Xem mẫu
- Journal of Thu Dau Mot university, No3(5) – 2012 CAÙCH ÑAËT TEÂN NGÖÔØI VIEÄT ÔÛ NAM BOÄ Hoà Xuaân Tuyeân Tröôøng Ñaïi hoïc Thuû Daàu Moät TOÙM TAÉT Teân ngöôøi Vieät Nam coù theå qui thaønh hai loaïi chính: chính danh vaø phuï danh. Chính danh laø teân ñöôïc ghi trong soå boä nhaø nöôùc. Phuï danh laø teân coù theâm ngoaøi chính danh. Nhìn chung, teân cuûa ngöôøi Vieät ôû Nam Boä so vôùi teân ngöôøi Vieät coù nhöõng ñieåm chung nhöng cuõng coù nhöõng ñieåm khaùc bieät. Baøi vieát naøy phaân tích moät phaàn söï khaùc bieät aáy ôû teân chính danh vaø moät soá loaïi teân thuoäc phuï danh. Töø khoùa: chính danh, phuï danh * 1. Môû ñaàu deã nuoâi (teân xaáu duøng khi coøn nhoû, coù Teân ngöôøi (nhaân danh) laø moät trong ngöôøi goïi laø teân tuïc), teân chæ ngöôøi vieát (buùt danh), teân goïi thay vai (laáy teân con ñeå nhöõng noäi dung quan troïng cuûa danh hoïc. goïi cha meï), teân phaân bieät thöù baäc trong Teân ngöôøi laø kí hieäu ñònh danh cho moät gia ñình (teân thöù), teân thaùnh,… ñoái töôïng caù bieät, ñôn leû. Tìm hieåu teân Nhìn chung, teân cuûa ngöôøi Vieät ôû Nam ngöôøi Vieät ôû Nam Boä, chuùng ta khoâng chæ Boä so vôùi teân ngöôøi Vieät noùi chung coù bieát ñöôïc caùch ñaët teân ngöôøi nôi ñaây maø nhöõng ñieåm chung nhöng cuõng coù nhöõng coøn phaàn naøo bieát ñöôïc nhöõng suy nghó, ñieåm khaùc bieät. Baøi vieát naøy phaân tích söï tình caûm, taâm hoàn, tính caùch cuûa chuû theå khaùc bieät aáy ôû chính danh vaø moät soá loaïi ñònh danh, bieát ñöôïc phong tuïc, taäp quaùn teân thuoäc phuï danh. cuûa moät vuøng ñaát maø chuû theå ñònh danh Ñoái vôùi chính danh, chuùng toâi ñaëc bieät ñang sinh soáng. löu yù phaàn teân chính hay teân rieâng, coù chuù yù Teân ngöôøi Vieät Nam coù theå qui thaønh theâm phaàn teân ñeäm hay teân loùt vaø phaàn hoï. hai loaïi chính: chính danh vaø phuï danh. Maëc duø hoï laø yeáu toá töông ñoái oån ñònh, khaùi Chính danh laø teân ñöôïc ghi trong soå boä nhaø quaùt, mang tính truyeàn thoáng nhöng laïi cho nöôùc. Chính danh ñöôïc goïi baèng nhieàu caùi nhöõng thoâng tin veà nguoàn goác daân cö. teân khaùc nhö: teân khai sinh, teân thaät, teân chính thöùc, teân cuùng côm (teân heøm). Phuï Phuï danh giuùp chuùng ta hieåu theâm veà danh laø teân coù theâm ngoaøi chính danh. phong tuïc taäp quaùn, taâm lí con ngöôøi cuûa Phuï danh coù theå chia thaønh: teân thöôøng moät vuøng ñaát môùi. Neáu ôû Baéc Boä, teân goïi duøng (thöôøng goïi), teân duøng ñeå giaáu teân thay vai thöôøng ñöôïc söû duïng nhö laø moät thaät (bí danh), teân ñeå traùnh ma baét, cho ñaëc ñieåm rieâng ôû ñòa phöông naøy thì ôû 90
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 3(5) – 2012 Nam Boä teân goïi theo thöù töï anh em trong thuoäc phaàn chuùng ta ñang khaûo saùt. Ví duï, gia ñình laïi raát phoå bieán. Buøi Thaïch Sôn… Nguoàn ngöõ lieäu veà teân ngöôøi Vieät ôû Nam 3. Caáu taïo cuûa teân ngöôøi Vieät ôû Nam Boä Boä ñöôïc chuùng toâi thu thaäp töø danh saùch hoïc Chuùng ta xeùt hai loaïi: teân khai sinh vaø sinh caùc tröôøng hoïc nhö: Tröôøng Tieåu hoïc teân thöôøng duøng. Kim Ñoàng (thò xaõ Baïc Lieâu, tænh Baïc Lieâu), Tröôøng trung hoïc phoå