Xem mẫu
- C¬ chÕ hiÖn t¹i vÒ qu¶n lý rñi ro vµ b¶o trî x· héi ë ViÖt Nam
ch¬ng tr×nh X§GN quèc gia lµm h¹n chÕ gi¸ trÞ gÇn ®©y ®· cam kÕt tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ c¸c ch¬ng
cña c¸c ch¬ng tr×nh thµnh phÇn ®èi víi ngêi tr×nh nµy 39.
nghÌo vµ dÔ bÞ tæn th¬ng (xem phÇn díi)37. §Æc
Ch¬ng tr×nh tµi chÝnh vi m«
biÖt, cÇn ph¶i lµm cho ch¬ng tr×nh X§GN quèc
gia cã qui m« thùc sù réng lín: hiÖn t¹i, mÆc dï cã
Ch¬ng tr×nh tµi chÝnh vi m« kh«ng nhÊt thiÕt lµ
nhiÒu ch¬ng tr×nh thµnh phÇn, nhng phÇn lín c¸c
mét c«ng cô cña b¶o trî x· héi: theo th«ng lÖ, khi
quü X§GN ®îc dïng ®Ó cÊp tÝn dông vµ ph¸t triÓn
vay tiÒn ®Ó ®Çu t s¶n xuÊt ®îc chó träng vµ ®¹i
c¬ së h¹ tÇng. Kh«ng may thay, cã rÊt Ýt ph©n tÝch
®a sè ngêi hëng lîi lµ ngêi nghÌo cÊp trung chø
vÒ hiÖu qu¶ cña c¸c ch¬ng tr×nh X§GN ®Ó tõ ®ã
kh«ng ph¶i qu¸ nghÌo th× vai trß cña nã sÏ lµ khuyÕn
®a ra c¸c kÕt luËn x¸c ®Þnh yÕu tè nµo thµnh c«ng
khÝch (®Þnh híng ph¸t triÓn) chø kh«ng ph¶i lµ
cÇn ph¶i më réng vµ t¸i t¹o vµ yÕu tè nµo kh«ng
b¶o trî. NÕu ®îc thiÕt kÕ vµ qu¶n lý kÐm, hoÆc
thµnh c«ng, cÇn ®iÒu chØnh mét c¸ch bÒn v÷ng. Mét
nÕu ®Êt níc ®ã gÆp ph¶i biÕn ®éng vÒ kinh tÕ, th×
trêng hîp minh häa cho luËn ®iÓm nµy lµ Qòy
ch¬ng tr×nh tµi chÝnh vi m« b¶n th©n nã cã thÓ trë
Xóc tiÕn ViÖc lµm Quèc gia (QXTVL). C¬ së cña
thµnh mét d¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng. Tuy nhiªn, tµi
c¸c ý kiÕn ®ãng gãp thêng xuyªn vÒ sù thµnh c«ng
chÝnh vi m« cã thÓ ®îc ®a ra xem xÐt ®Ó phôc vô
cña ch¬ng tr×nh nµy - gi¶ ®Þnh mçi kho¶n vay t¹o
cho c«ng t¸c b¶o trî x· héi. Cã c¶ mét nguån tµi
ra mét viÖc lµm - lµ qu¸ ®¬n gi¶n. Mét kho¶n ng©n
chÝnh vi m« t¬ng ®èi lín ë ViÖt Nam, vµ sè lîng
s¸ch ®¸ng kÓ ®· ®îc chi cho ch¬ng tr×nh nµy
ngêi vay ®· t¨ng lªn nhanh chãng trong c¸c n¨m
(1.165 tû ®ång trong c¸c n¨m 1992-1999) do vËy,
90 khi Ng©n hµng Ph¸t triÓn N«ng th«n (NHPTNT)
rÊt cÇn thiÕt ph¶i ®¸nh gi¸ ®Þnh kú ®Ó kiÓm tra hiÖu
vµ c¸c ch¬ng tr×nh kh¸c cña chÝnh phñ cÊp vèn
qu¶ chi phÝ cña c¸c thµnh tùu ®¹t ®îc38. ChÝnh phñ
vay víi møc l·i suÊt trî cÊp40. Trong khi ch¬ng
tr×nh nµy cã t¸c ®éng tèt, th× c¸c khÝa c¹nh vÒ c¬
cÊu vµ qu¶n lý cña khu vùc nµy l¹i cã vÊn ®Ò. Khi
Khung 6: C¸c ch¬ng tr×nh thµnh phÇn cña
yªu cÇu cho vay víi l·i suÊt thÊp vît qu¸ kh¶ n¨ng
Ch¬ng tr×nh X§GN quèc gia
cung cÊp, th× tÝn dông l¹i bÞ h¹n chÕ, vµ nh vËy sÏ
rÊt hiÕm tiÒn cho ngêi nghÌo vay vµ hä sÏ vÉn ph¶i
§Þnh canh ®Þnh c, t¸i ®Þnh c vµ c¸c khu kinh
®i vay víi l·i suÊt cao trong khu vùc phi chÝnh thøc.
tÕ míi (Bé NNPTNT)
Quan träng nhÊt lµ, thiÕu h¼n mét c«ng cô tiÕt kiÖm
Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng ë c¸c x· nghÌo vµ t¸i
tiÒn mÆt, lµ c«ng cô cã thÓ thùc hiÖn chøc n¨ng b¶o
®Þnh c (UBDTMN)
trî x· héi quan träng. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do
KhuyÕn khÝch s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ phi
møc l·i suÊt trî cÊp cho c¸c kho¶n vay lµm cho ng©n
n«ng nghiÖp (Bé NNPTNT)
hµng khã ®a ra mét møc l·i suÊt hÊp dÉn cho tiÒn
DÞch vô khuyÕn n«ng, l©m ng nghiÖp (Bé
göi. Mét sè cam kÕt gÇn ®©y cña ChÝnh phñ cho
NNPTNT) vµ t¹o thu nhËp (Bé L§TBXH)
thÊy m«i trêng tµi chÝnh vi m« cã thÓ ®îc c¶i
§µo t¹o c¸n bé cho ch¬ng tr×nh X§GN (Bé
thiÖn trong trung h¹n41.
L§TBXH vµ UBDTMN)
Hç trî cho hé gia ®×nh d©n téc thiÓu sè cã Phßng chèng, gi¶m bít vµ ®èi phã víi tai häa
hoµn c¶nh ®Æc biÖt khã kh¨n (UBDTMN)
TÝn dông vµ tiÕt kiÖm cho ngêi nghÌo (Ng©n §Æc biÖt ë mét sè vïng nh duyªn h¶i miÒn trung
hµng phôc vô ngêi nghÌo) vµ ®ång b»ng s«ng Cöu Long, n¬i thiªn tai thêng
Gi¸o dôc cho ngêi nghÌo (Bé GD§T) Y tÕ xuyªn x¶y ra, th× c¸c biÖn ph¸p phßng chèng vµ ®èi
phã víi tai häa (ë cÊp ®Þa ph¬ng vµ ë møc tù hç trî
cho ngêi nghÌo (Bé Y tÕ)
tËp thÓ cña c¸c céng ®ång chÞu ¶nh hëng cña lò
37
VÝ dô NguyÔn vµ NguyÔn 1999; NCTN§, tr. 120-124; van de Walle 1998, tr. 18-22.
38
Kh«ng râ t¸c gi¶ 1999
39
ChÝnh phñ ViÖt Nam 2002 t. 136
40
VÒ ®¸nh gi¸ chi tiÕt tµi chÝnh vi m« ë ViÖt Nam, ®Ò nghÞ xem Mc Carty 2001
41
ChÝnh phñ ViÖt Nam 2002 t. 72
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi 23
- C¬ chÕ hiÖn t¹i vÒ qu¶n lý rñi ro vµ b¶o trî x· héi ë ViÖt Nam
lôt vµ sù hç trî cña c¸c céng ®ång l©n cËn) ®îc sÏ cÇn ph¶i ch¾c ch¾n r»ng t¨ng trëng c«ng nghiÖp
triÓn khai t¬ng ®èi tèt. Trong trêng hîp nµy, lµ cÇn nhiÒu lao ®éng h¬n hiÖn nay (vµ do vËy nghÌo
thêng th× viÖc gi¶m bít rñi ro (b»ng c¬ së h¹ tÇng ®ãi vµ c¶ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng sÏ gi¶m
®iÒu chØnh lò) vµ ®èi phã víi rñi ro (qua viÖc huy bít). §iÒu tiÕt thÞ trêng lao ®éng cÇn ®¹t ®îc sù
®éng c¸c tæ chøc nhµ níc vµ ®oµn thÓ quÇn chóng c©n b»ng gi÷a mét bªn lµ b¶o ®¶m cho ngêi lao
hç trî nh÷ng ngêi bÞ rñi ro) t¬ng ®èi hiÖu qu¶. ®éng kh«ng ph¶i chÞu møc l¬ng thÊp vµ chÞu c¸c
ViÖc gi¶m nhÑ rñi ro (c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn tríc rñi ro t¹i n¬i lµm viÖc, vµ bªn kia lµ kh«ng lµm cho
®Ó gi¶m bít ¶nh hëng cña c¸c tai häa kh«ng thÓ gi¸ t¨ng lªn ®Õn møc kh«ng cßn c¹nh tr¹nh vµ vÉn
tr¸nh ®îc) vÉn cßn cha ®îc triÓn khai. Tuy nhiªn gi¶m bít ®îc thÊt nghiÖp. Sù ®iÒu tiÕt nµy cã ba
trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y còng cã nhiÒu thµnh tùu vÊn ®Ò ®Æc biÖt ®¸ng chó ý: møc tiÒn c«ng tèi thiÓu,
h¬n trong lÜnh vùc nµy (vÝ dô nh viÖc x©y dùng båi thêng phi tiÒn l¬ng cña b¶o hiÓm x· héi (nh
c¸c ng«i nhµ chÞu ®îc b·o lò). ®· nªu ë trªn), vµ chÊm døt hîp ®ång lao ®éng vµ
gi¶i quyÕt tranh chÊp. Søc kháe nghÒ nghiÖp, sù an
B¶o hiÓm vô mïa toµn vµ qu¶n lý lao ®éng trÎ em còng lµ nh÷ng khÝa
c¹nh quan träng cña b¶o trî x· héi. H¬n hÕt, chÕ
B¶o hiÓm vô mïa do C«ng ty B¶o hiÓm ViÖt Nam ®é b¶o ®¶m quyÒn lao ®éng cña ViÖt Nam trªn lý
(B¶o ViÖt) ®a ra tõ n¨m 1993 lµ mét lÜnh vùc cã thuyÕt ®îc ®¸nh gi¸ lµ tèt, vµ cho dï thùc hiÖn
tiÒm n¨ng râ rµng. Cã ba c¸ch ®Ó thu phÝ b¶o hiÓm, cha tèt nhng vÉn tèt h¬n chÕ ®é lao ®éng ë Trung
mçi c¸ch ®Òu cã thuËn lîi vµ khã kh¨n cña nã. Nép Quèc 43 .
phÝ b¶o hiÓm theo ph¬ng thøc tù nguyÖn th«ng
qua hÖ thèng thuÕ cã lîi thÕ lµ côc thuÕ ®· cã c¸c Møc tiÒn c«ng tèi thiÓu rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c khu
th«ng tin vÒ diÖn tÝch vµ viÖc sö dông ®Êt; nhng v× vùc (mét mÆt lµ gi÷a c¸c c«ng ty nhµ níc vµ c¸c
lµ c«ng viÖc thªm vµo c«ng viÖc chÝnh cña hä nªn c«ng ty kh¸c trong níc vµ mÆt kh¸c lµ víi c¸c
c¸n bé thu thuÕ ph¶i lµm viÖc qu¸ søc, vµ thu gép c«ng ty cã vèn ®Çu t níc ngoµi) vµ, trong khu
phÝ b¶o hiÓm víi thuÕ lµm cho ngêi n«ng d©n vùc ®Çu t níc ngoµi møc tiÒn c«ng tèi thiÓu còng
kh«ng muèn nép. Nép phÝ b¶o hiÓm th«ng qua rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng. Møc tiÒn c«ng tèi thiÓu
ng©n hµng t¬ng ®èi dÔ dµng, nhng l¹i rÊt h¹n ë khu vùc néi ®Þa rÊt thÊp, vµ cã thÓ ¶nh hëng ®«i
chÕ ®èi víi nh÷ng vïng (®Æc biÖt lµ ®ång b»ng s«ng chót ®Õn ®Õn møc tiÒn l¬ng trung b×nh vèn cao
Cöu Long) n¬i mµ ®¹i ®a sè n«ng d©n ®Òu vay tiÒn h¬n nhiÒu so víi møc l¬ng tèi thiÓu ®îc ¸p dông
cña ng©n hµng. Nép phÝ b¶o hiÓm trùc tiÕp cho c¸c cho c«ng nh©n cã tay nghÒ thÊp. Møc l¬ng ë c¸c
®¹i lý cña c«ng ty b¶o hiÓm l¹i ph¶i chÞu chi phÝ cao c«ng ty níc ngoµi cao h¬n nhiÒu, kho¶ng tõ 78%
(do chi phÝ ®i l¹i) vµ hiÖu qu¶ thÊp, vµ B¶o ViÖt vÉn ®Õn 89% møc l¬ng trung b×nh ë khu vùc t nh©n.
cha cã ®ñ nh©n viªn cã tr×nh ®é ®Ó l·nh tr¸ch ViÖc b¾t buéc ¸p dông møc tiÒn c«ng tèi thiÒu còng
nhiÖm phôc vô phøc t¹p nµy. C¸c céng ®ång th¶o kh«ng chÆt chÏ, nhng hÇu hÕt c¸c c«ng ty cã vèn
luËn vÒ qu¶n lý rñi ro trong bèi c¶nh cuéc sèng ë ®Çu t níc ngoµi ®îc ®iÒu tra ®Òu cã vÎ tu©n theo
n«ng th«n tha thiÕt muèn cã c¸c c«ng cô b¶o hiÓm qui t¾c lao ®éng. VÒ lý thuyÕt, nh÷ng yªu cÇu nµy
cã thÓ gióp hä ®èi phã víi vô mïa thÊt b¸t tèt h¬n. cã thÓ ¶nh hëng tiªu cùc ®Õn lîi thÕ c¹nh tranh vµ
Sù thu hót còng bÞ h¹n chÕ: n¨m 2000, cã 315.200 viÖc lµm cña ViÖt Nam. Trong thùc tÕ, mét nghiªn
hé gia ®×nh n«ng d©n vµ 206.000 hÐcta (3,4%) trong cøu n¨m 2000 ®· kÕt luËn r»ng Tuy nhiªn, cã mét
sè 6 triÖu hÐcta ®îc canh t¸c ë ViÖt Nam ®îc sè Ýt nhµ ®Çu t tá ra cã phµn nµn vÒ chi phÝ lao
mua b¶o hiÓm. Sù ®¸nh gi¸ kh«ng chÝnh x¸c vµ sù ®éng ... [mµ] chi phÝ lao ®éng chØ lµ mét phÇn cña
hîp t¸c máng manh gi÷a B¶o ViÖt vµ chÝnh quyÒn c¸i x¸c ®Þnh tÝnh c¹nh tranh. Cã vÎ nh cã nhiÒu
®Þa ph¬ng dÉn ®Õn sù kh«ng hiÖu qu¶42. kh¶ n¨ng ®Ó thùc hiÖn nh÷ng c¶i c¸ch tiÕt kiÖm chi
phÝ h¬n lµ nh÷ng c¶i c¸ch dÉn ®Õn gi¶m søc mua
C¸c ®iÒu tiÕt thÞ trêng lao ®éng (kÓ c¶ lao ®éng trÎ em) cña c«ng nh©n ... tiÒn c«ng lao ®éng ë ViÖt Nam
vÉn rÊt thÊp vµ hÊp dÉn so víi c¸c tiªu chuÈn quèc
ViÖt Nam ®· ®Ò ra c¸c môc tiªu kú väng vÒ t¨ng tÕ44. C¸c qui t¾c lao ®éng ë khu vùc ®Çu t níc
trëng c«ng nghiÖp. §Ó theo ®uæi c¸c môc tiªu nµy, ngoµi do ®ã dêng nh t¹o ra mét møc sµn hiÖu qu¶
42
Trong 5 n¨m qua, chi phÝ cho b¶o hiÓm vô mïa (14,4 tû ®ång) vît qu¸ møc thu (13,05 tû ®ång): Silver 2001
43
Manyin vµ nh÷ng ngêi kh¸c 2001.
44
Belser 2000, tr. 18-22
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi
24
- C¬ chÕ hiÖn t¹i vÒ qu¶n lý rñi ro vµ b¶o trî x· héi ë ViÖt Nam
cho møc tiÒn c«ng thùc tÕ (cho dï vÉn cã mét sè vi quyÕt ®Þnh lao ®éng lµ c¸c quyÕt ®Þnh ®èi víi c«ng
ph¹m), mµ kh«ng lµm háng triÓn väng viÖc lµm. ty níc ngoµi tham gia liªn doanh víi doanh nghiÖp
nhµ níc: ë ®©y, viÖc hiÓu râ luËt Lao ®éng vÉn cßn
§· cã c¸c ®Ò nghÞ t¨ng møc tiÒn c«ng tèi thiÓu hiÖn rÊt h¹n chÕ vµ m¬ hå, rÊt cã thÓ c¶n trë mét sè ®Çu
hµnh, chñ yÕu ®èi víi khu vùc c«ng vµ còng cã thÓ t níc ngoµi vµo liªn doanh45.
