Xem mẫu
- Cao huy t áp và b nh xơ v a ñ ng m ch
I. T NG QUAN
B nh cao huy t áp ngày càng gia tăng trên th gi i. Theo th ng kê c a Hi p h i Tim
m ch Hoa Kỳ năm 2006 thì có ñ n 73,5 tri u ngư i trên 20 tu i m c b nh cao huy t áp: c
3 ngư i trư ng thành t i Hoa kỳ thì có 1 ngư i b cao huy t áp. Trong vòng 10 năm, t
1996 ñ n 2006 t l cao huy t áp t i Hoa Kỳ tăng g n 20%, và t l t vong do cao huy t áp
tăng 48%[ 1]. T i Vi t Nam, t i " H i ngh sơ k t sơ k t d án phòng, ch ng tăng huy t áp
năm 2009 và k ho ch tri n khai 2010" do B Y t Vi t Nam t ch c vào tháng 4 năm 2009
t i Hà N i thì : theo kh o sát ng u nhiên ñ i v i ngư i dân t 25 tu i tr lên Hà N i, Thái
Nguyên, Thái Bình và Ngh An, t n su t tăng huy t áp ñã tăng ñ n 16,3%; trong ñó t l
tăng huy t áp thành th là 22,7% và nông thôn là 12,3% [2,3]. Cao huy t áp là m t trong
nh ng y u t nguy cơ d d n ñ n hình thành m ng xơ v a và ti n tri n b nh lý cơ tim thi u
máu c c b , NMCT và tai bi n m ch máo não: t i Hoa Kỳ huy t áp >140/90mmHg th y
ñư c trên 69% s b nh nhân b NMCT l n ñ u, 77% trên nh ng b nh nhân b tai bi n m ch
máu não l n ñ u và 74% nh ng b nh nhân b suy tim. Nguyên nhân chính trong cao huy t
áp d n ñ n hình thành mãng xơ v a ñ ng m ch là s r i lo n ch c năng n i m c, m t cân
b ng gi a quá trình ch t và tái t o t bào n i m c m ch máu [4,5].
II. N I M C M CH MÁU:
N i m c m ch máu là m t l p t bào n m bên trong lòng m ch máu: ngăn cách gi a
các t bào máu lưu thông trong lòng m ch và các t bào cơ trơn c a m ch máu. Bình thư ng
trong cơ th m t ngư i trư ng thành t t c l p n i m c m ch máu cân n ng kho ng 1.5kg
và có di n tích kho ng 800-100m2. N i m c máu ñóng vai trò quan tr ng trong ñi u hòa s
co và dãn m ch, do ñó có th ki m soát áp l c máu trong lòng m ch; ñóng vai trò trong cân
b ng s hình thành huy t kh i và tiêu huy t kh i, giúp ngăn ch n t o huy t kh i trong lòng
m ch, t o s cân b ng ch ng ph n ng viêm trong lòng m ch máu, ch ng tăng sinh cơ trên
dư i l p n i m c[6]. Các t bào n i m c m ch vành có kh năng truy n t i các tín hi u hóa
sinh t máu, c m nh n các l c cơ h c trong lòng m ch và ñi u ch nh s co ho c dãn m ch
máu thông qua s s n xu t m t lo t các y u t d ch th tác ñ ng lên m ch máu làm dãn
m ch như " y u t làm dãn m ch n i m c" (EDRF), nitric oxide (NO), prostacylin ..., ch t
làm cho m ch như endothelin 1 (ET-1) , angiotensin II,... ð i v i m ch vành: khi v n ñ ng
m ch vành có th dãn t 2 ñ n 5 l n làm tăng lư ng máu ñ n cơ tim, nhưng khi m ch vành
b m ng xơ v a gây h p lòng m ch vành làm m t cân b ng gi a s s n xu t ch t dãn m ch
và ch t gây co m ch máu. Khi m ch vành h p 70% thì kh năng dãn m ch trong lúc v n
ñ ng không còn làm ngư i b nh ñau ng c khi v n ñ ng là cơn ñau t c ng c n ñ nh. N u
m ng xơ v a b bong ra t o huy t ch i gây t c m ch vành không có tư i máu sau ch t c thì
b nh nhân b H i ch ng vành c p (NMCT ST chênh lên, NMCT không ST chênh lên, cơn
ñau th t ng c không n ñ nh).
