Xem mẫu
- C¸nh t¶ Mü La tinh so víi c¸nh t¶ ch©u ¢u – kh¸c biÖt t¹o nªn ®ét ph¸ NguyÔn An Ninh(*) 1. Mét sè ®iÓm kh¸c biÖt n−íc t¹i khu vùc nµy, c¸c ®¶ng c¸nh t¶ n¾m ®−îc chÝnh quyÒn vµ tiÕn hµnh 1. Ch©u ¢u thiªn h÷u, Mü La tinh nhiÒu c¶i c¸ch mang khuynh h−íng tÝch thiªn t¶ cùc.(§ã lµ c¸c n−íc: Venezuela (1999); Khi quan s¸t vÞ thÕ trªn chÝnh Chile (2000); Brazil (2000); Argentina tr−êng cña c¸c c¸nh t¶ - h÷u cña c¸c (2003); Panama (2004); Uruguay (2004); ®¶ng x· héi d©n chñ ch©u ¢u, cã mét Bolivia (2005); Ecuador (2006) hiÖn t−îng mang tÝnh chu kú lµ, cø Nicaragua vµ Guatemala (2007) kho¶ng vµi thËp niªn, chÝnh tr−êng nµy Paraguay (2008) vµ gÇn nhÊt lµ El l¹i thay ®æi khuynh h−íng: hoÆc t¶ h¬n Salvador (3/2009). Bèn n−íc trong sè ®ã hoÆc h÷u h¬n. BÞ giíi h¹n trong lý luËn (Venezuela, Bolivia, Ecuador vµ vÒ sù ph¸t triÓn trong khu«n khæ t− b¶n Nicaragua) ®· thùc hiÖn nhiÒu c¶i c¸ch vµ luÈn quÈn trong nh÷ng biÖn ph¸p c¶i tÝch cùc, hä tuyªn bè ®i theo m« h×nh l−¬ng cho nªn tiÕn bé chÝnh trÞ - x· héi “CNXH ë thÕ kû XXI”. còng bÞ giíi h¹n trong ®−êng lèi hoÆc t¶, Sù kh¸c nhau khi nh×n nhËn vÒ ý hoÆc h÷u. Theo ®ã, quyÒn lùc chÝnh nghÜa cña quyÒn lùc ®· t¹o nªn sù kh¸c tr−êng nh− con l¾c ®¶o gi÷a hai cùc t¶ - biÖt. Nh÷ng ng−êi d©n chñ x· héi ch©u h÷u. Kho¶ng mét thËp niªn gÇn ®©y ¢u tr−íc tiªn nh»m tíi vÞ thÕ thèng trÞ (2000-2010), vÊn ®Ò ®ã l¹i ®ang diÔn ra, cña ®¶ng m×nh cho nªn “dµnh phiÕu” vµ chÝnh tr−êng ch©u ¢u cã vÎ “h÷u “tranh ghÕ” trong nghÞ viÖn lµ môc tiªu khuynh”. Lùc l−îng c¸nh t¶ ch©u ¢u trùc tiÕp ®Ó th¾ng lîi trong c¸i quy tr×nh gÇn ®©y bÞ thÊt b¹i trong nhiÒu cuéc “tõ ®èi lËp ®Ó cÇm quyÒn”. Cßn c¸nh t¶ bÇu cö. “Cç xe tam m·” cña c¸nh t¶ cÊp tiÕn Mü La tinh ®· biÕt g¾n bã qu¸ ch©u ¢u: §¶ng X· héi Ph¸p, §¶ng X· tr×nh giµnh quyÒn lùc cña m×nh víi mét héi D©n chñ §øc vµ C«ng ®¶ng Anh ®· môc tiªu réng r·i h¬n: b¶o vÖ chñ quyÒn lÇn l−ît trë thµnh c¸c ®¶ng ®èi lËp. d©n téc, chèng sù can thiÖp vµ chi phèi NhiÒu n−íc kh¸c t×nh tr¹ng còng t−¬ng cña c¸c n−íc ®Õ quèc vµ c¸c c«ng ty tù. L·nh ®¹o trªn chÝnh tr−êng ch©u ¢u xuyªn quèc gia; gi¶i quyÕt nh÷ng bÕ t¾c hiÖn nay hÇu nh− lµ c¸nh trung h÷u. trong ph¸t triÓn x· héi do “chñ nghÜa tù do míi” g©y ra... tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò Êy Ng−îc l¹i, ë Mü La tinh, lµn sãng c¸nh t¶ l¹i trµn ngËp chÝnh tr−êng. (*) PGS. TS., Häc viÖn ChÝnh trÞ – Hµnh chÝnh quèc TÝnh tõ n¨m 1999 cho ®Õn nay, ®· cã 12 gia Hå ChÝ Minh.
