Cơ quan Thông tin – Thư viện ngành ở Việt Nam

Nghiïn cûu - Trao àöi CÚ QUAN THÖNG TIN-THÛ VIÏÅN NGAÂNH ÚÃ VIÏÅT NAM ThS Pham Vùn Hung Cuc Thöng tin Khoa hoc va Cöng nghï Quöc gia Giúi thiïu khai quat cac cú quan thöng tin-thû viïn (TT-TV) nganh ú Viït Nam vï phûúng diïn khuön khö phap ly va thûc trang. Nïu ro cac han chï vï ha têng cú sú vêt chêt ky thuêt, kinh phñ va nhên lûc; nùng lûc thöng tin; quan ly, chó àao; va quan hï húp tac trong hoat àöng cua cac cú quan TT-TV nganh. Àûa ra möt sö kiïn nghõ nhùm khùc phuc cac han chï nay. ú quan TT-TV chuyïn nganh va àa nganh (goi chung la cú quan TT-TV nganh) giû möt vai tro quan trong trong nghiïn cûu, Cac àöi tûúng thuöc hï thöng thû viïn nganh àûúc quy àõnh tai Àiïu 16, Phap lïnh Thû viïn göm: Thû viïn cua viïn, trung têm nghiïn cûu khoa hoc; thû àao tao noi riïng va trong sû phat triïn viïn cua nha trûúng va cú sú giao kinh tï-xa höi cua àêt nûúc noi chung. Vên àï àêu tû phat triïn cac cú quan TT-TV nganh àa súm àûúc quan têm duc; thû viïn cua cú quan nha nûúc; thû viïn cua àún võ vu trang nhên dên; thû viïn cua tö chûc chñnh trõ, tö chûc va tiïn hanh thûúng xuyïn ú nhiïu chñnh trõ-xa höi, tö chûc xa höi, tö mûc àö va hònh thûc khac nhau. Tuy nhiïn, cho àïn nay vên chûa co cöng trònh nao nghiïn cûu àêy àu, toan diïn vï cac cú quan TT-TV nay. Bai viït nay têp trung vao möt sö nöi dung liïn quan àïn tiïm lûc va xu hûúng phat triïn cua cac cú quan TT-TV nganh. Àiïu 7, Nghõ àõnh sö 72/2002/NÀ-CP chûc xa höi-nghï nghiïp, tö chûc kinh tï, àún võ sû nghiïp. Bïn canh sû tön tai cua cac thû viïn nganh, cac cú quan thöng tin hoùc cú quan TT-TV àûúc hònh thanh nïn tû hai loai hònh cú quan (cú quan, tö chûc dõch vu thöng tin hoùc thû viïn àûúc sap nhêp hay àöi tïn thanh cú quan [2] vï viïc thi hanh Phap lïnh Thû TT-TV). Trong ào, cac tö chûc dõch vu viïn, àõnh nghôa: “Thû viïn àa nganh thöng tin khoa hoc va cöng nghï la thû viïn co vön tai liïu thuöc nhiïu (KH&CN) àong möt vai tro hït sûc nganh, lônh vûc khoa hoc khac nhau”, va “Thû viïn chuyïn nganh la thû viïn quan trong trong viïc phö biïn tri thûc KH&CN. Theo Àiïu 2, Nghõ àõnh sö co vön tai liïu chuyïn sêu vï möt 159/2004/NÀ-CP [3] vï hoat àöng nganh, lônh vûc khoa hoc cu thï va thöng tin KH&CN, tö chûc dõch vu phuc vu àöi tûúng ban àoc la can bö, thöng tin khoa hoc va cöng nghï “la cöng chûc, viïn chûc chuyïn mön àún võ sû nghiïp thûc hiïn chûc nùng thuöc cú quan, tö chûc chu quan”. cung cêp dõch vu thöng tin khoa hoc va THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 2/2012 13 Nghiïn cûu - Trao àöi cöng nghï do cú quan nha nûúc hoùc tö chûc, ca