Xem mẫu
- Journal of Thu Dau Mot university, No4(6) – 2012 CAÙC SAÉC THAÙI THAÅM MYÕ THAM CHIEÁU TÖØ CAÛM HÖÙNG CHUÛ ÑAÏO TRONG THEÁ GIÔÙI NGHEÄ THUAÄT NGUYEÃN DU Hoaøng Troïng Quyeàn Tröôøng Ñaïi hoïc Thuû Daàu Moät TOÙM TAÉT Taùc phaåm cuûa Nguyeãn Du laø moät theá giôùi ngheä thuaät phong phuù, ña daïng nhöng thoáng nhaát. Trong ñoù, caûm höùng chuû ñaïo laø tình thöông yeâu con ngöôøi ñau khoå, baát haïnh, ñaëc bieät laø con ngöôøi nhaân vaên vôùi nhöõng phaåm chaát ñeïp ñeõ nhaát cuûa gioáng ngöôøi bò caùi xaáu, caùi aùc taøn haïi, truy ñuoåi; laø noãi tuyeät voïng voâ bôø veà xaõ hoäi; laø loøng tin cuûa nhaø thô vaøo söï baát töû cuûa yù thöùc nhaân vaên, lí töôûng nhaân vaên. Caûm höùng chuû ñaïo ñoù ñaõ phoå, roïi, thaám vaøo taát caû moïi hình aûnh, chi tieát, ñoái töôïng... trong caùc mieàn phaûn aùnh cuûa Toá Nhö. Töø khoùa: caûm höùng chuû ñaïo, theá giôùi ngheä thuaät, thaân phaän con ngöôøi, tuyeät voïng * Theá giôùi ngheä thuaät cuûa Nguyeãn Du nhaát tôùi haàu nhö toaøn boä theá giôùi ngheä phong phuù, ña daïng nhöng cuõng raát thoáng thuaät cuûa Nguyeãn Du. Töùc laø caûm höùng chuû nhaát. Trong ñoù, caùc saéc thaùi thaåm myõ tham ñaïo vôùi vai troø trung taâm trong tö töôûng chieáu töø caûm höùng chuû ñaïo toûa khaép, thaám ngheä thuaät roïi caùc tia saùng tö töôûng, thaåm cuøng caùc ñoái töôïng phaûn aùnh vaø caùch thöùc mó cuûa noù leân haàu nhö taát caû caùc ñoái töôïng phaûn aùnh trong saùng taùc cuûa thi haøo hoï phaûn aùnh. Noù khoâng chæ ñöôïc theå hieän Nguyeãn. Caûm höùng chuû ñaïo laø caùi nhieät trong hình töôïng con ngöôøi maø coøn aûnh höùng maõnh lieät nhaát trong saùng taïo, laø höôûng, chi phoái, lan toûa tôùi caùc ñoái töôïng trung taâm cuûa tö töôûng ngheä thuaät, nhöng phaûn aùnh khaùc, töø vuõ truï, thieân nhieân nhö khoâng ñôn thuaàn chæ laø tö töôûng, maø theo aùnh traêng, maët trôøi, caây coû, tieáng coân truøng caùch noùi cuûa Bieâlinxki thì ñoù laø “tình yeâu trong ñeâm…, cho tôùi saéc maøu cuûa vaïn vaät. ñoái vôùi tö töôûng, moät tình yeâu maïnh meõ, Noù cuõng quyeát ñònh ñaëc ñieåm vaø caáu truùc moät khaùt voïng nhieät thaønh” [6:32]. heä thoáng thaåm mó cuûa nhöõng yeáu toá quan ÔÛ möùc ñoä khaùi quaùt nhaát, caûm höùng troïng khaùc trong theá giôùi ngheä thuaät cuûa chuû ñaïo trong theá giôùi ngheä thuaät cuûa Nguyeãn Du nhö thôøi gian, khoâng gian, Nguyeãn Du laø caûm thöùc veà con ngöôøi ñau gioïng ñieäu. Töùc laø noù laøm cho taát caû caùc ñoái khoå, baát haïnh, ñaëc bieät laø con ngöôøi nhaân töôïng vaø chi tieát phaûn aùnh noái keát, haøi hoøa, vaên vôùi nhöõng phaåm chaát ñeïp ñeõ nhaát cuûa tan thaám vaøo nhau trong moät theá giôùi ngheä gioáng ngöôøi bò caùi xaáu, caùi aùc taøn haïi, truy thuaät thoáng nhaát. ñuoåi; laø noãi tuyeät voïng voâ bôø veà xaõ hoäi; Vôùi Nguyeãn Du, chính “coõi ngöôøi” ñaõ ñoàng thôøi laø loøng tin cuûa Toá Nhö vaøo söï baát giaøy voø theå xaùc oâng, day döùt khoân nguoâi tö töû cuûa yù thöùc nhaân vaên, lí töôûng nhaân vaên. töôûng, tình caûm cuûa oâng, ñeán möùc “Thieân Nhöõng ñaëc ñieåm ñoù chi phoái, aûnh höôûng lôùn tueá tröôøng öu vò töû tieàn” (tröôùc khi cheát coøn 76
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 4(6) - 2012 lo maõi chuyeän nghìn naêm – “Moä xuaân maïn toái cuûa vuõ truï, khoâng gian töø nhöõng aùm aûnh höùng”) [4 (1): 162]. Vì theá, caûm höùng chuû veà thaân phaän con ngöôøi truøm chuïp, bao boïc, ñaïo ñaõ phoå söï tang thöông, toái taêm muø mòt, buûa vaây laáy con ngöôøi coâ ñôn. Ñeâm ñen toái ai oaùn, coâ lieâu, uùa taøn vaø buoàn laïnh leân vuõ vaø khoâng xaùc ñònh ñöôïc thôøi gian: “Haéc daï truï, thieân nhieân, ñaëc bieät laø trong thô chöõ haø kì meâ thaát hieåu” (ñeâm ñen toái, luùc naøy laø Haùn cuûa oâng. Ñieàu ñoù aùm ngay caû vaøo luùc naøo maõi chaúng thaáy saùng – “Daï haønh”) nhöõng böùc tranh coù veû ngoaøi töôi ñeïp trong [4 (1): 139]. Ñeâm toái vaø khoâng theå tìm ñaâu “Truyeän Kieàu”, vaø taïo neân caùi hoàn cuûa ra aùnh saùng muøa xuaân: “Haéc daï thieàu chuùng laø söï mong manh, rôïn ngôïp, haõi quang haø xöù taàm” (Xuaân daï) [4 (1): 50]. Ñoái huøng nhö chính thaân phaän con ngöôøi vôùi dieän vôùi ñeâm daøi laø moät mình nhaø thô coâ hieän taïi laø “Canh khuya thaân gaùi daëm ñôn kheâu ngoïn ñeøn: “Tieãn ñaêng ñoäc chieáu tröôøng” (Truyeän Kieàu), vaø töông lai laø sô tröôøng daï” (Thu daï) [4 (1): 60]. Trong “Ñöôøng xa nghó noãi sau naøy maø kinh” ñeâm ñen daøy ñaëc, hoang laïnh aáy, coù con (Truyeän Kieàu) treân maët ñaát “ñeàu laø soâng ngöôøi nhaân vaên Toá Nhö thao thöùc, traên trôû Mòch La” ñaày raãy “quæ ma chôø” (Phaûn chieâu vaø daèn vaët trong coâ ñôn; trong aâm thaàm vaø hoàn). Phaûi töø caùi nhìn naøy, töø söùc huùt vaø söï laëng leõ veà coõi ngöôøi, kieáp ngöôøi, con ngöôøi: chi phoái cuûa caûm höùng chuû ñaïo nhö