(víi mét lîng nhá h¬n) cho khu vùc t nh©n trong
níc. NÕu møc tiÒn c«ng cho khu vùc kinh doanh Trong t¬ng lai, ®iÒu kiÖn lµm viÖc cã thÓ sÏ lµ mét
t nh©n trong níc ®îc t¨ng lªn b»ng møc dù ®Þnh vÊn ®Ò cña ph¸p chÕ b¶o trî lao ®éng. C¸c yªu cÇu
cho khu vùc nhµ níc (cã thÓ lµ gÊp ®«i møc hiÖn ph¸p lý ®îc h×nh thµnh nhng ë møc nghiªn cøu
t¹i) th× nã cã thÓ sÏ ¶nh hëng ®Õn tiÒn l¬ng vµ nhá cho thÊy lµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc ë c¸c doanh
t×nh tr¹ng viÖc lµm. SÏ cÇn ph¶i tiÕn hµnh c¸c ph©n nghiÖp t nh©n thêng kh«ng ®¸p øng ®îc c¸c
tÝch kinh tÕ cÈn thËn ®Ó ®¸nh gi¸ xem liÖu tæn thÊt yªu cÇu nµy. Tuy nhiªn, viÖc cìng chÕ thi hµnh cã
®ã (khi viÖc lµm gi¶m) cã bÞ nÆng nÒ qu¸ so víi c¸c hiÖu qu¶ h¬n ®ßi hái ph¶i t¨ng sè lîng nh©n viªn
lîi Ých hëng lîi (khi ngêi lao ®éng cã thu nhËp thanh tra vµ c¸c biÖn ph¸p cho phÐp ngêi lao ®éng
cßn l¹i cao h¬n) khi møc tiÒn c«ng tèi thiÓu ë khu cã thÓ kiªn quyÕt ®ßi thùc hiÖn quyÒn lîi cña hä
vùc t nh©n t¨ng lªn nhiÒu. trong c«ng viÖc trong ®ã cã c¸c biÖn ph¸p ®Ó truyÒn
b¸ th«ng tin tèt h¬n vµ réng r·i h¬n vÒ c¸c quy ®Þnh
C¸c qui ®Þnh rÊt nghiªm ngÆt vÒ chÊm døt hîp ®ång lao ®éng vµ vai trß m¹nh mÏ h¬n cña c¸c tæ chøc
lao ®éng lµm gi¶m tÝnh linh ho¹t cña c¸c c«ng ty c«ng ®oµn.
trong viÖc ®iÒu chØnh qui m« vµ c¬ cÊu lao ®éng
cña hä nh»m ®¸p øng nh÷ng thay ®æi cña ®iÒu kiÖn ViÖt Nam lµ níc ký rÊt sím vµo HiÕn ch¬ng vÒ
thÞ trêng; thùc hiÖn vÊn ®Ò nµy thùc tÕ cã thÓ lµm QuyÒn trÎ em, vµ ph¸p chÕ quèc gia nãi chung ph¶n
t¨ng t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp do kh«ng khuyÕn khÝch ¸nh sù c©n b»ng nh¹y c¶m gi÷a b¶o trî trÎ em vµ
ngêi sö dông lao ®éng tuyÓn thªm lao ®éng míi. nhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña lao ®éng trÎ em
C¸c vÊn ®Ò chuyÓn ®æi lao ®éng ®Æc biÖt quan träng ®èi víi t×nh tr¹ng møc sèng cña c¸c hé nghÌo (chñ
trong qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ níc, yÕu ë ph¹m vi trong níc vµ c¶ mét sè trêng hîp
vµ cßn ¶nh hëng ®Õn thiÖn ý cña c¸c nhµ ®Çu t vÒ lao ®éng tiÒn c«ng). Lao ®éng trÎ em ®· gi¶m
khi ®Çu t vµo c¸c liªn doanh víi doanh nghiÖp nhµ nhanh cïng víi kÕt qu¶ gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam
níc. LuËt Lao ®éng n¨m 1995 cho phÐp chÊm døt trong c¸c n¨m 90. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò nµy vÉn cha
hîp ®ång lao ®éng b»ng viÖc thanh to¸n cho ngêi kÕt thóc: trÎ em g¸i, trÎ em d©n téc thiÓu sè vµ con
lao ®éng mét th¸ng l¬ng cho mçi n¨m lµm viÖc c¸i cña nh÷ng ngêi di c tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ
cho c¸c trêng hîp c¬ cÊu l¹i kinh doanh hoÆc hÇu nh ph¶i lµm viÖc, hoÆc ë trong hoÆc ngoµi gia
thay ®æi c«ng nghÖ; vµ mét nöa th¸ng l¬ng cho ®×nh, nhiÒu giê h¬n thêi gian giµnh cho c¸c nhu
mçi n¨m lµm viÖc cho c¸c trêng hîp bÞ thiªn tai cÇu phóc lîi vµ ph¸t triÓn46.
hoÆc ngõng kinh doanh. Tuy nhiªn, viÖc gi·n thî
B¶o vÖ sù tiÕp cËn dÞch vô y tÕ: B¶o hiÓm y tÕ vµ
hµng lo¹t cÇn ph¶i ®îc th¶o luËn vµ ®îc c«ng
miÔn phÝ cho ngêi sö dông
®oµn chÊp thuËn. C¸c tranh chÊp vÒ chÊm døt hîp
®ång lao ®éng gi÷a c«ng ®oµn vµ chñ lao ®éng cÇn
V× søc kháe kÐm lµ mét trong c¸c rñi ro cã ®Æc tÝnh
mét qui tr×nh ph©n xö phøc t¹p; qui tr×nh hiÖn t¹i ®Ó
phæ biÕn nhÊt mµ ngêi ViÖt Nam ph¶i ®èi phã (xem
gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp gi÷a c¸ nh©n ngêi lao
phÇn trªn), nªn c¸c c¬ chÕ ®Ó ®¸p øng chi phÝ ch¨m
®éng vµ chñ lao ®éng ®¬n gi¶n h¬n rÊt nhiÒu. Trong
sãc y tÕ lµ mét trong sè c¸c ph¬ng tiÖn b¶o trî x·
thùc tÕ, hÇu hÕt c¸c c«ng ty ë khu vùc t nh©n ®Òu
héi quan träng nhÊt. HiÖn cã hai ph¬ng híng
tr¸nh c¸c c¶n trë ®èi víi sù linh ho¹t ®iÒu chØnh lao
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy: miÔn phÝ sö dông vµ b¶o
®éng b»ng c¸ch ký hÇu hÕt c¸c hîp ®ång lao ®éng
hiÓm y tÕ. Mét sè nhãm (ngêi tµn tËt, trÎ må c«i,
ng¾n h¹n (tõ 6 th¸ng ®Õn mét n¨m). Do ®ã trêng
nh÷ng ngêi bÞ bÖnh lao vµ bÖnh phong, vµ ngêi
hîp duy nhÊt cã vÎ nh luËt lao ®éng c¶n trë c¸c
45
Belser 2000, tr. 23-26
46
Edmond vµ Turk 2002; Quü Nhi ®ång Anh 1997.
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi 25
- C¬ chÕ hiÖn t¹i vÒ qu¶n lý rñi ro vµ b¶o trî x· héi ë ViÖt Nam
nghÌo) ph¶i ®îc miÔn phÝ y tÕ theo quy ®Þnh ®a thÊy nªn tõ n¨m 2000, mét ph¬ng ¸n míi ®· ®îc
ra ®Çu nh÷ng n¨m 1990. Nhng kh«ng râ lµ ngêi ¸p dông thùc hiÖn th«ng qua hÖ thèng B¶o hiÓm y
nghÌo cã thùc sù ®îc miÔn phÝ y tÕ hay kh«ng, tÕ ViÖt Nam (xem Khung 7). ViÖc cÊp thÎ y tÕ miÔn
®Æc biÖt lµ tiÒn thuèc, vµ tû lÖ miÔn rÊt kh¸c nhau phÝ cho ngêi nghÌo ¸p dông tõ n¨m 2000 cã triÓn
gi÷a c¸c c¬ së y tÕ. Cã thÓ, vÊn ®Ò ®ã ®· ®îc nhËn väng lµ c¸ch thøc tèt ®Ó c¶i thiÖn kh¶ n¨ng tiÕp cËn
dÞch vô y tÕ. Tuy nhiªn, vÉn cã nh÷ng vÊn ®Ò nhÊt
®Þnh. ChØ cã 4 triÖu ngêi nhËn ®îc thÎ y tÕ miÔn
phÝ (trong khi ®ã, Tæng côc thèng kª/Ng©n hµng
Khung 7: B¶o hiÓm Y tÕ ViÖt Nam: diÖn hëng
thÕ giíi íc tÝnh cã 28 triÖu ngêi nghÌo trong ®ã
lîi vµ ®ãng gãp
11 triÖu ngêi lµ cïng cùc). Nh÷ng ngêi muèn
Ph¹m vi b¶o hiÓm y tÕ ®· më réng rÊt nhanh yªu cÇu dÞch vô y tÕ sö dông thÎ y tÕ miÔn phÝ
trong 5 n¨m ®Çu tiªn khi C¬ quan B¶o hiÓm Y tÕ thêng ®îc ®iÒu trÞ sau nh÷ng ngêi tr¶ b»ng tiÒn
ViÖt Nam (BHYT) ®îc thµnh lËp n¨m 1993, mÆt ®Æc biÖt ë nh÷ng vïng khã kh¨n. Vµ thËm chÝ,
nhng tõ ®ã tíi nay th× kh«ng hÒ më réng. hä cßn ph¶i tr¶ mét sè phÝ (chÝnh thøc hoÆc kh«ng
Ch¬ng tr×nh BHYT gåm hai thµnh phÇn: i) chÝnh thøc) khi sö dông dÞch vô.
ch¬ng tr×nh b¶o hiÓm y tÕ b¾t buéc tríc tiªn
nh»m b¶o hiÓm cho ngêi lao ®éng khu vùc Nhu cÇu khÈn thiÕt lµ ph¶i ®¸nh gi¸ l¹i ph¬ng thøc
c«ng ®ang lµm viÖc vµ ®· vÒ h; vµ ii) ch¬ng lµm sao ®Ó ®¶m b¶o cho ngêi nghÌo ®îc tiÕp cËn
tr×nh tù nguyÖn cho c¸c ®èi tîng cßn l¹i. dÞch vô y tÕ mµ hä cÇn. Khã kh¨n vÒ tµi chÝnh h¹n
Ch¬ng tr×nh tù nguyÖn ®a ra hai h×nh thøc: chÕ kh¶ n¨ng ChÝnh phñ cung cÊp thÎ y tÕ miÔn phÝ
h×nh thøc b¶o hiÓm thÊp thanh to¸n chi phÝ ®iÒu cho tÊt c¶ ngêi nghÌo vµ do kh«ng cã c¸c nguån
trÞ néi tró vµ h×nh thøc b¶o hiÓm cao thanh to¸n tµi chÝnh kh¸c, c¸c tr¹m y tÕ x· (n¬i mµ phÇn lín
cho c¸c chi phÝ ®iÒu trÞ ngo¹i tró vµ c¸c chi phÝ ngêi nghÌo ®Õn kh¸m ch÷a bÖnh) sÏ tiÕp tôc vi
thuèc men kh¸c. N¨m 1998 ch¬ng tr×nh b¶o ph¹m c¸c quyÒn ®îc miÔn phÝ vµ ch÷a bÖnh c«ng
hiÓm b¾t buéc cã 77% d©n sè tham gia trong b»ng cña nh÷ng ngêi cã thÎ y tÕ miÔn phÝ. Mét
khi ch¬ng tr×nh b¶o hiÓm tù nguyÖn chØ cã 5%. phÇn cña vÊn ®Ò nµy lµ c¸c lý do hµnh chÝnh. HÖ
H¬n 90% sè ngêi ®¨ng ký vµo ch¬ng tr×nh thèng b¶o hiÓm y tÕ chØ lµm viÖc víi c¸c tuyÕn cao
b¶o hiÓm tù nguyÖn lµ häc sinh v× c¸c trêng bÞ h¬n tuyÕn y tÕ x· nªn kh«ng thanh to¸n c¸c dÞch vô
chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng yªu cÇu ®¨ng ký mua y tÕ cÊp x·. CÇn ph¶i ®iÒu chØnh c¸c s¾p xÕp vÒ tµi
b¶o hiÓm cho häc sinh cña trêng. Ch¬ng tr×nh chÝnh trong y tÕ ®Ó cã thÓ thanh to¸n c¸c dÞch vô y
nµy cho ®Õn nay míi chØ ®¹t ®îc ë møc h¹n tÕ cung cÊp cho ngêi nghÌo cña c¸c tr¹m y tÕ x·:
chÕ trong viÖc c¸c nhãm kh¸c, ®Æc biÖt lµ c¸c bëi lÏ cã thÓ rÊt phøc t¹p vÒ hµnh chÝnh ®Ó thùc
nhãm ë n«ng th«n ®¨ng ký b¶o hiÓm: n¨m 1998, hiÖn ®iÒu nµy trªn c¬ së phÝ dÞch vô nªn cã lÏ tèt
diÖn b¶o hiÓm trong nhãm giµu nhÊt ®¹t 28,7% nhÊt ChÝnh phñ ViÖt Nam nªn cÊp mét phÇn tiÒn
cßn nhãm nghÌo nhÊt chØ lµ 5,8%. DiÖn b¶o hiÓm b¶o hiÓm cho c¸c tr¹m y tÕ x· theo ®Çu ngêi 47.
rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c tØnh (tõ 3,7% ®Õn 38%).
Møc ®ãng gãp cho ch¬ng tr×nh b¶o hiÓm b¾t
KhuyÕn n«ng
buéc lµ 3% møc l¬ng c¬ b¶n (1% do ngêi lao
®éng ®ãng, vµ 2% do chñ lao ®éng ®ãng). C¸c
KhuyÕn n«ng cã tiÒm n¨ng lín ®Ó gi¶m bít rñi ro
thµnh viªn cña ch¬ng tr×nh b¶o hiÓm tù nguyÖn
vÒ s¶n xuÊt mµ c¸c nhãm lao ®éng n«ng th«n ph¶i
nép tiÒn b¶o hiÓm hµng n¨m ë c¸c møc rÊt kh¸c
®èi phã. Cã lÏ quan träng nhÊt lµ viÖc tiªm v¾c xin
nhau tõ 10.000 ®Õn 50.000 ®ång mét n¨m. C¸c
hiÖu qu¶ vµ ®Çy ®ñ vµ ®iÒu trÞ bÖnh cña vËt nu«i cã
c¬ së y tÕ cë cÊp liªn x· hoÆc tuyÕn cao h¬n
thÓ gi¶m ®¸ng kÓ rñi ro mµ ngêi n«ng d©n ph¶i
®îc C¬ quan BHYT thanh to¸n trªn c¬ së phÝ
chÞu khi x¶y ra tæn thÊt vÒ vËt nu«i vèn võa lµ c«ng
dÞch vô: møc phÝ chung cho phßng n»m ®iÒu trÞ
cô s¶n xuÊt (®éng vËt kÐo) võa lµ nguån tiÕt kiÖm
vµ møc phÝ xÐt nghiÖm vµ ch÷a trÞ bÖnh.
cña hä. C¸c dÞch vô khuyÕn n«ng thiÕu nguån kinh
47
Tµi liÖu nguån cho phÇn nµy gåm ADB vµ WHO (2001). Quèc gia ho¸ c¸c môc tiªu ph¸t triÓn quèc tÕ vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cho ViÖt Nam:
C¶i thiÖn t×nh tr¹ng søc khoÎ vµ gi¶m nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng vÒ y tÕ. ChiÕn lîc thùc hiÖn c¸c môc tiªu ph¸t triÓn cña ViÖt Nam. Dù th¶o tham
vÊn, ®Æc biÖt ë trang 36; vµ Ng©n hµng thÕ giíi vµ c¸c tæ chøc kh¸c 2001, ®Æc biÖt tr. 154-160
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi
26
- C¬ chÕ hiÖn t¹i vÒ qu¶n lý rñi ro vµ b¶o trî x· héi ë ViÖt Nam
phÝ vµ kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña ®¹i ®a sè vÒ dù th¶o ChiÕn lîc CPRGS ®· cã ý kiÕn r»ng sù
ngêi d©n n«ng th«n (l¹i cµng kh«ng ®¸p øng ®îc khuyÕn khÝch m¹nh mÏ ph¸t triÓn mét sè vô mïa
nhu cÇu cña ngêi nghÌo ë n«ng th«n), kh«ng ®îc ®Ó t¨ng thu nhËp ®îc cho lµ phï hîp víi vïng cña
phèi hîp víi c¸c dÞch vô kh¸c (nh tÝn dông vi m«) hä th«ng qua c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng (vµ c¸c môc
vµ kh«ng hoµn thµnh ®îc vai trß nµy (xem Khung tiªu s¶n lîng ®· x¸c ®Þnh mét c¸ch tËp chung) ®·
8). C¸c nhãm d©n c ë n«ng th«n ®îc hái ý kiÕn lµm cho ngêi n«ng d©n ph¶i chÞu sù sôt gi¶m gi¸
c¶ tiªu dïng trong thêi gian dµi. §· cã nh÷ng thµnh
c«ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, khi dÞch vô khuyÕn
Khung 8: C¸c biÖn ph¸p khuyÕn n«ng kh«ng n«ng ë mét sè tØnh tiÕn hµnh c¸c ph¬ng thøc cã sù
®Õn víi ngêi nghÌo: nh÷ng kÕt qu¶ tham gia nhiÒu h¬n cña ngêi d©n vµ theo yªu cÇu.
nghiªn cøu cña b¸o c¸o ®¸nh gi¸ C¸c buæi häc vÒ nh÷ng ®iÓn h×nh thµnh c«ng ®·
nghÌo ®ãi cã sù tham gia cña ngêi ®îc nh©n réng mét c¸ch hÖ thèng trªn toµn ®Êt
d©n ë tØnh Trµ Vinh níc.