nhên thanh lêp theo quy àõnh cua phap luêt”. Trong ào, Àiïu 7 cua Nghõ àõnh nay cung nïu ro: cac tö chûc dõch vu thöng tin KH&CN cöng lêp, bao göm: chûc nùng thöng tin va thû viïn. Búi vêy dûúi àêy chung àûúc goi chung la cú quan thöng tin-thû viïn nganh. Khöng phu nhên vai tro to lún cua hï thöng thû viïn cöng cöng, nhûng co thï khùng àõnh rùng, tri thûc àûúc phö - Trung têm Thöng tin KH&CN biïn va chuyïn hoa thanh tri thûc múi Quöc gia (nay la Cuc Thöng tin chu yïu tai cú quan TT-TV nganh. KH&CN Quöc gia); - Tö chûc dõch vu thöng tin KH&CN cua Bö, cú quan ngang Bö, cú quan thuöc Chñnh phu va cac cú quan nha nûúc khac ú Trung ûúng; - Tö chûc dõch vu thöng tin KH&CN cua cú quan chuyïn mön thuöc uy ban Àiïu nay àûúc thï hiïn ú cac àiïm sau: Thû nhêt, àiïu nay àûúc thï hiïn ú àiïm sau: cú quan TT-TV nganh co trong moi cú quan tö chûc thuöc moi lônh vûc cua àúi söng xa höi (cac Bö, nganh, àõa phûúng, trûúng hoc, àún võ an ninh quöc phong,…). nhên dên tónh, thanh phö trûc thuöc Trung ûúng; Thû hai, cú quan TT-TV nganh àûúc thanh lêp dûa trïn nhu cêu cua tûng cú - Cac tö chûc dõch vu thöng tin quan, àún võ cu thï, tön tai va phat KH&CN khac cua Nha nûúc; triïn cung vúi sû phat triïn cua cú - Cac tö chûc dõch vu thöng tin quan, tö chûc ma no trûc thuöc. KH&CN cua cac cú quan Àang, cú Thû ba, nguön thöng tin va tai liïu cua quan Trung ûúng cua cac àoan thï; - Cac tö chûc dõch vu thöng tin KH&CN do cac höi, tö chûc phi chñnh cú quan TT-TV nganh thuöc loai chuyïn sêu theo chuyïn nganh cu thï nïn co thï phu húp vúi àöi tûúng phuc vu. phu, doanh nghiïp, ca nhên co àùng ky Thöng qua mang lûúi röng khùp kinh doanh va cac tö chûc khac thanh trong ca nûúc, cac cú quan TT-TV lêp. nganh ngay cang khùng àõnh võ trñ va Nhû vêy co thï thêy, cú quan vai tro cua mònh trong xa höi. Viïc àêu TT-TV nganh phö biïn ú moi nganh, moi lônh vûc àúi söng xa höi. Hiïn nay, tû, phat triïn va thuc àêy hoat àöng cua chung la cên thiït va cung la trach àï àap ûng yïu cêu phat triïn chung va nhiïm cua möi cú quan, tö chûc va àï phu húp vúi àùc thu cua tûng àún võ, hêu hït cac thû viïn nganh àa àöi tïn hoùc sap nhêp vúi cac trung têm thöng toan xa höi. Sû phat triïn cua chung tuy vêy con rêt nhiïu vên àï va thiïu àöng bö. Dûúi àêy la cac nguyïn nhên tin va co nhiïu tïn goi khac nhau. Tuy va giai phap nhùm khùc phuc tònh nhiïn, vï ban chêt, chung àïu thûc hiïn 14 trang noi trïn. THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 2/2012 Nghiïn cûu - Trao àöi 1. Khuön khö phap ly cho hoat 2. Khai quat thûc trang cua möt àöng cua cú quan TT-TV nganh Hiïn nay, hoat àöng TT-TV noi chung àang