theá ñeå “Truø tröôùng thaâm tieâu coâ ñoái aûnh” (trong hieåu ñuùng veà baûn chaát thaåm mó cuûa caùi ñeâm khuya coâ tòch, buoàn raàu moät mình ñoái buoàn, caùi bi quan vaø tuyeät voïng trong thô boùng – “Toáng nhaân”) [4 (1): 208], “Quan Nguyeãn Du. Nieàm hy voïng trong thô taâm nhaát daï khoå voâ thuïy” (suoát ñeâm baän Nguyeãn Du seõ baät leân töø ñieåm cuoái toät cuøng loøng khoå taâm nguû khoâng ñöôïc – “Thaêng cuûa söï tuyeät voïng: nieàm tin vaø hy voïng veà long”) [4 (1): 278], “Coâ ñaêng töông ñoái ñaùo söùc soáng maõnh lieät, baát töû cuûa yù thöùc nhaân thieân minh” (ngoïn ñeøn coâ ñôn ñoái dieän vôùi vaên vaø lí töôûng nhaân vaên. mình cho ñeán saùng – “Maïc phuû töùc söï” [4 Caûm thöùc ñoù ñaõ taïo neân moät veät saãm (1): 297]. Trong cuoäc chieán cuûa mình giöõa maøu – caùi maøu toái, teâ taùi, “quan san”, taøn uùa “coõi ngöôøi ta”, con ngöôøi nhaân vaên Thuyù “nöûa vaøng nöûa xanh” cuûa gam laïnh truøm phuû, Kieàu cuõng thöôøng “Moät mình naøng ngoïn chuïp leân theá giôùi thô Nguyeãn Du, vaø ngaám ñeøn khuya”, vaø “Ñóa daàu vôi nöôùc maét ñaày vaøo töøng caâu thô, töøng chi tieát hình aûnh thô, naêm canh” nhö Toá Nhö vaäy. töø caùnh buoàm, tieáng ve, ngoïn coû…, cho ñeán caû Tuy nhieân, trong ñeâm ñen daøy ñaëc ñoù aùnh ñeøn le loùi trong ñeâm ñen daøy ñaëc. vaãn coù hai thöù aùnh saùng: aùnh saùng ngoaïi Ñi vaøo cuï theå, ta thaáy maøu toái ñeâm, caûnh (traêng, maët trôøi, ñeøn) vaø aùnh saùng maøu saãm chieàu thoáng lónh trong thô taâm caûnh (aùnh saùng sieâu ngoân ngöõ phaùt ra Nguyeãn Du, ñaëc bieät laø trong thô chöõ Haùn töø neùt ñeïp nhaân vaên qua caùc hình töôïng cuûa oâng. Trong ba taäp thô chöõ Haùn cuûa nhö Khuaát Nguyeân, Thieáu Laêng, Lí Baïch, Nguyeãn Du, caùc töø ngöõ chæ buoåi ñeâm, toái, Tieåu Thanh, Thuùy Kieàu… vaø ñaëc bieät laø töø maøu toái xuaát hieän 73 laàn. Ñaây khoâng phaûi chính chuû theå tröõ tình Toá Nhö). ñôn thuaàn laø buoåi ñeâm cuûa thôøi gian vaät lí Traêng “taø” laøm cho nhaø thô theâm “roái maø laø ñeâm cuûa taâm traïng vaø mó caûm. Maøu bôøi” trong noãi buoàn nhôù thöông baïn tình xa 77
- Journal of Thu Dau Mot university, No4(6) – 2012 caùch: “Traêng taø cheânh cheách boùng vaøng / aù aù loaïn laêng thaàn” (buoåi saùng höøng ñoâng, Döøng chaân thoaït nhôù ñeán ñaøng cöûa truoâng. tieáng quaï keâu quaùc quaùc – “An Huy ñaïo Thaãn thôø goái chieác maøn suoâng / Roái loøng trung”) [4 (1): 553]. nhö sôïi ai guoàng cho xong” (Thaùc lôøi trai AÙnh saùng cuûa ngoïn ñeøn le loùi, yeáu ôùt phöôøng noùn) [2: 613]. AÙnh saùng traêng gôïi chæ ñuû söùc veõ neân chaân dung nhaø thô ngoài caûm giaùc laïnh, rôïn ngôïp bôûi “gioù laïnh” ñoái dieän vôùi noù chöù khoâng ñuû söùc xua tan nghìn xöa buoàn ñau nhaân theá nhö doàn caû ñöôïc caùi boùng toái cuûa lòch söû, xaõ hoäi truøm vaøo Toá Nhö: “Nam minh taøn nguyeät phuø chuïp caû xuoáng ñoâi vai nhaø thô: “Moäng lai coâ thieân lí / Coå maïch haøn phong coäng nhaát ñaêng thanh” (moäng ñeán, ngoïn ñeøn coâ ñôn nhaân” (treân bieån Nam traêng taø daäp dôøn leo leùt saùng – “Kí moäng”) [4 (1): 87], “Baùn ngaøn daëm / gioù laïnh treân con ñöôøng xöa bích haøn ñaêng vaïn thuï phong” (ngoïn ñeøn doàn caû vaøo moät ngöôøi – “Daï haønh”) [4 (1): taøn soi nöûa vaùch trong gioù muoân caây – 139], “Minh nguyeät maõn thieân haø coá coá / “Thoân daï”) [4 (1): 91]. Taây phong xuy ngaõ chính theâ theâ” (traêng Trong caûnh ñaát trôøi “noåi côn gioù buïi” saùng ñaày trôøi sao maõi theá / gioù taây thoåi vaøo taêm toái vaø laïnh leõo aáy, con ngöôøi nhaân vaên ta laïnh ngaên ngaét – “Ngaãu höùng”) [4 (1): Toá Nhö töï taùch mình ra laøm hai “mình”, vaø 158]. “Vaàng traêng vaèng vaëc giöõa trôøi” chöùng hai mình caät vaán, ñoái chaát nhau veà leõ ñôøi, kieán cho lôøi theà nguyeàn saét son cuûa Kieàu – veà caùi aùc vaø caùi thieän, veà tuyeät voïng vaø hi Kim nhö laø giaác moäng ngaén “chaúng taøy voïng: “Töï ngöõ ñaùo thieân minh” (mình noùi gang” “thoaét” qua vaø aäp ñeán moät söï thöïc chuyeän vôùi mình maõi cho ñeán saùng – “Queá phuõ phaøng nhaát: “Moái saàu seû nöûa böôùc Laâm coâng quaùn”) [4 (1): 364]. AÙnh saùng ñöôøng chia hai” (Truyeän Kieàu). nhaân vaên baät leân, toûa ra töø chính chuû theå Vôùi caûm thöùc nhö theá, trong thô tröõ tình ñeâm ñeâm ngoài moät mình “lo maõi Nguyeãn Du raát ít aùnh saùng maët trôøi vaø ñaëc chuyeän nghìn naêm” trong caùi taâm söï rieâng bieät, khoâng heà coù maët trôøi vôùi aùnh saùng mình “khoâng bieát ngoû cuøng ai” vaø “chöa bình minh röïc rôõ. Maët trôøi ñaõ vì con ngöôøi töøng gôõ ra ñöôïc”. Caùi aùnh saùng töø con ngöôøi maø heùo uùa: “Thieân nhaät giai vò hoaøng” (Sôû thô Toá Nhö toùc baïc, giaø tröôùc tuoåi, beänh vaø kieán haønh) [4 (1): 567]. Coù laàn maët trôøi coâ ñôn naøy laø thöù aùnh saùng trong vaét löông xuaát hieän ngay noùc nhaø nhöng khoâng