- 20 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2012 ®Òu coi quyÒn lùc thuéc vÒ c¸nh t¶ lµ kh«ng cã nh÷ng biÖn ph¸p m¹nh b¹o tiÒn ®Ò. QuyÒn lùc víi hä lµ ph−¬ng tiÖn h¬n. Hä ®· gäi cuéc c¶i c¸ch cña m×nh ®Ó ®¹t môc tiªu chÝnh trÞ. b»ng c¸i tªn lµ “c¸ch m¹ng Bolivar”- hµm ý vÒ nh÷ng thay ®æi m¹nh mÏ v−ît BiÖn ph¸p kh¸c nhau t¹o ra kÕt qu¶ khu«n khæ c¶i c¸ch. Qu¶ lµ nh− vËy: kh¸c nhau. C¸nh t¶ ch©u ¢u thêi gian Venezuela thay ®æi HiÕn ph¸p, c¶i c¸ch gÇn ®©y thùc dông theo kiÓu “h÷u” ®Ó ruéng ®Êt, quèc h÷u hãa hµng lo¹t tån t¹i. TÝch lòy ®−îc kh¸ nhiÒu kinh doanh nghiÖp t− b¶n n−íc ngoµi..., nghiÖm ho¹t ®éng trong mét m«i tr−êng nhiÒu c¸nh t¶ ë n−íc kh¸c còng cïng chÝnh trÞ kh¾c nghiÖt, hä ®ang thùc quan niÖm Êy. Còng chÝnh nhê khÈu dông h¬n. §Ó ®¹t tíi quyÒn lùc, hä cã hiÖu “CNXH ë thÕ kû XXI” mµ «ng Evo thÓ t¹m rêi bá lËp tr−êng cña ®¶ng Morales, «ng Daniel Ortega ®· th¾ng cö m×nh ®Ó “tõ t¶ sang h÷u”, cã thÓ liªn ë vßng hai cuéc bÇu tæng thèng ë Bolivia danh hoÆc liªn minh víi nh÷ng phe ph¸i vµ Nicaragua. Nh÷ng biÖn ph¸p nµy l¹i cã thÓ chÊp nhËn ®−îc. “VÊn ®Ò ý thøc liªn quan mËt thiÕt tíi quan ®iÓm, lËp hÖ” gi÷a t¶ vµ h÷u, ë tr−êng hîp nµy, tr−êng chÝnh trÞ vµ t¹o nªn ranh giíi râ xem ra bÞ mê nh¹t bëi quan ®iÓm thùc rÖt trong c−¬ng lÜnh tranh cö gi÷a t¶ vµ dông chÝnh trÞ: cö tri lµ tÊt c¶, dµnh h÷u ë Mü La tinh. ®−îc ®a sè ghÕ trong nghÞ viÖn lµ quan träng nhÊt. Thùc ra, c¸i gäi lµ “ý thøc 2 Sù kÕt hîp ®¶ng ph¸i kh¸c nhau hÖ” ë ®©y chØ lµ sù kh¸c nhau trong t¹o kÕt qu¶ kh¸c nhau ph¹m vi cña nh÷ng quan ®iÓm d©n chñ ë ch©u ¢u gÇn ®©y, c¸nh t¶ kh«ng t− s¶n mµ th«i. Còng v× thÕ cho nªn cã chØ h÷u khuynh mµ ngay c¶ mét sè nhiÒu vÊn ®Ò x· héi nh− m«i tr−êng, ®¶ng céng s¶n còng trë thµnh c¸nh t¶ nhËp c−, n¹o ph¸ thai, n÷ quyÒn... l¹i (tr−êng hîp Thôy §iÓn). ThËm chÝ cã c¶ trë thµnh néi dung cña c−¬ng lÜnh tranh sù liªn danh: §¶ng Céng s¶n Bå §µo cö cña nhiÒu ®¶ng. Theo Marx, c¸i “mòi Nha kªu gäi c¸c lùc l−îng d©n chñ, tiÕn nhän ®Êu tranh giai cÊp” cña chÝnh trÞ bé trong n−íc (hµm ý vÒ c¸nh t¶) ñng hé ®· bÞ c¾t ®i vµ thay vµo ®ã lµ nh÷ng vÊn vµ cïng phèi hîp hµnh ®éng, lµm thÊt ®Ò x· héi mang mµu s¾c ®¶ng ph¸i. b¹i c¸c chÝnh s¸ch thiªn h÷u, nh»m b¶o C¸nh t¶ Mü La tinh còng thùc vÖ lîi Ých ng−êi lao ®éng vµ ®Êt n−íc, dông, nh−ng theo kiÓu t¶ h¬n th× th¾ng. phÊn ®Êu v× mét gi¶i ph¸p c¸nh t¶ GÇn ®©y sau mét vµi thËp kû ®Êu tranh h−íng tíi CNXH… (1). vò trang kh«ng ®¹t ®−îc môc ®Ých, hä Thêi c¸nh t¶ vµ c¸nh h÷u ®èi ®Çu chuyÓn h−íng sang ®Êu tranh d©n chñ nhau vÒ “ý thøc