thoâng Long Khaùnh 3.1. Chính danh (teân khai sinh): (Ñoàng Nai), Tröôøng trung hoïc phoå thoâng thöôøng laø teân do cha meï ñaët cho khi môùi chuyeân Huøng Vöông (Bình Döông) naêm hoïc sinh ra, ñöôïc ghi trong giaáy khai sinh hay 2004 – 2005 vaø teân cha meï, teân con caùi cuûa trong soå boä nhaø nöôùc. nhieàu gia ñình Nam Boä qua ñieàn daõ. – Moâ hình khaùi quaùt cuûa chính danh 2. Nguoàn goác ngoân ngöõ cuûa teân ngöôøi Teân khai sinh bao goàm ba phaàn: hoï Nam Boä (family), teân loùt hay teân ñeäm (middle name) vaø teân chính (name) hay teân rieâng, theo traät 2.1. Thuaàn Vieät töï nhö sau: hoï – teân ñeäm – teân chính. ÔÛ Nam Boä, ñaëc bieät laø nhöõng vuøng noâng Nhieàu quan nieäm veà moâ hình caáu taïo thoân, ngöôøi ta thích duøng teân thuaàn Vieät cuûa teân khai sinh raát khaùc nhau (Leâ Trung (teân noâm). Caùi teân theå hieän khoâng gian moät Hoa [2: 26-27], Traàn Ngoïc Theâm [4: 19]). vuøng queâ noâng nghieäp vôùi ngheà troàng troït, Chuùng toâi coù moâ hình khaùi quaùt cuûa teân laøm vöôøn, ñi chaøi, ñaët löôùi, giôû chaø…, lieân khai sinh ngöôøi Vieät noùi chung vaø ngöôøi quan ñeán noâng saûn, haûi saûn; raát bình dò nhö Nam Boä noùi rieâng nhö sau: haït luùa cuû khoai, gaàn guõi vaø gaén boù vôùi ngöôøi Hoï Teân ñeäm Teân chính lao ñoäng, vôùi noâng daân; khoâng hoa mó, maøu meø, khoa tröông. Ví duï: Möùng, Boà, Thieät, Ñôn Phöùc Ñôn Phöùc Ñôn Phöùc Thaø, Giaøu, Ñöôïc, Baûnh, Thôm… (A) (AA’) (B) (BB’) (C) (CC’) Ví duï: AA’BB’CC’: Traàn Nguyeãn 2.2. Vay möôïn Lan Ngoïc Anh Thö; ABCC’: Nguyeãn Thò Trong teân chính, teân ñeäm coù nhieàu yeáu Huyeàn Trang; AA’CC’: Ñaëng Hoaøng Thaûo toá Haùn Vieät: Cöôøng, Haïnh, Vinh, Phuù, Giang; AA’BCC’: Toâ Huyønh Thò Hoàng Quyù, Duõng, Phuùc, Loäc, Thoï, An, Khang, Long; ABB’C: Huyønh Gia Baûo Leâ, Leâ Kieàu Sôn, Haûi, Thuyû, Hieàn, Phong, Lôïi… Coù theå Dieãm Trang, Leâ Mó Ngoïc Thuyû. noùi, teân Haùn Vieät giöõ vai troø chuû ñaïo trong Ñaây laø moâ hình coù theå bao quaùt ñöôïc heát teân ngöôøi Vieät ôû Nam Boä. teân ngöôøi Vieät. Taát nhieân, soá löôïng daïng teân Teân ngöôøi Khmer chæ ñöôïc ñaët cho caáu taïo toái ña, ñaày ñuû 6 aâm tieát (hoaëc 5 aâm ngöôøi Khmer, khoâng duøng ñaët cho ngöôøi tieát) laø raát ít, nhöng khoâng phaûi laø khoâng coù. Vieät. Tröôøng hôïp meï laø ngöôøi Khmer, cha Vì vieäc ñaët teân phuï thuoäc raát nhieàu vaøo chuû laø ngöôøi Vieät maø ngöôøi ñaët teân muoán keát quan cuûa chuû theå ñònh danh (thöôøng laø boá hôïp hai hoï cha vaø meï (hieän nay coù, nhöng meï) cho neân phaân bieät giöõa teân loùt vaø teân ít) thì cuõng chæ toàn taïi ôû phaàn hoï, khoâng chính ôû nhieàu tröôøng hôïp laø khoâng deã. 91
- Journal of Thu Dau Mot university, No3(5) – 2012 Chuùng toâi ñaõ gaëp khoù khaên ôû moät soá teân hoïc hoäi, oån ñònh, ít bieán ñoäng, coù lòch söû laâu sinh khi phaân bieät giöõa hai loaïi naøy. Chaúng ñôøi. Maëc duø coù nhieàu hoï cuûa ngöôøi Vieät, haïn: Lí Mai Traâm, Thaùi Hoaøng Toá Thö, Buøi ngöôøi Hoa, ngöôøi Chaêm, ngöôøi Khmer Nguyeãn Töôøng Linh, Löu Khaùnh Vaân, Traàn truøng nhau, nhöng ña soá nguoàn goác daân Phöông Nguyeân... Ñaëc bieät, trong danh saùch toäc cuûa ngöôøi ñöôïc