phaûi tri nhaân loaïi vì caùi cao caû trong noãi lo maø mang laïi khoâng gian aám noùng cuûa naéng noù höôùng tôùi, nhaém vaøo: vì con ngöôøi nhaân hoàng vôùi cu gaùy böôùm vaøng, maø nhö vaïch loaïi, ñaëc bieät laø con ngöôøi nhaân vaên cöïc kì ñoâi khoâng gian chia li: “Vöøng ñoâng troâng ñaõ coâ ñoäc, ñôn leû, vaø hieän taïi ñang bò taán coâng ñöùng ngay noùc nhaø” (Truyeän Kieàu). Ñoù laø truy böùc töø moïi phía. Ñoù cuõng laø aùnh saùng luùc Kim Troïng chia tay Kieàu tröôùc khi veà töø naøng Kieàu phaùt ra ñeâm ñeâm sau nhöõng hoä tang chuù, ñeå möôøi laêm naêm sau gaëp laïi nhuïc nhaõ eâ cheà “Sôùm ñöa Toáng Ngoïc, toái moät “xaùc” Kieàu. Coù moät laàn duy nhaát maët tìm Traøng Khanh” khi naøng coøn laïi moät trôøi höøng ñoâng xuaát hieän trong thô Nguyeãn mình, töï bieát “Vui laø vui göôïng keûo laø, Ai Du, nhöng noù môùi vöøa chôït heù thì ñaõ bò tri aâm ñoù maën maø vôùi ai”, vaø “Giaät mình tieáng quaï laøm cho u aùm, theâ löông: “Ñeà nha mình laïi thöông mình xoùt xa”. AÙnh saùng 78
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 4(6) - 2012 baät leân töø söï ñau khoå cuûa Kieàu, nöôùc maét gôõ buoåi ñaàu cuûa Kieàu – Kim. Vì theá neân cuûa Kieàu, töø naøng Kieàu maø Toá Nhö ñaõ sinh ngay sau maøn gaëp gôõ ñaàu “Tình trong nhö haï ngay trong chính Thuùy Kieàu. Noù khoâng ñaõ maët ngoaøi coøn e”, boùng chieàu ñaõ aäp chæ laø nguyeân nhaân cô baûn cöùu naøng khoûi caùi nhanh ñeán vaø mang theo caûm giaùc raát buoàn cheát trong loøng ñoäc giaû maø coøn giuùp hoï roïi tröôùc luùc chia tay: “Boùng taø nhö giuïc côn saùng, goät röûa, thanh loïc taâm hoàn mình. Noù buoàn” ñaày linh caûm veà töông lai cho cung cuõng mang laïi nieàm tin, söï aám aùp cho taâm meänh SAÉC – TAØI – TÌNH. Do ñoù, duø raèng hoàn cuûa baát kì ai ñang trong cuoäc chieán vì söï muøa xuaân trong caûnh gaëp gôõ ban ñaàu cuûa baát töû cuûa yù thöùc vaø lí töôûng nhaân vaên. Kieàu – Kim raát ñeïp: con ngöôøi ñeïp, coû caây ñeïp, vaø chính tình yeâu tuyeät vôøi chôùm heù Cuøng vôùi caùi maøu toái maø chuùng ta ñaõ ñaõ nhaân vaên hoùa, “quyønh” hoùa, “dao” hoùa coû noùi tôùi ôû treân laø caùi laïnh. Caùi laïnh nhö caây qua caùi nhìn cuûa Kieàu – Kim vaø caûm “doàn caû vaøo moät ngöôøi” (Coå maïch haøn nhaän cuûa Toá Nhö, nhöng caûnh xuaân ñeïp phong coäng nhaát nhaân – “Daï haønh”) [4 (1): naøy khoâng toàn taïi nhö moät giaù trò töï thaân 138], aùm caû leân maët trôøi, maët traêng vaø caây ñoäc laäp vôùi caáu truùc thaåm mó cuûa toaøn taùc coû. Caùi laïnh xaâm nhaäp caû vaøo ñeâm heø: phaåm. Ngay caùi muøa xuaân ôû ñaây cuõng laø “xeá “Thuù coå haøn xaâm haï daï phong” (caùi laïnh xuaân” (Thieàu quang chín chuïc ñaõ ngoaøi saùu cuûa tieáng troáng ñoàn canh xaâm nhaäp vaøo möôi), vaø maøu xanh cuûa coû, xeùt trong söï chi luoàng gioù ñeâm heø – “Treä khaùch”) [4 (1): 67). phoái cuûa caùi heä thoáng thaåm mó rôïn ngôïp, Theá neân, caùc muøa xuaân, haï, thu, ñoâng ñeàu aùm aûnh, aâu lo veà con ngöôøi thì coù theå naèm trong caùc tia saùng tham chieáu cuûa caûm khoâng phaûi laø “xanh taän chaân trôøi” maø laø thöùc veà thaân phaän con ngöôøi. Muøa trong “xanh rôïn chaân trôøi”. Trong vaên caûnh naøy, thô Nguyeãn Du haàu nhö khoâng toàn taïi vaø “taän” laø töø trung hoøa caûm xuùc, töø cuûa vaên xuaát hieän töï thaân. Xuaân trong thô chöõ Haùn xuoâi, “rôïn” laø töø noùi leân ñöôïc aán töôïng cuûa Nguyeãn Du laïnh, rôïn vaø bò caùi toái nuoát maát: chuû theå vaø gôïi leân ñöôïc caûm giaùc cuûa ngöôøi “Phong vuõ xuaân tuøy nhaát daï thaâm” (muøa ñoïc, töø cuûa thô. Noù laø töø phuø hôïp vôùi heä xuaân theo gioù möa maø chìm vaøo ñeâm saâu – thoáng töø ngöõ bieåu caûm raát ñaëc bieät cuûa “Xuaân daï”) [4 (1): 50], “Xuaân vuõ nhö cao coát Nguyeãn Du. töï haøn” (möa xuaân nhö môõ nhöng vaãn thaáy trong xöông laïnh buoát – “Nam Quan ñaïo Trong thô chöõ Haùn Nguyeãn Du, coù moät trung”) [4 (1): 293]. Trong theá giôùi ngheä laàn coû xanh rôøn (“thanh thaûo man man”) ñaõ thuaät cuûa Nguyeãn Du, söï aùm aûnh, rôïn ngôïp xuaát hieän, nhöng cuõng ñöôïc mieâu taû trong naøy coù maët haàu khaép chöù khoâng rieâng gì buoåi chieàu taø maø phía treân noù laø “maây ñen trong thô chöõ Haùn. Kieàu gaëp Kim Troïng noåi” coøn phía döôùi noù laø “xöông voâ chuû”: “Coâ khoâng phaûi vaøo luùc buoåi mai ñaày naéng aám thaønh nhaät moä khôûi aâm vaân, Thanh thaûo röïc rôõ maø vaøo khoaûng xeá chieàu “Taø taø boùng man man ñaùo haûi taàn. Khoaùng daõ bieán mai ngaû veà taây”. Ñoù chính laø thôøi gian maø söï voâ chuû coát” (Ngaãu ñaéc) [4 (1): 235]. Taát caû aùm aûnh veà caùi mong manh kieáp ngöôøi, baïc laø nhöõng aùm aûnh “chaäp chôøn”, nhöõng linh beõo tình ngöôøi töø moà hoang voâ chuû Ñaïm caûm döï baùo cho con ñöôøng “Ma ñöa loái quyû Tieân trong Kieàu coøn heát söùc naëng neà, vaø noù ñöa ñöôøng” cuûa con ngöôøi nhaân vaên trong ñaõ chen vaøo, nhaäp caû vaøo caùi khoâng khí gaëp caùi xaõ hoäi “Haéc daï haø kì meâ thaát hieåu” (Daï 79