hÖ” ë ch©u ¢u d−êng trªn nghÞ tr−êng. Thay ®æi ®Êu ph¸p ®Ó nh− ®· l¾ng dÞu. Hai c¸nh nµy s½n sµng ®¹t quyÒn lùc nh−ng kh«ng thay ®æi liªn minh víi nhau ®Ó cïng cÇm quyÒn biÖn ph¸p c¶i t¹o x· héi. Hä lÊy lîi Ých mçi khi cÇn ®èi t¸c ®Ó thµnh lËp chÝnh quèc gia vµ chñ quyÒn d©n téc lµm ®iÓm phñ liªn hiÖp. BÒ mÆt lµ nh− vËy nh−ng nhÊt trÝ ®Ó thu hót cö tri, lÊy viÖc c¶i quan s¸t kü th× cã kh¸ nhiÒu vÊn ®Ò: thiÖn ®êi sèng cña ®a sè nh©n d©n lµm Khi c¸c ®¶ng c¸nh t¶ mÊt ®i sù ñng hé mét néi dung quan träng cña ch−¬ng quan träng cña Liªn X« (cò) vµ §«ng tr×nh hµnh ®éng... §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò ¢u, hä ph¶i ®i t×m hËu thuÉn míi. C¸c tån t¹i tõ l©u cña khu vùc Mü La tinh chÝnh phñ c¸nh h÷u còng s½n sµng tõ vµ xem ra kh¸ bÕ t¾c khi gi¶i quyÕt nÕu bá quan ®iÓm vÒ t− h÷u hãa lµ nÒn t¶ng
- C¸nh t¶ Mü La tinh… 21 cña x· héi t− b¶n, s½n sµng vi ph¹m cuéc khñng ho¶ng hiÖn nay, c¸c ®¶ng nguyªn t¾c c¬ b¶n “chÝnh phñ kh«ng can c¸nh h÷u b¶o thñ ®· vËn dông nh÷ng thiÖp thÞ tr−êng” ®Ó cøu v·n nÒn kinh chÝnh s¸ch cña chñ nghÜa x· héi nh− tÕ, cøu lÊy chÝnh nh÷ng gi¸ trÞ t− b¶n t¨ng c−êng chi tiªu c«ng céng, kiÓm so¸t trong khñng ho¶ng tµi chÝnh. chÆt chÏ nÒn kinh tÕ, ch¨m sãc con ng−êi nhiÒu h¬n…(3). Nh÷ng ng−êi thuéc nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau thËm chÝ vÉn cã thÓ ë Mü La tinh sù kÕt hîp gi÷a c¸c sèng chung kh¸ ªm thÊm. Kh«ng qu¸ ®Ò ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ l¹i diÔn ra theo mét cao “vÊn ®Ò ý thøc hÖ” gi÷a t¶ vµ h÷u tr−êng hîp kh¸c. Cã hai biÓu hiÖn c¬ ®· ®−îc c¾t nghÜa lµ mét nguyªn nh©n b¶n cho tr−êng hîp nµy: thµnh c«ng cña c¸c ®¶ng trung h÷u cña Thø nhÊt, kÕt hîp ®¶ng ph¸i ®Ó t¹o Tæng thèng Ph¸p N. Sarkozy vµ Thñ lùc l−îng vµ tÝch cùc hãa c¶i c¸ch. HiÖn t−íng Italia S. Berlusconi. HiÖn t−îng t−îng rÊt ®¸ng chó ý lµ nh÷ng quan hÖ nµy lµm n¶y sinh thªm mét kh¸i niÖm kh¸ mËt thiÕt vµ, cao h¬n n÷a lµ sù hîp lµ “t©n h÷u” ®Ó chØ sù kÕt hîp Êy. t¸c gi÷a c¸c ®¶ng c¸nh t¶ vµ c¸c ®¶ng Nh÷ng thµnh viªn “t©n h÷u” d−êng nh− céng s¶n t¹i c¸c quèc gia nµy. Qu¸ tr×nh ®ang cè tr¸nh bÊt kú thø “chñ nghÜa” xÝch l¹i gÇn nhau vÒ tæ chøc vµ c−¬ng nµo, v× hä cho ®ã lµ yÕu tè k×m h·m sù lÜnh ®ang diÔn ra gi÷a c¸c ®¶ng x· héi linh ho¹t vÒ ý t−ëng tõng g©y khã kh¨n d©n chñ c¸nh t¶ cÇm quyÒn víi c¸c ®¶ng cho c¶ nh÷ng ng−êi b¶o thñ còng nh− céng s¶n t¹i mét sè n−íc. Tr−êng hîp b¶n th©n phe c¸nh t¶. Mét ý kiÕn cña ®iÓn h×nh lµ sù thµnh lËp §¶ng X· héi Thomas Petersen, cho r»ng: mét triÕt lý chñ nghÜa thèng nhÊt Venezuela chÝnh trÞ cøng nh¾c lµ kh«ng kh«n (Partido Socialista Unido de Venezuela). ngoan trong thêi ®iÓm hiÖn nay. “Chñ Søc m¹nh quyÒn lùc th× thuéc vÒ c¸c nghÜa b¶o thñ” cña M. Thatcher ®· hÕt ®¶ng c¸nh t¶, nh−ng lÝ t−ëng XHCN, t¸c hÊp dÉn t¹i ch©u ¢u. T− t−ëng ph©n ®éng cña c«ng b»ng - d©n chñ trªn c¬ së biÖt t¶ h÷u, tù nã lµ mét ®iÒu cøng míi vµ sù ñng hé, liªn minh gi÷a c¸c nh¾c, cßn “chiÕn th¾ng sÏ thuéc vÒ ®¶ng d©n chñ x· héi víi ®¶ng céng s¶n, nh÷ng g× cã thÓ chøng tá ®−îc sù thÝch ®ang t¹o nªn s¾c th¸i rÊt riªng cña bÇu nghi vµ tÝnh thùc dông lín nhÊt” (2). kh«ng khÝ chÝnh trÞ c¸c quèc gia nµy. Vµ ngay c¸nh h÷u - b¶o thñ cña Thø hai, kÕt hîp c¸c quan niÖm t¶ ch©u ¢u còng kh«ng thÓ tån t¹i nh− cò. kh¸c nhau. ë Mü La tinh ®ang cã xu C¸c ®¶ng b¶o thñ tuy chiÕm −u thÕ t¹i h−íng kÕt hîp c¸c chÝnh phñ theo ®−êng c¸c chÝnh phñ ch©u ¢u, nh−ng nh÷ng lèi c¸nh t¶ cÊp tiÕn víi c¸c chÝnh phñ quan ®iÓm vµ chÝnh s¸ch mµ hä ®ang theo ®−êng lèi c¸nh t¶ «n hßa ®Ó t¹o nªn theo ®uæi cã vÎ nh− lµ sù sao chÐp ý c¸c liªn minh khu vùc nh− Khèi “Sù lùa t−ëng cña c¸nh t¶. §ã lµ sù ch¾t läc chän S. Bolivar cña Mü La tinh” nh÷ng g× cã hiÖu qu¶ hoÆc ®−îc lßng (ALBA), “Céng ®ång c¸c quèc gia Nam d©n nhÊt, còng nh− sù linh ho¹t trong Mü” (CSN)... ChÊt l−îng míi cña kiÓu c¸c ý t−ëng chÝnh s¸ch cña phe c¸nh t¶. hîp t¸c nµy lµ nã lÊy liªn kÕt thay thÕ ThËm chÝ cã ®¶ng h÷u ®· thµnh c«ng cho c¹nh tranh, lÊy héi nhËp b×nh ®¼ng trong tranh cö bëi nh÷ng “biÖn ph¸p t¶” thay cho kiÓu bãc lét th©m hiÓm vµ tµn vµ bëi sù gi· tõ c¸c “c−¬ng lÜnh chiÕt b¹o cña “chñ nghÜa tù do míi”; lÊy t−¬ng trung”. Hä giµnh chiÕn th¾ng v× trong trî bæ sung cho nguyªn t¾c ngang gi¸
- 22 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2012 cña kinh tÕ thÞ tr−êng... NhiÒu liªn kÕt Còng cã sù kh¸c nhau trong quan kh¸c còng ®−îc thiÕt lËp trong khu vùc niÖm vÒ nh©n d©n. ë ch©u ¢u, khèi vµ cã vai trß nh− nh÷ng ®èi träng víi trung l−u lµ ®èi t−îng quan t©m cña c¸c c¸c n−íc lín. c¸nh t¶ vµ h÷u. Hä lµ khèi cö tri ®«ng 3. Nh©n d©n ñng hé ai, ng−êi ®ã ®¶o nhÊt vµ cã tiÕng nãi ®¹i diÖn kh¸ ®−îc nhê träng l−îng trong c¸c tæ chøc x· héi d©n sù. §©y lµ c¸c tæ chøc ho¹t ®éng v× x· §èi víi phÇn lín cö tri ch©u ¢u, héi, m«i tr−êng ®ang kh¸ m¹nh ë Ph¸p, quyÕt ®Þnh bá phiÕu cña hä d−êng nh− Thôy §iÓn, PhÇn Lan, Anh, §øc, Hy lµ xem chÝnh ®¶ng nµo cã thÓ mang l¹i L¹p, BØ vµ Italia vµ lµm nªn “lùc l−îng cho hä lîi Ých thiÕt thùc nhiÒu h¬n. thø ba” ®èi träng víi hai c¸nh t¶ vµ Nh÷ng biÕn ®éng kinh tÕ - x· héi lín h÷u. Lùc l−îng nµy lµ hÖ qu¶ tÊt nhiªn trong