ñaët teân ñeàu theå hieän ôû chuùng toâi khaûo saùt coù nhöõng kieåu caáu taïo phaàn “hoï”. Caên cöù vaøo keát quaû khaûo saùt tæ ñan xen raát laï nhö: Buøi Höõu Nguyeãn Ñaït leä phaân boá caùc hoï cuûa Nguyeãn Taøi Caån (ôû (ABA’C), Ñoã Khoa Leâ Taâm (ABA’C)... Haø Noäi, tieâu bieåu cho Baéc Boä) [2: 69-70] – Caùc thaønh toá cuûa chính danh vaø keát quaû khaûo saùt cuûa chuùng toâi (ôû Nam Hoï: laø boä phaän cuûa teân ngöôøi duøng ñeå Boä, vôùi 991 hoï teân hoïc sinh), chæ ôû ba hoï ñònh danh taäp hôïp ngöôøi coù quan heä xuaát hieän nhieàu nhaát, chuùng ta coù baûng huyeát thoáng. Hoï trung hoaø veà giaù trò xaõ so saùnh sau: STT Hoï Baéc Boä Nam Boä Taàn soá Tæ leä Taàn soá Tæ leä 1 Nguyeãn 547 48,136 263 26,538 2 Traàn 131 11,528 119 12,008 3 Leâ 89 7,832 84 8,476 Ta thaáy söï phaân boá caùc hoï coù soá löôïng Teân ñeäm: laø boä phaän cuûa teân ngöôøi, lôùn ôû Baéc Boä vaø Nam Boä laø töông töï nhau. xen giöõa teân chính vaø hoï, coù theå xuaát Ñieàu naøy chöùng toû, löu daân ôû Nam Boä coù hieän hay vaéng maët, thuoäc heä thoáng môû, nguoàn goác töø mieàn Baéc, mieàn Trung. Khaùc thöôøng coù chöùc naêng khu bieät giôùi tính, nhau chæ ôû nhöõng hoï coù taàn soá xuaát hieän ít. thöù baäc trong gia ñình, vöøa mang tính Xu höôùng hoï gheùp roõ neùt. Trong danh nhaát loaït, laïi vöøa mang tính ñôn leû. Keát saùch hoïc sinh moät lôùp 12 Anh (Tröôøng quaû thoáng keâ taàn soá xuaát hieän nhöõng töø trung hoïc phoå thoâng chuyeân Huøng Vöông laøm teân ñeäm ñôn cuûa nam vaø nöõ ôû Nam – Bình Döông), chuùng toâi thaáy coù 6/34 hoï Boä cuûa chuùng toâi (trong 586 teân hoïc sinh gheùp (chieám 17,6%). Thoáng keâ hoï gheùp nam nöõ cuûa Tröôøng Tieåu hoïc Kim Ñoàng, cuûa caû ba tröôøng maø chuùng toâi khaûo saùt Baïc Lieâu (naêm hoïc 2004 – 2005) nhö sau: – Teân ñeäm duøng chung cho caû nam thì coù tôùi 103/ 991 (tæ leä 10,39%). vaø nöõ: Teân ñeäm duøng Taàn soá xuaát hieän Toång soá Tæ leä chung Nam Nöõ Ngoïc 13 33 46 7,84 Thanh 15 5 20 3,41 Minh 17 1 18 3,07 Teân ñeäm duøng rieâng: STT Teân ñeäm Taàn soá Tæ leä STT Teân ñeäm Taàn soá Tæ leä nam nöõ 1 Vaên 17 2,90 1 Thò 106 18,08 92
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 3(5) – 2012 2 Nhaät 16 2,73 2 Kim 13 2,21 3 Hoaøng 12 2,04 3 Bích 10 1,70 4 Taán 10 1,70 4 Yeán 10 1,70 5 Quoác 8 1,36 5 Thaûo 6 1,02 6 Troïng 6 1,02 6 Thuyø 6 1,02 7 Phöôùc 6 1,02 7 Thu 5 0,85 8 Phuù 6 1,02 8 Mó 5 0,85 9 Quang 5 0,85 9 Baûo 5 0,85 10 Thieän 5 0,85 10 Truùc 4 0,68 11 Caåm 4 0,68 Chuùng ta coù theå nhaän thaáy: (i) soá Teân chính: laø teân goïi cuûa töøng caù nhaân, löôïng töø duøng laøm teân ñeäm ôû Nam Boä raát phaân bieät ngöôøi naøy vôùi ngöôøi khaùc, coù soá phong phuù (chuùng toâi thoáng keâ ôû 586 teân löôïng phong phuù hôn hoï vaø teân ñeäm. Ñaây laø treân coù tôùi gaàn 90 töø laøm teân ñeäm, ñaëc phaàn quan troïng cuûa teân ngöôøi Vieät. bieät nöõ chieám soá löôïng khaù lôùn); (ii) teân – Teân chính ñôn: ñeäm “Vaên” – “Thò” coù chöùc naêng khu bieät Chuùng toâi tham khaûo soá lieäu trong baûng nam – nöõ khoâng coøn ñöôïc söû duïng nhieàu; thoáng keâ veà töø laøm teân chính ñôn nöõ, teân (iii) teân ñeäm Nam Boä coù xu höôùng