MÆc dï nu«i t«m lµ ho¹t ®éng chÝnh t¹o ra thu
Ai lµ ngêi ®îc hëng lîi tõ ch¬ng tr×nh
nhËp cña hé gia ®×nh ë Duyªn H¶i, nhng ngêi
b¶o trî x· héi cña nhµ níc?
n«ng d©n nghÌo nãi r»ng hiÕm khi hä ®îc mêi
tham gia c¸c khãa häc cã liªn quan do trung
Kh«ng thÓ ®a ra mét ph©n tÝch toµn diÖn vÒ viÖc
t©m dÞch vô khuyÕn n«ng cña huyÖn tæ chøc.
ph©n bæ nguån hç trî cña b¶o trî x· héi vµ gi¶m
MÆc dï vÉn thÊy c¸c c¸n bé khuyÕn n«ng cã
nghÌo ®îc cÊp cho ngêi lao ®éng. Tuy nhiªn, cã
mÆt ë lµng vµo ®Çu mïa t«m. Nhng dêng nh
thÓ ®a ra c¸c ph©n tÝch tõng phÇn, dùa trªn sè liÖu
vèn vay cña ch¬ng tr×nh X§GN kh«ng ®îc
§TMSDC n¨m 1998 cho phÐp x¸c ®Þnh ph¹m vi ph©n
kÕt hîp víi kÕ ho¹ch mïa vô, hoÆc c¸n bé
bæ hç trî cña c¸c ch¬ng tr×nh x· héi ®îc chän sö
khuyÕn n«ng chØ cã mÆt ®Ó tiÕp nh÷ng ngêi
dông cña ChÝnh phñ vµ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ
®îc nhËn nh÷ng kho¶n vay nµy. ChØ cã 7 hé ë
(xem b¶ng 5). Tãm l¹i, trong sè c¸c ch¬ng tr×nh
Duyªn H¶i ®îc vay tiÒn ®Ó ®Çu t nu«i t«m
cã c¸c d÷ liÖu nhËn trî cÊp th× nguån thu nhËp x·
khi ®îc hái ®· nãi r»ng hä ®îc mêi tham dù
héi ®¸ng kÓ nhÊt lµ tõ c¸c quü b¶o hiÓm x· héi,
c¸c líp häc do trung t©m khuyÕn n«ng tæ chøc
kh«ng cã g× lµ ng¹c nhiªn khi quü ®· chi tr¶ nhiÒu
vÒ ®Ò tµi nµy vµ chØ cã hai trong sè b¶y hé ®ã lµ
h¬n møc ë møc trung b×nh vµ tri ch¶ cho mét tû lÖ
hé nghÌo. Nh÷ng ngêi ®îc mêi tham dù ®µo
lín hé gia ®×nh ë nhãm tiªu dïng cao trong n¨m
t¹o khuyÕn n«ng thÊy c¸c líp häc nu«i t«m do
nhãm tiªu dïng, vµ sè lîng ngêi hëng lîi vµ
trung t©m khuyÕn n«ng thñy s¶n cña huyÖn tæ
møc hç trî cho mçi hé gia ®×nh gi¶m mét c¸ch ®¸ng
chøc nãi chung ®Ó phôc vô nu«i trång kinh
kÓ ®èi víi c¸c nhãm tiªu dïng cßn l¹i. Phô cÊp x·
doanh vµ kh«ng phôc vô cho c¸c hé n«ng d©n
héi hay trî cÊp x· héi cña tÊt c¶ c¸c lo¹i (th«ng
qui m« nhá cã tr×nh ®é vµ ®Êt ®ai h¹n chÕ. Tµi
thêng, khÈn cÊp vµ cøu ®ãi) h¬i cã xu híng thôt
liÖu híng dÉn th× phøc t¹p, ®Çy c¸c biÖt ng÷
lïi, Ýt chªnh lÖch h¬n gi÷a n¨m nhãm d©n c vÒ
khoa häc khã hiÓu, vµ ®ßi hái ngêi ®äc ph¶i
møc trî cÊp vµ møc trî cÊp lín nhÊt l¹i lµ cho nhãm
biÕt tiÕng Kinh (ViÖt). ThiÕu tiÕp cËn víi dÞch
gi÷a, cßn nhãm nghÌo nhÊt l¹i nhËn ®îc møc trî
vô khuyÕn n«ng ®Çy ®ñ còng ¶nh hëng ®Õn
cÊp b×nh qu©n theo ®Çu ngêi thÊp nhÊt. Trî cÊp
t×nh tr¹ng møc sèng trong ch¨n nu«i gia sóc gia
cña ch¬ng tr×nh xãa nghÌo vµ sù hç trî cña c¸c tæ
cÇm nh lîn, gµ, vÞt ¶nh hëng ®Õn viÖc
chøc phi chÝnh phñ th× ngîc l¹i, ®îc dµnh cho
trång c©y ¨n qu¶. Mét n«ng d©n nghÌo tham
nhãm nghÌo nhÊt nhng cßn qu¸ nhá so víi sè
gia khãa häc khuyÕn n«ng phµn nµn r»ng hä
lîng qu¸ lín cña nhãm nµy48. Nãi chung cã thÓ ®i
kh«ng d¹y cho chóng t«i mét chót nµo vÒ c«ng
®Õn kÕt luËn lµ hÖ thèng b¶o trî x· héi h¹t nh©n chÝnh
nghÖ: chóng t«i ph¶i tù t×m lÊy tõ ®µi b¸o, tõ
thøc ë ViÖt Nam ch¬ng tr×nh b¶o hiÓm x· héi vµ
b¹n bÌ hoÆc b»ng c¸ch häc tËp nh÷ng ngêi ®·
trî cÊp x· héi kh«ng thùc hiÖn ®îc b¶o trî x· héi
thµnh c«ng. ThiÕu khuyÕn n«ng cã thÓ ¶nh
mét c¸ch hiÖu qu¶ cho ®¹i ®a sè ngêi nghÌo.
hëng nghiªm träng ®Õn c¸c hé gia ®×nh sèng
c¸ch biÖt víi x· héi. YÕu tè ®Þa lý còng cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn sù
kh¸c nhau cña møc trî cÊp theo ®Çu ngêi khi ph©n
48
Nhãm lµm viÖc vÒ vÊn ®Ò nghÌo 1999; van de Walle 2001.
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi 27
- B¶ng 5: Møc trî cÊp tiªu dïng cña b¶o trî x· héi / c¸c ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, tÝnh theo n¨m nhãm tiªu dïng
Nhãm tiªu B¶o hiÓm x· héi Trî cÊp x· héi CÊp häc bæng C¸c ch−¬ng tr×nh gi¶m Hç trî cña c¸c tæ chøc
dïng nghÌo phi chÝnh phñ
PhÇn tr¨m Møc ®é PhÇn tr¨m Møc ®é PhÇn tr¨m Møc ®é PhÇn tr¨m Møc ®é PhÇn tr¨m Møc ®é
h−ëng lîi h−ëng lîi h−ëng lîi h−ëng lîi h−ëng lîi
trung b×nh trung b×nh trung b×nh trung b×nh trung b×nh
5 Giµu 13,9% 7,3% 5,6% 0,2% 327.000 0,1% 443.000
nhÊt 1.010.353 251.192 141.286
4 12,1% 10,0% 2.7% 0,9% 92.111 0,2% 143.000
903.628 175.030 103.926
3 11,6% 9,6% 1,9% 1,3% 46.692 0,3% 112.667
849.509 182.875 97.684
2 9,1% 9,4% 0,8% 2,1% 76.190 1,2% 42.333
745.967 181.074 96.500
1 NghÌo 9,5% 11,6% 1,1% 6,4% 41.438 0,5% 206.000
nhÊt 731.642 196.422 105.273
B×nh qu©n tÊt 11,2% 9,6% 2,4% 2,2% 0,5%
c¶ c¸c nhãm 867.366 194.156 120.875 57.636 104.200
Chó ý:
1. Nh»m xem xÐt môc tiªu cña c¸c hç trî c«ng, ng−êi ta ®∙ tiÕn hµnh tr−íc tiªn ph©n lo¹i c¸c hé gia ®×nh sau ®ã lµ c¸c c¸ nh©n vÒ tiªu dïng cña hä khi kh«ng cã hç trî cña x∙
héi. Tµi liÖu cña Van de Walle n¨m 2001 tÝnh “tiªu dïng thùc cña hé gia ®×nh theo ®Çu ng−êi” lµ tæng tiªu dïng cña hé gia ®×nh theo ®Çu ng−êi thu ®−îc qua §iÒu tra møc
sèng d©n c− 1998, trõ ®i mét nöa tæng gi¸ trÞ hç trî x∙ héi mµ hä nhËn ®−îc. §iÒu ®ã cho thÊy khi kh«ng nhËn ®−îc hç trî cña x∙ héi, c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh ph¶i tr«ng
cËy phÇn nµo vµo tiÕt kiÖm, t¨ng lao ®éng, hç trî trong néi bé gia ®×nh... Khi ®ã cã thÓ tÝnh ®−îc kÕt cÊu cña hç trî x∙ héi theo ®Çu ng−êi trong mét n¨m theo c¸c nhãm
20% trong bËc thang giµu nghÌo vÒ tiªu dïng b»ng c¸ch s¾p xÕp c¸c c¸ nh©n theo gi¸ trÞ tiªu dïng theo ®Çu ng−êi cña hé gia ®×nh míi tÝnh ®−îc. Do vËy, cÊu thµnh cña
c¸c nhãm 20% trong bËc thang giµu nghÌo vÒ tiªu dïng vµ c¸ch tÝnh møc ®é vµ sù ph©n bæ lîi Ých trªn c¬ së c¸c nhãm 20% trong bËc thang giµu nghÌo vÒ tiªu dïng nµy
kh¸c víi kÕt qu¶ trong PWG 2000 tr. 125, v× kÕt qu¶ nµy ph©n lo¹i c¸c c¸ nh©n vµo c¸c nhãm 20% trong bËc thang giµu nghÌo trªn c¬ së tæng tiªu dïng (tøc lµ tÝnh c¶ c¸c
phóc lîi c«ng céng).
2. “Sù ph©n bæ” lµ phÇn tr¨m cña c¸c c¸ nh©n trong tõng nhãm 20% trong bËc thang giµu nghÌo nãi lµ cã nhËn ®−îc hç trî x∙ héi khi ®−îc hái.
3. “Møc phóc lîi trung b×nh” lµ møc trung b×nh kho¶n nhËn ®−îc tÝnh theo ®Çu ng−êi nhËn (VND theo ®Çu ng−êi mét n¨m ). Do vËy, c¸c sè liÖu nµy kh¸c nhiÒu (lín h¬n) c¸c
sè liÖu trong b¶ng 1 cña van de Walle 2001, v× b¶ng nµy tÝnh gi¸ trÞ trung b×nh theo ®Çu ng−êi trong c¸c nhãm 20% trong bËc thang giµu nghÌo cña c¶ nh÷ng ng−êi ®−îc
nhËn phóc lîi vµ nh÷ng ng−êi kh«ng ®−îc nhËn phóc lîi.
4. Trî gióp x∙ héi nãi ®Õn l−¬ng h−u vµ hç trî khi mÊt kh¶ n¨ng. C¸c hç trî x∙ héi gåm hç trî x∙ héi cho gia ®×nh liÖt sü, th−¬ng binh, vµ qua c¸c tæ chøc x∙ héi vµ c¬ së s¶n
xuÊt. C¸c nguån hç trî tõ Quü b¶o trî x∙ héi cho th−¬ng binh vµ cùu chiÕn binh vµ Quü b¶o trî x∙ héi cho trî cÊp x∙ héi th−êng xuyªn. Thu nhËp xo¸ nghÌo lµ tÊt c¶ c¸c
thu nhËp nhËn ®−îc tõ c¸c ch−¬ng tr×nh g¾n liÒn víi chÝnh s¸ch xãa ®ãi gi¶m nghÌo cña ChÝnh phñ ViÖt Nam. Thu nhËp tõ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ lµ sù hç trî tõ c¸c tæ
chøc phi chÝnh phñ trong vµ ngoµi n−íc.
- C¬ chÕ hiÖn t¹i vÒ qu¶n lý rñi ro vµ b¶o trî x· héi ë ViÖt Nam
C¸c ch¬ng tr×nh cña ChÝnh phñ ViÖt Nam cã
bæ c¸c nguån hç trî ®Ó gi¶m nghÌo vµ t×nh tr¹ng dÔ
bÞ tæn th¬ng. §©y lµ mét kÕt qu¶ cña hÖ thèng hiÖu qu¶ trong viÖc gi¶m t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn
hµnh chÝnh ph©n cÊp cña ViÖt Nam. MÆc dï trung th¬ng vµ sù nghÌo khæ hay kh«ng?
¬ng cã tr¸ch nhiÖm ®a ra c¸c híng dÉn ®Ó x¸c
®Þnh môc tiªu vµ møc trî cÊp, nhng c¸c TØnh vµ c¬ Nh ®· nªu ë trªn, c¸c biÖn ph¸p b¶o trî x· héi cã
quan díi tØnh cã quyÒn tù quyÕt ®¸ng kÓ ®Ó ®iÒu thÓ ®îc ph©n thµnh c¸c lo¹i mµ môc tiªu tríc m¾t
chØnh møc tiªu dïng cho phï hîp víi toµn bé nguån cña nã lµ ®¶m b¶o cho møc sèng cña c¸c c¸ nh©n
tµi chÝnh. KÕt qu¶ tæng quan rÊt phøc t¹p. ViÖc vµ hé gia ®×nh kh«ng bÞ xuèng qu¸ thÊp (b¶o trî)
ph©n bæ c¸c quü trung ¬ng cho c¸c ch¬ng tr×nh vµ c¸c lo¹i biÖn ph¸p mµ môc ®Ých tríc m¾t cña
chèng nghÌo ®ãi ®· cã tiÕn bé trong viÖc u tiªn nã lµ vùc dËy c¸c c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh bÞ r¬i vµo
c¸c tØnh nghÌo. Tuy nhiªn, c¸ch thøc mµ tæ chøc t×nh tr¹ng cã møc sèng thÊp h¬n møc ®îc x· héi
hµnh chÝnh tØnh ph©n bæ c¸c quü nµy cho c¸c huyÖn, chÊp nhËn. Thùc tÕ, nhiÒu biÖn ph¸p cã thÓ gi¶i
vµ c¸c huyÖn ph©n bæ cho c¸c x·, kh«ng nh»m môc quyÕt c¶ hai vai trß, tïy thuéc vµo vÞ trÝ cña c¸c hé
®Ých cã lîi cho ngêi nghÌo. H¬n n÷a, c¸c quü gia ®×nh cã vÊn ®Ò. Tuy nhiªn, sù ph©n biÖt c¬ b¶n
trung ¬ng thêng chØ cã vai trß thø yÕu so víi c¸c gi÷a khuyÕn khÝch vµ b¶o trî cã thÓ cung cÊp c¬ së
quü ®îc c¸c tØnh vµ c¸c cÊp díi tØnh lËp ra. C¸c cho mét khu«n khæ h÷u Ých ®Ó ph©n tÝch c¸c ch¬ng
tØnh giµu cã thêng lËp ra nhiÒu quü h¬n c¸c tØnh tr×nh b¶o trî x· héi.
nghÌo, vµ c¸c huyÖn giµu còng lËp ra nhiÒu quü
Van de Walle ®· kiÓm tra gi¶ thuyÕt lµ kho¶n trî
h¬n c¸c huyÖn nghÌo. KÕt qu¶ thùc lµ lµm ngêi
cÊp x· héi theo ®Çu ngêi mµ hé nhËn ®îc ph¶n
nghÌo ë huyÖn giµu vÉn tèt h¬n lµm ngêi nghÌo ë
¸nh kh«ng chØ møc ®é nghÌo mµ c¶ viÖc x¶y ra c¸c
huyÖn nghÌo 49.
®ét biÕn, ®iÒu ngô ý r»ng kh«ng nªn phª ph¸n c¸c
YÕu tè quan träng thø ba trong bÊt cø ®Ò cËp nµo vÒ ch¬ng tr×nh b¶o trî x· héi v× ®· nh»m nhãm môc
viÖc ai lµ ngêi ®îc hëng lîi tõ c¸c ch¬ng tr×nh tiªu kh«ng tèt nÕu chØ ®¬n thuÇn dùa trªn thùc tÕ lµ
cña nhµ níc cã liªn quan ®Õn ®Þa vÞ cña ngêi di nh÷ng ngêi ®îc hëng lîi chÝnh l¹i lµ nhòng
c. Nh÷ng ngêi di c tù nguyÖn ®Õn thµnh phè ngêi kh«ng nghÌo, v× hä cã thÓ ®· ph¶n øng mét
thÊy rÊt khã xin ®îc ®¨ng ký hé khÈu, mµ kh«ng c¸ch hiÖu qu¶ víi c¸c ®ét biÕn vµ ®iÒu nµy ®· ng¨n
cã ®¨ng ký nµy hä bÞ coi lµ kh«ng cã ®ñ ®iÒu kiÖn c¸c hé kh«ng nghÌo khái r¬i vµo t×nh tr¹ng nghÌo.
®Ó hëng c¸c dÞch vô x· héi t¹i ®Þa ph¬ng ®ã (nh Tuy nhiªn, c¨n cø vµo d÷ liÖu cã s½n ®ã, Van de
trÎ con ®i häc kh«ng mÊt tiÒn, ch¨m sãc søc kháe, Walle kÕt luËn r»ng kh«ng cã ngêi nghÌo nµo,
vv.). N¨m 1996 íc tÝnh cã kho¶ng mét triÖu ngêi mµ còng kh«ng cã ngêi nµo chÞu t¸c ®éng cña c¸c
kh«ng ®¨ng ký hé khÈu sèng ë thµnh phè Hå ChÝ ®ét biÕn xÊu tá ra ®· t×m kiÕm sù hç trî tõ c¸c ch¬ng
Minh50. Ngoµi viÖc t¹o ra mét nhãm kh«ng thuéc b¶o tr×nh phóc lîi x· héi. Xem xÐt vÊn ®Ò nµy tõ khÝa
trî x· héi víi t×nh tr¹ng møc sèng ®Æc biÖt kh«ng c¹nh kh¸c (khi nªu c©u hái r»ng phÇn nµo cña
æn ®Þnh, c¬ chÕ nµy cã thÓ t¹o ra nh÷ng c¸i bÉy ch¬ng tr×nh gi¶m nghÌo ®Çy Ên tîng tõ n¨m 1993
nghÌo ®ãi vÒ mÆt ®Þa lý gièng nh chiÕc phanh ®èi ®Õn 1998 cã thÓ ®îc coi lµ do t¸c ®éng cña trî cÊp
víi ph¸t triÓn kinh tÕ quèc gia, nÕu sù thiÕu hôt c¸c x· héi), Van de Walle thÊy r»ng trî cÊp cã ¶nh
phóc lîi cña m¹ng líi b¶o trî cña céng ®ång vµ hëng kh«ng ®¸ng kÓ ®Õn nghÌo: nh÷ng kho¶n
nhµ níc ng¨n c¶n tÊt c¶ mäi ngêi trõ c¸c hé giµu trî cÊp nµy chØ gióp cho kho¶ng 1% d©n sè tho¸t
di chuyÓn ®Ó theo ®uæi c¸c c¬ héi kinh tÕ míi. Trong khái nghÌo ®ãi vµ chØ b¶o trî cho kho¶ng 1% d©n
chiÕn lîc CPRGS, ChÝnh phñ ®· cam kÕt ®¸nh gi¸ sè khái r¬i vµo t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi. VÒ mÆt thèng
hÖ thèng ®¨ng ký hé khÈu hiÖn t¹i. §iÒu nµy cã thÓ kª mµ nãi, ¶nh hëng ë cÊp nµy kh«ng kh¸c mÊy
cho phÐp nhãm d©n c nµy tiÕp cËn tèt h¬n c¸c dÞch víi con sè 051.
vô x· héi c¬ b¶n.
49
Van de Walle 1998
50
Van de Walle 1998, tr.26
51
Nh÷ng thanh to¸n nµy gióp ®îc kho¶ng 1% d©n sè tho¸t nghÌo, vµ gióp 1% d©n sè kh«ng l©m vµo c¶nh nghÌo: Van de Walle 2001, tr. 23-5
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi 29
- C¬ chÕ hiÖn t¹i vÒ qu¶n lý rñi ro vµ b¶o trî x· héi ë ViÖt Nam
Tãm t¾t : c¬ chÕ qu¶n lý rñi ro vµ b¶o trî x· phßng chèng, gi¶m nhÑ vµ ®èi phã víi c¸c rñi ro.
Danh s¸ch c¸c c¸ch tiÕp cËn nµy ®îc lËp víi ý ®å
héi
bao trïm hÕt c¸c kh¶ n¨ng : nã bao gåm c¶ c¸c
chiÕn lîc vµ biÖn ph¸p tiÒm n¨ng cha ®îc tiÕn
B¶ng 6 tãm t¾t c¸c nguyªn nh©n trùc tiÕp chung
hµnh thö ë ViÖt Nam, nhng rÊt ®¸ng xem xÐt. §©y
nhÊt cña rñi ro vµ c¸c nhãm tiªu dïng ph¶i chÞu ¶nh
lµ c¬ së ®Ó th¶o luËn tiÕp vÒ nh÷ng yªu cÇu cÇn
hëng, vµ ®a ra mét danh s¸ch c¸c c¸ch tiÕp cËn
thiÕt ®Ó ®¹t ®îc c¸c môc tiªu nh»m gi¶m t×nh tr¹ng
cã tiÒm n¨ng (cho hé gia ®×nh, céng ®ång, thÞ
dÔ bÞ tæn th¬ng vµ réng h¬n lµ gi¶m nghÌo.
trêng vµ nhµ níc ë c¸c cÊp ®é kh¸c nhau) ®Ó
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi
30
- B¶ng 6: Kh¸i qu¸t c¸c chiÕn l−îc qu¶n lý rñi ro vµ rñi ro tiÒm n¨ng ë ViÖt Nam
Rñi ro §èi t−îng chÞu ¶nh C¸c biÖn ph¸p phßng chèng/ng¨n ngõa C¸c biÖn ph¸p gi¶m nhÑ C¸c biÖn ph¸p ®èi phã
h−ëng
MÊt mïa do h¹n h¸n, N«ng d©n, ®Æc biÖt ë KiÓm so¸t lò/ c¬ së h¹ tÇng thñy lîi X©y dùng nh÷ng ng«i nhµ ch¾c ch¾n h¬n (chèng Sö dông nhiÒu lo¹i gièng t¨ng
lò lôt vµ s©u bä duyªn h¶i miÒn Trung chÞu ®−îc lò lôt): chÝnh phñ cÊp kinh phÝ cho c¸c gia tr−ëng nhanh
Sö dông ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u
(b∙o lò), §ång b»ng ®×nh nghÌo, h−íng dÉn vµ cho c¸c hé kh¸c vay Hç trî: cung cÊp l−¬ng thùc vµ c¸c
C¸c dÞch vô khuyÕn n«ng chÊt l−îng
s«ng Cöu Long (lò lôt) X©y dùng c¬ së céng ®ång v÷ng m¹nh h¬n (tr−êng vËt dông cÇn thiÕt
Trång rõng / trång c©y ë hé gia ®×nh / qu¶n
vµ miÒn nói (lò t¹i ®Þa häc, phßng kh¸m) ë nh÷ng vïng hay bÞ thiªn tai C¸c kho¶n vay (tiªu dïng, c¬ cÊu l¹i
lý rõng
ph−¬ng, ®Êt lë) Gi¸o dôc phßng chèng tai häa ë c¸c tr−êng häc s¶n xuÊt)
Qui ho¹ch vµ qu¶n lý vïng ®ång b»ng cöa
N©ng cÊp c¸c hÖ thèng dù b¸o tai häa sím C¸c hç trî t− nh©n
s«ng do n−íc lò t¹o nªn (khoanh vïng, c¬ së
h¹ tÇng giao th«ng) C¸c ch−¬ng tr×nh b¶o hiÓm tai häa
Trång tre däc hai bê s«ng §a d¹ng hãa: n«ng nghiÖp (s−ên ®åi còng nh− ®Êt
trång lóa) vµ phi n«ng nghiÖp
VËt nu«i bÞ bÖnh vµ bÞ C¸c hé gia ®×nh n«ng C¸c dÞch vô khuyÕn n«ng chÊt l−îng (thÓ C¸c dÞch vô thó y chÊt l−îng (c¸ch ®iÒu trÞ) C¸c kho¶n vay
chÕt th«n, ®Æc biÖt lµ c¸c chÊt vËt nu«i) Gi¶m bít tiªu dïng
hé lÊy c«ng viÖc C¸c dÞch vô thó ý chÊt l−îng (phßng C¸c hç trî t− nh©n
nu«i gia sóc lµm chèng)
nghÒ chÝnh ®Ó sinh
sèng
Søc kháe yÕu do bÞ TÊt c¶ c¸c hé C¸c dÞch vô phßng bÖnh vµ gi¸o dôc y tÕ C¸c dÞch vô cøu ch÷a bÖnh chÊt l−îng cao Vay m−în tiÒn vµ l−¬ng thùc cña hä
bÖnh tËt, tai n¹n hoÆc hµng, nh÷ng ng−êi cho vay l∙i hoÆc
VÖ sinh vµ cung cÊp n−íc s¹ch B¶o hiÓm y tÕ
b¹o lùc ®Æc biÖt lµ ®èi ng©n hµng
C¸c chiÕn dÞch y tÕ c«ng céng vµ an toµn MiÔn phÝ kh¸m ch÷a bÖnh cho ng−êi nghÌo
víi thµnh viªn lµm ra Kh«ng cho trÎ em ®i häc, chuyÓn
(vÝ dô nh− an toµn giao th«ng, kh«ng hót
nhiÒu thu nhËp cho hé sang ®i lµm ®Ó cã thu nhËp
thuèc)
gia ®×nh. Gi¶m tiªu dïng
Phßng tr¸nh b¹o lùc gia ®×nh
C¸c hç trî t− nh©n
An toµn nghÒ nghiÖp (®Æc biÖt trong
ngµnh má)
Duy tr× luËt ph¸p vµ trËt tù trÞ an
Thµnh viªn lµm ra TÊt c¶ c¸c hé gia C¸c dÞch vô phßng chèng bÖnh tËt vµ gi¸o Trî cÊp cho ng−êi sèng sãt Vay m−în tiÒn hoÆc l−¬ng thùc cña
nhiÒu thu nhËp cho hé ®×nh lµm kinh tÕ dôc y tÕ hä hµng, ng−êi cho vay l∙i hoÆc
B¶o hiÓm nh©n thä
gia ®×nh bÞ chÕt (tæn ng©n hµng
VÖ sinh vµ cung cÊp n−íc s¹ch TiÕt kiÖm
thÊt vÒ thu nhËp / lao Kh«ng cho trÎ em ®i häc, chuyÓn
C¸c chiÕn dÞch vÒ an toµn (vÝ dô: an toµn B¶o hiÓm ma chay
®éng céng víi chi phÝ sang lao ®éng ®Ó cã thu nhËp
giao th«ng)
mai t¸ng Gi¶m tiªu dïng
Duy tr× luËt ph¸p vµ trËt tù trÞ an
MÊt cña do háa ho¹n, TÊt c¶ c¸c hé gia KiÓm so¸t lò / c¬ së h¹ tÇng thñy lîi B¶o hiÓm Vay m−în tiÒn vµ l−¬ng thùc cña hä
kÎ trém hoÆc thiªn tai ®×nh ë møc ®é nµo hµng, ng−êi cho vay l∙i hoÆc ng©n
C¸c chiÕn dÞch phßng chèng tai n¹n TiÕt kiÖm
(lò, h¹n, ®Êt lë) ®ã, nh−ng ®Æc biÖt lµ hµng
Duy tr× luËt ph¸p vµ trËt tù trÞ an §a d¹ng hãa c¸c nguån thu nhËp
®èi víi c¸c hé ë c¸c Kh«ng cho trÎ em ®i häc, chuyÓn
vïng th−êng x¶y ra sang lao ®éng ®Ó cã thu nhËp
lò lôt Gi¶m tiªu dïng
C¸c hç trî t− nh©n
- B¶ng 6 : Kh¸i qu¸t c¸c chiÕn l−îc qu¶n lý rñi ro vµ rñi ro tiÒm n¨ng ë ViÖt Nam (tiÕp)
Kinh doanh thÊt b¹i TÊt c¶ c¸c hé lµm kinh tÕ TiÕp cËn th«ng tin thÞ tr−êng TiÕt kiÖm Vay m−în tiÒn b¹c vµ l−¬ng thùc
(dµi h¹n, kÓ c¶ gi¸o dôc vµ cña hä hµng, ng−êi cho vay l∙ihoÆc
B¶o hiÓm
xãa mï ch÷ cho d©n téc ng©n hµng
§a d¹ng hãa c¸c nguån thu nhËp
thiÓu sè ë ViÖt Nam) Kh«ng cho trÎ em ®i häc, chuyÓn
Cè vÊn vÒ qu¶n lý kinh sang lao ®éng ®Ó cã thu nhËp
doanh Gi¶m tiªu dïng
C¸c hç trî t− nh©n
Gi¸ c¶ ®Çu vµo vµ s¶n TÊt c¶ c¸c hé tham gia s¶n xuÊt Phæ biÕn th«ng tin thÞ tr−êng §a d¹ng hãa c¸ch kiÕm sèng Vay m−în tiÒn b¹c vµ l−¬ng thùc
phÈm thay ®æi (nh− cµ hoÆc cung cÊp dÞch vô cho thÞ chÝnh x¸c vµ ®Ých thùc (hiÖn cña hä hµng, ng−êi cho vay l∙ihoÆc
TiÕt kiÖm
phª, ®−êng) tr−êng, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng−êi t¹i vµ dù b¸o) ng©n hµng
B¶o hiÓm
kh«ng cã lùa chän c¸ch kiÕm Kh«ng cho trÎ em ®i häc, chuyÓn
C¸c chÝnh s¸ch æn ®Þnh gi¸ c¶?
sèng nµo kh¸c (nh− nh÷ng ng−êi sang lao ®éng ®Ó cã thu nhËp
kh«ng canh t¸c mïa vô) vµ nh−ng Gi¶m tiªu dïng
ng−êi s¶n xuÊt cung cÊp cho thÞ C¸c hç trî t− nh©n
tr−êng quèc tÕ
C¸c sù kiÖn chu kú TÊt c¶ c¸c hé gia ®×nh cã trªn mét Kh«ng ¸p dông TiÕt kiÖm Vay m−în tiÒn b¹c vµ l−¬ng thùc
cuéc sèng: chi phÝ ma ng−êi cña hä hµng, ng−êi cho vay l∙ihoÆc
B¶o hiÓm ma chay
chay, c−íi hái ng©n hµng
C¸c hç trî t− nh©n
Thµnh viªn trong hé TÊt c¶ c¸c hé gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ Gi¸o dôc vµ thóc ®Èy hiÓu C¸c dÞch vô ch÷a trÞ /phôc håi Vay m−în tiÒn b¹c vµ l−¬ng thùc
gia ®×nh nghiÖn r−îu, c¸c hé ë thµnh phè lín (vµ c¸c biÕt vÒ quyÒn cña phô n÷ cña hä hµng, ng−êi cho vay l∙ihoÆc
nghiÖn ma tóy hoÆc cê vïng trång thuèc phiÖn tr−íc ng©n hµng
B¾t buéc thùc thi luËt ®∙
b¹c (®Æc biÖt nÕu lµ ®©y?) Kh«ng cho trÎ em ®i häc, chuyÓn
®−îc c¶i thiÖn vµ râ rµng
thµnh viªn lµm ra sang lao ®éng ®Ó cã thu nhËp
Gi¸o dôc y tÕ
nhiÒu thu nhËp cho hé Gi¶m tiªu dïng
KiÓm so¸t ma tóy
gia ®×nh) C¸c hç trî t− nh©n
ThÊt nghiÖp Khu vùc thµnh thÞ (nh− ng−êi lao Duy tr× sù æn ®Þnh cña kinh ThÞ tr−êng lao ®éng linh ho¹t (nh− yªu cÇu gi¶m bít Vay m−în tiÒn b¹c vµ l−¬ng thùc
®éng trong c¸c DNNN) tÕ vÜ m« c¸c h¹n chÕ vÒ viÖc c− tró) cña hä hµng, ng−êi cho vay l∙ihoÆc
ng©n hµng
Qu¶n lý hiÖu qu¶ viÖc cæ Trî cÊp thÊt nghiÖp
phÇn hãa DNNN Kh«ng cho trÎ em ®i häc, chuyÓn
TiÕt kiÖm
sang lao ®éng ®Ó cã thu nhËp
Gi¸o dôc vµ d¹y nghÒ
Gi¶m tiªu dïng
C¸c kho¶n vay dµnh cho c¸c doanh nghiÖp nhá míi
C¸c hç trî t− nh©n
/t¨ng c−êng (nh− CQLDN)
Tuæi giµ TÊt c¶ mäi ng−êi Kh«ng ¸p dông TiÕt kiÖm Hç trî cña anh em ruét hoÆc hµng
xãm
L−¬ng h−u
Hç trî t− nhËn
Vay m−în tiÒn b¹c vµ l−¬ng thùc
cña hµng xãm, ng−êi cho vay l∙i
hoÆc ng©n hµng
Gi¶m tiªu dïng
- PhÇn IV: §¹t c¸c môc tiªu
C¸c ®Ò xuÊt ®èi víi c¸c chÝnh s¸ch cña ChÝnh kh«ng cã ®Èy ®ñ th«ng tin. Tuy nhiªn, nh÷ng nghiªn
cøu ®· ®îc tiÕn hµnh tríc ®©y (nh B¸o c¸o tiªu
phñ ViÖt Nam nh»m gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng dÔ
dïng c«ng cña ChÝnh phñ vµ c¸c nhµ tµi trî n¨m
bÞ tæn th¬ng
2000) ®· x¸c ®Þnh mét sè vÊn ®Ò vÒ tÝnh b×nh ®¼ng
vµ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng t¹o ng©n s¸ch, cÊp vèn
PhÇn díi ®©y sÏ x¸c ®Þnh mét sè thay ®æi chÝnh
cho c¸c dÞch vô vµ c¸c ch¬ng tr×nh gi¶m nghÌo vµ
trong chÝnh s¸ch vµ ch¬ng tr×nh nh»m gãp phÇn
b¶o trî x· héi cã môc tiªu vµ c¸c ch¬ng tr×nh gi¶m
gi¶m bít t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng vµ hç trî hiÖu
nghÌo. Nghiªn cøu nµy cho thÊy hÖ thèng nµy kh«ng
qu¶ h¬n cho ngêi nghÌo kinh niªn. NÒn t¶ng cña
®em l¹i lîi Ých b×nh ®¼ng cho tÊt c¶ ngêi nghÌo ë
tÊt c¶ nh÷ng ®Ò xuÊt nµy lµ hai môc tiªu chÝnh:
ViÖt Nam53. Tiªu chÝ quèc gia chung x¸c ®Þnh nh÷ng
Thø nhÊt, n©ng cao yÕu tè b¶o vÖ cña c¸c ch¬ng ngêi ®îc hëng lîi ®îc söa ®æi cho phï hîp víi
tr×nh b¶o trî x· héi/gi¶m nghÌo cña ChÝnh phñ nguån lùc cña ®Þa ph¬ng vµ kh¸i niÖm nghÌo ®ãi
ViÖt Nam, cô thÓ lµ b¶o vÖ chèng l¹i nh÷ng rñi t¬ng ®èi: nh÷ng vïng sung tóc h¬n (nh Thµnh
ro riªng lÎ (®Ó ®¹t ®îc kÕt qu¶, cÇn cã c¸c s¾p phè Hå ChÝ Minh vµ §ång B»ng S«ng Cöu Long)
xÕp thÓ chÕ hiÖu qu¶ hîp lý gi÷a c¸c c¬ cÊu x©y dùng tiªu chÝ riªng cao h¬n vµ bao qu¸t h¬n ®Ó
ngang chÝnh phñ, tæ chøc quÇn chóng vµ céng x¸c ®Þnh nh÷ng ngêi thô hëng ch¬ng tr×nh. V×
®ång trong viÖc kh¾c phôc rñi ro toµn diÖn cña thÕ, nh÷ng ngêi nghÌo ë nh÷ng X·, HuyÖn giµu
thiªn tai); ®îc hëng lîi nhiÒu h¬n so víi nh÷ng ngêi nghÌo
ë c¸c vïng nghÌo. §Ó cã sù b×nh ®¼ng, chÝnh phñ
Thø hai, thay ®æi dÇn träng t©m cña hÖ thèng trung ¬ng cÇn x©y dùng vµ thùc thi mét tiªu chuÈn
b¶o trî x· héi h¹t nh©n, (b¶o hiÓm x· héi vµ c¸c quèc gia tèi thiÓu mµ kh«ng cã ngêi d©n nµo bÞ
ch¬ng tr×nh hç trî x· héi, hiÖn ®ang chiÕm r¬i xuèng thÊp h¬n møc ®ã54. ViÖc x¸c ®Þnh c¸c
møc tiªu dïng lín nhÊt trong tæng tiªu dïng nhu cÇu dùa trªn c¬ së nµy sÏ quyÕt ®Þnh møc vèn
dµnh cho b¶o trî x· héi), nh»m mang l¹i nhiÒu trung ¬ng chuyÓn cho ®Þa ph¬ng sao cho vèn tõ
lîi Ých h¬n cho ngêi nghÌo vµ nhãm cã thu trung ¬ng sÏ tËp trung cã hiÖu qu¶ h¬n cho c¸c x·
nhËp trung b×nh, chø kh«ng ph¶i cho c¸c nhãm nghÌo cã nhu cÇu cÇn vèn nhÊt.
