ 7QJ ĈD GɞQJ W{Q JLiR«



vào hӑc thuyӃt cӫa mình dӵa trên nghiên cӭu thӵc tӃ ÿa dҥng tôn giáo ӣ
nhiӅu bình diӋn khác nhau. Gҫn ÿây (năm 2005), ông ÿã có bài thuyӃt
trình vӅ ÿa dҥng tôn giáo trong Islam giáo(3).
Ĉa dҥng tôn giáo biӇu hiӋn mҥnh mӁ hѫn dѭӟi tác ÿӝng cӫa toàn cҫu
hóa. Toàn cҫu hóa ÿã tác ÿӝng tӟi ÿa dҥng tôn giáo trên hai cҩp ÿӝ: thӭ
nhҩt, ÿa dҥng hӋ thӕng tôn giáo tҥi mӛi quӕc gia; thӭ hai, ÿa dҥng tôn
giáo dѭӟi tác ÿӝng cӫa sӵ chuyӇn dӏch ÿӏa - tôn giáo (sӵ thay ÿәi cҩu
hình tôn giáo dѭӟi tác ÿӝng cӫa di dân). TiӃn trình ÿa dҥng tôn giáo ӣ
ViӋt Nam hòa nhӏp vӟi tôn giáo thӃ giӟi.
Xu thӃ ÿa dҥng tôn giáo song hành và có mӕi quan hӋ biӋn chӭng vӟi xu
thӃ thӃ tөc hóa, hiӋn ÿҥi hóa, toàn cҫu hóa trong ÿiӅu kiӋn xã hӝi hiӋn ÿҥi.
HiӋn ÿҥi hóa và toàn cҫu hóa tҥo ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi cho ÿa dҥng tôn giáo.
ThӃ tөc hóa tôn giáo nhìn nhұn tӯ góc ÿӝ tôn giáo ngày càng ÿi sâu vào ÿӡi
sӕng xã hӝi, phөc vө nhu cҫu tâm linh cá nhân, xa rӡi mөc tiêu hѭӟng tӟi cái
tӕi thѭӧng là mӝt nhân tӕ quan trӑng thúc ÿҭy ÿa dҥng tôn giáo.
Tôn giáo thӃ giӟi ÿang trong tiӃn trình ÿa dҥng vӟi nhiӅu mô hình
khác nhau. Tҥi mӝt sӕ quӕc gia, ÿa dҥng tôn giáo làm thay ÿәi hҷn tôn
giáo chӫ lѭu nhѭ trѭӡng hӧp Hàn Quӕc - Tin Lành dҫn chiӃm lƭnh vӏ trí
quan trӑng trӣ thành tôn giáo dân tӝc. Quá trình ÿa dҥng tôn giáo ӣ Trung
Quӕc cNJng diӉn ra mҥnh mӁ. Nhӳng năm gҫn ÿây, nhiӅu hiӋn tѭӧng tôn
giáo mӟi xuҩt hiӋn gây ҧnh hѭӣng mҥnh mӁ tӟi ÿӡi sӕng chính trӏ xã hӝi
Trung Quӕc, bӏ chính quyӅn quӕc gia này coi là tà ÿҥo, tiêu biӇu là Pháp
Luân Công. Tҥi nѭӟc Mӻ, Lu̵t di dân 1965 ÿã tҥo nên làn sóng di dân
mҥnh mӁ, ÿi cùng vӟi nó là sӵ ÿa dҥng tôn giáo ӣ quӕc gia này, nhҩt là
các tôn giáo Châu Á. Tôn giáo cӫa ngѭӡi nhұp cѭ thӵc sӵ làm thay ÿәi
cҩu hình tôn giáo, ngày càng ÿóng vai trò quan trӑng trong ÿӡi sӕng tôn
giáo Mӻ. Ĉӕi vӟi trѭӡng hӧp ViӋt Nam, nhiӅu hӋ phái tôn giáo trong
cӝng ÿӗng ngѭӡi ViӋt tҥi Mӻ ÿã có ҧnh hѭӣng mҥnh mӁ ÿӃn tôn giáo
trong nѭӟc, ÿӗng thӡi ҧnh hѭӣng ÿӃn mӕi quan hӋ tôn giáo và chính trӏ.
Ĉa dҥng tôn giáo là mӝt vҩn ÿӅ quan trӑng trong ÿӡi sӕng tôn giáo thӃ
giӟi hiӋn nay ӣ ba cҩp ÿӝ: cҩp ÿӝ tôn giáo, cҩp ÿӝ xã hӝi và cҩp ÿӝ thӇ chӃ.
ͦ c̭p ÿ͡ tôn giáo, các tôn giáo phҧi chҩp nhұn sӵ tӗn tҥi cӫa nhiӅu
hình thӭc tôn giáo khác và hѭӟng ÿӃn sӵ hài hòa giӳa các tôn giáo.
ͦ c̭p ÿ͡ xã h͡i, ÿa dҥng tôn giáo ÿòi hӓi có nhұn thӭc mӟi vӅ vҩn ÿӅ
tôn giáo và chính trӏ, tôn giáo và văn hóa. Ĉa dҥng tôn giáo ӣ ViӋt Nam