Bình thư ng thì Nitric oxide (NO), prostacyclin c a n i m c m ch máu làm dãn m ch, có
tính kháng viêm, ch ng tăng sinh t bào, và c ch s hình thành huy t kh i (cùng v i t-PA,
- TFPI ti t ra t t bào n i m c). Dư i nh hư ng c a các y u t nguy cơ như cao huy t áp
gây gi m s n xu t NO, tăng ti t endothelin gây co m ch, tăng ph n ng viêm, làm tăng sinh
t bào và tăng nguy cơ hình thành huy t kh i (cùng v i s gi m ti t t-PA, tăng ti t PAI).
R i lo n ch c năng n i m c có th phát hi n ñư c b ng nh ng thay ñ i trong ñáp ng co
dãn m ch máu v i các ch t v n m ch, s tăng sinh t bào, s k t t p ti u c u, tính th m
thành m ch ho c s tương tác gi a b ch c u và t bào n i m c [7]. Trong các nghiên c u
khoa h c và th nghi m lâm sàng, ñánh giá r i lo n ch c năng n i m c là ñánh giá ch c
năng co ho c dãn m ch, ñ c bi t là ch c năng dãn m ch ph thu c vào n i m c. Trong lâm
sàng, ñánh giá r i lo n ch c năng n i m c b ng ño n ng ñ các ch t ch th c a n i trong
máu như NO, endothelin-1, các ch t ch th ph n ng viêm như "phân t k t dính n i t
bào", seleclin... Các nghiên c u g n ñây v sinh h c t bào s d ng các ch t ch th trong
máu như các m nh nh t bào n i m c ch t theo chương trình và các ti n ch t t o ra t bào
n i m c, cũng như chính b n thân các t bào n i m c trong máu.
III. CAO HUY T ÁP VÀ HÌNH THÀNH M NG XƠ V A ð NG M CH:
R t nhi u nghiên c u cho th y gi m s n xu t NO và tăng quá trình ch t theo chương
trình c a t bào n i m c (Apoptosis) là m t trong nh ng nguyên nhân chính gây lo n ch c
năng n i m c d n ñ n hình thành mãng xơ v a ñ ng m ch. Trên nh ng b nh nhân cao
huy t áp thì gi m NO do gi m s n xu t NO, và tăng quá trình c ch NO ñã ñư c ti t ra.
Gi m s n xu t NO do: (1) Gi m L-arginin là ti n ch t t ng h p nên NO synthase [8,9], (2)
S n xu t nhi u trong t bào ADMA (Asymetric dimethylArginine) là ch t c ch c nh tranh
NO synthase, d n ñ n gi m s n xu t NO [10,11], (3) Thi u c ng t (cofactor ) ñ t ng h p
eNOS (endothelial NO synthase). Gi m ho t tính c a NO ñã ñư c ti t ra ch y u do t bào
dư i nh hư ng c a cao huy t áp s n sinh nhi u Superoxide O 2- [12,13].
Các t bào n i m c m ch máu nói chung và m ch vành nói riêng luôn luôn di n ra
quá trình ch t t bào theo chương trình và tân t o t bào m i giúp cho l p n i m c luôn li n
l c và duy trì các ch c năng c a l p n i m c. Dư i nh hư ng c a cao huy t áp các t bào
n i m c ch t theo chương trình (apoptosis) nhi u hơn t o ñi u ki n cho hình thành m ng xơ
v a ñ ng m ch [14]. Cơ ch chính làm quá trình apoptosis c a n i m c m ch ch t theo
chương trình nhi u hơn là s tăng t o angiotensin II nhi u trong máu và trong mô t bào.