gaén vôùi chính ñôn nam thöôøng duøng nhieàu nhaát giöõa teân chính nhieàu hôn; ngöôïc laïi, teân ñeäm ôû mieàn Baéc (soá lieäu do Phaïm Taát Thaéng thoáng mieàn Baéc coù taùc duïng phaân bieät doøng hoï, keâ töø 1272 teân nöõ vaø 1648 teân nam) vaø mieàn phaân caáp trong gia ñình nhieàu hôn, töùc laø Nam (soá lieäu thoáng keâ cuûa Leâ Trung Hoa) xu höôùng gaén vôùi hoï – ñeäm ñôn nam (ví [theo 2; 123, 124]; vaø chæ laáy ôû nhöõng töø laøm duï: Ñöùc, Ñình, Xuaân, Ngoïc, Quang, Coâng teân chính ñôn ñöôïc xuaát hieän vôùi taàn soá cao [2: 98]). nhaát ñeå ñöa ra baûng so saùnh sau: Mieàn Baéc Mieàn Nam STT Teân chính nöõ Taàn soá Tæ leä Taàn soá Tæ leä 1 Nga 16 1,25 2 Lan 12 0,99 8 3,07 3 Vaân 11 0,86 4 Tuyeát 10 0,78 5 Thanh 10 0,78 6 Anh 13 5.00 7 Dung 7 2,69 8 Höông 6 2,30 9 Trang 6 2,30 STT Teân chính nam Mieàn Baéc Mieàn Nam Taàn soá Tæ leä Taàn soá Tæ leä 1 Huøng 52 3,15 2 Tuaán 31 1,88 8 2,16 93
- Journal of Thu Dau Mot university, No3(5) – 2012 3 Sôn 31 1,88 4 Duõng 30 1,82 10 2,70 5 Bình 23 1,39 10 2,70 6 Minh 12 3,24 7 Haûi 8 2,16 Nhaän xeùt: (i) Ñoái vôùi nöõ, neáu mieàn Thöù: Hai Baéc thöôøng thích ñaët teân Nga, Lan, Vaân, Thöù + teân chính khai sinh: Hai Hoøa Tuyeát, Thanh thì ôû mieàn Nam laïi thích Thöù + ñaëc ñieåm naøo ñoù cuûa cô theå ñoái ñaët teân Anh, Dung, Höông, Lan, Trang. töôïng (maøu saéc, hình daùng…): (thaèng) Taùm Teân Lan laø teân caû hai mieàn ñeàu thích. (ii) Toùc Vaøng, Baûy Theïo, Naêm Luøn, Hai Maäp… Ñoái vôùi nam, tình hình coù veû xích laïi gaàn Thöù + queâ quaùn: (anh) Hai Côø Ñoû, nhau hôn. Mieàn Baéc thích nhöõng teân nhö (chò) Tö Baïc Lieâu, (coâ) Naêm Hueá (Tp Huøng, Tuaán, Sôn, Duõng, Bình thì mieàn Hueá), Ba Ngheä (Ngheä An)… Nam thích nhöõng caùi teân nhö Minh, Thöù + ngheà nghieäp: (oâng) Hai Thôï Duõng, Bình, Tuaán, Haûi. Caû hai mieàn ñeàu Haøn… thích teân Tuaán. Thöù + saûn phaåm: Baûy Toâm Suù… – Teân chính gheùp: Thöù + tính khí: Naêm Löûa… Cuõng danh saùch lôùp 12 Anh treân, ÔÛ Nam Boä coù söï quan taâm ñaëc bieät chuùng ta thaáy xu höôùng teân chính gheùp ñoái vôùi ngöôøi con cuoái cuøng (con uùt). Söï theå hieän raát roõ, coù tôùi 21/ 34 teân chính quan taâm naøy theå hieän qua caùch goïi gheùp (chieám 61,7%). Söï phaân boá teân chính gheùp cuõng raát khaùc nhau giöõa nam quen thuoäc: duøng yeáu toá ñöùng tröôùc laø vaø nöõ. Nöõ tæ leä cao hôn, phaûi chaêng teân UÙt (thöù töï cuoái cuøng trong gia ñình, gheùp cuõng laø moät caùch “laøm ñeïp” cuûa phaùi nhöng khoâng goïi theo thöù nöõa), yeáu toá nöõ? Trong 133 teân chính gheùp cuûa hoïc sau laø teân chính; ví duï Mai laø con thöù sinh Tröôøng Tieåu hoïc Kim Ñoàng (thò xaõ taùm (ngöôøi con cuoái cuøng) trong gia Baïc Lieâu) coù tôùi 121 teân chính gheùp nöõ ñình, nhöng ngöôøi ta khoâng goïi laø “Taùm (chieám 90, 97%). Mai” maø goïi UÙt Mai. Chuùng ta coù theå – Phuï danh: teân thöù hình dung qua hai moâ hình sau: Ngöôøi Nam Boä raát coi troïng thöù töï Thöù (hoaëc UÙt) (1) trong gia ñình. Ñieàu naøy ñöôïc ñaùnh daáu Thöù (hoaëc UÙt) + Teân (2) trong caùc teân thöôøng goïi theo thöù. Moâ hình (1) thöôøng duøng trong giao Teân gheùp coù yeáu toá soá thöù töï ñöùng tieáp tröïc tieáp, do khoâng gian giao tieáp tröôùc, yeáu toá teân coù theå laø: teân khai sinh, heïp hôn (trong phaïm vi gia ñình) neân ñaëc ñieåm cô theå cuûa ñoái töôïng, queâ quaùn, khoâng caàn phaûi keøm theo teân chính ñeå ngheà nghieäp, saûn phaåm... Tröôùc yeáu toá xaùc ñònh ñoái töôïng; ví duï: “(chò) Ba ôi!” “thöù” coù theå keøm hoaëc khoâng keøm danh hay “UÙt aø !”