115



1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   

hiӋn nay ÿһt ra nhӳng thách thӭc lӟn vӅ văn hóa và bҧn sҳc văn hóa dân
tӝc. Trong xu thӃ ÿa dҥng hiӋn nay, sӵ phát triӇn mҥnh mӁ cӫa tôn giáo
thӃ giӟi nhѭ Tin Lành ÿang ÿe dӑa tín ngѭӥng và văn hóa truyӅn thӕng
nhiӅu dân tӝc thiӇu sӕ ӣ nѭӟc ta.
ͦ c̭p ÿ͡ th͋ ch͇, ÿa dҥng tôn giáo mà hӋ quҧ cӫa nó là tái cҩu hình
ÿӡi sӕng tôn giáo ÿһt ra nhiӅu vҩn ÿӅ mӟi vӅ quan hӋ tә chӭc tôn giáo và
nhà nѭӟc, tӯ ÿó ÿòi hӓi nhӳng cҧi sӱa vӅ chính sách tôn giáo. Trong xu
thӃ ÿa dҥng, nhà nѭӟc không thӇ bӓ qua các tôn giáo nhóm nhӓ.
2. Bӕi cҧnh tôn giáo ӣ Tây Nguyên hiӋn nay nhìn tӯ góc ÿӝ ÿa
dҥng tôn giáo
ViӋt Nam là ÿҩt nѭӟc ÿa tӝc ngѭӡi và ÿa tôn giáo. Bҧn thân tôn giáo
ViӋt Nam chӭa ÿӵng yӃu tӕ ÿa dҥng tôn giáo. Ĉa dҥng là hiӋn tѭӧng phә
biӃn ÿӕi vӟi tôn giáo ViӋt Nam hiӋn nay. Công giáo, Tin Lành, Phұt giáo,
Cao Ĉài, Phұt giáo Hòa Hҧo, Tӭ Ân HiӃu Nghƭa, các tín ngѭӥng truyӅn
thӕng,… ÿӅu trong quá trình ÿa dҥng. Không ÿi ngoài quy luұt chung ÿó,
tôn giáo ӣ khu vӵc Tây Nguyên cNJng ÿang biӃn ÿәi mҥnh mӁ, thӇ hiӋn
trên hai bình diӋn chính: biӃn ÿәi tәng thӇ các tôn giáo và biӃn ÿәi trong
tӯng tôn giáo.
HiӋn nay, Tây Nguyên là ÿӏa bàn hoҥt ÿӝng cӫa nhiӅu loҥi hình tôn
giáo ÿã ÿѭӧc công nhұn vӅ mһt tә chӭc tôn giáo, trong ÿó chӫ yӃu là
Công giáo, Phұt giáo, Tin Lành và Cao Ĉài, vӟi tәng sӕ 1.753.761 tín ÿӗ
(chiӃm 34,7% dân sӕ), gҫn 3.500 nhà tu hành, khoҧng 840 cѫ sӣ thӡ tӵ.
Nhӳng năm qua, sӕ lѭӧng tín ÿӗ các tôn giáo ӣ Tây Nguyên tăng nhanh
theo tӕc ÿӝ tăng dân sӕ. Ĉáng lѭu ý là tín ÿӗ ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ tăng
lên rҩt nhanh, chӫ yӃu theo Công giáo và Tin Lành. HiӋn nay, tín ÿӗ Tin
Lành ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ là 324.135, chiӃm 89,3% tәng sӕ ngѭӡi theo
Tin Lành cӫa toàn vùng; tín ÿӗ Công giáo ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ là
248.039, chiӃm 30,9% tәng sӕ ngѭӡi theo Công giáo cӫa toàn vùng(4).
Bên cҥnh ÿó, mӝt sӕ hiӋn tѭӧng tôn giáo mӟi cNJng ÿang phát triӇn mҥnh
ӣ Tây Nguyên thӡi gian gҫn ÿây nhѭ: Hà Mòn, Canh Tân Ĉһc Sӫng, Tâm
linh Hӗ Chí Minh, NiӋm Phұt Vãng Sinh, Thanh Hҧi Vô Thѭӧng Sѭ,
Pháp Luân Công,v.v…
Ӣ khu vӵc Tây Nguyên hiӋn nay, Tin Lành là tôn giáo thӇ hiӋn sӵ ÿa
dҥng sâu sҳc nhҩt. Tây Nguyên là ÿӏa bàn có sӕ lѭӧng hӋ phái Tin Lành
nhiӅu nhҩt nѭӟc. Theo sӕ liӋu tӯ chính quyӅn tӍnh Ĉҳc Lҳc, trong khi
toàn MiӅn Bҳc chӍ có 13 hӋ phái Tin Lành, thì các tӍnh Tây Nguyên có tӟi