trung lu. Môc tiªu thø hai nµy rÊt nh¹y c¶m vÒ
mÆt chÝnh trÞ52. Cã nhiÒu lý do gi¶i thÝch t¹i sao l¹i tån t¹i hÖ thèng
hiÖn t¹i mµ theo ®ã mét phÇn lín tæng nguån vèn
Kh¸i qu¸t h¬n, ®iÒu quan träng cÇn x¸c ®Þnh t×nh ch¬ng tr×nh ®îc huy ®éng tõ ®Þa ph¬ng vµ theo
tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng lµ träng t©m ch¬ng tr×nh ®ã tiªu chÝ hîp lÖ ®îc ®iÒu chØnh cho phï hîp víi
nghÞ sù vÒ chÝnh s¸ch. §iÒu nµy yªu cÇu mäi ®Ò nguån lùc s½n cã. HÖ thèng ph©n quyÒn nµy, trªn
xuÊt chÝnh s¸ch ph¶i cã ph©n tÝch vÒ t×nh tr¹ng dÔ c¬ së tiÕn hµnh x¸c ®Þnh môc tiªu ë cÊp ®Þa ph¬ng,
bÞ tæn th¬ng, tËp trung vµo nh÷ng ngêi dÔ bÞ ¶nh ®îc xem lµ phï hîp víi x· héi Ýt biÕn ®éng vµ Ýt cã
hëng tiªu cùc cña c¶i c¸ch vµ gióp x¸c ®Þnh c¸c nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng vÒ ®Þa lý, hÇu hÕt mäi ngêi
biÖn ph¸p lµm gi¶m bít hoÆc bï ®¾p cho nh÷ng ®ét ®Òu yªn vÞ trong suèt cuéc ®êi vµ do ®ã c¸n bé ®Þa
biÕn ®ã. ph¬ng cã ®Çy ®ñ th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng nghÌo vµ
dÔ bÞ tæn th¬ng cña ngêi d©n vïng ®ã. Khi møc
§iÒu chØnh doanh thu vµ ng©n s¸ch ®Ó chuÈn hãa
®é biÕn ®éng t¨ng lªn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng,
®iÒu kiÖn vµ møc ®é hëng lîi trong c¶ níc
th× hÖ thèng nµy sÏ ngµy cµng trë lªn kh«ng hiÖu
qu¶ trong viÖc x¸c ®Þnh ngêi nghÌo vµ ngêi dÔ bÞ
RÊt khã cã thÓ kÕt luËn vÒ tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c
tæn th¬ng, ®Æc biÖt ë nh÷ng vïng cã t×nh tr¹ng
c«ng cô b¶o trî x· héi cña ChÝnh phñ ViÖt Nam do
52
van de Walle 1998 tr. 32-4.
53
B¸o c¸o chi tiªu c«ng 2000 cña ChÝnh phñ vµ c¸c nhµ tµi trî; van de Walle 2001.
54
Van de Walle 1998 tr. 24.
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi 33
- §¹t c¸c môc tiªu
nhËp c (chñ yÕu ë thµnh thÞ)55. Bªn c¹nh ®ã, cßn thiªn tai, c¶ b¶o hiÓm mïa mµng; vµ nghiªn cøu
cã t×nh tr¹ng do khuyÕn khÝch ngêi d©n kh«ng vµ më réng n«ng nghiÖp theo híng cung cÊp
theo ®uæi c¸c c¬ héi kinh tÕ, nªn nh÷ng h¹n chÕ gièng c©y trång chÞu h¹n, lò lôt vµ ph¸t triÓn
cña hÖ thèng hiÖn t¹i sÏ b¾t ®Çu c¶n trë ®Õn t¨ng nhanh sau thiªn tai.
trëng kinh tÕ.
C¸c thay ®æi c¬ cÊu: trång rõng, x©y dùng, duy
tu vµ qu¶n lý c¬ së h¹ tÇng, kiÓm so¸t lò lôt vµ
Mét c¸ch ®Ó ®¶m b¶o cã sù ®èi xö b×nh ®¼ng h¬n ë
c¬ së h¹ tÇng thuû lîi; n¹o vÐt vµ kiÓm so¸t lë
c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng kh¸c nhau ®ßi hái
s«ng; v.v...
yªu cÇu quan t©m râ rµng trong c¸c kÕ ho¹ch gi¶m
nghÌo ®ãi cña x·, huyÖn hoÆc tØnh ®Õn t×nh tr¹ng
Quü Kh¾c phôc Thiªn tai, triÓn khai trªn c¬ së
dÔ bÞ tæn th¬ng vµ cÇn ®a ra nh÷ng híng dÉn
ph¶n øng, ®Ó tµi trî cho viÖc t¸i x©y dùng cÊp
phï hîp vÒ c¸ch tiÕn hµnh ph©n tÝch t×nh tr¹ng dÔ bÞ
thiÕt sau thiªn tai c¸c c¬ së h¹ tÇng c«ng thiÕt
tæn th¬ng nµy. (Cã c¬ héi ®Ò thùc hiÖn viÖc nµy
yÕu vµ hç trî thu nhËp vµ t¹o viÖc lµm gióp phôc
khi ChiÕn lîc CPRGS ®îc ®a xuèng thùc hiÖn ë
håi 56 .
c¸c cÊp chÝnh quyÒn díi trung ¬ng). Mét biÖn
ph¸p bæ trî quan träng nh»m gi¶m bít nh÷ng bÊt
Ph¬ng ph¸p tæng hîp nµy ®Ó phßng tr¸nh, gi¶m
b×nh ®¼ng vÒ hëng lîi ®ã lµ cÇn nhÊn m¹nh ®Õn
nhÑ vµ ph¶n øng víi thiªn tai ®ßi hái ph¶i cã sù
tÇm quan träng cña viÖc th«ng tin cho c«ng d©n vÒ
phèi hîp hiÖu qu¶ cña rÊt nhiÒu c¸c tæ chøc (nh
c¸c quyÒn vµ quyÒn lîi. NhiÒu ngêi hëng lîi
Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, Bé Giao
kh«ng biÕt t¹i sao hä l¹i ®îc hëng hoÆc liÖu møc
th«ng, Bé KÕ ho¹ch §Çu t, vv). §· ®¹t ®îc nhiÒu
hä hëng ®· ®óng cha. Râ rµng lµ hÇu hÕt nh÷ng
thµnh tùu ®¸ng kÓ trong viÖc phèi hîp gi÷a chÝnh
ngêi ®¸ng lÏ ®îc hëng lîi th× l¹i kh«ng ®îc
quyÒn vµ c¸c nhµ tµi trî ë miÒn Trung ViÖt Nam57:
mµ còng kh«ng biÕt g× vÒ nh÷ng quyÒn lîi cña hä.
cã kh¶ n¨ng tèt ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn vµ ¸p dông
ViÖc thiÕu nhËn thøc ®Æc biÖt dÔ thÊy ë nh÷ng nhãm
ph¬ng ph¸p nµy ë nh÷ng n¬i kh¸c (nh §ång
d©n téc thiÓu sè kh«ng biÕt nãi hoÆc ®äc tiÕng ViÖt.
b»ng S«ng Cöu long).
Cung cÊp th«ng tin b»ng c¸ch d¸n lªn têng ë
trung t©m x· hoÆc qua ®µi hoÆc v« tuyÕn vµ b»ng
N©ng cao kh¶ n¨ng tiÕp cËn vµ chÊt lîng dÞch vô
ng«n ng÷ phï hîp ë nh÷ng vïng mµ c¸c nhãm d©n
y tÕ vµ gi¸o dôc.
c chiÕm ®a sè kh«ng ph¶i lµ ngêi Kinh sÏ
gióp gi¶m bít tû lÖ hëng lîi kh«ng ®îc yªu cÇu
ViÖc ®¶m b¶o tiÕp cËn dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh cã
do ngêi d©n kh«ng biÕt vÒ c¸c quyÒn lîi nµy.
thÓ chi tr¶ ®îc cho c¸c hé gia ®×nh nghÌo lµ träng
t©m cña viÖc gi¶m t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng. Cam
X©y dùng ph¬ng ph¸p luËn cho phßng tr¸nh vµ
kÕt tøc th× cña chÝnh phñ ®èi víi vÊn ®Ò nµy mµ
gi¶m nhÑ thiªn tai
cã lÏ b¾t ®Çu ë c¸c x· nghÌo nhÊt ®· ®îc x¸c
®Þnh cã thÓ cã t¸c ®éng ®¸ng kÓ lªn kh¶ n¨ng
Do thiªn tai nghiªm träng dêng nh x¶y ra ngµy
ngêi nghÌo ®èi phã víi lo¹i rñi ro phæ biÕn vµ lµm
cµng thêng xuyªn, nªn ChÝnh phñ cÇn x©y dùng
suy yÕu con ngêi nµy. Lo¹i bá c¸c chi phÝ cho
c¸c kÕ ho¹ch vïng tæng hîp nh»m gi¶m bít kh¶
ngêi nghÌo (th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch miÔn phÝ
n¨ng x¶y ra thiªn tai vµ gi¶m nhÑ hËu qu¶ khi thiªn
hiÖu qu¶, cã thÓ lµ sö dông mét biÖn ph¸p kh¸c tèt
tai x¶y ra. KÕ ho¹ch nµy gåm cã:
h¬n thÎ y tÕ miÔn phÝ) lµ mét phÇn cña gi¶i ph¸p.
C¸c biÖn ph¸p phi c¬ cÊu: hÖ thèng s½n sµng C¶i c¸ch l¹i viÖc cÊp tµi chÝnh ®Ó cã thÓ thanh to¸n
®èi phã vµ ph¶n øng víi thiªn tai; quy ho¹ch vµ cho c¸c tr¹m y tÕ x·, cã thÓ trªn c¬ së trùc tiÕp theo
x©y dùng hÖ thèng dÉn níc tæng hîp, xem xÐt ®Çu ngêi, cã thÓ hç trî c¸c dÞch vô y tÕ ë cÊp nµy
c¸c quy chÕ vÒ x©y dùng; t vÊn vµ trî cÊp nh»m n¬i phÇn lín ngêi nghÌo kh¸m ch÷a bÖnh vµ ®¶m
khuyÕn khÝch x©y dùng c¸c c«ng tr×nh chèng b¶o ngêi cã thÎ y tÕ miÔn phÝ còng ®îc cung cÊp
chÞu ®îc søc tµn ph¸ cña giã vµ lò lôt; b¶o hiÓm dÞch vô y tÕ c«ng b»ng nh ngêi nh÷ng ngêi tr¶
55
Nhãm lµm viÖc vÒ vÊn ®Ò nghÌo 1999 trang 126; van de Walle 1998.
56
Ng©n hµng ThÕ giíi vµ c¸c tæ chøc kh¸c 2000 tr. 88-9; IFRCRCS 2001.
57
NDM Partnership 2001.
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi
34
- §¹t c¸c môc tiªu
b»ng tiÒn mÆt. C¸c thö nghiÖm vÒ ®ång tµi trî b¶o ViÖc n©ng cao tiªu chuÈn ch¨m sãc toµn diÖn th«ng
hiÓm y tÕ phøc t¹p h¬n ë Trung Quèc cã thÓ rÊt qua ®Çu t vµo vËt chÊt vµ ®µo t¹o còng cã ý nghÜa
®¸ng häc hái: ë vïng thµnh thÞ Trung quèc, ngêi v« cïng quan träng. ViÖc n©ng cao kh¶ n¨ng tiÕp
ta ®· ®¹t ®îc thµnh c«ng ®¸ng kÓ trong më réng cËn víi dÞch vô y tÕ vµ gi¸o dôc cã chÊt lîng qua
ph¹m vi vµ tÝnh bÒn v÷ng cña b¶o hiÓm b»ng c¸ch c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n ®Ó gi¶m t×nh tr¹ng xa x«i
sö dông kÕt hîp tµi kho¶n tiÕt kiÖm c¸ nh©n, mét hÎo l¸nh cã lÏ lµ dÔ dµng h¬n x©y c¸c tr¹m y tÕ x·
nguån quü do ngêi sö dông lao ®éng tµi trî víi hay trêng häc. C¸c ch¬ng tr×nh nh»m môc tiªu
kho¶n b¶o hiÓm cña chÝnh s¸ch b¶o hiÓm y tÕ, víi ph¸t triÓn con ngêi nh ch¬ng tr×nh
møc giíi h¹n chi tr¶ cô thÓ cña tõng lo¹i trong tõng PROGRESA ë Mª xi c« - còng cã thÓ gióp gi¶m
trêng hîp cô thÓ (xem Khung 9). nhu cÇu t¹o thu nhËp, tµi s¶n vµ tiÕt kiÖm do bÞ mÊt
c¬ héi cña c¸c hé nghÌo vµ dÔ bÞ tæn th¬ng khi
®Çu t vµo c¸c tr¹m y tÕ vµ trêng häc.
Khung 9: Nguån tµi chÝnh cho b¶o hiÓm Y tÕ
ë Trung Quèc §¬n gi¶n ho¸ viÖc ®¨ng ký hé khÈu cña nh÷ng
ngêi di c ®Õn thµnh thÞ.
T¹i Trung Quèc, phÝ b¶o hiÓm thùc thanh thùc
chi cña c¸c ch¬ng tr×nh b¶o hiÓm b¾t buéc ë
BiÓu hiÖn râ rµng nhÊt cña t×nh tr¹ng biÕn ®éng vÒ
c¸c khu vùc thµnh thÞ hiÖn nay ®¹t møc kh¸ cao
d©n sè ngµy cµng t¨ng lªn liªn quan ®Õn nh÷ng vÊn
8-9% tæng møc l¬ng. Trong mét thö nghiÖm
®Ò nãi trªn lµ sè luîng d©n c kh«ng ®¨ng ký hé
nh»m lµm cho c¸c quü nµy trë lªn hiÖu qu¶ h¬n,
khÈu ë c¸c thµnh phè lín do hiÖn tîng di d©n tõ
hai thµnh phè ®· ¸p dông mét hÖ thèng theo ®ã
n«ng th«n ra thµnh thÞ g©y ra. ChÝnh phñ ®Ò ra môc
mét nöa kho¶n ®ãng gãp cña c«ng nh©n ®îc
tiªu t¨ng tû lÖ d©n sè thµnh thÞ trong tæng d©n sè
nép vµo c¸c tµi kho¶n tiÕt kiÖm c¸ nh©n, trong
quèc gia ®¹t trªn 40% vµo nh÷ng thËp kû tíi. NÕu
khi mét nöa kho¶n ®ãng gãp kia cña c«ng nh©n
®iÒu nµy x¶y ra, ®iÒu quan träng lµ nh÷ng ngêi di
nép vµo c¸c quü ®ãng gãp. Khi ngêi c«ng nh©n
d©n ®Õn c¸c trung t©m thµnh thÞ ph¶i ®îc c«ng
bÞ bÖnh, c¸c chi phÝ y tÕ kh¸c cña hä tríc hÕt
nhËn chÝnh thøc vÒ hé khÈu, ®iÒu nµy cho phÐp hä
sÏ ®îc thanh to¸n b»ng tµi kho¶n c¸ nh©n cña
cã quyÒn tiÕp cËn c¸c dÞch vô c¬ b¶n (gi¸o dôc, y tÕ
hä vµ c¸c kho¶n tiÕt kiÖm c¸ nh©n kh¸c. Tuy
vµ b¶o trî x· héi/X§GN). Trong chiÕn lîc CPRGS,
nhiªn, nÕu chi phÝ trong mét n¨m cô thÓ vît
ChÝnh phñ th«ng b¸o sÏ cung cÊp tiÕp cËp c¸c dÞch
qu¸ trÞ gi¸ cã trong tµi kho¶n c¸ nh©n céng thªm
vô x· héi c¬ b¶n cho tÊt c¶ c¸c ngêi d©n thµnh thÞ,
5% tæng l¬ng cña ngêi lao ®éng, th× phÇn vît
kÓ c¶ nh÷ng ngêi kh«ng cã hé khÈu [vµ] x©y dùng
nµy sÏ ®îc quü ®ãng gãp (do ngêi sö dông
c¸c biÖn ph¸p gióp ngêi nghÌo t×m viÖc lµm ë nh÷ng
lao ®éng tµi trî) chi tr¶. NÕu chi phÝ y tÕ vît
vïng ®« thÞ. Ngoµi ra, ChÝnh phñ sÏ xem xÐt l¹i
qu¸ møc trÇn (b»ng 5 lÇn møc thu nhËp hµng
chÝnh s¸ch di c lao ®éng vµ chÝnh s¸ch ®¨ng ký hé
n¨m cña ngêi lao ®éng), th× chóng sÏ ®îc
khÈu ®Ó ngêi d©n cã thÓ dÔ dµng chuyÓn sang
mét chÝnh s¸ch b¶o hiÓm y tÕ bæ trî chi tr¶.
nh÷ng c«ng viÖc ®îc tr¶ l¬ng cao h¬n58. §©y lµ
Tr«ng cã vÎ phøc t¹p, nhng hÖ thèng nµy ®·
mét quyÕt ®Þnh khã kh¨n: nã sÏ lµm t¨ng m¹nh
thµnh c«ng trong viÖc n©ng cao nhËn thøc cña
nhu cÇu vÒ c¸c dÞch vô x· héi ë thµnh thÞ vµ g©y ra
ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng vÒ
¸p lùc vÒ ng©n s¸ch cho chÝnh quyÒn c¸c thµnh phè.
chi phÝ y tÕ vµ thóc ®Èy c¸c bÖnh viÖn ph¶i hîp
Tuy nhiªn, ViÖt Nam cÇn x©y dùng mét thÞ trêng
lý ho¸ qui tr×nh chÈn ®o¸n vµ ch÷a bÖnh. HÖ
lao ®éng lu ®éng vµ linh ho¹t vµ cho phÐp nh÷ng
thèng nµy hiÖn t¹i ®· ®îc më réng sang 57
ngêi lao ®éng di c ®Õn c¸c trung t©m thµnh thÞ
thµnh phè kh¸c.
víi c¸c quyÒn lîi vµ b¶o ®¶m nh nh÷ng ngêi d©n
Nguån: Xiaoyi vµ nh÷ng ngêi kh¸c 1999 tr 71- kh¸c (xem Khung 10). SÏ cÇn ph¶i cã thªm c¸c
4 ; van Ginneken 1999 tr. 18-19 nguån lùc bæ sung.
58
ChÝnh phñ ViÖt Nam 2002, t. 132
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi 35
- §¹t c¸c môc tiªu
Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh ®ã lµ cÇn cã ph¬ng
Khung 10: Di d©n, hé khÈu vµ ho¹t ®éng cña ph¸p tiÕt kiÖm tiÒn an toµn vµ cã hi väng vÒ kh¶
thÞ trêng lao ®éng ë Trung Quèc n¨ng sinh lîi. HiÖn t¹i, c¸c ch¬ng tr×nh tµi chÝnh
vi m« cña chÝnh phñ thêng cÊp c¸c kho¶n cho vay
Trung Quèc, gièng nh ViÖt Nam, trong nhiÒu
cã hç trî chø kh«ng ph¶i lµ c¸c c«ng cô tiÕt kiÖm59.
thËp kû qua ®· sö dông sæ hé khÈu ®Ó qu¶n lý
C¸c ch¬ng tr×nh tiÕt kiÖm cÇn ph¶i cã b¶o ®¶m
an sinh x· héi, di d©n vµ nguån cung lao ®éng.
(®¶m b¶o cho sù an toµn cña tiÒn göi), tiÖn lîi (vÒ
Còng nh ViÖt Nam, m« h×nh nµy ®· dÉn ®Õn 2
®Þa ®iÓm vµ thñ tôc sao cho dÔ dµng göi vµ rót tiÒn
vÊn ®Ò. Thø nhÊt, nh÷ng ngêi di d©n tõ n«ng
göi), dÔ dµng rót tiÒn (cung cÊp cho ngêi göi c«ng
th«n ra thµnh thÞ sÏ ®èi mÆt víi c¸c t×nh tr¹ng
cô rót tiÒn mÆt nhanh chãng) vµ h×nh thøc v« danh.
dÔ bÞ tæn th¬ng cô thÓ, do hä kh«ng thÓ lµm
Kho¶n tiÒn göi ph¶i ®îc b¶o ®¶m chèng l¹i l¹m
viÖc chÝnh thøc nÕu kh«ng cã hé khÈu vµ chØ
ph¸t vµ nh÷ng sôp ®æ thÓ chÕ (hµm ý cÇn cã qu¶n
®îc tiÕp cËn h¹n chÕ víi c¸c dÞch vô x· héi.
lý tèt, ®iÒu tiÕt hiÖu qu¶ vµ th«ng b¸o râ rµng c«ng
Thø hai, nh÷ng ngêi d©n n«ng th«n bÞ nh÷ng
khai vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña ngêi göi vµ mét sè
vÊn ®Ò ®ã g©y c¶n trë cho viÖc di c sÏ gãp
hÖ thèng b¶o hiÓm tiÒn göi) 60. Mét ch¬ng tr×nh
phÇn vµo t×nh tr¹ng d thõa cung lao ®éng ë
nh vËy sÏ lµ lùa chän rÊt hÊp dÉn cho chiÕn lîc
n«ng th«n. KÕt qu¶ lµ, ChÝnh phñ Trung Quèc
tiÕt kiÖm mµ ngêi nghÌo sö dông khi thiÕu c¸c lùa
gÇn ®©y ®· th«ng b¸o dù ®Þnh xo¸ bá mét sè
chän: ch¼ng h¹n nh mua gia sóc hoÆc vµng.
qui ®Þnh cña hÖ thèng cÊp hé khÈu nh»m tù do
ho¸ thÞ trêng lao ®éng vµ gióp hµng chôc tiÖu
ViÖc tiÕp tôc cho vay víi l·i suÊt thÊp h¬n l·i suÊt
ngêi d©n ë n«ng th«n Trung quèc t×m viÖc lµm.
thÞ trêng cña Ng©n hµng N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn
Trung Quèc hiÖn nay còng ®ang thµnh lËp hÖ
N«ng th«n, Ng©n hµng dµnh cho Ngêi nghÌo vµ
thèng ®¨ng ký lao ®éng, theo hÖ thèng nµy
rÊt nhiÒu c¸c ch¬ng tr×nh ®Æc biÖt ®ang nhËn ®îc
ngêi d©n cã thÓ yªu cÇu hëng trî cÊp trªn c¬
sù hç trî m¹nh mÏ cña ChÝnh phñ. Tuy nhiªn, nhiÒu
së c¸c tæ chøc b¶o hiÓm x· héi míi ®îc thµnh
nghiªn cøu ®· cho thÊy nh÷ng h¹n chÕ cña chÝnh
lËp chø kh«ng ph¶i c¸c lo¹i h×nh kh¸c. Tuy
s¸ch nµy vµ ®· ®Ò nghÞ cÇn nghiªn cøu l¹i l·i suÊt
nhiªn, thay ®æi nµy sÏ diÔn ra tõ tõ. C¸c h¹n
cña c¸c kho¶n cho vay nh lµ c«ng cô dù b¸o tríc
chÕ nµy sÏ tån t¹i l©u h¬n ë c¸c thµnh phè lín
cÇn thiÕt trong viÖc cung cÊp c¸c c«ng cô tiÕt kiÖm.
nh Thîng H¶i, B¾c Kinh vµ Qu¶ng Ch©u lµ
TiÕt kiÖm cã ý nghÜa v« cïng quan träng: viÖc ChÝnh
nh÷ng n¬i ®· ph¶i g¸nh chÞu søc Ðp vÒ dÞch vô
phñ mong muèn cung cÊp dÞch vô tiÕt kiÖm cho
x· héi do tèc ®é t¨ng trëng nhanh vµ quy m«
ngêi nghÌo, ch¼ng h¹n nh th«ng qua c¸c bu
lín g©y ra. Vµ nh÷ng ngêi kh«ng ë ®©y chØ cã
côc, nh ®Ò nghÞ trong ChiÕn lîc CPRGS, lµ mét
thÓ xin nhËp hé khÈu nÕu hä ®· cã nhµ hîp
bíc ®i rÊt tÝch cùc61. Sù ph¸t triÓn cña lÜnh vùc tµi
ph¸p vµ mét nguån thu nhËp æn ®Þnh.
chÝnh vi m« tù duy tr× vµ hiÖu qu¶ cÇn g¾n víi c¶i
Nguån: B¸o Viet Nam News Thø n¨m ngµy 30 c¸ch ng©n hµng réng lín h¬n b»ng ph¬ng thøc
th¸ng 8 n¨m 2001 tÝch cùc vµ s¸ng t¹o n©ng cao tÇm víi cña dÞch vô
vµ x©y dùng khu«n khæ ph¸p luËt phï hîp cho c¸c
tæ chøc vµ ho¹t ®éng tµi chÝnh nhá.
§iÒu chØnh c¸c ch¬ng tr×nh tµi chÝnh vi m« lµm X©y dùng c¸c c«ng cô b¶o hiÓm võa kh¶ n¨ng vµ
cho chóng trë thµnh c¸c c«ng cô gi¶m nghÌo vµ hiÖu qu¶.
qu¶n lý rñi ro hiÖu qu¶ h¬n.
§èi víi mét sè nhãm d©n c vµ mét sè d¹ng rñi ro,
VÉn cã kh¶ n¨ng ®Ó tµi chÝnh vi m« ë ViÖt Nam ch¬ng tr×nh b¶o hiÓm lµ mét h×nh thøc b¶o vÖ hiÖu
ph¸t huy kh¶ n¨ng tÝch cùc h¬n nhiÒu trong viÖc qu¶ chèng l¹i rñi ro thu nhËp gi¶m hoÆc tiªu dïng
gãp phÇn gi¶m nghÌo vµ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng. t¨ng62. Khi thu nhËp trung b×nh t¨ng lªn, ChÝnh phñ
59
Mét sè c«ng cô tiÕt kiÖm ®îc ®a ra (nh th«ng qua Bu ®iÖn vµ Héi Liªn hiÖp Phô n÷), song quy m« cña c¸c c«ng cô nµy cßn kh¸ nhá.
60
Nhãm lµm viÖc vÒ vÊn ®Ò nghÌo 1999 tr. 114; McCarty 2001.
61
Bé L§TBXD 2001 tr. 17.
62
Haughton et al 2001 tr. 15.
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi
36
- §¹t c¸c môc tiªu
ViÖt Nam cÇn thuyÕt phôc thªm nhiÒu hé gia ®×nh
Khung 11: B¶o hiÓm Y tÕ: Kinh nghiÖm cña
n÷a ®Çu t vµo qu¶n lý rñi ro b»ng c¸ch b¶o hiÓm.
Tæ chøc phi ChÝnh phñ vµ CBO
B¶o hiÓm y tÕ vµ b¶o hiÓm mïa mµng cÇn ®îc u
tiªn, chóng cho thÊy tÇm quan träng cña bÖnh tËt VÒ c¬ b¶n, cã 3 lý do gi¶i thÝch t¹i sao ngêi lao
vµ mÊt mïa (kÓ c¶ mÊt mïa do thiªn tai) lµ c¸c nh©n ®éng trong khu vùc phi chÝnh thøc thÝch c¸c
tè ®Èy c¸c hé gia kh«ng nghÌo vµo nghÌo ®ãi. XÐt ch¬ng tr×nh b¶o hiÓm nhãm h¬n lµ tù chi vµ tµi
vÒ l©u dµi, nã ®ãng vai trß b¶o ®¶m viÖc thùc hiÖn trî. Thø nhÊt, b»ng c¸c kho¶n ®ãng gãp thêng
tèt h¬n c¸c nghÜa vô cña ngêi sö dông lao ®éng vµ xuyªn, cã thÓ kh¾c phôc nh÷ng vÊn ®Ò nî nÇn
ngêi lao ®éng trong khu vùc t nh©n trong viÖc do tiÒn viÖn phÝ lín. Thø hai, tiÒm lùc tµi chÝnh
®ãng gãp b¶o hiÓm x· héi. Bªn c¹nh ®ã, vÒ sau nã nhãm cã thÓ cho phÐp ngêi ®iÒu hµnh ®µm
cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn bæ sung thªm kho¶n ®ãng gãp ph¸n ®Ó cã ®îc c¸c dÞch vô chÊt lîng cao
tù nguyÖn vµo ch¬ng tr×nh b¶o hiÓm x· héi vµ h¬n hoÆc cã gi¸ trÞ h¬n cña t nh©n. Thø ba,
ch¬ng tr×nh b¶o hiÓm thÊt nghiÖp s¾p triÓn khai, B¶o hiÓm nhãm cã thÓ sÏ s½n sµng chi vµo c¸c
cho phÐp c¸c c«ng ty nhá cã mong muèn tham gia ho¹t ®éng tuyªn truyÒn y tÕ vµ phßng ngõa
cã thÓ thùc hiÖn ®îc. nh»m gi¶m bít chi phÝ ch÷a bÖnh. Cã sù kh¸c
nhau c¬ b¶n gi÷a c¸c ch¬ng tr×nh Lo¹i I (b¶o
§Ó cã thÓ thùc hiÖn ®îc, ho¹t ®éng cña c¸c ch¬ng hiÓm cho nh÷ng biÕn cè Ýt x¶y ra nhng cã chi
tr×nh nµy ph¶i ®îc c¶i thiÖn rÊt nhiÒu: møc ®é vµ phÝ cao, nh n»m viÖn) vµ Lo¹i II (b¶o hiÓm cho
h×nh thøc ®ãng gãp ph¶i linh ho¹t h¬n vµ ®iÒu chØnh nh÷ng biÕn cè x¶y ra thêng xuyªn nhng cã
phï hîp víi kh¶ n¨ng ®ãng gãp cña nhãm ngêi chi phÝ thÊp, nh ch¨m sãc y tÕ ban ®Çu). T¹i
nghÌo vµ nhãm cã thu nhËp trung b×nh, cã thÓ cÇn hÇu hÕt c¸c níc, hÇu hÕt ngêi lao ®éng kÓ
®Õn yÕu tè tµi kho¶n tiÕt kiÖm c¸ nh©n mµ c¸c c¸ c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng sèng díi ngìng
nh©n cã thÓ gãp vµo khi cã thu nhËp cßn l¹i sau tiªu nghÌo ®Òu s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng dµnh mét
dïng. (Xem Khung 11). phÇn ®¸ng kÓ thu nhËp cña gia ®×nh vµo c¸c
dÞch vô y tÕ vµ thêng lµm nh vËy th«ng qua
B¶n dù th¶o luËt an sinh x· héi míi lÇn ®Çu tiªn ®Ò h×nh thøc thu phÝ t¹i c¸c ®iÓm dÞch vô. Do ®ã,
ra viÖc ¸p dông trî cÊp thÊt nghiÖp. Trong khi ®iÒu vÒ mÆt lý thuyÕt c¸c ch¬ng tr×nh b¶o hiÓm y tÕ
nµy Ýt cã liªn quan tíi ®a phÇn c¸c khu vùc chÝnh tËp thÓ lµ cã hiÖu qu¶ ë nhiÒu níc, mang l¹i
thøc cña lùc lîng lao ®éng ViÖt Nam, song nã hiÖu qu¶ cho c¶ ngêi cung cÊp vµ bÖnh nh©n.