tuên theo cac vùn ban phap quy chu yïu nhû: Phap lïnh Thû viïn sö 31/2000/PL-UBTVQH10 ngay 28/12/2000 cua Quöc höi, Nghõ àõnh sö 72/2002/NÀ-CP ngay 6/8/2002 cua Chñnh phu quy àõnh chi tiït thi hanh Phap lïnh Thû viïn, Nghõ àõnh sö 159/2004/NÀ-CP cua Chñnh phu quy àõnh vï hoat àöng thöng tin khoa hoc va cöng nghï (KH&CN), cac tö chûc dõch vu thöng tin khoa hoc va cöng nghï cöng lêp, Nghõ àõnh sö 02/2009/NÐ-CP ngay 6/1/2009 cua Chñnh phu quy àõnh vï tö chûc va hoat àöng cua thû viïn tû nhên co phuc vu cöng àöng,... Nhûng vùn ban trïn àa tao nïn khuön khö phap ly cho hoat àöng TT-TV, tuy nhiïn, chung múi àûúc triïn khai ú mûc àö nhêt àõnh, àùc biït la vúi cú quan TT-TV nganh. Sú dô nhû vêy vò bïn canh Luêt Thû viïn va Nghõ àõnh 72/2002/NÀ-CP, cú quan TT-TV nganh con phai tuên theo quy àõnh cua cac vùn ban khac liïn quan àïn cú cêu tö chûc cua tûng cú quan, àún võ. Ngoai ra, àï triïn khai cac vùn ban phap quy nïu trïn, con thiïu sû phên cêp cu thï va nhûng vùn ban hûúng dên cên thiït, cú quan TT-TV nganh vò thï chu yïu bõ chi phöi búi cac vùn ban phap quy theo cú cêu nganh doc cua cú quan, àún võ chu quan. THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 2/2012 sö loai hònh cú quan TT-TV nganh Theo sö liïu cua Töng cuc Thöng kï [5] va Bö KH&CN [4], tñnh àïn nùm 2010 ca nûúc co 686 cú quan nghiïn cûu va phat triïn cöng lêp, 414 trûúng àai hoc va cao àùng va 63 sú KH&CN trûc thuöc tónh, thanh phö trûc thuöc Trung ûúng. Ngoai ra, cên kï àïn hang nghòn cú quan an ninh, quöc phong va 28.593 trûúng phö thöng cac cêp. Trong ào, hêu hït cac cú quan, àún võ trïn àïu co thû viïn hoùc cú quan TT-TV riïng. Nhû vêy, chó tñnh riïng cac trûúng àai hoc, cao àùng, viïn nghiïn cûu, cú quan Bö, nganh va sú KH&CN thò hiïn ca nûúc co trïn 1.000 cú quan TT-TV nganh. Trong pham vi bai viït nay, chung töi têp trung khao sat möt sö loai hònh cú quan TT-TV thuöc cac trûúng àai hoc, cao àùng, viïn nghiïn cûu, cac Bö, nganh va sú KH&CN cac tónh, thanh phö trûc thuöc Trung ûúng. 2.1. Cú quan TT-TV trûúng àai hoc, cao àùng Loai cú quan nay co võ trñ hït sûc quan trong trong nghiïn cûu va àao tao, nhiïm vu cua no la: thu thêp nguön thöng tin liïn quan àïn hûúng nghiïn cûu va àao tao cua trûúng; xû ly, sùp xïp va bao quan nguön tû liïu àï nhanh chong àap ûng nhu cêu cua ngûúi dung tin. Nhûng nùm gên àêy, cac trûúng àïu têp trung àêu tû phat triïn cú quan TT-TV cua mònh theo hûúng hiïn àai hoa. Àùc biït, möt sö 15 Nghiïn cûu - Trao àöi trûúng àai hoc àa thanh lêp Trung têm hoc liïu nhû cac Àai hoc tai Huï, Àa quan nghiïn cûu, phat triïn nhû cac viïn nghiïn cûu, phong thñ nghiïm,… Nùng, Cên Thú va Thai Nguyïn. Theo (goi chung la cú quan TT-TV viïn sö liïu àiïu tra cua Cuc Thöng tin nghiïn cûu) la núi têp trung nguön KH&CN Quöc gia nùm 2011 [8], bònh quên möi cú quan TT-TV trûúng àai hoc, cao àùng àûúc àêu tû khoang 500 triïu àöng/nùm, sö can bö biïn chï 15 - 20 ngûúi/àún võ, trong ào, trïn 50% àa qua àao tao chuyïn nganh TT-TV va 3 - 4 can bö co trònh àö sau àai hoc. Möi cú quan TT-TV trûúng àûúc trang bõ khoang 100 may tñnh; trïn 50% sö cú quan TT-TV co tru sú hoat àöng riïng va 100% - co phong àoc danh cho sinh viïn va can bö. Möi cú quan hiïn àang sú hûu khoang 40 - 45 nghòn ban sach, 800 àêu tïn tap chñ (bao göm ca tap chñ on-line), 1.100 bao cao kït qua nghiïn cûu. Àùc biït, trong giai àoan phat triïn cac nguön tin sö hoa hiïn nay, àa sö cú quan TT-TV trûúng àa va àang têp trung vao viïc phat triïn cac nguön tin sö hoa vúi sö lûúng 4 cú sú dû liïu (CSDL), trong ào, möt sö trûúng àai hoc lún nhû Àai hoc Quöc gia Ha Nöi, Àai hoc Bach khoa Ha Nöi,… àa àêu tû kinh phñ lún àï mua cac CSDL nûúc ngoai. Bïn canh ào, möt sö trûúng cung àa va àang triïn khai viïc sö hoa va sû dung phên mïm quan ly thû viïn sö vúi quy mö va mûc àö ngay cang tùng. 2.2. Cú quan TT-TV trûc thuöc cac cú quan nghiïn cûu, phat triïn Cú quan TT-TV trûc thuöc cac cú 16 thöng tin chuyïn sêu phuc vu cöng tac nghiïn cûu, thñ nghiïm thuöc nhiïu nganh, lônh vûc khac nhau, va àong vai tro quan trong khöng thï thiïu àöi vúi cöng tac nghiïn cûu khoa hoc va phat triïn cöng nghï. Quy mö cua cú quan TT-TV viïn nghiïn cûu rêt khac nhau, tuy thuöc quy mö va àùc àiïm cua tûng àún võ chu quan. Theo sö liïu àiïu tra cua Cuc Thöng tin KH&CN Quöc gia nùm 2011 [8], trung bònh möi cú quan TT-TV viïn nghiïn cûu àûúc àêu tû khoang 250 triïu àöng/nùm, sö can bö tû 5 - 6 ngûúi/àún võ, trong ào, trïn 40% co trònh àö sau àai hoc va trïn 20% àa qua àao tao chuyïn nganh TT-TV. Vï cú sú vêt chêt: gên 40% àún võ co tru sú riïng, trïn 90% àún võ co phong àoc àöc lêp, trung bònh möi àún võ àûúc trang bõ tû 5 - 6 may tñnh. Vï nguön tin: möi àún võ co 1 CSDL, gên 6.000 àêu sach, 350 tïn tap chñ va 450 bao cao kït qua nghiïn cûu. Nhûng tai liïu trïn àïu thuöc loai chuyïn sêu theo nganh, lônh vûc nghiïn cûu va co gia trõ àùc biït trong nghiïn cûu khoa hoc. Ngoai ra, möt sö cú quan nghiïn cûu àa va àang àêy manh bö sung nguön tin nûúc ngoai, bao göm ca tai liïu truyïn thöng va cac CSDL vúi kinh phñ hang ty àöng möi nùm nhû Viïn Khoa hoc Xa höi Viït Nam, Viïn Khoa hoc va Cöng nghï Viït Nam,… THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 2/2012 Nghiïn cûu - Trao àöi 2.3. Cú quan