. Moâ hình (2) thöôøng duøng töø xöng hoâ (anh, chò, dì,…): trong giao tieáp giaùn tieáp hoaëc ngoaøi xaõ 94
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 3(5) – 2012 hoäi, do phaïm vi giao tieáp roäng hôn neân aâm vaän, ngöôøi Nam Boä cuõng chuù troïng caàn phaûi keøm theo teân chính ñeå xaùc ñònh ñeán aâm vaän môû, deã ñoïc, deã nghe (ñaët ñoái töôïng; ví duï: “Hoâm qua, Hai Taâm môùi nhöõng teân ñoïc leân vang, môû; khoâng ñaët qua tui chôi” hay “Maù ñöøng lo, UÙt Lan daïo nhöõng teân khoù ñoïc, khoù goïi). naøy vui veû laém !”. Gheùp hai yeáu toá + Moái quan heä doïc – quan heä giöõa caùc nguyeân sinh (laø thöù töï trong gia ñình) vaø teân trong heä thoáng teân cuûa gia ñình thöù sinh ñeàu thöôøng coù lí do tuyeät ñoái. (thöôøng laø anh, chò em): Ñaây laø moät ñaëc ñieåm raát khaùc so vôùi teân CHA – MEÏ ngöôøi trong caùc phöông ngöõ khaùc. 4. Phöông thöùc bieåu thò teân ngöôøi ôû Nam Boä ANH / CHÒ Nguyeân taéc trong ñaët teân laø: ngaén goïn, traùnh truøng laëp (trong gia ñình), EM phaân bieät vaø coù tính thaåm mó. Moái quan heä veà aâm, ñaët teân trong heä Teân ngöôøi coøn theå hieän öôùc nguyeän thoáng teân gia ñình ñoïc leân nghe vaàn veø (ví cuûa ngöôøi ñaët teân; theå hieän ñaëc ñieåm, duï: Vo, Veâ, Vi, Vu...). Moái quan heä veà nghóa, tính caùch cuûa ngöôøi ñöôïc ñaët teân. nhöõng teân ngöôøi trong gia ñình thöôøng taïo 4.1. Caùch ñaët chính danh ñöôïc moät yù nghóa naøo ñaáy (ví duï: Baéc, Nam, Muoán coù moät caùi teân ñeïp, hay, ngöôøi Thoáng, Nhaát...). Ngöôøi Vieät ôû Nam Boä ñaët phaûi chuù yù ñeán moái quan heä ngang vaø thöôøng quan taâm ñeán moái quan heä veà nghóa. doïc cuûa teân: Ngöôøi Nam Boä noùi rieâng, ngöôøi Vieät noùi – Moái quan heä ngang – quan heä giöõa chung, khi ñaët teân cho con thöôøng “traùnh caùc thaønh toá cuûa teân: tröôøng hôïp voâ tình truøng vôùi teân cuûa oâng baø HOÏ TEÂN ÑEÄM TEÂN CHÍNH hoaëc baø con thuoäc vai veá lôùn hôn” [3; 357]. Quan heä naøy, ngöôøi ñaët quan taâm ñeán quan heä aâm vaø nghóa, nhöng thöôøng laø 4.2. Caùch ñaët moät soá phuï danh ôû quan heä nghóa. Chuù troïng ñeán nghóa cuûa Nam Boä töø khi ñaët teân laø thoùi quen truyeàn thoáng – Choïn teân theo caây, con, ñoà vaät gaàn cuûa ngöôøi Vieät. Caên cöù vaøo nghóa cuûa töø guõi, bình dò, quen thuoäc. khi ñaët teân töùc laø caên cöù vaøo quan nieäm – Duøng thöù töï ñaët teân (cuõng laø quan thaåm mó cuûa töøng ngöôøi, caên cöù vaøo yù heä doïc). nguyeän, vaøo sôû thích, tính caùch moãi – Caên cöù vaøo nhöõng ñaëc ñieåm ñoái ngöôøi. Ngöôøi Nam Boä thöôøng choïn nhöõng töôïng: gheùp theâm sau yeáu toá hình thöùc töø ngöõ bieåu thò yù nghóa toát ñeïp ñeå ñaët ñaëc bieät cuûa ngöôøi ñöôïc ñaët teân, veà ngheà teân. Cha meï mong öôùc con caùi cuûa mình nghieäp, tính khí, nôi sinh hay queâ quaùn... sau naøy thaønh taøi, khoeû maïnh, coù phaåm – Theâm yeáu toá mong muoán keát thuùc, chaát toát, coù daùng veû xinh ñeïp v.v. Ñieàu aáy daáu hieäu keát thuùc, hay keùo daøi nöõa nhö: ñöôïc kí thaùc vaøo trong nhöõng caùi teân. Veà theâm, nhì, moùt, thöøa, nöõa… (UÙt Theâm, UÙt 95