Theo tác gi Sealey JE t i Trung tâm Y khoa Cornell-Newyork- Hoa kỳ thì trên nh ng b nh
nhân cao huy t áp tiên phát các ti u c u th n t i th n chia làm 2 nhóm: (1) m t nhóm ti u
c u th n thi u máu tư i do h p ti u ñ ng m ch ñ n ti u c u th n d n ñ n tăng ti t Renin
mãn tính (do s lư ng nhóm ti u c u th n thi u máu này ít nên ña s b nh nhân cao huy t
áp trong m t th i gian dài không có bi u hi n suy ch c năng th n). S tăng ti t renin c a
nhóm ti u c u th n thi u máu d n ñ n tăng Aldosterone và tăng tái h p th Natri; (2) ð
ñi u hòa s tăng ti t renin do nhóm ti u c u th n thi u máu gây nên, các ti u c u th n bình
thư ng tăng m c l c máu qua ti u c u th n ñ tăng th i Natri. S tăng bài ti t Natri các
ti u c u th n bình thư ng gây ra s c ch ngư c làm c ch t bài ti t renin các ti u c u
th n bình thư ng này [15,16]. Tuy nhiên khi tăng ñ l c ti u c u th n các ti u c u th n
bình thư ng làm tăng áp su t th y tĩnh mao m ch ti u c u, ñi u này làm co ti u ñ ng m ch
vào ti u c u th n m t cách t ñ ng ñ gi i h n dòng máu vào ti u c u th n t quá m c
[17]. ð ng th i khi tăng l c ti u c u th n thì các t bào ng th n g n tăng ti t
Angiotensinogen t i ch [18,19,20] . S co t ñ ng ti u ñ ng m ch vào ti u c u th n các
ti u c u th n bình thư ng và ti t Angiotensinogen t i ch t bào ng th n g n khi tăng ñ
l c ti u c u th n gây m t cân b ng cơ ch ñi u hòa s tăng ti t renin các ti u c u th n
- thi u máu, d n ñ n tăng n ng ñ Angiotensin II trong máu. Angiotensin II làm tăng quá
trình Apoptosis c a t bào n i m c m ch máu thông qua s kích ho t CASP 3 là m t protein
thu c h caspase (Cysteine aspartic acid protease) và làm tăng Protein kinase C trong t bào
làm t bào b t ñ u quá trình apoptosis [21,22] (H1.)
Hình 1: Quá trình Apoptosis c a t bào n i m c (a) t bào bình thư ng, (b) co t bào và cô
ñ c nhân, (c) chia nh nhân t bào và t bào, sau ñó các m ng nh ñư c th c bào.
Tác gi Stefamie Dimmeler (t i khoa N i tim m ch. ð i h c Frankfurt- ð c) nghiên
c u n i m c c a m ch máu cu ng r n v i Angiotensin II (n ng ñ 1umol/l ) trong 18 gi ,
ñã nh n th y Angiotensin II làm tăng t l apoptosis c a t bào n i m c t 1,7 ± 2% (nhóm
ch ng) lên 4,5 ±1,7% (nhóm có Angiotensin II) (P
- Hình 2: Khi tăng n ng ñ angiotensin II thì tăng t l t bào n i m c b aopotosis, trong khi
ñó t bào cơ trơn không tăng t l apotosis khi tăng n ng ñ angiotensin II
Tác gi Dayuan Li t i khoa Y- ð i h c Flonda -Hoa Kỳ khi t bào n i m c m ch
vành ngư i v i Angiotensin II trong 27 gi nh n th y Angiotensin II kích ho t protein
kinase C, protein tyrosin kinase làm b t ñ u quá trình apoptosis c a t bào n i m c m ch
vành. N u n i m c m ch vành ngư i v i ch t c ch protein kinase C và Angiotensin II ,
thì t l t bào b apoptosis gi m ñi so v i ch v i angiotensin II (bi u ñ 1)[22].