1JX\ʂQ 7Kʈ 0LQK 1J͍F 3KɞP 4XDQJ 7QJ ĈD GɞQJ W{Q JLiR«



47 hӋ phái Tin Lành, trong sӕ ÿó nhiӅu hӋ phái chѭa ÿѭӧc công nhұn vӅ
mһt tә chӭc tôn giáo. Ĉa dҥng tôn giáo là ÿһc ÿiӇm chung nәi bұt cӫa tôn
giáo tҥi tҩt cҧ các tӍnh Tây Nguyên hiӋn nay. Chҷng hҥn, tôn giáo Lâm
Ĉӗng là mӝt bӭc tranh ÿa sҳc, biӇu hiӋn ӣ sӵ có mһt cӫa các tôn giáo lӟn
nhѭ Phұt giáo, Công giáo, Tin Lành vӟi trên 30 hӋ phái, Cao Ĉài vӟi 4 hӋ
phái, nhiӅu hiӋn tѭӧng tôn giáo chѭa ÿăng ký hoҥt ÿӝng; tәng sӕ tín ÿӗ
gҫn 700.000 ngѭӡi (chiӃm hѫn 60%) dân sӕ toàn tӍnh, 1.245 chӭc sҳc,
450 cѫ sӣ thӡ tӵ(5).
BiӃn ÿәi tôn giáo là hiӋn tѭӧng mang tính khách quan, ÿӗng hành
cùng sӵ phát triӇn cӫa kinh tӃ xã hӝi. Mӛi thӡi kǤ, tôn giáo có sӵ thay ÿәi
ÿӇ phù hӧp thӵc tiӉn xã hӝi. Ӣ cҩp ÿӝ tәng thӇ các tôn giáo, biӃn ÿәi tôn
giáo Tây Nguyên hiӋn nay thӇ hiӋn ӣ sӵ xuҩt hiӋn nhiӅu tôn giáo. Tây
Nguyên ÿang ÿѭӧc coi là mҧnh ÿҩt màu mӥ cho các tôn giáo. NӃu trѭӟc
ÿây, ngѭӡi dân Tây Nguyên chӍ có tín ngѭӥng truyӅn thӕng cӫa các dân
tӝc thiӇu sӕ, thì ngày nay, hҫu hӃt tôn giáo lӟn ӣ ViӋt Nam ÿã có mһt tҥi
Tây Nguyên. TruyӅn giáo trên ÿӏa bàn Tây Nguyên là mӝt trong nhӳng
ÿӏnh hѭӟng chiӃn lѭӧc trong kӃ hoҥch phát triӇn cӫa Phұt giáo, Công
giáo, Tin Lành. Sӵ ÿa dҥng tôn giáo ӣ Tây Nguyên do 2 nguyên nhân cѫ
bҧn sau:
Thͱ nh̭t, kӃ hoҥch ÿҭy mҥnh truyӅn giáo cӫa các tôn giáo vào vùng
ÿӗng bào dân tӝc thiӇu sӕ ӣ Tây Nguyên ÿã thu ÿѭӧc nhӳng thành tӵu
ÿáng kӇ. Tây Nguyên là mӝt ÿӏa bàn ÿһc thù vӅ ÿiӅu kiӋn ÿӏa lý, ngôn
ngӳ, tâm lý, phong tөc tұp quán, nhҩt là tín ngѭӥng ÿa thҫn. Các tôn giáo
nhҩt thҫn thӡi kǤ ÿҫu không dӉ dàng du nhұp vào ÿây. Tuy nhiên, “các
tôn giáo khi ÿӃn ÿây ÿã biӃt tìm ra phѭѫng pháp truyӅn ÿҥo có tính ÿһc
thù cӫa mình và theo phѭѫng châm “mѭa dҫm thҩm lâu” nên cuӕi cùng
cNJng ÿã bám ÿѭӧc”(6). Thành công nhҩt có lӁ là Công giáo và Tin Lành.
Phұt giáo tӵ nhұn là ÿã ÿӃn ÿӏa bàn này trѭӟc nhѭng không thành công,
nay trӣ lҥi gһp phҧi sӵ cҥnh tranh mҥnh mӁ cӫa Công giáo và Tin Lành.
Ĉi cùng vӟi sӵ truyӅn ÿҥo cӫa các tôn giáo là sӵ biӃn ÿәi cѫ cҩu tín ÿӗ.
Nhӳng năm gҫn ÿây, sӕ lѭӧng tín ÿӗ Công giáo và ÿһc biӋt là Tin Lành
không ngӯng gia tăng. HiӋn nay, ӣ Tây Nguyên, Công giáo có sӕ lѭӧng
tín ÿӗ ÿông nhҩt vӟi 844.192 ngѭӡi (trong ÿó ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ là
329.791); Phұt giáo ÿӭng thӭ hai vӟi 576.288 tín ÿӗ; Tin Lành ÿӭng thӭ
ba vӟi 410.578 tín ÿӗ (trong ÿó ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ là 378.140), Cao
Ĉài có 20.555 tín ÿӗ(7).

117

nguon tai.lieu . vn