thêi gian qua, sù suy yÕu cña mét cña mét qu¸ tr×nh, khi c¸nh h÷u vµ chñ sè dßng t− t−ëng trªn thÕ giíi, cïng víi nghÜa t− b¶n l©m vµo khñng ho¶ng kinh sù sôp ®æ cña bøc t−êng Berlin kÐo theo tÕ, khi c¸nh t¶ víi c¸c quan ®iÓm m¸cxÝt n¹n nhËp c− å ¹t ®· lµ nh÷ng yÕu tè ®Èy vµ d©n chñ x· héi khñng ho¶ng vÒ ng−êi d©n cã xu h−íng ñng hé ®−êng lèi ®−êng lèi..., thùc tÕ Êy khiÕn c¸c cö tri chÝnh s¸ch cña c¸nh h÷u. Ng−êi d©n göi t×m ®Õn víi “lùc l−îng thø ba”. g¾m niÒm tin vµo c¸nh h÷u, hy väng c¸c ®¶ng ph¸i nµy cã thÓ t×m thÊy nh÷ng Nhãm x· héi trung l−u cña ch©u ¢u gi¶i ph¸p cho nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¸nh t¶ l¹i cã nh÷ng nhu cÇu cao h¬n vÒ d©n kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®−îc nh− vÊn ®Ò chñ vµ d©n sinh vµ tháa m·n ®−îc ®iÒu l·o hãa d©n sè, thÊt nghiÖp vµ chi ng©n ®ã l¹i kh«ng hÒ dÔ dµng trong thÕ giíi s¸ch h−u trÝ... XÐt vÒ gãc ®é nµy, hiÖn ®Çy bÊt tr¾c vµ nhiÔu nh−¬ng hiÖn nay. t−îng “h÷u khuynh” trªn chÝnh tr−êng Khi c¸nh h÷u lªn cÇm quyÒn, sÏ rÊt khã ch©u ¢u hiÖn nay, chÝnh lµ sù lùa chän khi võa b¶o vÖ CNTB l¹i võa tháa m·n xuÊt ph¸t tõ lîi Ých thùc tÕ cña cö tri c¸c nhu cÇu d©n sinh, d©n chñ cña khèi c¸c n−íc ®ã trong t×nh h×nh hiÖn nay. trung l−u. Mét t−¬ng lai ®Çy khã kh¨n ë Mü La tinh, “chñ nghÜa tù do míi” cña nhiÖm kú míi ®ang chê c¸nh h÷u vµ vÞ thÕ lµ c¸i “s©n sau” cña Mü ®· dÉn ch©u ¢u. tíi khñng ho¶ng chÝnh trÞ x· héi triÒn ë khu vùc Mü La tinh, nh©n d©n lµ miªn ë nhiÒu n−íc trong khu vùc. ChÝnh ®«ng ®¶o quÇn chóng nghÌo khæ ®ang hoµn c¶nh thùc tÕ nµy ®· lµm n¶y sinh kh¸t khao quyÒn d©n sinh, d©n chñ gåm hoÆc thóc ®Èy c¸c phong trµo x· héi cña c«ng nh©n – n«ng d©n – d©n nghÌo khu vùc ®Êu tranh v× ®éc lËp chñ quyÒn, thµnh thÞ vµ thæ d©n b¶n ®Þa. Nhu cÇu c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng trong toµn cÇu sèng cña hä l¹i g¾n liÒn víi tiÒn ®Ò ho¸ vµ d©n sinh, d©n chñ, tiÕn bé x· chÝnh trÞ: ®éc lËp vµ chñ quyÒn quèc gia héi... Cuèi thËp niªn 90, c¸c cuéc bÇu cö - d©n téc ®Ó tho¸t khái nghÌo ®ãi, bÊt l·nh ®¹o quèc gia ®· r¬i ®óng vµo thêi b×nh ®¼ng. Kh«ng chÊp nhËn sù s¾p ®Æt ®iÓm mµ lÞch sö Mü La tinh ®ang cÇn sù chÝnh trÞ vµ khèng chÕ kinh tÕ cña Mü, thay ®æi. Nh©n d©n ®· ®i t×m mét sù lùa chèng nh÷ng thÕ lùc th©n Mü trong c¸c chän míi sau sù phÕ bá c¸c chÝnh quyÒn chÝnh phñ c¸nh h÷u lµ t©m lý x· héi c¸nh h÷u th©n Hoa Kú, hä ®Æt l¹i niÒm chung cña nh©n d©n – khèi cö tri quan tin vµo c¸nh t¶ vµ c−¬ng lÜnh tranh cö träng nhÊt. C¸nh t¶ Mü La tinh ®· thÊy tÝch cùc cña c¸c ®¶ng nµy. ®−îc ®iÒu ®ã.