Bi u ñ 1: T bào n i m c m ch vành ngư i v i ch t c ch protein kinase C làm gi m t
l t bào b apotosis so v i ch v i angiotensin II
Tác gi Werner t i ð i h c Hamburg-ð c nh n th y, khi tăng n ng ñ angiotensin II
trong máu tác ñ ng lên ti p nh n th AT-1, d n ñ n ho t hóa chu i ph n ng
NADH/NAD(P)H trong t bào n i m c [23]. NAD(P)H oxidase là men liên k t v i màng t
bào làm chuy n 1 electron c a NADH ho c NAD(P)H trong t bào ñ n phân t Oxy:
NAD(P)H + 2O 2gNAD(P)+ + H+ + 2O--. Khi Superoxide ñư c s n xu t ra quá nhi u, d n
ñ n tình tr ng quá t i superoxide và g i là " Stress oxy hóa" ( stress oxidative). Stress oxy
- hóa làm thay ñ i DNA c a nhân t bào, oxy hóa Lipid và Cholesterol, thay ñ i c u trúc c a
m t s protein, và kích ho t các t bào k t dính m ch máu, phân t k t dính t bào và phân
t h p d n monocyte ( ICAM-1, VCAM-1, MCP-1), làm tăng ph n ng viêm. Nh ng thay
ñ i khi ăng Superoxide do cao huy t áp d n ñ n hình thành m ng xơ v a ñ ng m ch [25-
28]. Tác gi Makoto Usuii t i Vi n nghiên c u Tim m ch Kyushu-Fukuoka-Nh t, khi
nghiên c u tác ñ ng c a ch t c ch t ng h p NO ( L-NAME: N-nitro-L-arginine methyl
ester) và ch t c ch ti p nh n th AT-1 trên 5 nhóm mèo, m i nhóm 5 con: nhóm 1 là
nhóm ch ng, nhóm 2 ñư c u ng ch t c ch t ng h p NO; nhóm 3 và 4 ñư c u ng ch t c
ch t ng h p NO v i ch t c ch ti p nh n th AT-1 (lư ng ch t c ch ti p nh n th AT-1
nhóm 3 cao hơn nhóm 4), nhóm 5 ñư c cho u ng L-NAME và tiêm ch t ch ng oxy hóa là
Thiol antioxidant + N acetylcystein vào màng b ng. Sau 3 ngày nghiên c u, k t qu nghiên
c u t bào dư i kính hi n vi ñi n t cho th y nhóm u ng ch t c ch s n xu t NO có thâm
nhi m nhi u t bào monocyte, MCP-1, IgG , có ph n ng viêm mô k t i l p n i m ch
m ch vành; trong khi ñó nhóm ch ng và các nhóm có u ng ch t c ch AT-1, cũng như
chích antioxidant thì không có hi n tư ng ñó (H.3). Di n tích vùng m ch vành b thâm
nhi m t bào viêm quan sát th y nhi u nh t trên nhóm ch có u ng L-NAME là ch t c ch
s n xu t NO (bi u ñ 2).
Hình 3: M ch vành c a nhóm u ng ch t c ch s n xu t NO quan sát th y có thâm nhi m
nhi u t bào monocyte, có ph n ng viêm mô k t i l p n i m ch m ch vành
Bi u ñ 2: Di n tích m ch vành b thâm nhi m t bào viêm quan sát th y nhi u nh t trên
nhóm ch có u ng L-NAME là ch t c ch s n xu t NO.
- Nghiên c u c a tác gi Makoto Usuii cho th y gi m s n xu t NO làm tăng ph n ng
viêm, tăng MCP-1 d n ñ n d hình thành m ng xơ v a ñ ng m ch t i m ch vành. Khi c
ch ti p nh n th AT-1 thì ph n ng viêm không x y ra, như v y n u gi m s s n xu t
angiotensin II s d n ñ n gi m nguy cơ xơ v a ñ ng m ch. Tác gi Hiroshi Miyazaki t i
khoa n i tim m ch-ð i h c Y khoa Kurume-Nh t nghiên c u trên 118 ngư i (tu i t 26 ñ n
77), trong ñó có 40 b nh nhân cao huy t áp. K t qu cho th y n ng ñ asymmetric
dimethylarginine (ADMA) tương quan thu n v i ch s huy t áp c a b nh nhân (Bi u ñ 3).
ADMA là ch t c ch v i NO synthase, làm gi m s n xu t NO; như v y khi huy t áp càng
cao thì n i m c s n xu t càng nhi u ADMA, gây c ch s n xu t NO [29].
Bi u ñ 3: N ng ñ ADMA tương quan v i ch s huy t áp.
Nh ng nghiên c u trên cho th y khi tăng huy t áp làm tăng n ng ñ angiotesin II,
gi m s n xu t NO, tăng stress oxy hóa, d n ñ n tăng LDL-oxy hóa. ð ng th i angiotensin II
cũng làm tăng quá trình apoptosis, làm màng t bào n i m c không li n l c, d n ñ n phân
t LDL oxy hóa d ñi vào l p dư i n i m c. Angiotensin II tác ñ ng lên ti p nhân th AT-1
làm tăng stress oxy hóa và tăng ph n ng viêm, kích ho t các phân t k t dính như ICAM-1,
VCAM-1, phân t h p d n t bào monocyte, t o thành t bào b t dư i n i m c, cu i cùng là
hình thành m ng xơ v a ñ ng m ch (hình 4).