TT-TV trûc thuöc Bö, hoc, phat triïn va phö biïn KH&CN nganh Cú quan TT-TV trûc thuöc Bö, nganh la núi têp trung nguön tin àêy àu nhêt vï cac lônh vûc liïn quan trûc tiïp àïn cöng tac quan ly cua Bö, nganh. Àöi tûúng dung tin cua loai cú quan nay kha lún va àa dang, do vêy, chung thûúng co quy mö lún, hoat àöng mang tñnh chuyïn nghiïp va nhên àûúc sû quan têm àêu tû cua cú quan chu quan. Theo sö liïu thöng kï tai 34 cú quan TT-TV thuöc Bö, nganh nùm 2011 cua tai àõa phûúng. Theo Thöng tû Liïn bö sö 05/2008/TTLT-BKHCN-BNV ngay 18/6/2008 giûa Bö KH&CN va Bö Nöi vu “Hûúng dên chûc nùng, nhiïm vu, quyïn han va cú cêu tö chûc cua cú quan chuyïn mön vï KH&CN thuöc Uy ban nhên dên cêp tónh, cêp huyïn”, Trung têm Tin hoc va Thöng tin KH&CN la àún võ sû nghiïp trûc thuöc Sú KH&CN thûc hiïn chûc nùng thöng tin vï KH&CN trong pham vi àõa phûúng mònh. Cac cú quan TT-TV Cuc Thöng tin KH&CN Quöc gia [8], nay chõu sû chó àao cua cac sú trung bònh möi cú quan TT-TV àûúc KH&CN, bïn canh ào, cung chõu sû cêp tû 5 àïn 6 ty àöng/ nùm, sö can bö hûúng dên, chó àao va kiïm tra vï biïn chï bònh quên la 54 ngûúi/àún võ, trong ào, 1 can bö co trònh àö sau àai hoc va khoang 8 ngûúi àa qua àao tao nghiïp vu cua Cuc Thöng tin KH&CN Quöc gia. Vï tö chûc: ca nûúc hiïn co 37 Trung têm Thöng tin KH&CN trûc chuyïn nganh TT-TV. Vï cú sú vêt thuöc cac sú KH&CN (chiïm 58,7%) chêt va trang thiït bõ: trung bònh möi cú quan àûúc trang bõ 54 may tñnh, tuy [9]. Cac trung têm nay co tïn goi khac nhau, 16/37 àún võ co tïn la Trung têm nhiïn, múi 12/34 cú quan co tru sú Tin hoc va Thöng tin KH&CN, 3/37 riïng va 23/34 cú quan co phong àoc thû viïn. Vï nguön tin: trung bònh möi cú quan àang sú hûu 3 CSDL, 23.000 àêu sach, 416 tap chñ va 1.145 bao cao kït qua nghiïn cûu. Cú quan TT-TV thuöc Bö, nganh àa va àang àêy nhanh viïc hiïn àai hoa thöng qua tùng cûúng àêu tû kinh phñ, cú sú vêt chêt, trang thiït bõ va àùc biït la phat triïn nguön tin sö hoa. 2.4. Cú quan TT-TV trûc thuöc sú KH&CN Loai cú quan nay àong vai tro quan trong trong cöng tac nghiïn cûu khoa THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 2/2012 àún võ - Trung têm Thöng tin KH&CN va Tin hoc, 18/37 àún võ con lai - mang tïn khac nhau nhû Trung têm Thöng tin KH&CN, Trung têm Thöng tin-Tû liïu, Trung têm Cöng nghï thöng tin,… Ngoai nhûng Sú KH&CN co thanh lêp Trung têm thöng tin nhû trïn, tai möt sö àõa phûúng, àún võ thûc hiïn chûc nùng hoat àöng thöng tin àûúc tö chûc dûúi dang Phong Thöng tin (16/63 àún võ, chiïm 25,4%) vúi cac tïn goi khac nhau nhû: Phong Thöng tin KH&CN, Phong Thöng tin tû liïu, 17 ... - tailieumienphi.vn