- Journal of Thu Dau Mot university, No3(5) – 2012 Nhì, UÙt Moùt, UÙt Thöøa, UÙt Nöõa…). Ñaây laø ngaønh ngheà, saûn phaåm nhö Só, Coâng, keát quaû cuûa sinh nhieàu con, coù theå “bí” Thöông, Thô, Vaên, Boà, Ñuïc...; lieân heä ñeán teân, phaûn aùnh ñieàu kieän soáng, trình ñoä thôøi gian nhö Söûu, Ngoï, Muøi, Thu...; lieân vaên hoaù cuûa ngöôøi ñaët teân. heä ñeán khoâng gian nhö Haûi Höng, Minh – Coù khi, teân chính nöõ coù chöõ “beù” ñi Haûi, Haø Baéc, Nam, Vieät...; lieân heä ñeán keøm. Ví duï: Beù Ba, Beù Tö, Beù Hoàng... ñoäng thöïc vaät nhö Loan, Phuïng (Phöôïng), Oanh, Yeán, Hoàng, Laøi, Hueä, Cuùc, Tuøng, – Ñaët teân do söï aûnh höôûng yeáu toá Truùc, Mai, Baùch, Maän... Teân ngöôøi phaûn taâm lí xaõ hoäi, truyeàn thoáng daân toäc nhö aùnh moâi tröôøng soáng, phaûn aùnh ñaëc ñieåm teân caám kò, teân xaáu ñeå deã nuoâi... “Moãi ñòa daân cö (ví duï, teân gaén vôùi nôi sinh, queâ phöông cuõng coù taâm lí ñaët teân rieâng. quaùn)… Ngöôøi Baéc tröôùc ñaây ñaët teân tuïc cho con thöôøng laø Ñó, Cuùn, Coøm, Tuõn (buï baãm), 5.3. Teân baèng töø Haùn Vieät mang yù Hóm, Cu,... coøn ngöôøi Nam thì ñaët Ñeït, nghóa toát ñeïp. Nhöõng töø Haùn Vieät ñöôïc Ñeïn, Ñöïc, Tí, Teøo, Theïp...” [2; 15]. choïn laøm teân ñeäm hay teân chính laø 4.3. Coù tröôøng hôïp chuyeån ñoåi loaïi, laáy nhöõng töø mang yù nghóa toát ñeïp, laø söï göûi phuï danh laøm chính danh (ví duï, Nguyeãn gaém töông lai vaøo ñoái töôïng (thöôøng laø Vaên Möôøi Hai, Leâ Vaên Ñeït...). Nhöõng loaïi ngöôøi con) cuûa chuû theå (ngöôøi ñaët teân – teân naøy khi lôùn leân, ngöôøi ñöôïc ñaët thöôøng thöôøng laø cha meï) nhöõng ñieàu toát laønh, muoán ñoåi teân khaùc ñeïp hôn. ñeïp ñeõ... Nhöõng caùi teân aáy coù tính thaåm 5. YÙ nghóa cuûa teân ngöôøi ôû Nam Boä mó cao. Chính ñieàu naøy sinh ra hieän töôïng truøng teân. 5.1. Teân rieâng cuûa ngöôøi coù theå laø voõ ñoaùn nhöng thöôøng laø coù lí do chuû quan. Nghóa cuûa teân ñeäm ngoaøi chöùc naêng YÙ nghóa cuûa teân ngöôøi coù moái lieân heä giaùn phaân bieät giôùi (nöõ: Thò, AÙi, Caåm, Dieãm, tieáp vôùi ñoái töôïng ñònh danh thoâng qua Yeán, Mó, Thuyø, Bích, Kim...; nam: Vaên...), khaùi nieäm cuûa nhöõng töø chung ñoàng aâm phaân bieät doøng hoï, thöù baäc trong gia ñình (Phaïm Vaên Huøng, Phaïm Khaéc Ninh; Leâ vôùi noù. Nghóa töø cuûa teân goàm hai phöông Ngoïc Anh, Leâ Haûi Anh...), coøn coù chöùc naêng dieän: nghóa ñen (ví duï nhöõng teân lieân taïo thaåm mó – töùc laø yù nghóa töø phaûi ñeïp. quan ñaëc ñieåm cuûa ngöôøi ñöôïc ñaët teân) vaø Chaúng haïn: muøa ñeïp (Xuaân, Thu....), vaät quyù nghóa bieåu tröng – nguï yù (möôïn söï vaät (Caåm, Chaâu, Ngoïc...), maøu ñeïp (Baïch, Bích, khaùc ñeå göûi gaém yù nguyeän). Hoàng, Hoaøng, Thanh...), phaåm haïnh toát Teân phaûn aùnh taâm lí, tính caùch ngöôøi (Ñöùc, Haïnh, Trung, Nhaân, Leã, Nghóa, Tín, Nam Boä, phong tuïc Nam Boä (ví duï, teân ñeïp, Chính, Thieän...), daùng veû ñeïp (Tuù, Dieãm, Leä, teân thöù vaø teân tuïc); theå hieän öôùc nguyeän Thuyø...), taøi naêng (Taøi, Tuaán, Cao, Anh...), chuû quan cuûa ngöôøi Nam Boä (thöôøng laø thaønh ñaït, may maén (Phuùc, Loäc, Thoï, Quyù, nhöõng teân söû duïng töø Haùn Vieät). Thaønh, Ñaït, Ñaéc...), vaên hoaù, hoïc haønh (Vaên, 5.2. Nghóa cuûa töø trong teân ngöôøi lieân Só, Ñoã...), söï to lôùn, laâu daøi, maïnh meõ (Ñaïi, quan ñeán hieän thöïc. Teân lieân heä ñeán Thaùi, Thaïc, Vónh, Toøng, Huøng, Duõng...). Töø 96
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 3(5) – 2012 Haùn Vieät coù yù nghóa toát ñeïp cuûa teân ñôn nôi ñeán choán, sau naøy thaønh ñaït. Ñoù laø ñeäm nam vaø nöõ ôû Nam Boä: nhöõng öôùc mong chính ñaùng: Anh, Khoa, – Nöõ: Bích, Truùc, Kim, Thu, Thuyø, Ñoã... Yeán, Mó, Caåm, Thaûo... Moái quan heä giöõa teân chính vôùi hoï – Nam: Vaên, Taán, Troïng, Gia, Phöôùc, tuy coù nhöng raát ít, ña soá coù quan heä vôùi Nhaät, Quoác, Quang, Phuù, Hoaøng, Thieän... teân ñeäm ñeå taïo nghóa. – Chung hai giôùi: Ngoïc, Thanh, Minh 5.4. Teân noâm Töø Haùn Vieät coù yù nghóa toát ñeïp cuûa Vuøng noâng thoân Nam Boä thích ñaët teân ñôn chính nam vaø nöõ ôû Nam Boä: nhöõng teân daân daõ, bình dò. Ñaëc bieät ôû vuøng Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, teân noâm – Töø thöôøng duøng ñaët teân cho con gaùi thöôøng duøng ñaët teân con gaùi. Ñoù laø teân theå hieän söï mong moûi chuùng coù moät daùng caùc loaøi hoa (Lan, Cuùc, Mai, Ñaøo, Löïu, veû xinh ñeïp, moät boä naõo thoâng minh... Ñoù Nhaøi, Söù, Quyønh, Sen…) nhöõng loaøi caây laø nhöõng caùi teân gaén vôùi loaøi hoa ñeïp, vôùi gaàn guõi ôû noâng thoân (Baép, Luùa, Khoai, nhöõng vaät quyù giaù, nhöõng muøa töôi toát: Böôûi, Nhaõn, Quyùt, Maän...), öôùc mô veà cuoäc Anh (teân chung loaøi hoa – thöù hoa toát soáng vaät chaát, söï may maén cuõng raát bình nhaát – taøi naêng xuaát chuùng – ñeïp, toát ), dò, giaûn ñôn (Giaøu, Ñöôïc, Coù, Khaù, Vui...), Lan (moät thöù hoa raát thôm), Dung (daùng söï xinh ñeïp (Baûnh, Ñeïp...), veà tính neát maïo), Höông (thôm), Trang (dung maïo hieàn thuïc, hieáu nghóa (Laønh, Thuïc, Hieàn, nghieâm chænh), Nga (ñeïp, toát – con gaùi)... Thôm...)... – Töø cha meï thöôøng ñaët teân con trai Tuïc ñaët teân coù nghóa xaáu ñeå deã nuoâi: theå hieän söï mong moûi sau naøy chuùng giöõ Nhöõng caùi teân kieâng kò traùnh ma quyû, ñöôïc phaåm chaát toát ñeïp nhö thaúng thaén, beänh taät, chöôùng khí Ñeït, Coø, Teøo, Ñöïc, trung thöïc, coù yù chí tinh thaàn maïnh meõ, Chuoät, Veïo, Ñen, Ñeûn… laø phaûn aùnh khaùt kieân cöôøng, nhieàu hoaøi baõo, khaùt voïng söï nghieäp... Taát caû nhöõng ñieàu mong öôùc aáy voïng sinh toàn vaø söùc khoeû cuûa ngöôøi ñaët teân. cha meï ñeàu göûi gaém vaøo teân con trai 6. Keát luaän mình: Minh (saùng suûa – trong saùng – trí Nhaân danh laø loaïi ñònh danh söï vaät. tueä), Bình (hoøa haûo), Duõng (söùc maïnh), Ñaët teân ngöôøi laø moät hieän töôïng caù theå Haûi (bieån), Tuaán (taøi trí hôn ngöôøi), nhöng laïi coù moät yù nghóa quan troïng laøm Huøng (ngöôøi coù söùc maïnh), Sôn (nuùi)... neân ñaëc ñieåm rieâng cuûa töøng