- Journal of Thu Dau Mot university, No4(6) – 2012 haønh) [4 (1): 139] aáy. Loä trình bieán chuyeån Trong thô Nguyeãn Du, nhöõng böùc tranh tö töôûng cuûa Nguyeãn Du laø töø höôùng noäi laø ñeïp trong saùng, yeân bình vaø laõng maïn nhö cô baûn sang höôùng ngoaïi laø chuû yeáu trong caûnh “thaùi lieân” laø raát hieám. Trong “Moäng theá chuû theå hoøa vaøo khaùch theå nhöng nhö ñaéc thaùi lieân” (naèm mô thaáy haùi sen – 5 theá khoâng coù nghóa laø coù söï ñöùt gaõy ñoät baøi) coù nhieàu caâu taû caûnh ñeïp vaø tröõ tình. ÔÛ bieán trong tö töôûng nhaø thô. Töùc laø khoâng ñaây, ngöôøi con gaùi haùi sen vôùi nuï cöôøi aâm phaûi töø buoàn sang vui, töø khoùc sang cöôøi, töø vang; hoa sen, hoà nöôùc trong nhö chaäp tuyeät voïng sang hy voïng moät caùch chuû chôøn loàng vaøo nhau. Theá nhöng, caûnh aáy quan, noâng noåi vaø hôøi hôït. Tuyeät voïng vaø chæ laø “moäng” chöù khoâng thöïc. Vaø ngay caû ôû hy voïng luoân song haønh trong thô Nguyeãn ñaây, caûm giaùc rôïn ngôïp vaãn chen vaøo, ngöï Du, vaø taát caû ñeàu coù coäi reã saâu saéc töø hieän trò trong giaác moäng ñeïp cuûa nhaø thô: “Hoà thöïc. Do vaäy, caûm thöùc rôïn ngôïp tröôùc thuûy haø xung dung” (nöôùc hoà sao lai laùng). thieân nhieân laø moät tín hieäu thaåm mó thoáng Trong caûnh naøy coù tieáng cöôøi vui cuûa ngöôøi nhaát vaø xuyeân suoát töø thô chöõ Haùn ñeán con gaùi (ñieàu naøy laø moät tín hieäu ngheä “Truyeän Kieàu” bôûi nguoàn coäi cuûa noù laø thaân thuaät raát hieám trong thô Nguyeãn Du): phaän con ngöôøi khoâng thay ñoåi. AÁn töôïng “Caùch hoa vaên tieáu ngöõ” (caùch hoa nghe ñoù luoân day döùt ngöôøi ñoïc maõi khoâng thoâi. tieáng cöôøi) [4 (1): 194] nhöng chæ laø tieáng Trong “Truyeän Kieàu”, ñieàu ñoù khoâng chæ theå cöôøi trong moäng vaø ñaõ sôùm vuït taét, nhöôøng hieän trong caûnh xuaân cuûa chieàu “hoäi ñaïp choã cho söï aâu lo veà ngaøy mai mong manh thanh” maø nhieàu caûnh khaùc cuõng ñeàu coù “Ñöôøng xa nghó noãi sau naøy maø kinh” hoàn nhö theá. Con ngöôøi luoân mong manh, (Truyeän Kieàu) cuûa con ngöôøi: “Thaùi chi vaät beù nhoû tröôùc thieân nhieân. Chaúng haïn caûnh thöông ngaâu / Minh nieân baát phuïc sinh” Kieàu ôû laàu Ngöng Bích laø con ngöôøi coâ ñôn (haùi sen chôù laøm hoûng ngoù / sang naêm sen tröôùc thieân nhieân mòt môø nhö töông lai cuûa khoâng sinh laïi ñöôïc) [4 (1): 196]. noù: con ngöôøi nhö caùnh buoàm leû loi tröôùc Raát ít tieáng cöôøi trong thô Nguyeãn Du. bieån caû chieàu hoâm meânh moâng, nhö caùnh Theo khaûo saùt cuûa chuùng toâi, trong toaøn boä hoa noåi chìm trong doøng nöôùc, soùng gaàm göø thô chöõ Haùn cuûa oâng, töø “cöôøi” (tieáu) chæ ñe doaï. Ñoù cuõng laø caûnh soâng nöôùc Tieàn xuaát hieän boán laàn vaø yù nghóa cuûa chuùng Ñöôøng haõi huøng “Trieàu ñaâu noåi soùng ñuøng khoâng gioáng nhau. Laàn thöù nhaát laø nuï cöôøi ñuøng” (Truyeän Kieàu) hay caûnh soâng Lam nhöng laø cöôøi vì tuïc luïy trong tröôøng danh meânh moâng, gaàm göø ñe doïa “Dó ngaïn baêng lôïi: “Danh lôïi doanh tröôøng luïy tieáu taàn” baïo loâi, Hoàng ñaøo kieán kì quæ” (bôø soâng suït (Xuaân tieâu löõ thöù) [4(1): 179]. Nuï cöôøi ñau lôû aàm aàm nhö saám döõ, soùng lôùn thaáy nhö khoå naøy xuaát hieän trong moät baøi thô raát coù quæ laï – “Lam giang”) [4 (1): 116]. Söï baát buoàn neân tieáp lieàn theo noù laø nöôùc maét: an, thaáp thoûm luoân thöôøng tröïc trong con “Ñoaøn Thaønh thaønh haï nhaát trieâm caân” ngöôøi löông thieän taïo neân caûm giaùc kinh (döôùi Ñoaøn Thaønh nöôùc maét thaám khaên). haõi nhö luùc naøo cuõng sôï “ma quæ” voà laáy, Laàn thöù hai laø nuï cöôøi cuûa ngöôøi con gaùi chuïp laáy, toùm laáy maø “nhai xeù” laây sang caû haùi sen trong “Moäng ñaéc thaùi lieân” maø caùnh chim chieàu “thoi thoùt veà röøng” (Truyeän Kieàu). chuùng ta ñaõ noùi tôùi ôû treân. Laàn thöù ba laø nuï 80
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 4(6) - 2012 cöôøi khoâng thaønh tieáng cuûa moät ngöôøi maû cuûa caùc baäc ñeá vöông, caùc coâng haàu Trung Quoác maø nhaø thô gaëp treân ñöôøng ñi khanh töôùng, nhaát laø nhöõng moà maû cuûa gaùi söù: “Hoà teâ vi loä tieáu Nam di” (haøm raêng haït ñeïp, nhöõng ca só doïc ñöôøng ñöùt gaùnh, laø baàu heù cöôøi vì thaáy ta laø ngöôøi Nam di – Nguyeãn Du tìm ñeán, ñaém mình vaøo nhöõng “Thöông Ngoâ truùc chi ca”) [4(1): 332]. Laàn laøn khí coâ laïnh, cheát choùc ñeå roài haàu nhö thöù tö laø nuï cöôøi cuûa ngöôøi qua ñöôøng cheát lòm trong ñoù” [3: 653]; hoaëc laø veà taùc nhöng chaúng roõ yù töù gì: “Töông phuøng voâ ñoäng cuûa söï cheát töø moà maû ñoái vôùi Nguyeãn bieät thoaïi / Nhaát tieáu yù haø nhö” (gaëp nhau Du: “Söï cheát nhö toûa ra maøu aûm - ñaïm khoâng noùi naêng gì / chæ coù moät nuï cöôøi thaám