- C¸nh t¶ Mü La tinh… 23 2. LuËn bµn vÒ ®ét ph¸ cña c¸nh t¶ Mü La tinh Giíi nghiªn cøu th−êng ph©n c¸nh t¶ Mü La tinh thµnh hai xu h−íng: 1. Xu h−íng c¶i c¸ch thiªn t¶ ®· C¸nh t¶ «n hßa - gåm c¸c ®¶ng c¸nh lµm nªn vÞ thÕ thèng trÞ cña nhiÒu ®¶ng t¶ thay ®æi ®Ó thÝch nghi víi bèi c¶nh c¸nh t¶ Mü La tinh míi. Hä chñ tr−¬ng ®i theo ®−êng lèi C¸nh t¶ ë Mü La tinh còng lµ mét thùc dông, ®Ò cao tù do d©n chñ tiÕp tôc thuËt ng÷ ®Þnh danh nhiÒu h¬n lµ ®Þnh duy tr× thÓ chÕ d©n chñ t− s¶n, −u tiªn tÝnh. Ban ®Çu míi chØ lµ mét tËp hîp lùc ph¸t triÓn kinh tÕ, gi¶i quyÕt mét sè vÊn l−îng vµ ch−a cã ®−îc chñ thuyÕt chÝnh ®Ò x· héi bøc xóc, tiÕp tôc duy tr× quan trÞ râ rµng. Môc tiªu d©n chñ hãa vµ hÖ khu vùc, quan hÖ víi Mü vµ ch©u ¢u. nguyªn t¾c d©n chñ trong tæ chøc vËn C¸c ®¶ng ë nh÷ng quèc gia hiÖn theo hµnh cña hä còng nhiÒu s¾c th¸i: «n ®−êng lèi nµy lµ §¶ng Lao ®éng Brazil; hßa, cùc ®oan, d©n tóy... Tæ chøc kh«ng Liªn minh thèng nhÊt v× d©n chñ Chilª; chÆt chÏ, thµnh phÇn ®a d¹ng; h×nh §¶ng C«ng lý Argentina; §¶ng c¸ch thøc liªn kÕt chñ yÕu lµ mÆt trËn hoÆc m¹ng d©n chñ Panama, §¶ng liªn minh c¸c ñy ban phèi hîp, c¸c h×nh thøc gÆp nh©n d©n c¸ch m¹ng ch©u Mü t¹i gì diÔn ®µn... Thªm vµo ®ã lµ sù lòng Peru... ®o¹n cña c¸c thiÕt chÕ tµi chÝnh nh− C¸nh t¶ cÊp tiÕn - gåm c¸c ®¶ng Quü TiÒn tÖ quèc tÕ (IMF), Ng©n hµng c¸nh t¶ ë c¸c n−íc ®ang theo m« h×nh ThÕ giíi (WB); vai trß cña Mü vµ c¸c thÕ "CNXH ë thÕ kû XXI” nh− Venezuela, lùc h÷u th©n Mü... V× vËy nªn nhiÒu Bolivia, Ecuador, Nicaragua. C¸c ®¶ng chÝnh phñ c¸nh t¶ tr−íc ®©y ®· ph¶i c¸nh t¶ thùc hiÖn ®−êng lèi dùa vµo søc tr¶i qua sãng giã vµ chÞu rñi ro ë møc m¹nh cña nh©n d©n lao ®éng, th«ng qua cao, ®¶o chÝnh lËt ®æ thµnh chuyÖn l¸ phiÕu cö tri tiÕn hµnh cuéc c¸ch th−êng ngµy. m¹ng d©n chñ, b¶o vÖ ®éc lËp, tù do, C¶i c¸ch cña hä “®a nguyªn” c¶ vÒ chñ quyÒn d©n téc, giµnh quyÒn lµm chñ b−íc ®i, c¸ch ®Êu tranh, thËm chÝ thø nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, chñ h¹ng −u tiªn trong môc tiªu ®Êu tranh tr−¬ng ph©n chia cña c¶i x· héi c«ng còng kh¸c nhau (tõ d©n chñ, d©n sinh b»ng h¬n, x©y dùng x· héi míi theo ®Õn b×nh ®¼ng c«ng b»ng, t«n träng sù ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, cã quan kh¸c biÖt...). Hä ®Ò cao x· héi d©n sù - hÖ ®ång minh chiÕn l−îc víi Cuba, c«ng vèn lµ chç dùa trong thêi kú ®Êu tranh khai ph¶n ®èi chÝnh s¸ch ®¬n ph−¬ng chèng ®éc tµi tr−íc ®©y; KÕt hîp vai trß c−êng quyÒn, sö dông dÇu löa lµm liªn qu¶n lý cña nhµ n−íc víi thÞ tr−êng víi kÕt khu vùc vµ vò khÝ r¨n ®e víi Mü, lËp nhiÒu liÒu l−îng kh¸c nhau; TiÕn hµnh nh÷ng liªn minh khu vùc míi nh− c¶i c¸ch chñ yÕu theo hÖ thèng ph¸p ALBA… luËt cò xen lÉn víi mét sè yÕu tè ph¸p “T¶ h¬n th× th¾ng” lµ kinh nghiÖm luËt míi... C¶i c¸ch cña hä võa cã xu cña nhiÒu ®¶ng c¸nh t¶ cÊp tiÕn Mü La h−íng v−ît tho¸t khu«n khæ d©n chñ t− tinh trong c−¬ng lÜnh tranh cö vµ trong s¶n, l¹i võa mang mµu s¾c chñ nghÜa tiÕn tr×nh c¶i c¸ch gÇn ®©y. D−êng nh− d©n tóy. Hä muèn gi¶i quyÕt bÊt c«ng, bèi c¶nh thùc tÕ cña Mü La tinh thËp ®em l¹i ruéng ®Êt, nhµ cöa, viÖc lµm vµ niªn gÇn ®©y ®· kh«ng cßn chÊp nhËn c«ng lý cho ng−êi d©n, nh−ng gi¶i ph¸p nh÷ng ph−¬ng ¸n triÕt chung, d©n tóy kinh tÕ th× ch−a râ rµng. n÷a. C¸nh t¶ muèn t¹i vÞ, c¶i c¸ch