xøng ®¸ng víi sù nç lùc cÇn thiÕt ®Ó cã ®îc quyÒn §iÓn h×nh lµ c¸c ch¬ng tr×nh cã h×nh thøc b¶o
nµy trong giai ®o¹n ban ®Çu: kinh nghiÖm cña thÕ hiÓm vi m« lµ c¸c ch¬ng tr×nh qu¶n lý ®éc
giíi ph¸t triÓn cho thÊy vÒ mÆt chÝnh trÞ rÊt khã cã lËp, quy m« nhá, mang tÝnh ®Þa ph¬ng (do cã
thÓ c¶i c¸ch c¸c ch¬ng tr×nh trî cÊp viÖc lµm ®· nh÷ng ngêi kh«ng tin vµo c¸c ch¬ng tr×nh cã
®îc thiÕt lËp tõ tríc. §Ó cã ®îc mét kÕ ho¹ch quy m« lín h¬n vµ v« danh h¬n), n»m trong tæ
phï hîp, ®ßi hái ph¶i cã sù suy xÐt cÈn thËn63. Møc hîp c¸c ch¬ng tr×nh gióp n©ng cao chøc n¨ng
®ãng gãp ph¶i phï hîp víi c¶ ngêi lao ®éng vµ b¶o hiÓm vµ c¬ cÊu qu¶n lý. HÇu hÕt c¸c ch¬ng
ngêi sö dông lao ®éng (nh kh«ng ®îc lµm t¨ng tr×nh cung cÊp b¶o hiÓm Lo¹i II lµ lo¹i Ýt thÝch
chi phÝ lao ®éng ®Õn møc lµm t¨ng tû lÖ thÊt nghiÖp). hîp h¬n ®èi víi viÖc ®¸p øng c¸c nhu cÇu b¶o
Møc trî cÊp ph¶i ®¶m b¶o cung cÊp mét kho¶n thu trî x· héi vÒ y tÕ quan träng nhÊt, thêng lµ
nhËp thay thÕ hiÖu qu¶, cho phÐp nh÷ng ngêi lao nh÷ng kho¶n chi phÝ lín kh«ng biÕt tríc. KÕt
®éng bÞ sa th¶i cã thÓ ®èi phã víi thêi kú thÊt nghiÖp hîp ph¹m vi b¶o hiÓm ®èi víi mét sè lo¹i rñi ro
mµ kh«ng ph¶i b¸n tµi s¶n hoÆc tõ bá kh«ng ®Çu t thµnh mét nhãm chøc n¨ng b¶o hiÓm ®a d¹ng
vµo dinh dìng, gi¸o dôc vµ y tÕ; nhng møc trî cã thÓ lµ mét gi¶i ph¸p. VÝ dô nh, Tæ chøc Phi
cÊp nµy còng kh«ng ®îc qu¸ cao ®Ó kh«ng khuyÕn chÝnh phñ cña Ên ®é SEWA (HiÖp héi Phô n÷ tù
khÝch ngêi lao ®éng nhanh chãng quay trë l¹i lµm t¹o viÖc lµm) thùc hiÖn chi tr¶ viÖn phÝ lµ mét
viÖc. Phèi hîp thanh to¸n c¸c kho¶n trî cÊp víi c¸c phÇn trong ch¬ng tr×nh b¶o hiÓm cho nh÷ng
chÝnh s¸ch thÞ trêng n¨ng ®éng (nh yªu cÇu ngêi biÕn cè bÊt ngê nh chÕt, tµn tËt vµ thai s¶n
hëng trî cÊp tham gia vµo c¸c trung t©m viÖc lµm) còng nh bÞ mÊt c«ng cô lao ®éng, nhµ cöa vµ
lµ mét phÇn cña gi¶i ph¸p nµy. tµi s¶n.
63
Howell 2001.
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi 37
- §¹t c¸c môc tiªu
TiÕn hµnh ph©n tÝch chi tiÕt hÖ thèng an sinh x· vµ ngoµi níc sÏ gióp ngêi n«ng d©n t¨ng tÝnh
héi vµ ®¸nh gi¸ Ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo c¹nh tranh cña c¸c s¶n phÈm cña hä vµ më réng
®êng biªn lîi nhuËn cña c¸c ho¹t ®éng cña hä
Tiªu dïng cña ChÝnh phñ ViÖt Nam vµo b¶o trî x· (th«ng qua viÖc t¨ng chÊt lîng s¶n phÈm, ch¼ng
héi vµ gi¶m nghÌo cã môc tiªu lµ t¬ng ®èi cao ®Æc h¹n). Cô thÓ, viÖc n©ng cao c¸c dÞch vô thó y vµ kh¶
biÖt khi so víi tiªu chuÈn cña c¸c níc §«ng nam n¨ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô tiªm chñng cho gia sóc
¸. MÆc dÇu bøc tranh tiªu dïng th× kh¸ râ rÖt vµ c¸c võa kh¶ n¨ng sÏ lµm gi¶m ®¸ng kÓ rñi ro gia sóc bÞ
sè liÖu Kh¶o s¸t møc sèng d©n c cung cÊp chi tiÕt chÕt, mét nguyªn nh©n quan träng t¹o ra c¸c c¬n
cho ph¹m vi vµ møc ®é trî gióp x· héi, nhng qu¶ sèc lín cho c¸c hé gia ®×nh nghÌo.
thùc lµ ngêi ta biÕt rÊt Ýt vÒ kÕt qu¶ - vÒ c¸i g× cã
hiÖu qu¶ vµ c¸i g× kh«ng cã hiÖu qu¶. C¸c ®¸nh gi¸ Xem xÐt kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c ch¬ng tr×nh c«ng
chÝnh x¸c cã thÓ gióp x¸c ®Þnh th«ng lÖ tèt nhÊt vµ tr×nh c«ng céng lµm c«ng cô b¶o trî x· héi vµ lµ
®em l¹i bµi häc cho x©y dùng chÝnh s¸ch vµ ch¬ng träng t©m trong cung cÊp c¬ së h¹ tÇng nh»m gi¶m
tr×nh: ChÝnh phñ ®· tuyªn bè r»ng nh÷ng ®¸nh gi¸ nghÌo ®ãi
nµy sÏ ®îc thùc hiÖn. Híng cÊp vèn vµo c¸c
Víi ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh cña ViÖt nam vµ mèi quan
ch¬ng tr×nh cã hiÖu qu¶ vµ c¶i c¸ch c¸c ch¬ng
hÖ chÆt chÏ quan s¸t thÊy gi÷a sù c« lËp vËt chÊt víi
tr×nh kh«ng cã hiÖu qu¶ cã thÓ ®em l¹i t¸c ®éng
nghÌo ®ãi vµ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng, kh«ng cã
tÝch cùc lín cho gi¶m nghÌo vµ kh¶ n¨ng dÔ bÞ tæn
g× ng¹c nhiªn khi ChÝnh phñ ®Çu t m¹nh vµo cung
th¬ng.
cÊp c¬ së h¹ tÇng (®Æc biÖt lµ ®êng x¸, ®iÖn khÝ
X©y dùng c¸c ch¬ng tr×nh híng vµo c¸c nhãm ho¸, c¬ cÊu thñy lîi vµ c¬ cÊu viÔn th«ng) lµm c«ng
®Æc biÖt dÔ bÞ tæn th¬ng trong c¸c hé gia ®×nh. cô gi¶m nghÌo ®ãi65. Tuy nhiªn, nãi chung ph¬ng
thøc cung cÊp c¬ së h¹ tÇng cã xu híng sö dông
HÇu hÕt c¸c ch¬ng tr×nh vµ chÝnh s¸ch chÝnh thøc kh¸ nhiÒu vèn. Trong khi cã kh¶ n¨ng x©y dùng c¬
®Òu tËp trung vµo hé gia ®×nh (miÔn häc phÝ lµ ngo¹i së h¹ tÇng sö dông nhiÒu lao ®éng ®Ó t¹o viÖc lµm
lÖ ®¸ng chó ý)64. CÇn x©y dùng c¸c ch¬ng tr×nh vµ thu nhËp cho nh÷ng nhãm d©n c nghÌo, ®Æc
môc tiªu (nh dinh dìng hoÆc y tÕ dùa vµo trêng biÖt trong thêi kú n«ng nhµn. C¸c ch¬ng tr×nh nµy
häc) ®Õn ®îc nh÷ng nhãm d©n c mµ nhu cÇu cô cÇn ®îc x©y dùng ®Ó cã thÓ tù ®Þnh híng b»ng
thÓ cña hä kh«ng ®îc biÕt ®Õn ë c¸c hé gia ®×nh c¸ch x©y dùng møc l¬ng chØ thu hót nh÷ng ngêi
cã møc tiªu dïng b×nh qu©n ®Çu ngêi võa ®ñ. nghÌo kh«ng cã c¸c c¬ héi kh¸c sinh lîi h¬n. C¸c
ch¬ng tr×nh nµy cÇn ®îc x©y dùng vµ qu¶n lý
Gi¶m bít rñi ro s¶n xuÊt th«ng qua viÖc n©ng cao cÈn träng ®Ó chóng t¹o ra viÖc lµm cã l¬ng n©ng
ph¹m vi triÓn khai vµ chÊt lîng c¸c dÞch vô khuyÕn cao an sinh vµ mang l¹i c¬ së h¹ tÇng chÊt lîng
n«ng cao vµ cÇn ®îc bæ sung cïng c¸c chÝnh s¸ch kh¸c
nh»m gióp ®ì ngêi nghÌo lµ nh÷ng ngêi kh«ng
Cã rÊt nhiÒu kh¶ n¨ng gi¶m bít vµ gi¶m nhÑ rñi ro thÓ lao ®éng hoÆc lµ nh÷ng ngêi lao ®éng nghÌo.
trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp th«ng qua viÖc cung Tuy nhiªn, cã rÊt nhiÒu vÝ dô vÒ c¸c ch¬ng tr×nh
cÊp t vÊn phï hîp (vµ sö dông ®Çu vµo Ýt h¬n) ®¸p ®¹t ®îc sù c©n b»ng nµy(Khung 12) ë c¸c níc vµ
øng ®îc nhu cÇu ®Þa ph¬ng. VÊn ®Ò nµy ®ßi hái ViÖt Nam cÇn xem xÐt cÈn träng lîi Ých khi chÊp
ph¶i cã sù chuyÓn ®æi c¨n b¶n trong vai trß cña c¸c nhËn ph¬ng thøc nµy cho viÖc x©y dùng c¬ së h¹
dÞch vô khuyÕn n«ng mµ hiÖn ®ang ®îc Nhµ níc tÇng 66 .
cÊp vèn nh»m thóc ®Èy c¸c kÕ ho¹ch do Nhµ níc
chØ ®¹o ®Ó t¨ng s¶n lîng cña mét sè vô mïa nhÊt ViÖc triÓn khai mét c¸ch hÖ thèng c¸c c«ng tr×nh
®Þnh. C¸c t vÊn vÒ gièng vµ kü thuËt kh«ng chØ c«ng céng sö dông nhiÒu lao ®éng rÊt phøc t¹p ë
lµm æn ®Þnh vµ n©ng cao n¨ng suÊt mµ cßn ph¶i lµm ViÖt Nam do cã c¸c quy ®Þnh tõ l©u lµ thanh niªn
t¨ng thu nhËp vµ gi¸ trÞ b÷a ¨n tõ viÖc n©ng cao cã søc khoÎ ®ãng gãp 10 ngµy lao ®éng mçi n¨m
n¨ng suÊt nµy. Th«ng tin vÒ thÞ trêng c¶ trong ®Ó duy tu ®êng hoÆc lµm c¸c c«ng tr×nh c¬ së h¹
64
van de Walle 1998 tr. 32.
65
Ng©n hµng Hîp t¸c Ph¸t triÓn cña NhËt B¶n 2001
66
Ng©n hµng ThÕ giíi 1995 tr. 78.
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi
38
- §¹t c¸c môc tiªu
chØ thu hót nh÷ng ngêi kh«ng cã c¸c c¬ héi kh¸c.
Khung 12: Ch¬ng tr×nh B¶o ®¶m ViÖc lµm
§iÒu nµy dêng nh thùc hiÖn ®îc, chØ víi
Maharashtra
kho¶ng 90% sè ngêi hëng lîi kh«ng ph¶i lµ
Ch¬ng tr×nh B¶o ®¶m ViÖc lµm (CTB§VL) næi ngêi nghÌo. Tuy nhiªn, lµ mét ch¬ng tr×nh dùa
tiÕng v× quy m« cña nã (cung cÊp kho¶ng 148 trªn c¬ së viÖc lµm, CTB§VL kh«ng thÓ mang l¹i
triÖu ngµy-ngêi lµm viÖc cho kho¶ng 500.000 b¶o trî x· héi cho mét sè nhãm d©n c trong sè
ngêi vµo n¨m 1993), trong mét thêi gian dµi (27 nh÷ng ngêi nghÌo. CÇn cã c¸c biÖn ph¸p b¶o trî
n¨m) vµ ph¬ng thøc b¶o trî x· héi trªn c¬ së c¸c x· héi kh¸c ®èi víi ngêi giµ, ngêi m¾c bÖnh
quyÒn lîi vµ nghÜa vô (kÓ tõ khi triÓn khai trªn c¬ vµ ngêi tµn tËt.
së b¾t buéc n¨m 1997, CT§BVL ®· mang l¹i sù
¶ nh hëng cÊp hai kh¸ phøc t¹p, nhng dêng
b¶o ®¶m ph¸p lý vÒ viÖc lµm cho bÊt cø ai trªn 18
nh trong ®ã còng cã ¶nh hëng tÝch cùc. ViÖc
tuæi ®i xin viÖc lµm). NÕu hiÓu theo c¸ch b×nh
b¶o ®¶m møc l¬ng cña CT§BVL ®· t¹o ra ¸p lùc
thêng, th× ch¬ng tr×nh nµy lµ mét m« h×nh ®¸ng
gia t¨ng møc l¬ng trong n«ng nghiÖp, mÆc dï
quan t©m ®èi víi c¸c chÝnh phñ ®ang t×m kiÕm
quy m« ¶nh hëng nµy kh¸c nhau ®¸ng kÓ gi÷a
ph¬ng thøc b¶o trî x· héi bÒn v÷ng dùa trªn c¸c
c¸c vïng. MÆc dï tÝnh bÒn v÷ng cña c¬ së h¹
c«ng tr×nh c«ng céng.
tÇng nµy còng lµ mét vÊn ®Ò (gièng nh nhiÒu
§iÒu quan träng cÇn thÊy r»ng CT§BVL lµ mét ch¬ng tr×nh c«ng tr×nh c«ng céng kh¸c), tµi s¶n
phÇn trong nhãm c¸c céng cô b¶o trî x· héi vµ do ch¬ng tr×nh CT§BVL t¹o ra ®· mang l¹i lîi
gi¶m nghÌo. MÆc dï nã kh«ng ®a ®îc nhiÒu Ých cho c¶ ngêi giµu vµ ngêi nghÌo. ViÖc x©y
ngêi nghÌo tho¸t khái ngìng nghÌo, song nã dùng ®êng n«ng th«n gióp n©ng cao kh¶ n¨ng
®· gi¶m bít møc ®é nghÌo, n©ng cao vµ æn ®inh tiÕp cËn thÞ trêng vµ dÞch vô cña ngêi nghÌo,
thu nhËp cña nh÷ng hé gia ®×nh cã thu nhËp thÊp trong khi c¸c biÖn ph¸p thñy lîi vµ b¶o tån ®Êt ®ai
h¬n ngìng nghÌo. Phô n÷, lµ nh÷ng nhãm d©n kh«ng nh÷ng mang l¹i lîi Ých cho nh÷ng ngêi
c ®¼ng cÊp thÊp, ®· ®îc hëng lîi tõ ch¬ng n«ng d©n cã ®Êt mét c¸ch trùc tiÕp, mµ cßn (th«ng
tr×nh nµy. Ch¬ng tr×nh nµy còng kh¸ hiÖu qu¶ vÒ qua c¸c ¶nh hëng cÊp hai tíi lao ®éng vµ møc
mÆt chi phÝ vµ ®îc x¸c ®Þnh cã môc tiªu tèt: víi l¬ng trong n«ng nghiÖp) mang l¹i lîi Ých cho
hÇu hÕt c¸c ch¬ng tr×nh c«ng tr×nh c«ng céng, nh÷ng ngêi nghÌo kh«ng cã ®Êt mét c¸ch gi¸n
møc l¬ng ®îc Ên ®Þnh ë møc thÊp sao cho tiÕp.
ch¬ng tr×nh ®ã tù ®Þnh híng,
tÇng nhá. Quy ®Þnh nµy cã phÇn gièng thuÕ lòy nµy kh«ng ®¸ng kÓ l¾m trong thêi gian lao ®éng
tho¸i ®¸nh vµo ngêi nghÌo, trong khi sè tiÒn mµ cña hé gia ®×nh67. Mét lùa chän lµ thö nghiÖm c¸c
ngêi giµu ph¶i bá ra ®Ó kh«ng ph¶i thùc hiÖn nghÜa c«ng tr×nh c«ng céng tù ®Þnh híng lµm c«ng cô
vô nµy lµ kh¸ nhá so víi møc thu nhËp cña hä, trong b¶o trî x· héi ë nh÷ng x· nghÌo nhÊt nµy, khi
khi ®ã ngêi nghÌo kh«ng cã tiÒn bá ra vµ ph¶i thùc hiÖn viÖc thanh to¸n (vµ xo¸ bá nghÜa vô) cho
®ãng gãp 10 ngµy lao ®éng mçi n¨m, dï sè ngµy hÖ thèng huy ®éng lao ®éng ®Þa ph¬ng.
67
Van de Walle 2001 trang 18-19.