öôùt caû vuõ truï vaø laøm ngaát lòm khaùch chaúng bieát yù töù theá naøo? – “Taây Haø dòch”) du - haønh Nguyeãn Du” [3: 654]. [4(1): 563]. Nhö vaäy, chæ duy nhaát tieáng cöôøi Leâ Thu Yeán tieáp caän vaán ñeà “moà maû” trong “Moäng ñaéc thaùi lieân” laø vui, ñaày aâm trong thô chöõ Haùn Nguyeãn Du töø goùc ñoä vang trong treûo. Nhöng thöïc ra, noù cuõng chæ khía caïnh khoâng gian ngheä thuaät. Nhaø laø tieáng cöôøi trong “moäng”, vaø ngay caû nghieân cöùu naøy ñaët “moà maû” trong moät trong nuï cöôøi vui ôû coõi moäng aáy, noãi lo cho tröôøng khoâng gian chung vôùi moät soá hình ngaøy mai cuûa con ngöôøi cuõng khoâng buoâng töôïng khaùc, goïi laø “khoâng gian coù maùi che”: tha cho nhaø thô maø luoân aùm aûnh, chaäp “Ñoù laø khoâng gian cuûa moà maû, ñình ñeàn, goø chôøn. ñoáng” [5: 151], vaø nhöõng khoâng gian ñoù Naèm cuøng heä cuûa caùc kí hieäu thieân “thöôøng phaùt ra tín hieäu aâu lo veà cuoäc soáng nhieân coù chung maõ thaåm mó ñaày tính quan nhaân sinh vaø Nguyeãn Du luoân laø ngöôøi nieäm vaø chòu söï chi phoái, aûnh höôûng töø caûm nhanh nhaïy naém baét tín hieäu ñoù, phaùt soùng höùng chuû ñaïo cuûa Nguyeãn Du laø hình töôïng ñi, lan truyeàn tôùi moïi ngöôøi” [5: 153]. Caùch “moä”. Veà vaán ñeà “moà maû, tha ma” trong taùc tieáp caän vaø lí giaûi vaán ñeà cuûa nhaø nghieân cöùu phaåm cuûa Nguyeãn Du, tröôùc ñaây cuõng ñaõ coù naøy laø khaù thuù vò. Tuy nhieân, caùi caàn laøm roõ moät soá nhaø nghieân cöùu ñeà caäp tôùi. Thanh theâm veà hình töôïng naøy laø baûn chaát tö Laõng, trong baøi vieát “Nguyeãn Du nhö laø töôûng thaåm mó cuûa noù trong tö töôûng ngheä moät huyeàn thoaïi hay thô vaên chöõ Haùn cuûa thuaät cuûa Nguyeãn Du. Do ñoù, chuùng toâi tieáp Nguyeãn Du nhö laø chöùng nhaân söï phaûn aùnh caän vaán ñeà töø caùi nhìn veà söï chi phoái cuûa cuoäc ñôøi hieän thöïc kì quaùi cuûa oâng trong caûm höùng chuû ñaïo cuûa Nguyeãn Du trong heä “Ñoaïn tröôøng taân thanh”, cho raèng: “ÔÛ Vieät thoáng nhöõng hình töôïng thoáng nhaát cuûa moät Nam, coù leõ Nguyeãn Du laø ngöôøi thöù nhaát vaø theá giôùi ngheä thuaät. cuõng laø ngöôøi ñoäc nhaát ñaõ taïo cho mình Ñuùng laø Nguyeãn Du vieát nhieàu veà moä, moät neàn vaên chöông moà-maû, tha ma nghóa nhöng ñieàu ñoù khoâng coù nghóa raèng oâng laø ñòa” [3: 652]. Trong nhaän ñònh naøy, vieäc “thi só cuûa moà maû, tha ma, nghóa ñòa” [3: duøng cuïm töø “neàn vaên chöông moà maû, tha 652] trong caùch nhìn ñoàng nhaát ñoái töôïng ma nghóa ñòa” coù veû chöa thaät oån. Beân caïnh phaûn aùnh vôùi baûn chaát tö töôûng thaåm mó ñoù, caùch bình giaù cuûa taùc giaû veà muïc ñích cuûa noù ñöôïc. Trong thöïc teá saùng taùc cuûa cuûa Nguyeãn Du khi oâng ñeán vôùi moà maû mình, Nguyeãn Du khoâng tìm ñeán vôùi moà khoâng thuyeát phuïc: “Thöïc vaäy, ñaâu coù moà- maû ñeå “ñaém mình” vaø “cheát lòm trong ñoù”, 81
- Journal of Thu Dau Mot university, No4(6) – 2012 vaø moà maû cuõng khoâng laøm “ngaát lòm khaùch ngöôøi ñoïc bôûi trong caâu keát, hình aûnh “Tieàu du haønh Nguyeãn Du”. Bôûi vì, trong theá giôùi muïc ca ngaâm quaù tòch döông” ñaõ noùi leân ngheä thuaät cuûa oâng, moà maû laø moät kieåu raèng söï soáng laø vónh haèng, baát töû. Caùch hình töôïng raát coù yù nghóa, caû veà trieát hoïc, caûm nghó naøy cuõng ñöôïc theå hieän khi oâng nhaân sinh vaø xaõ hoäi. OÂng coù rieâng 13 baøi vieát veà moä Sôû Baù Vöông: Treân ngoâi moä cuûa thô vieát veà moä, chöa tính moä Ñaïm Tieân, moä ngöôøi anh huøng nöùc danh moät thuôû, baây giôø Thuùy Kieàu (soâng Tieàn Ñöôøng), “ngoån ngang gai goùc moïc ñaày (“bieán boàng ma”). Theá goø ñoáng” (trong “Truyeän Kieàu”) vaø nhöõng nhöng, khi moãi muøa xuaân ñeán, coû Ngu mó “quaùn noï, caàu naøy...” (trong “Vaên chieâu nhaân laïi moïc xanh töôi: “Xuaân lai ngu thaûo hoàn”) – moät kieåu “moä” ñaëc bieät nôi coâ hoàn töï tuøng sinh” [4(1): 520] nhö laø daáu hieäu baøi truù traùnh haàu nhö coù ôû khaép nôi. Moä vöøa ca tình yeâu maõi coøn cuûa ngöôøi ñeïp Ngu Cô. chöùa ñöïng nhöõng hình aûnh thieân nhieân uùa Beân ngoâi moä naøy, oâng khoâng trieát luaän tröïc taøn, hoang laïnh (coû, gai, choàn, chuoät…) vöøa tieáp maø duøng hình aûnh thay lôøi moät caùch laø giao ñieåm cuûa caùi nhìn veà thôøi gian lòch heát söùc teá nhò, saâu saéc: haønh traïng lòch söû söû vôùi thôøi gian cuï theå qua söï mieâu taû vaø mang tính nhaát thôøi cuûa ngöôøi anh huøng bò trieát luaän cuûa Nguyeãn Du. Trong truïc thôøi coû gai thôøi gian che khuaát, caùi coøn laïi vôùi gian lòch söû, caùc nhaân vaät danh tieáng vaø tai ñôøi maõi maõi laø chaát nhaân vaên ñeïp ñeõ töø tieáng trong nhöõng naám moà hoang laïnh, voán tình yeâu (cuûa Ngu mó nhaân). Theo ñoù, naèm ñaõ an baøi theo caùch nhìn cuûa lòch söû ñôn trong maïch chi phoái cuûa söï quan taâm veà thuaàn, töø haøng traêm, haøng ngaøn naêm tröôùc thaân phaän con