- 24 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2012 muèn ®i ®−îc xa th× buéc ph¶i “t¶ h¬n”! vô tr−íc khi kÕt thóc nhiÖm kú. Bolivia Theo ®ã nÕu quan s¸t mét c¸ch tinh tÕ, trong 6 n¨m thay 6 tæng thèng, cã thÓ thÊy, ë nhiÒu n−íc c¸nh t¶ cÇm Argentina trong 5 n¨m thay 3 tæng quyÒn, c¶i c¸ch ®· tiÖm tiÕn víi mét sè thèng, Ecuador trong 3 n¨m thay 4 tæng néi dung c¸ch m¹ng: thay ®æi hiÕn thèng... ChÝnh v× vËy, c¶i c¸ch muèn ph¸p, thay ®æi néi c¸c, liªn minh víi thµnh c«ng th× thµnh tùu ph¶i liªn tôc. ®¶ng céng s¶n, thay ®æi h×nh thøc së §©y lµ mét ®iÒu rÊt khã trong mét vµi h÷u, thay ®æi m« h×nh ph¸t triÓn... Vµ nhiÖm kú cÇm quyÒn. hiÓn nhiªn, hä sÏ ph¶i ®−¬ng ®Çu víi c¸c thÕ lùc h÷u vµ cùc h÷u th©n Mü Trong bèi c¶nh nh− vËy, viÖc t×m cïng ©m m−u cña c¸c n−íc ®Õ quèc ®Õn vµ ph¸t huy ®−îc nh÷ng xung lùc chèng l¹i qu¸ tr×nh nµy. míi tõ m« h×nh ph¸t triÓn míi kh«ng TÊt c¶ nh÷ng g× mµ c¸c n−íc Mü La chØ lµ sù ®¸p øng nhu cÇu cÇn ®−îc thay tinh ®ang lµm ®Ó thùc hiÖn tuyªn bè ®i ®æi cña cö tri mµ cßn lµ mét c¸ch lµm cã theo m« h×nh "CNXH ë thÕ kû XXI" cho thÓ ®−îc xem lµ kh«n ngoan vÒ chÝnh thÊy c¸nh t¶ Mü La tinh ®ang cè g¾ng trÞ. ViÖc ®−a ra chñ tr−¬ng x©y dùng x· “t¶ h¬n” n÷a ®Ó t¹o ra mét ®ét ph¸ míi héi theo m« h×nh “CNXH ë thÕ kû XXI” khu vùc nµy. xÐt vÒ logic lµ phï hîp víi xu thÕ thêi ®¹i vµ xÐt vÒ thao t¸c chÝnh trÞ, ®©y lµ 2. C¸nh t¶ Mü La tinh ®· t¹o nªn sù viÖc h÷u Ých ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn khëi s¾c cña c¶i c¸ch víi m« h×nh thµnh qu¶ cña c¶i c¸ch. "CNXH ë thÕ kû XXI” Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch chÝnh trÞ theo m« Nh×n vµo c¸c chÆng ph¸t triÓn cña h×nh “CNXH ë thÕ kû XXI” hiÖn diÔn ra c¶i c¸ch ë Venezuela, ®Æc biÖt lµ tõ n¨m ë 4 n−íc cña khu vùc Mü La tinh. NÐt 2005, chóng ta thÊy thuËt ng÷ “chñ chung cña c¸c quèc gia nµy lµ chÝnh nghÜa x· héi” cµng vÒ sau xuÊt hiÖn quyÒn míi ®−îc chuyÓn giao quyÒn lùc cµng dµy ®Æc h¬n trong c¸c diÔn v¨n vµ th«ng qua bÇu cö d©n chñ - “giµnh v¨n b¶n chÝnh trÞ. H. Chavez ®· t×m tíi chÝnh quyÒn b»ng biÖn ph¸p hoµ b×nh” mét xung lùc míi cho c¶i c¸ch, hay nãi chø kh«ng ph¶i theo quy luËt phæ biÕn c¸ch kh¸c, «ng ®· thÊy ®−îc nguyªn “b¹o lùc lµ bµ ®ì cho sù ra ®êi cña x· héi nh©n thùc sù cña nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ míi”. ChÝnh c¬ chÕ d©n chñ t− s¶n ®· - chÝnh trÞ - x· héi cña ®Êt n−íc cïng t¹o ra c¬ héi ®Ó c¸nh t¶ giµnh ®−îc nh÷ng kh¸t väng gi¶i phãng vµ ph¸t quyÒn lùc. Kh«ng hÒ dÔ dµng ®Ó ®¹t triÓn cña nh©n d©n vµ t×m tíi nh÷ng ®−îc vÞ thÕ nµy, nh−ng còng kh«ng ph¶i biÖn ph¸p gi¶i quyÕt v−ît ngoµi khu«n lµ qu¸ khã ®Ó quyÒn lùc l¹i bÞ chuyÓn khæ cña mét