ngoân ngöõ. – Töø chung cho teân hai giôùi thöôøng laø ÔÛ Nam Boä coù teân ngöôøi Vieät, ngöôøi nhöõng töø lieân quan ñeán nôi choân nhau caét Hoa, ngöôøi Khmer, ngöôøi Chaêm, Stieâng, roán hay nguyeân quaùn: Minh Haûi, Haø trong ñoù teân ngöôøi Vieät chieám ña soá. Ñieàu Quaûng... Cuõng coù khi teân hai giôùi lieân naøy phaûn aùnh söï phaân boá daân cö trong quan ñeán chuyeän hoïc haønh, thi cöû. Moät khu vöïc ñöôïc khaûo saùt. daân toäc coù truyeàn thoáng hieáu hoïc, toân sö troïng ñaïo nhö daân toäc ta, caùc baäc cha meï Gioáng nhö teân ñaát Nam Boä, töø Haùn luoân kì voïng con caùi mình hoïc haønh ñeán Vieät vaãn ñöôïc söû duïng khaù nhieàu ñeå ñaët 97
- Journal of Thu Dau Mot university, No3(5) – 2012 teân ngöôøi ôû vuøng ñaát naøy. Töø Haùn Vieät Ngöôïc laïi, nhöõng teân noâm theå hieän theå hieän ñöôïc tính baùc hoïc hôn neân noù ñöôïc tính chaát bình dò, daân daõ, moäc ñöôïc söû duïng ñeå ñaët teân ngöôøi chính maïc... cuûa con ngöôøi noâng daân Nam Boä. danh. Teân ngöôøi khoâng chæ coù chöùc naêng Teân noâm cuûa ngöôøi Nam Boä thöôøng ñöôïc phaân bieät maø coøn coù chöùc naêng thaåm mó. söû duïng ñeå goïi trong gia ñình. Ngöôøi Nam Vì vaäy, nghóa töø Haùn Vieät toát ñeïp ñöôïc Boä thöôøng duøng teân thöù hoaëc “uùt” trong vaän duïng moät caùch phoå bieán ñeå ñaët teân. khi xöng hoâ. Ngöôøi Vieät ôû Nam Boä raát chuù troïng ñeán Teân ngöôøi coøn phaûn aùnh hieän thöïc töï nguyeân taéc ñaët teân theo nghóa cuûa chöõ. nhieân, xaõ hoäi vaø taâm lí, tính caùch con Nghóa trong quan heä giöõa caùc thaønh toá vaø ngöôøi Nam Boä. Teân ñeäm vaø teân chính quan heä giöõa caùc teân anh chò em trong gia ñöôïc ngöôøi ñaët löïa choïn, caân nhaéc kó caøng ñình. Teân khai sinh coù xu höôùng ña tieát vaø haàu heát ñeàu coù lí do. Ngöôøi ñaët caên cöù hoaù. Töø laøm teân ñeäm khaù phong phuù vaø tæ vaøo ñaëc ñieåm, phaùi tính cuûa ñöùa treû, hoaøn leä cuûa nöõ nhieàu hôn nam. Xu höôùng hoï caûnh gia ñình, doøng hoï, queâ höông, xaõ gheùp, teân gheùp khaù roõ reät. hoäi, öôùc voïng cuûa cha meï... ñeå ñaët teân. * THE WAY TO NAME VIETNAMESE PEOPLE IN NAM BO Ho Xuan Tuyen Thu Dau Mot University ABSTRACT Vietnamese names can be classified into two types: main name and secondary name. Main name is the name registered in state offices. Secondary name is a form of sub- name. Vietnamese names in Nam Bo in comparison with the common Vietnamese names have both similar and different features. This article points out partly the differences between the main names and the secondary names in Vietnam. Keywords: main name, secondary name TAØI LIEÄU THAM KHAÛO [1] Trònh Hoaøi Ñöùc, Gia Ñònh thaønh thoâng chí (Ñoã Moäng Khöông, Nguyeãn Ngoïc Tính dòch; Ñaøo Duy Anh hieäu ñính vaø chuù thích), NXB Giaùo duïc, 1998. [2] Leâ Trung Hoa, Hoï vaø teân ngöôøi Vieät Nam, NXB Khoa hoïc Xaõ hoäi, 2005. [3] Nhieàu taùc giaû, Nam Boä xöa vaø nay, NXB Toång hôïp thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1999. [4] Traàn Ngoïc Theâm, Veà lòch söû hieän ñaïi vaø töông lai cuûa teân rieâng ngöôøi Vieät, Taïp chí Daân toäc hoïc, soá 3, 1976. 98
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học