ngöôøi, “moä” (moà maû) laø moät raûi doïc suoát chieàu daøi lòch söû Trung Quoác trong nhöõng ñoái töôïng phaûn aùnh cuûa ñöôïc Toá Nhö goïi veà hieän taïi ñeå mieâu taû, Nguyeãn Du, nhöng noù khoâng phaûi laø ñieåm phaåm bình, ñaùnh giaù vaø baøy toû caûm xuùc, döøng, ñieåm ñeán cuoái cuøng trong tö töôûng thaùi ñoä cuûa mình baèng tieâu chí nhaân vaên, ngheä thuaät cuûa oâng. Bôûi vì töø caùc ngoâi moä, vaên hoùa. OÂng taâm tình vôùi ngöôøi döôùi moä nhaø thô döïng neân nhöõng taäp hôïp caùc thaân nhö nhöõng ngöôøi baïn tri aâm tri kæ (nhö vôùi phaän, kieáp ngöôøi, cho neân moä khoâng nhöõng Khuaát Nguyeân, Thieáu Laêng) hoaëc laø mæa khoâng che khuaát ñöôïc con ngöôøi maø coøn mai, leân aùn, phæ nhoå (nhö vôùi Taøo Thaùo, laøm roõ hôn boùng daùng, thaân phaän con Taàn Coái). OÂng cheâ Phaïm Taêng ôû loøng ngu ngöôøi cuøng xaõ hoäi. Theá neân neáu trong cuoäc trung (AÙ phuï moä), oâng cöôøi mæa Löu Linh ôû ñôøi, moä laø beán cuoái kheùp laïi vónh vieãn söï noãi lo sau khi cheát cuûa nhaân vaät naøy (Löu sinh toàn cuûa moãi moät con ngöôøi thì Nguyeãn Linh moä). Beân moä AÂu Döông Vaên Trung, Du ñeán vôùi caùc ngoâi moä ñoùng kín kia ñeå töø oâng nhìn thaáy raèng con ngöôøi naøy ñaõ töøng ñoù môû ra nhöõng taàm nhìn môùi meû, saâu saéc soáng ñeïp vôùi taám loøng ngay thaúng, khi cho ngöôøi ñoïc veà hieän thöïc, lòch söû, vaên cheát, döôùi suoái vaøng coøn nöùc muøi thôm, vaø hoùa. Vaø ñaëc bieät, nhöõng baøi “vaên bia” coù baây giôø, söï thöïc phuõ phaøng laø “Thu thaûo moät khoâng hai aáy giuùp ngöôøi ñoïc hieåu theâm nhaát khaâu taøng thöû haïc” (moät goø coû thu trôû veà chính baûn thaân mình maø lôùn daäy qua thaønh nôi chöùa chuoät choàn – “AÂu Döông quaù trình töï nhaän thöùc. Tröôùc moä Ñaïm Vaên Trung Coâng moä”) [4(1): 428]. Theá Tieân, Nguyeãn Du khoâng chæ ngôïi ca, naâng nhöng ñieàu ñoù khoâng laøm bi luïy oâng hay niu chaát nhaân vaên cuûa con ngöôøi maø coøn 82
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 4(6) - 2012 leân aùn söï baïc beõo cuûa tình ñôøi, tình ngöôøi. taâm traïng raát cuï theå cuûa Nguyeãn Du, buoåi Ñoù cuõng laø moät caùch thöùc tænh nhaân loaïi. chieàu taïo aán töôïng raát ñaëc bieät: tieáng voïng, Beân moä Thieáu Laêng, oâng khoâng chæ khoùc caùi boùng chieàu taøn suy cuûa lòch söû Vieät Nam thöông, caûm thoâng maø coøn goïi leân bi kòch thôøi ñaïi luùc baáy giôø vaø hieän taïi phuõ phaøng cuûa nhaân loaïi töø soá phaän cuûa nhaø thô cuõng nhö töông lai muø mòt cuûa con ngöôøi “thieân coå sö”: “Nhaát cuøng chí thöû khôûi coâng trong hoaøn caûnh luùc baáy giôø. thi?” [4(1): 395]. Töø moä Tæ Can, oâng ruùt ra Nguyeãn Du töøng vieát: “Caûnh naøo caûnh trieát lí veà bi kòch hieàn taøi noùi rieâng vaø cuûa chaúng ñeo saàu, Ngöôøi buoàn caûnh coù vui ñaâu nhaân loaïi noùi chung: “Thaát khieáu höõu taâm bao giôø”. Ñaây laø moät trieát lí veà ngheä thuaät an tò phaãu” (coù traùi tim baûy loã thì laøm sao vaø laø moät qui luaät chi phoái saùng taïo ngheä traùnh bò moå? – “Tæ Can moä” [4(1): 436]. thuaät khoâng rieâng gì vôùi thi haøo hoï Nguyeãn Du khoâng coi chuyeän cuûa nhöõng Nguyeãn: thieân nhieân bao giôø cuõng mang ngöôøi naèm döôùi moä laø chuyeän cuûa moät thôøi, taâm traïng cuûa con ngöôøi, in ñaäm nhöõng daáu chuyeän “ñaõ laø” maø laø chuyeän “ñöông laø”, vaø aán, tieáng voïng töø hieän thöïc cuûa thaân phaän “seõ laø”. Trong tö töôûng cuûa oâng, trieát luaän con ngöôøi. Baèng ngoân töø cuûa moät nhaø lí bao giôø cuõng ñi lieàn xuùc caûm cuï theå neân moãi luaän mó hoïc kieät xuaát, Heâghen cuõng khaúng ngoâi moä laø moät trieát lí vaø taâm söï rieâng. ñònh: “Ñoái töôïng cuûa thô khoâng phaûi laø maët OÂng luaän veà moä maø khoâng laøm cho ngöôøi trôøi, nuùi non, phong caûnh, cuõng khoâng phaûi ñoïc sôï haõi caùi cheát hay caûm thaáy söï soáng laø laø hình daùng vaø caùc bieåu hieän beân ngoaøi voâ nghóa. Ñaëc bieät laø Nguyeãn Du bao giôø cuûa con ngöôøi, maùu thòt, thaàn kinh…, ñoái cuõng coù caùi nhìn “ñoäc” (rieâng) khoâng gioáng töôïng cuûa thô laø nhöõng höùng thuù tinh thaàn” vôùi nhöõng caùi nhìn quen thuoäc cuûa ngöôøi [1 (2): 484]. ñôøi. Nhö vaäy, ta thaáy raát roõ söï khuùc xaï, Ñi lieàn vôùi moä laø thôøi gian buoåi chieàu – phaùt taùn cuûa caûm thöùc veà thaân phaän con moät kieåu thôøi gian ngheä thuaät khaù noåi baät ngöôøi leân caùc hieän töôïng thieân nhieân vaø vuõ cuûa Nguyeãn Du: Kieàu gaëp moä Ñaïm Tieân vaøo truï trong theá giôùi ngheä thuaät cuûa Nguyeãn buoåi chieàu, Toá Nhö khoùc beân moä Thieáu Du. Ñoù laø noãi aùm aûnh veà thaân phaän cuûa con Laêng cuõng vaøo buoåi chieàu. Trong thô chöõ ngöôøi löông thieän voâ toäi phaûi chòu baát Haùn Nguyeãn Du, coù 44 laàn thôøi gian chieàu haïnh, con ngöôøi nhaân vaên phaûi chòu bi kòch xuaát hieän. Tín hieäu naøy naèm trong heä treân con ñöôøng mòt môø, choâng