cuéc c¶i c¸ch d©n chñ t− giao cho ng−êi kh¸c. §iÒu ®ã sÏ x¶y ra, s¶n. Cã nhËn thøc vÊn ®Ò nh− vËy míi nÕu c¶i c¸ch v−ît khái vßng kiÓm so¸t, hiÓu ®−îc v× sao th¸ng 8/2005, H. nÕu cö tri thÊt väng víi sù lùa chän cña Chavez kh¼ng ®Þnh r»ng: “T«i tin r»ng, m×nh th× l¸ phiÕu sÏ l¹i ®æi chiÒu. Cã CNXH míi lµ lèi tho¸t khái chñ nghÜa mét thùc tÕ lµ, trong kho¶ng 10 n¨m t− b¶n... T«i cho r»ng, ph¶i lµ CNXH (1997-2007) nhiÒu chÝnh phñ lªn cÇm míi, nã phï hîp víi chñ tr−¬ng cña kû quyÒn trong khu vùc tá ra bÊt lùc vµ bÞ nguyªn míi, v× vËy, t«i gäi ®ã lµ CNXH sôp ®æ kh¸ nhanh chãng, 12 tæng thèng ë ë thÕ kû XXI” (4). Râ rµng ®ã lµ mét lùa khu vùc Mü La tinh ®· ph¶i rêi bá chøc chän chÝn ch¾n chø kh«ng hÒ bång bét,
- C¸nh t¶ Mü La tinh… 25 nã ®· tr¶i qua c¶ mét chÆng dµi t− duy, ®−îc môc tiªu quyÒn lùc. C¸nh t¶ Mü thö nghiÖm vµ quyÕt ®Þnh. La tinh còng thùc dông song biÕt g¾n lîi “CNXH ë thÕ kû XXI” do Tæng thèng Ých cña ®¶ng ph¸i víi lîi Ých cña quèc H. Chavez khëi x−íng thùc hiÖn ë gia - d©n téc vµ ®a sè quÇn chóng, xu Venezuela vµ sau ®ã lµ nhiÒu n−íc kh¸c h−íng chuyÓn biÕn lËp tr−êng cña hä lµ ®· ®i theo, tuy ch−a hoµn chØnh vÒ c¬ së ngµy mét “t¶ h¬n”. lý luËn, nh−ng mét sè ®Æc tr−ng cña m« Hai chiÒu h−íng t¶ Êy l¹i tÝch tô ë h×nh nµy vµ hiÖn thùc cña nã ®· thÓ hai cùc kh¸c nhau ngµy mét râ h¬n. hiÖn kh¸ râ nhiÒu tÝnh chÊt XHCN. SÏ Logic cña sù vËn ®éng sÏ lµ trë thµnh lµ qu¸ sím nÕu ®−a ra nh÷ng kh¼ng nh÷ng bé phËn cña hai cùc ®èi lËp vÒ t− ®Þnh mét c¸ch ch¾c ch¾n r»ng, cïng víi t−ëng: CNXH vµ CNTB. Cuéc ®Êu tranh m« h×nh “CNXH thÕ kû XXI” mµ mét sè gi÷a hai con ®−êng sÏ ngµy cµng râ h¬n n−íc Mü La tinh ®ang x©y dùng lµ sù trong t−¬ng lai, kÓ c¶ trong tr−êng hîp thÓ hiÖn cho CNXH hiÖn thùc ®· håi c¸c lo¹i c¸nh t¶. sinh. Nh−ng kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn r»ng: xu thÕ nµy ®ang më ra mét triÓn Tµi liÖu tham kh¶o väng míi cho cuéc ®Êu tranh v× d©n sinh, d©n chñ, c«ng b»ng vµ CNXH 1. NguyÔn TrÇn Tuyªn. C¸c §¶ng céng trong thêi ®¹i ngµy nay. s¶n vµ c¸nh t¶ liªn minh ch©u ¢u Vµ hiÓn nhiªn, ®ã còng lµ ®iÒu t¹o trong bèi c¶nh khñng ho¶ng kinh tÕ. nªn c¸i kh¸c biÖt vµ sù ®ét ph¸ cña T¹p chÝ Céng s¶n, sè 16, 8/2009. c¸nh t¶ Mü La tinh so víi c¸nh t¶ ch©u 2. Kim Chung. Ch©u ¢u thiªn h÷u. ¢u. website ThÕ giíi vµ ViÖt Nam – Bé Thay lêi kÕt Ngo¹i giao, sè 157, 20/11/2009. 3. NguyÔn An Ninh. C¸c ®¶ng céng s¶n Kh«ng khã kh¨n l¾m ®Ó thÊy c¸i xu vµ c¸nh t¶ víi sø mÖnh b¶o vÖ ng−êi h−íng thùc dông chÝnh trÞ cña c¸nh t¶ lao ®éng trong cuéc khñng ho¶ng trªn thÕ giíi. Song cÇn thÊy s¾c th¸i vµ hiÖn nay. T¹p chÝ Céng s¶n, th¸ng xu h−íng thùc dông chÝnh trÞ cña c¸nh 10/2009. t¶ ch©u ¢u vµ Mü La tinh kh¸c nhau vÒ c¬ b¶n. C¸nh t¶ ch©u ¢u hiÖn ®ang thùc 4. VÒ chñ nghÜa x· héi thÕ kû XXI cña dông theo kiÓu h÷u ®Ó tån t¹i, chÊp Hugo Chavez. Th«ng tin nh÷ng vÊn nhËn xãa nhßa ranh giíi t− t−ëng ®Ó ®¹t ®Ò lý luËn, sè 12/2009.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học