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi 39
- PhÇn V. C¸c hµm ý vÒ ph©n bæ nguån lùc
PhÇn nµy x¸c ®Þnh c¸c hµm ý cña nh÷ng ®Ò xuÊt Tiªu dïng dµnh cho gi¶m nhÑ thiªn tai lµ thÊp
nªu trªn vÒ nguån tµi chÝnh cho c¸c c¬ chÕ b¶o trî nhÊt (®iÓn h×nh lµ kho¶ng 0,5%)
x· héi cña ChÝnh phñ ViÖt Nam, tËp trung vµo thay
®æi møc ®é quan träng cña vèn ®èi víi c¸c yÕu tè C¸c dÞch vô vµ hç trî dµnh cho nh÷ng ngêi cã
kh¸c nhau cÊu thµnh b¶o trî x· héi. C¸ch dÔ nhÊt lµ c«ng trong chiÕn tranh thèng nhÊt ®Êt níc (gia
®a ra íc tÝnh chi phÝ khi ®Ò xuÊt më réng c¸c ®×nh liÖt sü, th¬ng binh, bµ mÑ anh hïng, v..v..)
ch¬ng tr×nh hiÖn t¹i, khi chi phÝ hiÖn t¹i cã thÓ chiÕm kho¶ng 40%;
t¨ng lªn do t¨ng ph¹m vi triÓn khai; tuy nhiªn ®é tin
Hç trî cho ngêi nghÌo chiÕm 22% tõ n¨m 1997
cËy cña c¸c íc tÝnh chi phÝ cña c¸c ®Ò xuÊt cho
®Õn n¨m 2000;
nh÷ng c«ng cô míi sÏ gi¶m ®i.
Kh¸i qu¸t vÒ nguån tµi chÝnh hiÖn t¹i dµnh C¸c ch¬ng tr×nh trî gióp ngêi tµn tËt, trÎ må
c«i vµ trÎ em ®êng phè, ngêi nghiÖn ma tuý
cho B¶o trî x· héi
vµ g¸i m¹i d©m vµ ngêi giµ chiÕm 1% tiªu
§iÓm ®Çu tiªn cÇn nh¾c l¹i cã liªn quan ®Õn c¸c dïng;
nguån lùc dµnh cho c¸c biÖn ph¸p gi¶m t×nh tr¹ng
Tiªu dïng dµnh cho c¸c ch¬ng tr×nh kh¸c (chñ
dÔ bÞ tæn th¬ng ®ã lµ i) phÇn lín c¸c chi phÝ qu¶n
yÕu lµ l¬ng hu dÞch vô d©n sù) chiÕm mét tû
lý rñi ro do hé gia ®×nh vµ céng ®éng chi tr¶ vµ ii)
lÖ lín (kho¶ng 40%)69
ph©n tÝch viÖc ph©n phèi c¸c kho¶n trî cÊp chÝnh
thøc cña nhµ níc cho thÊy nh÷ng ngêi hëng lîi
Cã nhiÒu lÜnh vùc tiªu dïng cña ChÝnh phñ n»m
l¹i lµ nh÷ng ngêi kh¸ sung tóc (c¸c c¸ nh©n vµ hé
ngoµi phÇn ng©n s¸ch b¶o trî x· héi cña Bé
gia ®×nh cã møc tiªu dïng b×nh qu©n ®Çu ngêi
L§TBXH phôc vô c¸c môc ®Ých b¶o trî x· héi vµ
thuéc nhãm trung lu) chø kh«ng ph¶i nh÷ng ngêi
ph¶i ®îc tÝnh ®Õn khi ph©n tÝch nguån vèn cña
t¬ng ®èi nghÌo.
b¶o trî x· héi. Nguån vèn dµnh cho ch¨m sãc søc
khoÎ c¬ b¶n (kÓ c¶ c¸c chÝnh s¸ch ngêi sö dông
Kho¶n tiªu dïng dµnh cho c¸c dÞch vô vµ ch¬ng
tr¶ phÝ, b¶o hiÓm y tÕ do B¶o hiÓm y tÕ ViÖt Nam
tr×nh b¶o trî an sinh x· héi ®· t¨ng lªn trong nh÷ng
cÊp, vµ c¸c c¬ chÕ vèn cho dÞch vô cÊp x·) cÇn ®îc
n¨m 90, ®¹t 10,3 tû ®ång vµo n¨m 1998. Tû lÖ tæng
xem xÐt trong bÊt cø ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ nµo vÒ c¸c hÖ
ng©n s¸ch nhµ níc dµnh cho b¶o trî x· héi ®· t¨ng
qu¶ chÝnh s¸ch ph©n bæ tæng nguån lùc cho viÖc
lªn ®¹t gÇn 14% vµo n¨m 1997. H¬n 90% ng©n s¸ch
n©ng cao b¶o trî x· héi, còng nh viÖc b¶o hiÓm vô
cña lÜnh vùc nµy lµ do ng©n s¸ch trung ¬ng ®ãng gãp
mïa cña B¶o ViÖt vµ c¸c c¬ chÕ ®¶m b¶o kh¶ n¨ng
vµ 9% lµ do ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng ®ãng gãp. Ngîc
tiÕp cËn víi gi¸o dôc c¬ b¶n cña trÎ em ë c¸c hé gia
víi m« h×nh trong lÜnh vùc y tÕ vµ gi¸o dôc, cã cha
®×nh nghÌo. Víi rÊt nhiÒu c¸c tæ chøc nhµ níc cã
tíi 2% ng©n s¸ch cña khu vùc b¶o trî x· héi ®îc
vai trß trong b¶o trî x· héi sÏ g©y khã kh¨n cho
dµnh cho ®Çu t c¬ b¶n, ph¶n ¸nh thùc tÕ lµ phÇn lín
viÖc ph©n tÝch chÝnh x¸c tæng nguån lùc cÇn thiÕt.
tiªu dïng trong lÜnh vùc nµy n»m díi h×nh thøc tiÒn
mÆt vµ c¸c d¹ng trî cÊp b»ng vËt chÊt dµnh cho c¸c
¦íc tÝnh chi phÝ cÇn thiÕt cho c¸c chÝnh s¸ch
nhãm c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh, mµ rÊt Ýt ®Çu t cho viÖc
vµ ch¬ng tr×nh ®Ò xuÊt
cung cÊp dÞch vô t¹i c¸c c¬ së cè ®Þnh68.
Gi÷a c¸c ch¬ng tr×nh vµ dÞch vô b¶o trî x· héi, Träng t©m cña viÖc ph©n tÝch s©u h¬n lµ ph¸t triÓn
møc ®é quan träng t¬ng øng cña c¸c yÕu tè cÊu c¸c nguyªn t¾c híng dÉn nh÷ng ngêi ra quyÕt
thµnh kh¸c nhau ®îc x¸c ®Þnh b»ng tû lÖ tæng tiªu ®Þnh c©n b»ng c¸c ch¬ng tr×nh b¶o trî x· héi ®îc
dïng ®îc tæng kÕt nh sau: ®a ra. C¸c nguyªn t¾c ®ã lµ:
68
UN vµ Bé L§TBXH 1999 tr. 40-1.
69
UN vµ Bé L§TBXH 1999 pp. 42-3.
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi
40
- C¸c hµm ý vÒ ph©n bæ nguån lùc
kho¶n ®ãng gãp ®ã còng phï hîp víi kh¶ n¨ng
TËp trung vµo nh÷ng nhu cÇu u tiªn cña nh÷ng
cña ngêi nghÌo :
ngêi nghÌo nhÊt;
Kh¶ n¨ng bæ trî lÉn nhau cña c¸c can thiÖp chÝnh
B×nh ®¼ng trong viÖc nhËn trî cÊp theo c¸c tiªu
s¸ch;
chÝ tiªu chuÈn xÐt duyÖt, ®Æc biÖt lµ b×nh ®¼ng
theo chiÒu ngang gi÷a c¸c tØnh, c¸c huyÖn vµ
Linh ho¹t hay kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh ho¹t ®éng
c¸c x·;
cña c¸c ch¬ng tr×nh khi ®iÒu kiÖn thay ®æi.
C¸c c«ng tr×nh c«ng céng Çm Ü hoÆc c¸c quü
Chó ý ®Õn æn ®Þnh ng©n s¸ch;
x· héi, ho¹t ®éng ë møc thÊp song æn ®Þnh trong
Ph¬ng thøc s¸ng t¹o vµ linh ho¹t ®Ó x©y dùng nh÷ng ®iÒu kiÖn b×nh thêng, nhng cã thÓ thu
hót mét lîng lín vèn khi cÇn t¨ng quy m« ®Ó
c¸c ch¬ng tr×nh ®ãng gãp. T¹i nhiÒu níc, ®·
chèng chäi víi thiªn tai hoÆc ®ét biÕn kinh tÕ,
thÊy r»ng thËm chÝ nh÷ng ngêi rÊt nghÌo còng
lµ nh÷ng minh ho¹ ®iÓn h×nh vÒ c¸c c«ng cô
cã kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm hoÆc ®ãng gãp cho b¶o
b¶o trî x· héi linh ho¹t.
hiÓm vµo mét sè thêi ®iÓm trong n¨m vµ hä s½n
sµng bá tiÒn cho nh÷ng kho¶n ®Çu t h¹n chÕ
§Ó tiÕn hµnh h×nh thøc ph©n tÝch nµy ®ßi hái ph¶i
rñi ro nÕu hä thÊy tin tëng vµo c¸ch qu¶n lý
cã th«ng tin nhiÒu h¬n, vµ tèt h¬n, vÒ ng©n s¸ch vµ
cña nh÷ng ch¬ng tr×nh ®ã. C¸c ch¬ng tr×nh
tiªu dïng cña rÊt nhiÒu yÕu tè cÊu thµnh an sinh x·
cña ChÝnh phñ ViÖt Nam kh«ng nªn lo¹i trõ kh¶
héi vµ X§GN. Nã còng yªu cÇu nghiªn cøu c¸c
n¨ng huy ®éng nguån lùc cho b¶o trî x· héi tõ
¶nh hëng ch¬ng tr×nh vµ hiÖu qu¶ chi phÝ, lµ
nh÷ng ngêi sÏ ®îc b¶o trî vµ cÇn s¸ng t¹o
nh÷ng yÕu tè hiÖn nay cßn thiÕu.
nghÜ ra c¸ch lµm thÕ nµo ®Ó viÖc thu nh÷ng
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi 41
- PhÇn VI: Gi¸m s¸t
§Ó gi¸m s¸t tiÕn tr×nh cña môc tiªu bao trïm trong
Khung 13: Danh s¸ch s¬ bé c¸c chØ tiªu trung
chÝnh s¸ch b¶o trî x· héi gi¶m nghÌo cïng cùc
gian vÒ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng
vµ n©ng cao kinh nghiÖm kh¸ch quan vµ chñ quan
vÒ an sinh - ®ßi hái ph¶i chó ý ®Õn mét sè chØ sè
C¸c chØ sè vÒ rñi ro thiªn tai: sè lîng hµng
trung gian cña tiÕn tr×nh bªn c¹nh 3 môc tiªu chÝnh
n¨m c¸c gia ®×nh mÊt chç ë, diÖn tÝch canh
®îc nªu trong PhÇn II. PhÇn cuèi nµy sÏ ®a ra
t¸c vµ trÞ gi¸ mïa mµng tæn thÊt, íc tÝnh sè
mét sè chØ sè ®Ó xem xÐt.
nhµ bÞ ph¸ huû hoÆc tæng tæn thÊt vÒ tµi s¶n,
v.v.v.
C¸c chØ sè trung gian ®îc lùa chän
Tû lÖ thiÕu viÖc lµm (ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n)
BiÕn ®éng gi¸ c¶ hµng ho¸ cña mét sè mÆt
Cã thÓ ®a ra rÊt nhiÒu chØ sè ®Çu vµo, tiÕn tr×nh vµ
hµng chÝnh, ®Æc biÖt lµ nh÷ng hµng ho¸ do
kÕt qu¶ vÒ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng vµ cung cÊp
ngêi nghÌo hoÆc ngêi ngêi gÇn nghÌo lµm
b¶o trî x· héi ®Ó bæ trî tÝnh to¸n tæng hîp vÒ t×nh
ra: con sè tuyÖt ®èi vµ c¸ch tÝnh møc biÕn ®éng
tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng ®îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së x¸c
Sè ngµy bÞ bÖnh tËt
suÊt hé gia ®×nh r¬i vµo nhãm d©n c cã møc tiªu
Sè lîng viÖc lµm tèt ë khu vùc chÝnh thøc
dïng thÊp h¬n (nh tõ nhãm kh«ng nghÌo trë thµnh
®îc t¹o ra (sè liÖu nµy cã thÓ rót ra tõ cuéc
nhãm nghÌo hoÆc tõ nhãm nghÌo chung trë thµnh
®iÒu tra lao ®éng hµng n¨m cña BL§TBXH
nghÌo l¬ng thùc). Do cã nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ph¬ng
còng nh cuéc ®iÒu tra §MT ®îc tiÕn hµnh
ph¸p trong viÖc ®a ra ®Þnh nghÜa ®Çy ®ñ vÒ nghÌo
hai n¨m mét)
(nh ®· tr×nh bµy ë PhÇn I nªu trªn), nªn nh÷ng chØ
Tû lÖ hé gia ®×nh lµm n«ng nghiÖp phô thuéc
sè trung gian nµy cã lÏ cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan
vµo mét ho¹t ®éng chiÕm tõ 75% tæng thu nhËp
träng ë trong b¸o c¸o nµy (xem Khung 13).
trë lªn
Tû lÖ d©n sè ®îc b¶o trî x· héi vµ tÝnh hiÖu
qu¶
Th«ng tin ®Þnh tÝnh vÒ rñi ro vµ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn
P ercentage of population covered by health
th¬ng
insurance, broken down by ethnicity and
location
CÇn thiÕt ph¶i bæ sung c¸c c¸ch tÝnh vÒ møc ®é ¶nh
Tû lÖ ®îc b¶o hiÓm y tÕ: ®ã lµ tû lÖ d©n sè
hëng vµ c¸c ph¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh ®¬n gi¶n vÒ
®ang ë ®é tuæi lao ®éng vµ tû lÖ d©n sè cã ®ñ
møc ®é trÇm träng cña ®ét biÕn cïng víi nh÷ng
®iÒu kiÖn (c«ng chøc vµ nh÷ng ngêi lao ®éng
®¸nh gi¸ thÊu ®¸o tinh tÕ h¬n theo hoµn c¶nh vÒ
trong nh÷ng doanh nghiÖp sö dông h¬n 10
nguyªn nh©n g©y ra t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng vµ
lao ®éng)
lµm thÕ nµo hé gia ®×nh cã thÓ qu¶n lý nh÷ng t×nh
Tû lÖ ®îc b¶o hiÓm thÊt nghiÖp (nÕu vµ khi
tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng ®ã, khi cã hoÆc kh«ng cã sù
c«ng cô ®Ò xuÊt nµy ®îc triÓn khai)
hç trî cña céng ®ång hoÆc cña ChÝnh phñ. Cã thÓ
Sè lîng c¸c tµi kho¶n tiÕt kiÖm tiÒn mÆt cña
cÇn tiÕn hµnh c¸c nghiªn cøu ®Þnh tÝnh hoÆc ®Þnh
khu vùc chÝnh thøc vµ tû lÖ tiÕt kiÖm cña hé
lîng quy m« nhá: nÕu cã thÓ, nh÷ng nghiªn cøu
gia ®×nh: ph©n theo nhãm thu nhËp b×nh qu©n
nµy nh»m môc ®Ých bæ sung thªm cho nh÷ng kÕt
®Çu ngêi nÕu cã thÓ.
qu¶ rót ra tõ sè liÖu ®iÒu tra panel. Cã nhiÒu ph¬ng
thøc thèng nhÊt c¸c ph¬ng ph¸p nµy: vÝ dô nh,
c¸c nghiªn cøu hoµn c¶nh cã thÓ ®îc thùc hiÖn ®Ó
tiÕp tôc c¸c vÊn ®Ò ®îc nªu ra trong ph©n tÝch d÷ hai ph©n tÝch xem liÖu c¸c gi¶i ph¸p cña ChÝnh phñ
liÖu panel vµ/hoÆc nh»m x¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò hoÆc ®Ò xuÊt cã thÓ gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng nghÌo mµ c¸c
lùa chän h×nh thøc c©u hái ®Ó ®a vµo trong cuéc céng ®ång ®· miªu t¶ tríc ®Êy kh«ng theo quan
®iÒu tra mÉu. Mét ý tëng kh¸c cã thÓ lµ dùa trªn ®iÓm cña c¸c céng ®éng nghÌo vµ c¸c c¸n bé nhµ
ho¹t ®éng ®· ®îc tiÕn hµnh trong c¸c §¸nh gi¸ níc cung cÊp c¸c dÞch vô ®ã.
nghÌo cã sù tham gia cña ngêi d©n vµ c¸c cuéc
tham vÊn cÊp céng ®ång vÒ dù th¶o CPRGS. Hai C¸c nghiªn cøu hoµn c¶nh còng sÏ cã hiÖu qu¶ khi
ho¹t ®éng nµy ®· ®îc thùc hiÖn víi cïng c¸c nhãm ph¶n øng mét c¸ch linh ho¹t tríc nh÷ng vÊn ®Ò vÒ
céng ®ång, ho¹t ®éng thø nhÊt th¶o luËn vÒ nguyªn t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng míi næi lªn ë c¸c ®Þa
nh©n vµ c¸c khÝa c¹nh vÒ nghÌo cßn ho¹t ®éng thø ®iÓm hoÆc gi÷a c¸c nhãm d©n c nhÊt ®Þnh: vÝ dô
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi
42
nguon tai.lieu . vn