cheânh, rôïn thoáng thaåm mó cuøng vôùi maøu toái, buoåi ñeâm ngôïp, ñaày raãy ñieàu xaáu xa, toäi loãi vaø noãi (73 laàn). Trong söï tieáp nhaän cuûa ngöôøi ñoïc, tuyeät voïng voâ bôø vaøo xaõ hoäi phoå hoàn cuûa noù chieàu, moät maët, taïo nhòp caàu cho cho söï vaøo maûnh traêng, ngoïn coû, aùnh ñeøn, doøng lieân töôûng vôùi nhöõng buoåi chieàu buoàn, coâ soâng, vaø ôû ngay caû nhöõng caûnh xuaân tình ñôn xa caùch trong ca dao (Vaúng nghe chim cuûa haïnh phuùc. Ñieàu ñoù taïo neân caùi laïnh vòt keâu chieàu, Baâng khuaâng nhôù meï chín buoát, taùi teâ, caùi maøu toái ñen daøy ñaëc, gheâ chieàu ruoät ñau; Chieàu chieàu ra ñöùng ngoõ rôïn truøm chuïp leân moãi daùng ngöôøi coâi cuùt, sau, Ngoù veà queâ meï ruoät ñau chín chieàu; leû loi. Ñoù laø söï phaûn aùnh chaân thöïc bi kòch Chieàu chieàu ra ñöùng bôø soâng, Muoán veà queâ cuûa con ngöôøi nhaân vaên thôøi phong kieán, meï maø khoâng coù ñoø…). Maët khaùc, qua nhöõng ñaëc bieät laø cuûa thôøi ñaïi Nguyeãn Du. Bi kòch 83
- Journal of Thu Dau Mot university, No4(6) – 2012 cuûa con ngöôøi nhaân vaên trong lòch söû vaên Nhö vaø Thuùy Kieàu ñaõ, ñang vaø seõ laøm hoùa Trung Quoác vaø Vieät Nam, maø ñaëc bieät cho nhaân loaïi lôùn leân. laø cuûa con ngöôøi thôøi Leâ maït – Nguyeãn sô, Caûm höùng chuû ñaïo veà thaân phaän con laø nguyeân nhaân cô baûn taùc ñoäng vaøo tö ngöôøi vaø lòch söû cuûa Nguyeãn Du cuõng chi töôûng tình caûm cuûa Toá Nhö, vaø ñöôïc theå phoái vaø quy ñònh vaán ñeà thôøi gian vaø khoâng hieän trong thô oâng moät caùch cöïc kì ña gian ngheä thuaät. Trong thô Nguyeãn Du daïng, phong phuù nhöng cuõng raát thoáng khoâng coù vaùch ngaên, ranh giôùi veà khoâng nhaát. Tuy nhieân, nieàm tin, hy voïng luoân gian cuûa quaù khöù vaø hieän taïi. Töùc laø hieän song haønh, xuyeân suoát trong noãi buoàn ñau, taïi vaø quaù khöù khoâng ñoái troïng, “xung ñoät” noãi tuyeät voïng saâu saéc cuûa Toá Nhö. Ñoù laø laãn nhau. Vôùi oâng, quaù khöù töôi ñeïp chæ coù nieàm tin vaøo con ngöôøi. Söï aám aùp cuûa nieàm trong thaàn thoaïi (thôøi Tam Hoaøng ôû Trung tin vaø hy voïng tröôùc heát toaùt ra töø chính Quoác) maø thoâi: “Tam Hoaøng chi haäu phi kì hình töôïng chuû theå tröõ tình cuûa nhaø thô. thì” (thì sau Tam Hoaøng khoâng coøn hôïp Ñoù laø söùc aám noùng toûa ra töø cuoäc ñaáu thaàm thôøi nöõa – “Phaûn chieâu hoàn") [4 (1): 381]. . laëng nhöng cöïc kì gian nan choáng laïi caùi Vôùi caùch thöùc hieän taïi hoùa quaù khöù, Nguyeãn laïnh, caùi uùa taøn vaø taêm toái cuûa xaõ hoäi vaø töï Du ñaõ laøm soáng laïi con ngöôøi töø nhöõng thôøi nhieân nhö doàn caû vaøo mình oâng, aäp vaøo oâng gian xa xöa cuûa lòch söû vaø ñaët hoï trong moät vaø buûa vaây, truøm chuïp con ngöôøi Toá Nhö bi kòch chung vôùi con ngöôøi hieän taïi. Cho toùc baïc, gaày yeáu vaø beänh taät. Nieàm tin toûa neân, con ngöôøi trong tö töôûng ngheä thuaät ra töø chính oâng, töø “con ngöôøi thô” Toá Nhö cuûa oâng laø con ngöôøi “ñöông laø” chöù khoâng duø cöïc kì coâ leû nhöng khoâng guïc ngaõ, “tænh” phaûi laø con ngöôøi “ñaõ laø” (chöõ cuûa Arixtoât). moät mình khi caû ñôøi “say”. Noù ñaõ baét gaëp Ngoaøi nhöõng thôøi gian vaø khoâng gian cuï aùnh saùng nhaân vaên töø Tam Lö Ñaïi phu, theå maø chuùng ta ñaõ noùi ôû treân (chieàu, ñeâm, Thieáu Laêng, ñaëc bieät laø cuûa naøng Kieàu, vaø moà, lòch söû vaø taâm traïng…), trong thô giao hoøa vôùi nhau trong cuoäc ñaáu khoâng caân Nguyeãn Du coøn coù thôøi gian khoaûng chöøng, söùc nhöng baát töû cuûa yù thöùc nhaân vaên, lí khoâng giôùi haïn (traêm naêm, ba traêm naêm, töôûng nhaân vaên choáng laïi caùi xaáu, caùi aùc, nghìn naêm…), vaø moät khoâng gian meânh caùi baát coâng vaø tha hoùa. “Con ngöôøi oâng moâng, rôïn ngôïp, khoâng bieân giôùi maø trong quan” Nguyeãn Du ñaõ laëng leõ cheát maø ñoù, con ngöôøi nhaân vaên nhoû beù coâ ñôn luoân khoâng chòu uoáng thuoác hay traêng troái gì, bò saên ñuoåi, rình raäp. Theá neân, trong khi cuõng nhö Thuùy Kieàu – ngöôøi tình cuûa Kim dieãn taû nhöõng thöïc taïi ñau khoå cuûa con Troïng, phu nhaân cuûa Töø Haûi – ñaõ töï keát ngöôøi vaø xaáu xa cuûa xaõ hoäi, Nguyeãn Du luoân thuùc ñôøi mình giöõa moät trôøi haän meâng höôùng noãi lo laéng khoân nguoâi veà töông lai moâng soùng nöôùc Tieàn Ñöôøng. Nhöng “con mai haäu cuûa con ngöôøi. OÂng höõng hôø ñi qua ngöôøi thô” Toá Nhö – chuû theå tröõ tình – cuoäc soáng “aùo muõ nhaø nho” maø doàn caû tinh vaø con ngöôøi nhaân vaên Thuùy Kieàu thì maõi löïc, taâm trí cho tình thöông con ngöôøi thöïc maõi toûa saùng. Ñoù chính laø baûn chaát thaåm taïi, vaø lo laéng cho con ngöôøi töông lai. Ñoù mó cuûa cuoäc giao ñaáu giöõa aùnh saùng vaø chính laø taâm söï lôùn nhaát cuûa oâng luoân ñeo boùng toái trong thô Nguyeãn Du. Chính vì ñaúng oâng vaø cuõng chính laø lí do ñeå Toá Nhö theá maø noãi buoàn ñau, tuyeät voïng cuûa Toá “Baùch nieân cuøng töû vaên chöông lí” (traêm 84