- Hình 4: (A) Stress oxy hóa và apoptosis b t ñ u quá trình làm r i lo n ch c năng l p n i
m c m ch vành. ( B) hình thành t bào b t do macrophage th c bào LDL oxy hóa. ( C )
hình thành mãng xơ v a, ( D ) Bong tróc mãng xơ v a do tăng th tích nhi u trong lõi
Lipid, tăng ph n ng viêm, tăng apoptosis.
ð i v i ch ng b nh nhân ñã h p m ch vành thì s tăng lên ñáng k c a quá trình
apoptosis ñóng góp m t ph n làm m ng xơ v a d v , t o huy t kh i và gây nên h i ch ng
vành c p [30-32]. Nghiên c u c a tác gi Marco Valgimigli t i khoa tim m ch trư ng ð i
h c Ferrara- Ý trên 154 ngư i chia làm 3 nhóm: nhóm (1) có 40 ngư i bình thư ng (tu i
trung bình 65 ± 6; có 23 nam, không có ti n s b nh và không ñư c ñi u tr gì); nhóm (2) có
32 b nh nhân (tu i trung bình 68 ± 11) v i cơn ñau th t ng c n ñ nh ñ II ho c III theo
phân lo i c a Hi p h i tim m ch Canada; nh ng b nh nhân thu c nhóm 2 ñư c ch p m ch
vành và ñư c ch ng minh là có t n thương m ch vành; nhóm (3) có 41 b nh nhân (tu i
trung bình 67± 10 ) v i h i ch ng vành c p (nhóm 3 l i chia 2 phân nhóm: (3A) g m 14
b nh nhân v i cơn ñau th t ng c không n ñ nh và phân nhóm (3B) g m 24 b nh nhân
NMCT v i ST chênh lên và 3 b nh nhân NMCT không ST chênh lên). Tác gi huy t
tương c a các ngư i bình thư ng và b nh nhân tham gia nghiên c u v i n i m c tĩnh m ch
r n: k t qu cho th y nhóm b nh nhân h i ch ng vành c p có t l t bào ch t theo
chương trình (apoptosis) cao nh t (14 ± 6%) so v i nhóm b nh nhân v i cơn ñau th t ng c
n ñ nh (3,31 ± 1,8%) và ngư i bình thư ng (1,35 ± 0,8%) (P
- Hình 5: Nhóm BN HCVC( nhóm 3) có t l t bào apoptosis cao nh t so v i nhóm BN v i
cơn ñau th t ng c n ñ nh ( nhóm 2) và ngư i bình thư ng (nhóm 1)
IV. K T LU N:
Cao huy t áp làm gi m s n xu t NO, tăng stress oxy hóa, d n ñ n tăng LDL-oxy hóa.
Cao huy t áp còn làm tăng quá trình apoptosis t bào n i m c m ch máu do tăng s n xu t
angiotensin II làm màng t bào n i m c không li n l c giúp phân t LDL oxy hóa d dàng
ñi vào l p dư i n i m c. Angiotensin II tác ñ ng lên ti p nhân th AT-1 làm tăng ph n ng
viêm, và kích ho t các phân t k t dính như ICAM-1, VCAM-1, phân t h p d n t bào
monocyte, t o thành t bào b t dư i n i m c, cu i cùng là hình thành m ng xơ v a ñ ng
m ch. Trên nh ng b nh nhân ñã b h p m ch máu do xơ v a ñ ng m ch thì quá trình
apoptosis do cao huy t áp làm mãng xơ v a d n t v , t o huy t kh i, gây nên h i ch ng
vành c p. Do ñó c n thi t ñi u tr tích c c, ki m soát t t huy t áp trên nh ng b nh nhân b
cao huy t áp, và tích c c tuyên truy n phòng ng a cao huy t áp trên nh ng ngư i bình
thư ng có nguy cơ d n ñ n cao huy t áp.
nguon tai.lieu . vn