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 4(6) - 2012 naêm cheát xaùc trong choán vaên chöông – giaùc döï baùo cöïc sôùm vaø raát xa cho “moät thôøi “Caûm taùc”) [4 (1): 48], vaø “Thieân tueá tröôøng ñaïi môùi trong thi ca” (chöõ cuûa Hoaøi Thanh). öu vò töû tieàn” (tröôùc khi cheát coøn lo maõi Nhö vaäy, caûm höùng chuû ñaïo - caùi nhieät chuyeän nghìn naêm – “Moä xuaân maïn höùng”) höùng maõnh lieät nhaát trong tö töôûng ngheä [4 (1): 162]. Caùi maøn ñoaøn vieân vaø ñeâm thuaät cuûa Nguyeãn Du - ñaõ aûnh höôûng, chi ñoäng phoøng “khoâng chung chaên goái” cuûa phoái nhieàu bình dieän trong theá giôùi ngheä Kieàu – Kim khoâng heà laø laïc quan, vaø cuõng thuaät cuûa oâng nhö baûn chaát thaåm mó cuûa chaúng phaûi ñeå an uûi ngöôøi ñoïc hay chính Toá thieân nhieân, vuõ truï; thôøi gian – khoâng gian Nhö, maø moät laàn nöõa laøm baät maùu veát ngheä thuaät … Saùng taùc cuûa moät taùc giaû laø thöông nhaân vaên ñeå caûnh tænh con ngöôøi. moät theá giôùi thoáng nhaát cuûa moät heä thoáng ÔÛ nhöõng möùc ñoä nhaát ñònh, caûm höùng thaåm mó. Ñieàu ñoù laø moät quy luaät khoâng chuû ñaïo chi phoái caû vieäc söû duïng theå loaïi vaø rieâng gì cho Nguyeãn Du. Heâghen ñaõ khaù coù caáu truùc thaåm mó cuûa chuùng. Trong thô chöõ lí khi oâng cho raèng trong khi caùc thi só Haùn Nguyeãn Du, nhieàu baøi thô coù caùch keát phöông Taây “lo ñeán söï caù bieät voâ cuøng taän caáu thaåm mó hoaøn toaøn khaùc vôùi thô Ñöôøng cuûa caùi voâ taän” thì “traùi laïi, ñoái vôùi ngöôøi luaät truyeàn thoáng cuûa Vieät Nam vaø Trung phöông Ñoâng thì thöïc ra khoâng coù caùi gì laø Quoác. Ñoù laø kieåu keát caáu li taâm, keát caáu loûng: ñoäc laäp caû maø moïi vaät ñeàu xuaát hieän nhö caùc caâu coù keát caáu song song vaø moãi caâu moät ñieàu ngaãu nhieân chæ coù ñöôïc söï taäp thöôøng môû ra nhöõng tröôøng lieân töôûng töï do. trung duy nhaát vaø söï giaûi quyeát troïn veïn ôû Ñaëc bieät, caâu keát thöôøng môû ra nhöõng suy tö trong caùi tuyeät ñoái laø nôi söï vaät bò quy veà” [1 khoâng giôùi haïn – roõ nhaát laø trong nhöõng baøi (2): 491]. coù caâu keát laø nhöõng caâu hoûi (“Phaûn chieâu Caûm höùng chuû ñaïo laø haït nhaân cuûa tö hoàn”, “Ñoäc Tieåu Thanh kí”, “Ngaãu höùng”, töôûng ngheä thuaät, laø nhieät höùng maõnh lieät “Ngaãu ñeà”, “Hoaøng Haïc laâu”…). Raát coù theå, nhaát trong saùng taïo cuûa nhaø vaên taïo neân söï nhöõng caûm thöùc tinh nhaïy cuûa Nguyeãn Du veà thoáng nhaát, haøi hoøa trong theá giôùi ngheä yù thöùc töï do cuûa con ngöôøi treân neàn hieän thöïc thuaät cuûa Nguyeãn Du noùi rieâng vaø cuûa nhaø ñaõ coù nhöõng yeáu toá caän ñaïi cuûa thôøi ñaïi oâng vaên noùi chung. Trong tö duy ngheä thuaät cuûa chính laø nguyeân nhaân cô baûn taïo neân nhöõng ngöôøi ngheä só, noù laø nôi “quy veà” cuûa caùc xuùc keát quaû aáy (cuõng coù theå söï thaát nieâm trong caûm. Vaø trong theá giôùi ngheä thuaät cuûa hoï, noù baøi thô “Ñoäc Tieåu Thanh kí” coù coäi reã töø caûm luoân roïi aùnh saùng tö töôûng thaåm mó leân haàu thöùc naøy). Ñieàu aáy ít nhieàu nhö nhöõng linh nhö taát caû caùc mieàn, caùc vuøng phaûn aùnh. * NGUYEN DU'S WORLD OF ART: ITS AESTHETIC ASPECTS Hoang Trong Quyen Thu Dau Mot Univetsty ABSTRACT Nguyen Du’s masterpieces reveals a diversified yet unified worldview, where his main inspiration arises from his love for unhappy and unfortunate people. In particular, 85
- Journal of Thu Dau Mot university, No4(6) – 2012 he is interested in the plight of human beings who maintain the best humanitarian qualities by their idealism and faith in human consciousness despite confronting the hopelessness, the evil, and the cruelty of society. This inspiration permeates the every detail poet's artistic reflection, including his subjects and imagery. Keywords: leading inspriration, art world, human desting, hopeless TAØI LIEÄU THAM KHAÛO [1] Heâghen (1999), Mó hoïc (taäp 1, 2) (Phan Ngoïc dòch), Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. [2] Nguyeãn Thaïch Giang, Tröông Chính (2001), Nguyeãn Du, cuoäc ñôøi vaø taùc phaåm, Nxb Vaên hoùa – Thoâng tin, Haø Noäi. [3] Thanh Laõng (1967), Baûng löôïc ñoà vaên hoïc Vieät Nam (Quyeån thöôïng – Neàn vaên hoïc Vieät Nam töø theá kæ XIII ñeán 1862), Nxb Trình Baøy, Saøi Goøn. [4] Mai Quoác Lieân, Nguyeãn Quaûng Tuaân, Ngoâ Linh Ngoïc, Leâ Thu Yeán (1996), Nguyeãn Du toaøn taäp (taäp 1, 2), Nxb Vaên hoïc, Trung taâm nghieân cöùu Quoác hoïc, Haø Noäi. [5] Leâ Thu Yeán (1999), Ñaëc ñieåm ngheä thuaät thô chöõ Haùn Nguyeãn Du, Nxb Thanh nieân [6] Leâ Baù Haùn - Traàn Ñình Söû - Nguyeãn Khaéc Phi (ñoàng chuû bieân), Töø ñieån thuaät ngöõ vaên hoïc, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi, 1992. 86
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học